Pesendidin Tughulghan Xiyallar

Tarim Yolwisi


Tor arlawitip xitayning "shinjang" xizmet yighini toghrisida yézilghan "abidilik ehmiyetke ige katta yighin" namliq maqalida tilgha élin’ghan nurbekrining yighin jeryanida xosh bolup hayajanlighinidin bashqa misnitirliq, ölke bashliqlirigha tazim qilghanliq jümlilirini körüp, milli ang-ghorur, dini eqididinla emes, belki addi kishilik izzet qarishidinmu mehrum bolghan bu mexluqqa nepritim téximu bek qozghaldi.

Xitay kompartiyisige eza chong-kichik mensep tutqan-tutmighan nurghun uyghurlar bolsimu, emma ularning ichide azraq bolsimu milli hissiyati, dini eqidisi bar kishilermu az emes. Öz xelqim üchün az-tola emeli ish qilip birimen dep kompartiyige eza bolghanlarmu, xitaylar mejburi ezaliqqa alghanlarmu yoq emes.

Xitay kompartiyisining ménge yuyush teshwiqatlirining küchlüklikide weten ichide saghlam milli, dini eqidige ige kishilerni tapmaqmu tes bulup ketken bu jahanda kishilerning milli eqidisige köp telepmu qoyghili bolmas bolup ketti.

"way japakesh dihqinim, qérindishim, zulum chekken xelqim" dep shunche paydiliq geplerni disimu, yardemlerni qilsimu, geplerni chüshinish uyaqta tursun, udul bérip xitaygha chaqidighan kishiler hemme kentlerde bar. Bir qarisingiz, shunche naheqchiliqqa uchrighan, yene bir qarisingiz özige zulum séliwatqanlarni bilelmigüdek derijide bixut. Xitayning her’ayda biridighan 100 yüen(15 dollargha toghra kilidu) etrapidiki qutquzush pulini élish üchün, meschitlerge kimning kirginini, kimning némilerni dégenligini, mehellide kimning kelgen, ketkinini her heptide doklat qilishqa razi bolidighan nurghun kishiler bar. Qizlarning yaghliq-köyniki, oghullarning doppisidin tartip xitaylashturushni xitaydinmu bek arzu qilidighan kishilirimizmu xélila köp. Yézilarda birla perzentlik bolup, xitayning pilanliq tughut sherep guwahnamisini élip xitay bergen birnechche ming som pulgha haraq ichip tügitidighan erlermu xéli sanda. Bu hadisiler gayida manga stokholim unwérsal késellikini esletse, gahida mini chüshiniksiz tégi yoq xiyallargha gherq qilidu.

Xelqning omumi ehwali shu. 2000- yilidin béri tor arqiliq az-tola qizil xitaylishishtin mustesna pikir qilishni bashlighan(gerche heqiqi milletperwerlik ölchimidin yiraq bolsimu) xelqning toplighan inirgiyisi 5- iyul namayishini berpa qildi we qanliq basturuldi.

5- iyuldin burun nurghun kishiler öz éngide nur bekrini re’isimiz dep tonuyti, ishiniti. Hettaki pexirlinetti. Uningda az-tola bolsimu bizni oylaydighan xiyal bar, dep tunuyti.

Chünki seypidin ezizi, isma’il emet, tömür dawamet, ablet abduréshitlerde herhalda kichikkine bolsimu milli hissiyat bar idi. Seypidin herhalda memtili tewpiqqe yardemleshken, 30-, 40- yillardiki inqilaplargha qatnashqan. Bezibir drama, kitablarni yazghan. Isma’il emet, tömür dawametler herhalda bezibir ziyalilirimizgha kilidighan zerbe shamilini kichikkine bolsimu peseytishke urun’ghan. Yuqariqilarda herhalda yoq hisabta bolsimu milli hissiyat barti. Shunglashqa köpchilik xelq yenila nur bekrining melum derijide gipini qilatti.

