Muxbirimiz Shohret Hoshur
2010-01-04
Washington pochtisi géziti bügün, 4 - Yanwar, proféssor ilham toxti we uning yéqinqi paaliyetliri heqqide bir parche maqala élan qildi. Maqalide bayan qilinishiche, ilham toxti nöwette uyghurlarning qanuniy hoquq menpeeti heqqide heptilik liksiye uyushturmaqta.
Liksiye her jüme küni uyushturulghan bolup, liksiyige béyjing we shu etiraptki uyghur, qazaq we xitay oqughuchilar ishtirak qilmaqta.
Maqalida körsitilishche, ilham toxti liksiyiiside milliy kimlik mesilisini alahide tekitlimekte. Maqalida neqil keltürülüshiche, ilham toxti bir qétimliq liksiyisini mundaq bashlighan: "biz ejderhaning ewladi emes, bizning tariximizni junggo kommunistik partiyisi berpa qilghan emes. Yeni bizning tariximiz 60 yilliq tarix emes, köp uzaqlargha sozulghan qedimiy bir tarix."
Maqalida, ilham toxtining paaliyetliri bilen birlikte uyghurlarning nöwettiki weziyiti heqqidimu alahide toxtalghan. Bu nuqtida uyghurlarning xitayning milliy siyasitin narazi ikenliki, xitay köchmenlirining, uyghur rayonidiki ish orunlirini manapul qiliwalghanliqi, uyghur medeniyitining yoqitilishqa urunuluwatqanliqi, del mushu sewebtin, 5 - Iyul ürümchi weqesining kélip chiqqanliqi pakitlar bilen bayan qilinghan. Buning arqidin ilham toxtining 5 - Iyul weqesini küshkürtküchi dep qarilip, béyjingdiki bir méhmanxanida 3 hepte qamap qoyulghanliqi we soraqqa tartilghanliqi bayan qilinghan.
Maqalida körsitilishiche, u 3 heptilik nezerbenttin chiqip dersxanigha kirgen küni oqughuchiliri sinipta ornidin des turup hörmet bildürgen we qizghin chawak bilen alqishlighan.
Maqalida bayan qilinishiche, ilham toxti liksiyiside, uyghurlar duch kéliwatqan nöwettiki jiddiy mesililer we uni hel qilishning charilirini otturigha qoyghan, oqughuchilirini uyghur mesilisini hel qilishta cheteldin ümid kütüshtin bekrek, mewjut qanunlar arqiliq milliy menpeetni mudapie qilishqa chaqirghan.
Maqalida körsitilishiche, ilham toxti bir qétimliq liksiyisi dawamida, uyghur rayonigha qaynaydighan ayropilanlarda ingiliz tilining, poyizlarda xitay tilining mulazimet tili boluwatqanliqini, nöwettiki tengsizliklerning addiy bir misali süpitide bayan qilip ötken. Maqalida, ilham toxti otturigha qoyghan bu mesililerning adette xitay jemiyitide héchkim sözleshke jüret qilalmaydighan mesililer ikenliki körsitilgen.
Maqala aptori, ilham toxti we uning paaliyetliri heqqide bir türküm mutexessislerning pikrini igiligen. Harward uniwérsitétining uyghur tarixi tetqiqatchisi Rian Thum, ilham toxtining nutuq qabiliyitige we jasaritige apirin oqush bilen teng, uning öz wedisi boyiche, nutuq sözligende we maqale yazghanda xitay dölitining asasliq qanun prinsipliridin chetnimeywatqanliqini eskertken.
Xitay ziyaliysi wang lishyung, "eger hökümet, ilham toxtigha oxshash bir kishini düshmen dep qarisa, u chaghda, az sanliq milletler bilen munasiwetning yaxshilinishidin ümid kütüsh mumkin emes," dégen.
Aptor yene, liksiyige qatnashqan bir uyghur oqughuchini ziyaret qilghan. U oqughuchi, "ilham toxti bizning wekilimiz. U dewatqan sözler bashqilirimiz déyelmeywatqan sözler," dégen.
Aptor öz közitishige asasen, ilham toxtining liksiye dawamida cheteldiki uyghur teshkilatliri bilen oxshash meydanda gep qilmaywatqanliqini, bolupmu xitayning uyghur rayonini idare qilish heqqining bar - Yoqluqi heqqide héch éghiz achmaywatqanliqini eskertken.
Nöwette bir qisim xitay ziyaliyliri we chetellik mutexessisler ilham toxtini uyghur mesilisini hel qilishta mötidil yolni yeni ottura yolni tallighan közge körüngen shexs dep qarimaqta.
Aptor maqalisining axirida , ilham toxtining töwendiki sözlirige orun bergen: "saqchilar péyimgha chüshkili uzun boldi. Emma, hayatla bolidikenmen, méngiwatqan yolumni dawamlashturimen."
Hörmetlik oqurmenler, bu programmimizda, tonulghan uyghur ziyaliysi, qanuniy hoquq paaliyetchisi ilham toxti heqqide yézilghan maqalini tonushturduq.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/ilham-toxti-toghrisida-01042010194955.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
