Ölükler we Tirikler

                 (Hékaye)
M.Azat


1
Ürümchi. 2009.yili 7.ayning 5.küni keche.

Uzaklarda anda-sanda anglan'ghan oq awazidin bashqa etirap jim-jit idi. Aynur hech uxliyalmidi. Keche saet bir bolay dep qalghan bolsimu uning közige uyqu kirmidi. U kochida bir awaz anglighandek boldi-de,derhal turup derizini echip kochigha qaridi. Keche jimjitlighigha chökken bu tar kochinini bexil ayning ghuwa nurliri sus yurutup turatti. Kocha jim-jit idi. Hechkim körünmeytti. Aynur derizini taqay dep turishigha engrighandek boghuq bir awazni anglidi."way,wayjan.."digen peryat uning derizisining tigidin chiqiwatatti. U derizidin beshini chiqirip yerge qarishi bilen bir gewdini körgendek boldi. Awaz birdinla toxtap qaldi. Öy temigha yölünip yatqan gewde bir qimildighandek buldi-de toxtap qaldi.
- Memet! turung.tiz bolung!-Aynur erini oyghatti.

-Kochida bir yaridar bar, tiz bolung!

Memet chachrap turupla hoyligha chiqti.Aynur uninggha egeshti.hoyla ishigi asta echildi.Mehmet beshini chiqirip yatqan gewdige baqti,arqidin kochining ikki beshigha ihtiyat bilen qariwetip kochigha chiqti.U sozulup yatqan gewdige igilip qaridi, arqidin qolini tutti.Millichchidek qan'gha milen’gen qolini tutqanlighini hes qildi.Amma, bu qol issiq idi. Memet Aynurgha natonush gewdining putini tutushqa isharet qildi.Özi beshini tutti.

2
Aynur, yaridarni sopida qoyupla öydiki kirsin chiraqni yandurdi. Chünki pütün mehellide axshamla tok ketken idi. Yaridarning keyim-kechekliri qan bilen boyilip ketken idi. Memet, yaridar yigitning köynigini yeshish üchün tirishqan bolsimu yeshelmidi.Yaridar yigit bolsa hushsiz idi.

-Qaychini ekel, tiz bol!

Aynur qaychini tepip keldi.Memet,yaridarning qan'gha chilinip tiridek bolup ketken köynigini qaycha bilen kesishke bashlidi.

- Aq daka,yaki pakiz lata bolsa tepip kelgine!

Aynur,kirsin lampisini yene shire üstide qoydide,bir nersilerni tepip keldi.

-Bu mening aq paxta rex köynigim; pakiz.

Yaridarning qanliq köynigini kesip tashlidi ve qan tepchip eqiwatqan qorsaqqa Aynur ekelgen aq köynekni yirtip bir qismini basti.Bu menzirilerni körüp qorqqininidin lagh-lagh titrep turghan 30 yashlardiki yash chokan Aynurning burnigha qansiq qan hidi urulishi bilen, uni hö tutti ve özini ashxanigha atti.Aynur qusushqa bashlidi.


Mehmet yaridarning qanliq köksini, qorsighini tazilash bilen meshxul idi.Memet oqning ikki yerdin bösüp chiqqanlighini kördi.Arqa tereptin kirgen ikki pay oqning birsi meydisini,yene birsi kindigining sel üstidin bösüp chiqqan idi. Kindigidining üstidiki echilip qalghan boshluqtin üchey sanggilap qalghan idi.Memet ,qan bulduqlap chiqiwatqan bu yerge aq köynekning chong parchisini besip turdi.

-Aynur,bir lünggini höl qilip ekilip Bergen bosang!

Aynur höl lünggini ekeldi, amma,toxtimay hö qilip turatti.

Memet höl lungge bilen yiqitning qan’gha milen’gen yüzini sürtüp turup;

-Sen yan öyge kirip uxla-dedi.

-yaq.

22 yashliridiki yaridar yigit asta-asta köz lirini achti

- Men neede?-Uning awazi bek sus idi.

Memettin borun Aynur jawap berdi aldirap;

- Bizning öyde.

- Su…

- Su ekel! Aynur.

Aynur derhal bir istakan su ekeldi.Mehmet yaridar yigintning beshini bir qoli bilen biraz kötürüp suni uning qansiz lewlirige tekküzdi.Yigit ikki yutum su ichti we birdin hötülüp ketti.aghzidin bulduqlap qan etilip chiqti.Memet qanlarni sürtti, yigit jöyligendek sözlewatati.

- Rushen! Birinji pay oqta Rushen yiqildi.men uni yülidim, menmu yeqildim –yaridar xuddi uyqusida gep qiliwatqandekle sözliri danimu-dane, amma kemtuk idi. Memet qolighini uning aghzigha yeqin akilip sözlirini tingshasha tirishti.

- Men bilettim …bundaq….bolushini…Rushen… sen oghul balimu…dedi…buptu didim, chiqtim Rushenning qollida qizil bayraq bar idi….u yiqildi, bayraqmu yiqildi…

Ömer yene hushidin ketti.

3

Ömer gep qilishqa intilsimu gep qilalmaytti.Uning köksini xuddi bir tügmen teshi besiwalghandek qimirlay disimu qimirliyalmaytti, uning köz aldida, kündüzki namayish körünishi ghuwa namayen bolushqa bashlidi.