Bu pesendining 5- iyul qirghinchiliqidiki ipadisi uning qilchilikmu milli söygüsi yoqliqini bildürse, hetta özi bilen emel derijisi teng yaki töwen bolghan xitay emeldarlirigha birsi zorlimisimu, ixtiyarsiz tazim qilishi uningda hetta adettiki bir ademde bolidighan addi kishilik izzet qarishiningmu yoqliqini bildürdi.

Bu mexluq téxi nomus qilmay, gidiyip yüridu. Az-tola wijdani bar xelq anche-munche tillap qoyidu. Qalghanliri bolsa yene burunqidek. Burunqi shanliq, paji’elik tarixlarni tizla untup kételigenkenmiz, paji’elernimu xuddi chüshtekla his qilip untushqa bashliduq...

Melum arzu-ghayilerni ishqa ashurushtin ilgiri eng kemide ashu arzular bolishi, arzular özlüksiz küchiyip, küchlük istekke aylinishi kérek. Küchlük istekni ishqa ashurush yoli toghrisida izdinish haman bir küni melum jawab we yollarni tapidu. Ashu köpligen jawab-yollarning ichidin nurghunlirini oylash, sinash jeryanida shallap, toghra jawablargha érishimiz we uni emeliyleshtürsek, ghayimizni ré’alliqqa ashuralaymiz.

Hörlükni emelge ashurush jeryanimu bizdin az bir qisim kishilerningla emes, belki köpchilik xelqning ortaq hör-azad turmushqa intilish arzusining bolishini telep qilidu. Elwette bu téxi qedemning bashlanmisi. Axirqi nishan’gha yitish jeryani téximu uzaq, müshküldur.

Halbuki weten ichi-sirtidiki uyghurlarning hör turmushqa irishish istiki zadi qanchilik? Istekning küchlüklikichu? Bu xil istekni qandaq qilip berpa qilish we özlüksiz ünümlük kücheytish kérek? Bu mesillerni choqum estayidil oylishishimiz lazim.

Nur bekridek milli ghururla emes belki adimi izzet hörmitidinmu ayrilghan kishiler néme üchün bizdin shunchiwala köp chiqidu? Buxil kishilerni azaytishning qandaq chariliri bar? Bu meslinimu obdan oyliship baqsaq bolidu.

Hörlük uqum-arzusi chet’elge chiqqan, yurt kezgen uyghurlarda weten ichidikilerge qarighanda sel küchlük dep tunuymen. Chünki ular eng kemide sélishturup baqti, körüp baqti. Emma "kopratsiye waqtida kéche-kündüz ishlep, ach qalituq. Hazir herhalda qorsiqimiz toyidu. Burunqigha qarighanda köp yaxshi." dep qaraydighan nechche milyun awam xelqtin yene bashqa arzularni ishqa ashurushni telep qilghili bolamdu.

Biz téxi emdiletin ghayimizni ishqa ashurush yollirini deslepki qedemde neziriye jehettin xam bolsimu taptuq. Ularni emeliy sinaqtin ötküzüsh tamamen bizning istikimizning qanchilik küchlüklikige baghliq. Halqiliq teyyarliq xizmetlerni bixeter muweppiqiyetlik qilish imkaniyetlirige weten ichidikilerge qarighanda weten sirtikiler tamamen ige. Weten ichi teyyarliqtin köre jengge muwapiq. Mezkur munberdiki "toxu yürek uyghurlar" dégen yazmida ipadilen’gendek, imkaniyiti bar kishining herketlenmigenliki, uningda buxil arzu-istekning heqiqi yoqliqi yaki küchlük emeslikini bildüridu.

Mubada ehwal heqiqeten shundaq bolghan bolsa, biz eng yaxshisi pilanliq, teshkillik halda adimilik izzet ghorur terbiyisi, milli tarix, ar-nomus iddiyisi, saghlam dini eqide bilen weten ichi-sirtidiki barliq uyghurlarni teshebbuskarliq bilen terbiyileshni bashlisaq bolghidek.

