Rusiye Dalay Lama Bilen Xitayning Yarishishigha Yardem Bérishke Teyyar

Muxbirimiz Ümidwar
2010-05-13

Rusiye metbuatlirining xewer qilishiche, bügün rusiye tashqi ishlar ministiri lawrof dalay lama bilen xitayning munasiwetliri heqqide toxtilip, ikki terepning yarishishigha yardem bérishke teyyarliqini bildürdi.

9 - May küni, rusiye prézidénti dmitriy médwédéf, bash ministiri wladimir putin, xitay reisi xu jintaw we gérmaniye bash ministiri angéla mérkél qatarliq bir qisim döletlerning rehberlirining qatnishishi astida rusiye armiyisi tunji qétim nato (shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilati) qoshunliri bilen birlikte qizil meydanda herbiy parat ötküzüp, ikkinchi jahan urushining ghelibisining 65 yilliqini daghdughiliq xatirilep töt kün ötkendin kéyin, rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrof rusiyining xitay bilen dalay lamaning yarishishigha yardem bérishke teyyar ikenlikini bildürdi.

Rusiye uchur agéntliqi "nowosti" ning xewer qilishiche, moskwaning mezkur yuqiri derijilik tashqi ishlar rehbirining aghzidin chiqqan bu söz rusiye fédératsiye kéngishining yighinida kéngesh palata ezalirining tibetlerning rohaniy dahiysi dalay lamaning moskwani ziyaret qilish mumkinchiliki mesilisi heqqidiki soallirigha jawab bergende éytilghan.

Rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrof sözide yene, dinlar ara munasiwetlerning tereqqiyatini qollaydighanliqini, emma diniy amillarning siyaset terepke ötüp kétishige qarshi turidighanliqini tekitligen.

Sérgéy lawrof yene rusiye hökümitining xitay bilen dalay lamaning munasiwetliri we xitayning dalay lamaning bölgünchilik herikitini toxtitishni telep qiliwatqanliqini yéqindin közitiwatqanliqini eskertip " biz dalay lama bilen béyjing hökümitining arisidiki munasiwetning normallishishigha qiziqimiz " dep tekitligen.

Rusiye metbuatliridiki xewerlerdin melum bolushiche, 4 - Ayning 23 - Küni rusiye tashqi ishlar ministirliki dalay lamaning qalmiqiye jumhuriyiti qatarliq buddistlar rayonini ziyaret qilishi üchün sunghan wiza telipini ret qilghan bolup, bu weqe qalmaqlarni öz ichige alghan bir qisim buddistlar arisida küchlük inkas qozghighan idi. Emma, dalay lama 2004 - Yili, bir qétim rusiyini ziyaret qilish pursitige érishken.

Rusiye xewerler agéntliqi "nowosti" ning yézishiche, buningdin bir qanche kün ilgiri rusiyining wolga deryasi boyidiki mongghul tillirida sözlishidighan qalmaq jumhuriyitining diniy orgini "qalmiqiye buddistlar birleshmisi" rusiye prézidénti dmitriy médwédéf we tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrofqa mektup yollap, dalay lamagha wiza bérishni telep qilghan. Biraq, bu telep ret qilinishqa uchrighan. Moskwa dairiliri qalmiqiye terepke mektup yollap, wiza bermeslikning sewebini chüshendürüp, "rusiye bilen xitay ikkinchi dunya urushini ortaq xatirileydighan mezkur yilda dalay lamaning rusiyini ziyaret qilishi béyjing terepke alahide derijide éghir kélidu" dep eskertish bilen birge yene buning "rusiyining dölet menpeeti"ge ziyanliq ikenlikini ilgiri sürgen.

