Kishilik Hoquqini Közitish Teshkilati Amérika - Xitay Kishilik Hoquq Dialogida Uyghur Weziyiti Qatarliq Mesililerning Otturigha Qoyulushini Telep Qildi

Muxbirimiz Jüme
2010-05-11

Amérika - Xitay kishilik hoquq dialogi washingtonda élip bérilidu. Xelqaradiki kishilik hoquq teshkilatliri mezkur dialogni yéqindin közitishke bashlidi. Xitaydiki kishilik hoquq teshkilati bu xildiki teshkilatlarning biridur. 

Süret, 7 - Iyul, ürümchi at - Beygisi meydani rayonidiki uyghur ayallirining xitayning erlirini we balilirini tutup ketkenlikige qarshi namyishidin bir körünüsh.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati bolsa, mezkur dialog harpisida amérika tashqi ishlar ministiri hilariy klinton xanimgha mektup yollap, xitayda künsayin nacharlishiwatqan kishilik hoquq xatirisi we 5 - Iyuldin kéyinki uyghur weziyiti qatarliq mesililerni bu nöwettiki dialogning muhim témisi qilishqa chaqirdi.

Bu nöwetlik amérika - Xitay kishilik hoquq dialogi söhbiti 13 - 14 - May amérika paytexti washingtonda élip bérilidu. Dialogda xitayning kishilik xatirisi, döletni qanun bilen idare qilish qatarliq mesililerde söhbet élip bérilidighanliqi ilgiri sürülmekte.

Bash shtabi nyuyorkqa jaylashqan mexsus xitaydiki kishilik hoquq ehwalini tetqiq qilidighan kishilik jemiyiti - Xitaydiki kishilik hoquq teshkilati(HRIC), amérikining mezkur dialog béshida xitay xelqige toghra bésharet bérishi lazimliqini körsitetti.

Bu heqte toxtalghan xitaydiki kishilik hoquq teshkilatining ijraiye diréktori sharon hom xanim mundaq dédi: "amérika dairiliri uchurni peqet xitay hökümitigila emes, belki xitay ichidiki ammiwi teshkilatlargha we dunya jamaetchilikigimu yetküzüshi kérek. Ular shu arqiliq amérika qoshma shtatlirining xitaydiki kishilik hoquq mesiliside keskin ikenlikini xelqara jemiyetke bildüreleydu."

Sharon hom xanim yene, mezkur dialogning xitay yéngidin dölet bixeterliki qanuni élan qilghan peytlerge toghra kelgenlikini, shunga bu dialogning intayin muhim ehmiyetke ige ikenlikini qoshumche qildi.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati, dialog bashlinishtin ilgiri mezkur dialogqa alahide ehmiyet bergen kishilik hoquq teshkilatliridin biri.

Shu munasiwet bilen mezkur teshkilat 7 - May amérika tashqi ishlar ministirigha mektup yollidi. Mektupta, xitayning ammiwi teshkilat qurush qiyinlashturulghan yéngi belgilimisini bikar qilish, kishilik hoquq adwokatlirining kespi guwahnamisini yéngilap bérish we xitay türmiside yétiwatqan tonulghan öktichi zatlarni qoyup bérish qatarliq mesililer asasliq gewdilendürülgen.

Mektupta yene 5 - Iyul weqesidin kéyinki uyghur éli weziyitimu alahide tilgha élinghan. Mektupta, xitay hökümitining 5 - Iyul weqesidin kéyin uyghurlarni qara - Qoyuq tutqun qilghanliqi, kishilik hoquqni közitish teshkilatining peqet bir qisim chonglar we ösmürlerni öz ichige alghan 43 neper uyghur erning ghayib bolghanliqigha alaqidar uchurgha ige bolalighanliqi körsitilgen.

Mektupta mundaq déyilgen: " 6 - We 7 - Iyul élip bérilghan keng kölemlik tutun qilish herikiti jeryanida iz - Déreksiz ghayib bolghanlarning mesilisi téxiche hel bolghini yoq."