Bashqilarning gipimizni anglishini niziqap kütüp olturmay. "qélinliq" bilen ulargha matériyal ibertip ulargha ijabi tesir körsetsek bolidu. Ademde toghra, alijanab étiqad yitilmise, püchek qarashlar u kishining iddiyisini égelliwalidu. Bu teshwiqat jéngini weten ichi-sirtidiki hemme uyghurgha, herxil shekil, usulda qaratsaq bolidu. Teshwiqatning usuli we ünümini özlüksiz kücheytishimiz lazim. Teshwiqatni yalghuz xelq köp anglimaydighan hem angliyalmaydighan, erkin ziyaret qilalmaydighan radi’o, tor betlirigila yüklep qoysaq hergiz bolmaydu. Bolmisa nur bekridinmu öte adimiliktin ayrilghan tirik "jeset"lerning köpiyishi éniq.

Xitaylar yurtimizda "ebedi" muqimliqni qolgha keltürüsh üchün yighinlarni échiptu. Muhim xizmet nuqtiliri yenila yurtimizni iqtisadi talan-taraj qilishni téximu zoraytish, köchmen köpeytip, meblegh sélishni ashurush, eslige kelmes yer’asti bayliqlirini téximu bek échish, uyghurlargha bolghan asmilatsiye, sirtqa bolghan teshwiqatni burunqigha qarighanda téximu bek kücheytish...

Qarighanda uyghurlar burunqi inqilap sheklini dawamlashturiwerse, xitayliship yoqilishtin ibaret bu qismettin qéchip qutulalmaydighandek turidu. Chünki nöwette uyghurlarning xitayning hertürlük hiyle-mikirlirini birmu-bir échip tashlap xelqqe teshwiqat élip baralaydighan organ, ademliri yoq. Xitay bilen bolidighan jenglerde xitayni yerchishliteleydighan kishilirimiz téxi yoq.

Xitaylarni yéngishte eng awwal ularni tedbir, eqil jehette yéngish kérek. Halbuki bu nuqtini biz ishqa ashuralamduq. Nöwette bumu téxi na’éniq bir mesle. Gepning wezn-qimmitini chüshendürüsh tes bolghan shu peytte, kimlerdin némilerni ümid qilishimiz mumkin.

Xitaylar küchlük. Shundaqla bular esli küchni yoqatmighan ehwal astida texminen yiligha 10% lik sür’ette tereqqi qiliwatidu. Biz uyghurlarchu? Uyghurlarning teshkilat küchichu?

Weten ichide uyghurlar yiligha yuqiri sür’et boyiche esli küchni téximu bek xoratqan halda asmilatsiye boliwatimiz. Pilanliq tughut, siyasi tutqunlar bilen nopus köpiyish nisbiti özlüksiz töwenlewatidu.

Uyghurlar bilen xitaylarning küch sélishturma nisbitini texminen 1:60 dep hisablap tursaq(peqetla nopus amilni oylashsaq, xitayning texminen 1200 milyun, uyghurlarning texminen 20 milyun. Shundaqla ijabi halda bashqa tereplernimu nopusqa mas, dep uyghurlar terepte turup texmin qilsaq) xitayning iqtisadi, dölet mudapi’e tereqqiyat sür’itini 10% dep qiyas qilghanda, uyghurlarning küchi 16 yilda xitaylar bilen tenglishish üchün uyghurlar choqum eng kemide 42% lik sür’et bilen tereqqi qilishi kérek. Mubada 20% lik tereqqiyat sür’iti boyiche bolghanda texminen 32 yilda xitaylar bilen aran tenglishelishimiz mumkin.

