Bulaqdadamtu Kentidiki Turghan Polatning 4 Perzenti Tutqun Qilinghan
Muxbirimiz Erkin
2010-05-13


Xitay hökümiti 5"‏ - Iyul weqesi"din kéyin uyghur aptonom rayoni teweside keng - Kölemlik tutqun qilish herikiti qozghap, "yoshurun tehdit" dep qaralghan uyghurlarni qolgha élishqa bashlighan idi. Ghulja shehirining bulaqdadamtu kentidiki turghan polat ailisining 4 perzenti shu qatarda qolgha élinghanlar bolup, dairiler bu 4 qérindashni edliye organlirining sot qararisiz hazirgha qeder tutup turmaqta.

Turghan polat ghulja shehirining dadamtu yéza 6‏ - Etritidiki bir déhqan ailisining aile bashliqi bolup, uning chong oghli tashpolatning 3 perzenti, kichik 2‏ - Oghli extemning 2 perzenti bar, 25 yashlardiki qizi zulpiye bolsa ailide tikküchilik qilatti. Turghan we uning ailisidikilerning 5‏ - Iyul "ürümchi weqesi"bilen héchqandaq munasiwiti bolmisimu, lékin yerlik dairiler 5" - Iyul weqesi" yüz bérip uzun ötmey, uning 3 perzentini qolgha alghan idi.

Shu qétimqi qolgha élish weqesi 5"‏ - Iyul weqesi"din ikki kün kéyin yüz bergen. Turghan akining perzentliridin zulpiye, tashpolat, extem tutqun qilinipla qalmay, tashpolatning ayali shemshibanmu tutqun qilinghan idi. Igilishimizge qarighanda, dairiler zulpiyeni ötken yili 9 - Aydin kéyin ürümchige yötkep ketken. Turghan akining kélini shemshiban, oghli tashpolat we extemler bolsa ghulja yéngi hayat türmiside tutup turuliwatqan bolup, tashpolatning 3 balisi bilen extemning 2 balisi, bowisi turghan we momisi ruqiye hedining béqishigha qalghan idi. Turghan aka dairilerning sewebini chüshendürmey, perzentlirini ün - Tünsiz tutup turuwatqanliqini bildürdi.

Xitay hökümiti 5" - Iyul weqesi"din kéyin uyghur ili teweside "tordin chüshüp qalghanlar"ni tutush herikiti qozghap, zerbe bérish nishanini 5"‏ - Iyul weqesi"ge qatnashqanlargha qaritipla qalmay, jemiyet muqimliqigha "yoshurun tehdit" dep qaralghan diniy étiqadi küchlük teqwadar musulmanlar we siyasi köz qarshi oxshimaydighan öktichi pikirdiki zatlargha qaratqan. Xitay dairilirining bu mezgilde zadi qanchilik kishini tutqun qilghanliqi melum emes. Dunya uyghur qurultiyining bu heqtiki melumati bilen xitay hökümiti élan qilghan buninggha dair melumatlar arisida zor perqler mewjut.

Bezi analizchilar, turghan polat ailisidiki 4 kishining qolgha élinish weqesi rayondiki tutqun qilish herikitining shidditige munasiwetlik eng yéngi örnek, dep qarimaqta. Ghulja sheherlik sot mehkimisi ötken yili 9 ‏ - Ayda zulpiyeni sotlighan bolup, sotchi uning "jinayet"sadir qilghanliqigha dair delil - Ispatni sürüshtürmey, uning néme üchün béshini örtüwalidighanliqini sorapla sotni axirlashturghan. Shu küni sot zulpiye üstidin héchqandaq höküm chiqarmighan shundaqla uzun ötmey dairiler zulpiyeni ürümchige yötkep ketken. Turghan aka qizining ürümchi 2 ‏ - Türmige yötkep kétilgenlikini, lékin dairilerning hazirgha qeder qizi bilen körüshtürmeywatqanliqini bildürdi.

5"‏ - Iyul weqesi" yüz bergende tashpolat, shemshiban we zulpiye ghuljida, extem bilen ayali bolsa korlida bolup, ular 5"‏ - Iyul weqesi" bilen munasiwetsiz idi. Turghan aka perzentlirining qolgha élinishi ularning teqwadarliqi bilen munasiwetlik ikenlikini, qizi zulpiyening bezide etraptiki uruq ‏- Tughqan ayallarni yighip, ulargha diniy telim terbiye élip baridighanliqini, dairilerning bu ishni bahane qilip, ularni tutqun qilghanliqini bildürdi. Biz tashpolat qatarliqlarning tutqun qilinish sewebini éniqlash üchün dadamtu yéziliq saqchixanigha téléfon qilghan bolsaqmu, lékin saqchixanining seypidin isimlik siyasiy yétekchisi bu heqtiki soallirimizgha jawab bérishni ret qildi.

5"‏ - Iyul weqesi"din kéyin merkizi gérmaniyidiki dunya uyghur qurultiyi xelqara jamaetni uyghur aptonom rayonida tekshürüsh élip bérishqa , weqede ölgen, iz ‏ - Déreksiz yoqap ketken we qolgha élinghanlarning iz ‏ - Dérikini qilishqa chaqirghan idi. Lékin xitay hökümiti rayonda tekshürüsh élip bérish toghrisidiki chaqiriqlargha hazirgha qeder ijabiy inkas qayturup baqmidi. Dunya uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit, dadamtuda yüz bergen bir ailidin 4 kishining qolgha élinish weqesi rayonda xelqara tekshürüsh élip bérishining qanchilik muhim hem jiddiylikini namayen qilmaqta, dep körsetti.

Xitay hökümiti 5"‏ - Iyul weqesi"de 197 ademning ölgenlikini, 1700 ademning yarilanghanliqini élan qilip, mezkur weqeni atalmish " bölgünchiler" ge artqan. Lékin bezi analizchilar bu weqeni xitay dairilirining bir tereplimilik "shinjang" siyasiti keltürüp chiqarghanliqini ilgiri sürgen. Dunya uyghur qurultiyi bolsa xitay hökümiti bilen dialog qurup, uyghur mesilisige hel qilish charisi tépishni xalaydighanliqini bildürgen idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/ghuljida-tutqun-05132010202025.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.