Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2010-12-16
20 Siyasiy panahliq tiligüchining kambodzhadin xitaygha qayturulghinigha bir yil toshti. Emma, xitay hökümiti hazirgha qeder bu 20 uyghurning qeyerdiliki, salametlik ehwali, dilosining qanuniy basquchliri heqqide héchqandaq melumat bermidi. Bu weziyet mezkur mehbuslarning aile - Tawabiatliri we chetellerdiki uyghur we xelqara teshkilatlirini endishige salmaqta.
RFA/Shohret Hoshur
Kambodzhadin qayturulghan uyghurlarning bir qismi 2009-Yili 11-Ay, kambodzha
Bultur 10 -Ayning ottura-Axirliri, xitayning " 5-Iyul" din kéyinki qara-Qoyuq tutqun we basturushliridin özini daldigha élishni meqset qilghan bir türküm uyghurlar, xitayning jenubtiki ölkiliri arqiliq wyétnam, laos, tayland qatarliq döletlerge qéchip chiqqan. Ular kishilik hoquq teshkilatlirining yol körsitishi we yéteklishi bilen kambodzhagha toplanghan.
Ularning sani 22ge yetken we siyasiy panahliq iltimasi b d t ning alaqidar tarmiqi teripidin qarap chiqiliwatqan bir pursette, xitay weqege qol tiqip, kambodzha hökümitidin 22 neper uyghurni qayturup bérishni telep qilghan. Kambodzhadiki amérika konsulxanisi we xelqara teshkilatlar kambodzhani agahlandurup, bu 22 uyghurni xitaygha qayturmasliqqa chaqirghanda, kambodzha hökümiti bu uyghurlarni xitaygha qayturmaydighanliqi heqqide arqa-Arqidin bayanatlar bergen. Emma, axirida ushtumtut pozitsiye özgertip, b d t ning himayiside panahliniwatqan bu uyghurlardin 20 nepirini tutqun qilghan we bir qanche künning ichidila xitaygha qayturuwetken.
Uyghur tarixidiki untulmas weqelerdin biri dep qariliwatqan bu weqege mana hazir bir yil boldi. Bu jeryanda dunyadiki 60 nechche kishilik hoquq teshkilati birlikte imza toplap we birleshme bayanat élan qilip, xitay dairilirini, 20 uyghur mesilisini bir terep qilishta xelqara qanuniy ölchemlerni asas qilishqa chaqirdi. Amérika hökümiti, kambodzha hökümitige 3 qétim jazalash tedbiri qollandi؛ bu tedbirler, kona qerzini emeldin qaldurmasliq, herbiy esliheler yardimini toxtitish we kambodzhaning kiyim-Kéchek qatarliq mallirigha ijra qiliniwatqan baj kechürümini bikar qilish qatarliqlardur.
Xitay hökümiti xelqara teshkilatlarning 20 uyghurning ehwalini ashkarilash heqqidiki teleplirige izchil halda qulaq yopurup kelmekte. 20 Uyghur ailisining körüshüsh we yoqlash telipi ret qilinmaqta. Xitay yene ariliqtiki bayanatlirida héchqandaq pakit körsetmey turup," bu 20 uyghur ichide bomba yasash we ot qoyush jinayitige arilashqanlar bar" dep eyiblidi.
Weqening bir yilliqi munasiwiti bilen bügün dunya uyghur qurultiyi bir bayanat élan qilip, gherb döletlirini 20 uyghurning mesilisini untup qalmasliqqa we ularning ehwalini ashkarilash heqqide xitaygha bésim ishlitishke chaqirdi. Bayanatta dunya uyghur qurultiyining reisi rabiye qadir xanimning munu sözlirige yer bérilgen: "5 -Iyuldin kéyinki qara-Qoyuq tutqun we qattiq basturush sewebidin, 5 -Iyul namayishigha meyli qétilghan yaki qétilmighan bolsun, kishilerning weziyettin qorqushi we rayondin qéchishi we bashqa döletlerdin panahliq tilishi normal bir ehwal. Shunga xitay hökümiti 20 uyghurning ehwalini ailisi we dunya jamaitige ashkarilishi we ularni derhal qoyup bérishi kérek."
Ish merkizi italiyide bolghan xelqaraliq tinchliqperwer radikal partiyisi bügün, 20 uyghur heqqide bayanat élan qilip, kambodzha we xitayni yene bir qétim tenqid qildi. Teshkilat bayanatida, bu ikki döletning, 1951 we 1967 yillarda tüzülgen xelqaraliq siyasiy panahlanghuchilar kélishimige ashkara xilapliq qilghanliqini bildürüp, yawropa birlikini we bashqa xelqara teshkilatlarni 20 uyghurning ehwalini xitay hökümitidin sürüshte qilish heqqide heriketke chaqirdi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/kambodzha-uyghur-12162010183814.html/story_main?encoding=latin