Démek, buxil shara’itta uyghurlarni kücheytishni meqsed qilghan herbir teshkilatning küchi(yuqiri sewiyilik iqtisas igilirining sani, omumi ezalarning sapa qurulmisi, paydilinish kitab-téxnika ambiri, iqtisadi küchi, jeng qilish küchi...) choqumki yiligha eng kemide 42% tin yuqiri sür’et bilen tereqqi qilishi kérek. Herbir ishlirimizgha éniq ölchem, éniq telep, éniq körsetküch qoyulishi kérek.

Kopratsiyining hashirini chapqandek "qildingmu, qildim." deydighan namayish, ultimatum, bayanat, échilghan yighin, körgezme…dégendek kichik ishlarni inqilap, dep yürmesliki kérek.

Bu yilqi uyghur teshkilatlirining ichidiki herqaysi sahediki iqtisas igilirining sewiye-sapasi, sani qanche? Hazir nöwette bar bolghan teshkilat bilim ambiridiki kitab-zhurnallarning sewiye, süpiti, sani qanche? Teshkilatning musteqil iqtisadi küchi qanche? Teshkilatning jenggiwar küchining sewiye, süpiti, sani qanche? Teshwiqat ubyéktlirining sani, sewiyisi qanche? Teshwiqatning ünümlük kölimi, sewiyisi qanche? Ma’arip küchimizdiki mekteplerning, kitab-zhurnallarning sewiyisi süpiti, sani qanche?... Mana mushundaq eng awwal özimizning herbir xizmitimizni statistikilashturushimiz, andin ölchemlik sanliq körsetküchke ige éniq wezipilerni belgilishimiz kérek. Wezipilerning höddisidin chiqish ehwaligha asasen xadimlarni xizmetke qoyishimiz yaki wezipisidin élip tashlishimiz kérek.

Biz heryili 42% lik tereqqiyat sür’iti boyiche ishlirimizgha telep qoyghanda xitaylar bilen 16 yilda aran tenglishelishimiz mumkin. Elwette yalghuz bularla ularni yéngishimizge mutleq kapalet birelmeydu.

Rehimsiz emeliyet bizning ishlirimizning tereqqiyat sür’itining téximu téz bulushini telep qilidu. Chünki yuqariqi 42% lik tereqqiyat ölchimi bizning xitaylar bilen qoral-yaraq, herbi, iqtisad saheliridimu 1:60 nisbet bar dep qiyas qilin’ghan. Halbuki emeliyet téxi undaq emes. Herbi sahening özidiki nisbetla texminen 1:10000 dinmu töwen(uyghurlar terepte turup, xitayning qoral-yaraqlirini oylashmighan, peqet 1 milyun kishilik armiyisini oylashqanda qilinghan qiyas) .

Weten ichi-sirtigha qaritilghan teshwiqat xizmitining burunqidin yaxshilan’ghanliq héchbir ipadisi körülgini yoq. Bashqa herbi, iqtisadi, ma’arip sahelirinighu dimeyla qoyayli. Ma’arip saheliridiki aqartish ishini qiliwatqanlarni qollimaywatqanlar qatarida hettaki bizning bezibir inqilap lidirlirimizmu bar. Herbi sahelirimiz téxi quruq.

Weten ichidiki uyghurlarning közini nadanliq, xitayning teshwiqatliri chümkiwalghan disek. Weten sirtidiki özini inqilap qiliwatimen dep tunuydighan qérindashlarning közini némiler tosuwéliwatqandu?...

Qérindashlar, silkineyli. Qiliwatqan ishlirimiz kinoda rol élish, sehnide oyun quyush yaki chayxanidiki gheywetchilerning shikayet qilishi emes. Belki bir xelqning kelgüsi hayat-mamati, bext-sa’aditige taqishidighan muhim ishlar.

Inqilapchilirimizning ichide yuqiri siyasi, diplomatiye bilimliri, ali matématika, pilanlash-ijra qilish ilmi, bashqurush, uchur téxnikisi, pisxologiye, pelsepe, tarix, herbi, sana’et we iqtisad saheliridiki bilimlerni ögen’gen we öginiwatqanlirini emeliyette uyghurlar üchün ishletkenler zadi qanchilik?