Yuqiriqi mesililerning bu nöwetlik dialogda ilgiri sürülüshining intayin muhimliqi heqqide toxtalghan kishilik hoquqni közitish teshkilatidiki xitay tetqiqatchisi filim kayn ependi mundaq dédi: " eger bu dialogni emeliy we ehmiyetlik bolsun deydikensiz, undaqta xitayning bashqa jayliri we shinjangda mewjut we yüz bériwatqan xalighanche tutup turush, iz - Déreksiz yoqap kétish mesilisi, shundaqla izchil dawamliship kéliwatqan 'qara türme' mesilisi bu dialogda choqum otturigha qoyulushi kérek."

Kayn ependining qarishiche, eger bu mesililer otturigha qoyulmisa, bu mezkur söhbet heqqide yene bir qatar mesililerni keltürüp chiqiridiken.

U mundaq dédi: "undaqta bu her ikki terepning bu söhbetni bir ehmiyetlik söhbetke aylandurushta qanchilik estayidil bolghanliqigha nisbeten soal tughduridu."

Amérika - Xitay kishilik hoquq dialogi 1990 - Yili bashlanghan. 13 Qétimliq dialogdin kéyin, dialog her xil sewebler bilen 2002 - Yilidin 2008 - Yilighiche toxtap qalghan idi.

Dialog 2008 - Mayda bir qétim élip bérilghan. Bu qétimqisi 15 - Qétimliq kishilik hoquq dialogi bolup, bu mezkur dialogning ikki yildin buyan tunji qétim élip bérilishi.

Xitaydiki kishilik xatirisini igiliri sürüshte, ilgiriki dialoglar köp netije bermigen idi. Bu nöwetlik dialog amérika téxi iqtisadiy kirizis patqiqidin pütünley chiqip bolalmighan bir mezgilge toghra keldi.

Bu heqte toxtalghan sharon hom xanim, bu, eslige keltürülgen dialog bolghachqa, bek chong netije kütüshning rialliq bolmaydighanliqi shundaqtimu, öz jemiyitining dialoggha yenila ümidlik qaraydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: "biz ularni (dialoggha qatnashquchi tereplerni) dialogning toluq jeryani asasida ochuq doklat élan qilishqa qistawatimiz. Biz buning bérilgen tekliplerge nisbeten kishilerning keskin diqqitini tartishigha ümidlik. Shundaq bolghanda amérika we xitay puqraliri néme bolghanliqini bilidu. Biz bu arqiliq söhbetlerde ilgirilesh hasil qilalaymiz."

Bu heqte toxtalghan kishilik hoquqni közitish teshkilatidiki xitay tetqiqatchisi filim kayn ependimu dialog jeryanining ochuq - Ashkara bolushining muhimliqini ilgiri sürdi.

U mundaq dédi: "héch bolmighanda amérika hökümiti bolsimu, kishilik hoquq mesiliside xitayning aldigha qandaq mesililer otturigha qoyulghan we qandaq ilgirileshler qolgha keltürülgenlikini öz xelqige bildürüshi kérek. Bu dialogning ochuq - Ashkara bolushi elwette zörür."

Melum bolushiche, kishilik hoquq söhbitige qatnishidighan amérika diplomatliri ömikige amérikining démokratiye, kishilik hoquq we emgekke mesul muawin tashiqi ishlar ministiri maykil posér yétekchilik qilidiken.

Birleshme agéntliqida körsitishiche, söhbetke qatnishidighan xitay terep wekillirimu amérikigha kélip bolghan bolup, wekillerni xitay tashqi ishlar ministirliqi xelqara jemiyetler ishxanisi mudiri chén shu bashlap kelgen. Bu ayning 24 - Küni, xitay paytexti béyjingda, amérika - Xitay istratégiyilik we iqtisadiy dialogi élip bérilidu.

Kishilik hoquq mutexessisliri xitaydiki kishilik hoquq mesilisining bu yéghindimu otturigha qoyulushi kéreklikini ilgiri sürüshmekte.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/kishilik-hoquq-kuzitish-teshkilati-05112010204905.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.