Rusiye terepning sanliq melumatlirigha asaslanghanda, rusiyidiki buddistlarning sanining 700 mingdin ashidighanliqi melum. Rusiye buddistliri asasen dégüdek wolga deryasi boyidiki qalmiqiye, jenubiy sébiriyidiki tuwa we buriyatiye jumhuriyetliri hemde sanktpétérburg, moskwa qatarliq sheherlerge tarqalghan bolup, qalmiqiye, buriyatiye we tuwa jumhuriyetliridiki buddistlarning köpinchisi lama mezhipige mensuptur. Ular, dalay lamani özlirining eng aliy diniy rehbiri süpitide étirap qilidu.

Melumki, 9 - May küni xitay dölet reisi xu jintaw moskwada ötküzülgen ghalibiyet murasimigha qatnishish bilen bir waqitta yene rusiye prézidénti dmitriy médwédéf, bash ministir wladimir putin qatarliqlar bilen körüshüp, ikki döletning istratégiyilik hemkarliq munasiwetlirini téximu kücheytish mesililirini muzakire qilghan. U, médwédéf bilen bolghan söhbet jeryanida ikki dölet munasiwetlirini kücheytishke ait töt xil teklip bergen bolup, shinxua agéntliqining yézishiche, xu jintawning mezkur töt xil teklipi ichide xelqaraliq mesililerdiki hemkarliqlarni kücheytish arqiliq, ikki döletning xelqara mesililerni hel qilishtiki ortaq pikir bérish küchini ashurush hemde muqimliqni qoghdash we "üch xil küchler" ge qarshi ortaq küresh qilish qatarliq mezmunlarmu bar.

Sabiq rusiye prézidénti boris yéltsin bilen sabiq xitay reisi jang zémin "xitay - Rusiye dostluq, inaq qoshnidarchiliq shertnamisi" imzalighandin tartip, tibet, uyghur we teywen mesililiride xitay bilen rusiyining arisida ortaq meydan shekillengen bolup, xitay rehberliri rusiye tereptin izchil türde mezkur mesililerde xitayni qollashni telep qilip kelmekte. Uning eksiche, xitay rusiyining chéchiniye we bashqa rayonlargha qaratqan siyasitini qollighan bolsimu, lékin abxaziye we jenubiy ossétiyining musteqilliqi mesiliside rusiyini ashkara yosunda qollimighan idi.

Ottura asiya xewerliridin melum bolushiche, xitay yéqinda qirghizistanda yüz bergen prézidént baqiyéfni aghdurup, yéngi hökümet qurush weqesidimu süküt qilish pozitsiyiside bolghan we waqitliq hökümetke yardem bérish ipadisini bildürmigen. Uning eksiche, rusiye bilen amérika terep waqitliq hökümetke iqtisadiy hem insanperwerlik yardimi béridighanliqini bildürüsh bilen birge yene sabiq prézidént qurmanbék baqiyéfning istipa bérishi shuningdek uning dölitidin kétishide achquchluq rol oynap, mezkur jumhuriyette ichki urush partlashning aldini alghan idi.

Bu qétimqi moskwa herbiy paratigha 65 yildin buyan tunji qétim amérika, engliye, fransiye, polsha qatarliq 2 - Jahan urushi dewride sowét ittipaqi bilen ittipaqdash bolghan döletlerning melum sandiki qoshunliri qatnashqan bolsimu, biraq özini 2 - Dunya urushida ghelibe qilghan dölet qatarida sanaydighan xitayning qoshunliri teklip qilinmighan idi.

Hazirche, rusiyining tibetke qaratqan siyasitining tüp mahiyiti éniq ashkara bolmisimu, biraq rusiye tashqi ishlar ministirining dalay lama bilen xitayning kélishishige yardemlishishke teyyar ikenlikini bildürüshi bir yéngiliq bolsa kérek?! chünki, amérikini öz ichige alghan gherb dunyasi izchil türde xitayni dalay lama bilen söhbetlishish arqiliq mesilini hel qilishqa chaqirip kelmekte idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/rusiye-xitay-dalay-lama-05132010202037.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.