Bashqilarni we özimizni bir dengsep baqayli. Uyghurlarning teqdirige heqiqi köngül bölsek, özimizning her tereplirimizni xitay bilen rasa bir sélishturup baqayli. Özimizni, özginimu obdan bileyli. Arzuyimizni emdi kéyinki ewladlargha yüklep qoymayli. Burunqidek kitiwersek arzulirimizni chüshinidighan ewlatlarmu bolmasliqi mumkin.

Nöwettiki tereqqiyat sür’itimizning kelgüsidiki ghelbining telipige yetmigenlikining özila ishlirimizning nurghun tereplirining xamliqini bildüridu. Rehberlirimizning teleptin xélila yiraqliqini bildüridu.

Ish qilishla, melum tereqqiyat bolushla kupaye qilmaydu. Tereqqiyat sür’itimiz belki ashu belgilen’gen eng töwen telep 42% tin yuqiri ölchem boyiche bolushi kérek. Uningdin töwen ölchemdiki tereqqiyat sür’iti xelqimizni oxshashla qutquzup chiqalmaydu. Elwette, yuqariqi telep heqiqeten qattiq. Buxil telepning höddisidin uchrighan kishi chiqalmaydu. Mixanikiliq usulda burunqidek ishlesh bilen hergizmu 42% lik tereqqiyat sür’itini ishqa ashurghili bolmaydu.

Arzu-ghayige nisbeten eng yaxshi terepni oylap ümidwar bolush, pilan tüzüp ijra qilghanda eng nachar terepni oylap inchike pilan-layihe tüzüp ijra qilish kérek. Sifirliq sitatistikilashturulmighan pilan-layiheler yoqtin yaxshi. Emma u hergizmu bizning ré’al qismitimizni yaxshilashqa küchlük ünüm élip kélelmeydu.

Milli istiqbalimizdin ümidmu bar. Emma ré’alliq téximu rehimsiz. Bular bizdin hem ümidwarliq, hem küchlük xirs tuyghusi, ilmi xizmet qilish iqtidarini telep qilidu.

Herbir teshkilatimizning choqum öz sahesige munasiwetlik sewiyilik, bixeter sanliq melumat, uchur ambiri bolushi kérek. Lazimliq herxil statistikiliq sanliq melumatlarni choqum köplep toplishimiz, ularni bir qanche basquchtin ötküzüp, ambarlashturishimiz lazim. Pilanlash-ijra qilish ilmi boyiche sanliq statistikiliq melumatlargha asasen mu’eyyen matématikiliq qanuniyetlerni kompyutérning yardimide heriketlirimizge tedbiqlap, xizmet ünüm, süpitini ashurishimiz lazim.

Yalghuz xewer yézish, xitayni tillap yazmilarni yézishlam ishlirimiz üchün yéterlik emes. Millitimiz arminini ishqa ashurimen, dep niyet qilghan herqandaq teshkilat choqumki ishlirimizgha paydiliq bolidighan eng yénig ilim-pen qanuniyet, netijilirini herikitimiz bilen janliq birleshtürüshke mahir bolushi kérek.

Xitaygha taqabil turushtiki eng kapaletlik küch- öz küchimiz. Öz küchimizni ashurushtiki tayanchimiz teshkilat xadimlirimizning yalghuz milli, dini eqidisila emes belki xitaydinmu küchlük ilim-pen qollinish sewiyisi.

Teshkili ishlirimizgha tebi’i, ijtima’i pen alimlirimizni téximu köplep ishtirak qilishimiz, yaki ularning bilim-iddiyilirini inqilap yaki xelq ishliri üchün ishlitishqa teshebbuskarliq bilen ilhamlandurushimiz lazim.


http://www.wetinim.org/forum/viewthread.php?tid=8483
2010- yili 25- may