Xitayning '5 - Iyul Weqesi'ni Bahane Qilip Uyghurlarni Dawamliq Basturushi Eyibleshke Uchrimaqta

Muxbirimiz Mihriban
2010-01-19

Gerche "5 - Iyul ürümchi weqesi" yüz berginige yérim yil bolghan bolsimu, emma xitay hökümiti "5 - Iyul weqesi"ge munasiwetlik dep qarighan uyghurlargha qaratqan keng kölemlik tutqun qilish we basturush herikitini toxtatmighan bolup, xitayning bu xil keng kölemlik tutqun qilish, basturush herikiti chetellerdiki uyghur teshkilatlirining we démokratiye hem kishilik hoquqni teshebbus qilghuchi dunya jamaetchilikining qattiq eyiblishige uchrimaqta.


Xitayning shinxua agéntliqining bügün etigenki xewiride melum qilinishiche, tünügün 18 - Yanwar küni uyghur aptonom rayonluq jamaet xewpsizlik nazaritining jinayi ishlar etritining bashliqi gaw jawyi muxbirlarni kütüwélish yighinida 2009 - Yilliq xizmetler heqqide bayanat bérip, 2009 - Yili shinjang uyghur aptonom rayonidiki herqaysi jamaet xewpsizlik idarilirining her xil jinayi ishlargha qattiq zerbe bergenlikini, qiyinliq derijisi yuqiri hem qatilliq jinayitige munasiwetlik délolarni pash qilish nisbitini 90% ke yetküzgenlikini bayan qilghan.

Gaw jawyi muxbirlargha bayanat bérip, 2009 - Yili jamaet xewpsizliki tarmaqlirining 41991 déloni pash qilghanliqini, buning ichide aldinqi yillardin qép qalghan délolardin 6793 ni pash qilip bir terep qilghanliqini, bashqa ölkiler bilen hemkarliship pash qilghan délolarning qétim sani 2747 ge yetkenlikini, 2009 - Yili shinjang jamaet xewpsizlik idarisining jemiyet amanliqigha ziyan yetküzgen qara jemiyet guruhidin birni pash qilip yoqatqanliqini, qarshi guruh teshkilatlardin 7 sini pachaqlap tashlighanliqini bayan qilghan.

Gaw jawyi sözide yene, 2010 - Yilliq nishan heqqide toxtilip mundaq dégen: "biz 2010 - Yili ichide, shinjang jamaet xewpsizlik organliri nuqtiliq halda, qatilliq, zorawanliq jinayetlirige zerbe bérimiz, qatilliq délolirini pash qilish prinsipida ching turup, partlitish, zeher yötkesh, ot qoyush, görüge élish, qoralliq jinayet ötküzüsh qatarliq délolargha bolghan razwédkini kücheytimiz. Bolupmu "5 - Iyul ürümchi weqesi" ge chétishliq délolargha bolghan razwédkini kücheytip, "5 - Iyul weqesi" ge chétishliq kishilerni qoghlap tutup, délogha ait ispatlarni tézlikte qolgha chüshürüp, ularni tégishlik jazagha tartimiz."

Xitayning uyghur aptonom rayonluq jamaet xewpsizlik nazaritining jinayi ishlar etritining bashliqi gaw jawyining muxbirlarni kütüwélish yighinida dégen bu sözige qarita, dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi bügün radiomiz uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, dunya uyghur qurultiyi namidin xitay hökümitining "5 - Iyul weqesi"ge qatnashqan uyghurlargha qaratqan bu xil keng kölemlik tutqun qilish herikitini qattiq eyibleydighanliqini, xitayning uyghurlargha qaratqan qanliq basturush herikitini derhal toxtitishi kéreklikini bildürdi.

Dilshat rishit ependi sözide yene, xitay hökümitining taki bügünge qeder, xelqaraning eyiblishige perwa qilmastin "5 - Iyul weqesi"ni bahane qilip uyghurlargha qaratqan basturushini téxiche toxtatmighanliqini, hetta 2010 - Yili kirgendin kéyinmu "5 - Iyul weqesi" ge chétishliq kishilerni iz qoghlap tutidighanliqini we weqege munasiwetlik kishilerni qattiq jazalaydighanliqini tekitlishining, emeliyette xitay hökümitining özining uyghurlargha qaratqan siyasitidiki barawersiz basturush siyasitidin ibaret xataliqini tüzitishning ornigha, uyghurlargha qaratqan basturushni barghanche kücheytip netijide bu rayon weziyitide téximu jiddiylik keltürüp chiqiridighanliqini, shunga xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan siyasitige nisbeten tüzitish kirgüzüp, bu rayonda bundin kéyin yüz bérish éhtimali bolghan téximu köp toqunushlarning aldini élishi lazimliqini tekitlidi.

Amérikidiki uyghur ziyaliysi élshat ependimu radiomiz uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining "5 - Iyul weqesi" ge munasiwetlik dep qarighan uyghurlargha qaratqan tutqun qilishni toxtatmighanliqigha bolghan qarishini otturigha qoydi.

Élshat ependi uyghur aptonom rayonluq jamaet xewpsizlik nazaritining jinayi ishlar etritining bashliqi gaw jawyining muxbirlarni kütüwélish yighinida dégen, "biz '5 - Iyul weqesi' ge chétishliq kishilerni qoghlap tutup, délogha ait ispatlarni tézlikte qolgha chüshürüp, ularni tégishlik jazagha tartimiz," dégen sözige qarita öz qarishini bildürdi.

Xitayning uyghurlargha qaratqan qanliq basturush siyasiti xelqara jemiyetning üzlüksiz eyiblishige uchrap kéliwatqan bolup, téxi aldinqi heptila xelqaradiki 68 teshkilat birleshme bayanat élan qilip, xitayni kambodzhadin qayturup eketken 20 neper uyghurni "5 - Iyul weqesi" ge chétip qattiq jazalimasliqqa chaqirghan, shundaqla "5 - Iyul weqesi" din kéyin, xitayning uyghurlar üstidin élip bériwatqan bir tereplime sotlashta, uyghurlargha ölüm jazasi, 10 yildin yuqiri qamaq jazasi qatarliq éghir jazalarni bériwatqanliqini eyibligen idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-basturushi-dawamlashmaqta-01192010190929.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.