…Ömer, Rushen bilen uniwersititnin tashqiri chiqiwalghanlighidin bek xoshal idi. Bir munche sawaqdashliri,saqchilar teripidin tosup qelin’ghan idi. Rushen jesur qiz idi. Her ikisi qanun pakoltining oqughuchiliri idi. Bir-birini süyetti.Oqush püttürüp adwukatliq biyrosi echish niyetliri bar idi.Shu shawgüan weqesi bolmighan bolsa, Uyghur ishchilar Xenzular teripidin kochidiki igisiz itlardek urup öltürülmigen bolsa bu namayish bolmaytti. Hech bolmisa,Wanglochuan yaki Nur Bekri teliwizorgha chiqip “diloni adil bir terep qilimiz, bizge ishininglar”digen bolsimu namayish bolmaslighi mumkindi.10 kün ötüp ketti.Kochida ölüp qalghan igisiz isheknimu sürüshte qilidighan adem chiqidu.Biraq öz yurtida ish tapalmay, ichkiri ölkilerge elip ketilip öltüriwetilgen Uyghurlarning haywanchilikmu qimmiti bolmaslighi oqughuchilarni namayish qilishqa mejbur qildi.Belkim, hökümet,oqughuchilarning kochigha chiqishini kütüp turghan bolishi mumkin.Uyghurlardin yene bir qetim intiqam elish pursiti erishish üchün taqiti-taq bolup turiwatqan bolishi mumkin.Ömer bu süyqesitni aldin sezgen idi.Shunga Rushenge “namayishqa chiqish paydisiz.bir bahana bilen bizni qirip tashlisa, bir ewlatqa zaya kitimiz”digende,Rushen “men qolighimgha ishinelmey qaldim.bu gepni siz qiliwatamsiz? Shawguande qirilghanlar Uyghur ewladi emesmu? Kemsitilgen millitimizni,haqaretlengen xelqimizni, hoquqi tartiwelinghan xelqimizni yenila jim turushqa chaqiridighan medini ghalcha bolayli dewatamsiz?-Rushenning bulaqtek közliridin yash tamchiliri eqishqa bashlidi-Uyghur oghul baliliri oghul balidek,Uyghur ziyaliliri ziyalidek bolalmighanlighi üchün bu millet pada qoydek bir padichining aldida heydilip yürüydu… siz namayishqa chiqmisingiz chiqmang, amma mening qarshimghimu tekrar chiqmang!

Ömerning köz aldida Rushenning qoyashtek parlaq yüzi,xenjerdek ötkür kirpikliri namayen boldi.Burulup ketip qalghan Rushenning arqisidin yetiship kelgen Ömer uning qolidin tutup toxtatqan idi.”
-Jenim,hayatim.meni kechür.Men ölüshke razi,amma sendin ayrilip qelishtin qorqattim.sendin ayrilip qelip yashashni xalimeymen.Ölsekmu,yashisaqmu bile bolimiz sendin ayrilmaymen, namayishta yeningda bulimen..” Ömerning bu sözini anglighan Rushenning nur bolighigha oxshaydighan közliride shatliq tebessumi peyda boldi.U ketiwatqan yolda etirapqa qaridi. Hechkim körünmeytti.Rushenning jinestidek lewliri Ömerning lewlirige tegdi.Rushenning issiq nepesliri uning yüzige uruldi.Paxtidek yomshaq qolliri uning chachlirini silawatqanlighini his qildi.Ah ! u minutlar…Rushen birdinla qizil gülning yaprighidek qizargha yüzini,Ömerdin qachurdi.kütülmigende aldirap qilip qoyghan bu herkitidin xijil bolghan Rushen yügirigen peti qechip ketip qaldi.

Rushenning lewliri arqiliq Ömerning wujudigha, tomurlirigha tarap ketken hararet sekratqa chüshüp qalghan Ömerni hayatqa baghlap turghan birdin-bir rishte idi.

Memet bilen Aynur,Ömerning beshida uninggha qarap olturatti.Ömer uxlawatqandek yatsimu, yüzide qandaqtur bir ipadiler ekis itetti. Wujudidin eqiwatqan qanni bolsa toxtutush mumkinchiligi yoq idi.

Yaridarni doxturxanigha apirish mumkin emes idi. Ishenchilik tonush doxtirmu yoq idi.Ular bu natunush yigitning etirapida perwane idi, amma, qolidin bir iss kelmigenligi, charisizligi üchün ming ölüp, mimg tiriliwatatti.

Ömer közlirini teste achqandek boldi, lewliri midiraytti ama, nime digenligini uqqili bolmaytti.

Ömerni xiyali yenila namayish meydanida idi.Rushen qizil bayraqni elip sepning aldida ketiwatati.” Shawguan qatilliri jazalansun!”, “Bizge adalet kerek!” dep tunji shuarni towlighanmu u idi. Rushen,Junggoning qizil bayrighi kötürüp chiqishni teshebbus qilghan idi. U, “Nimila bolmisun bayraq bizning semimiyitimizning ispati, qizil armiyening, qizil bayraqqa qaritip oq chiqirishigha ishenmeymen” digen idi. Ömerning köngli ,tuyuqsiz kelish ihtimali bolghan bir xeterni siziwatatti. U “kelidighan xeter manga kelsun, Rushenni xeterdin qet’i qoghdushim kerek”dep oylaytti.U Rushenning yenidin ayrilmidi. Xelq meydanidiki oqughuchilarni saqchilar,ekserler qorshiwalghan idi.Bezi balilarni tutup qollirini arqisigha qayrip koyza selip saqchi mashinishigha taghardekla tashlashqa bashlidi.Meydan qalaymiqanlashti.Yerim saet ichide meydandin 30 din artuq oqughuchi tutup ketildi.Bir türküm namayishchilar ekser,saqchilarni bösüp ötüp namayishchilargha qoshuldi.Sep teximu zoruyushqa bashlidi.Jenubi qowuq,döng köwrük tereplerde ghezeplengen xelq eqini 8-10 mingdin ashidighanlighi toghrisidiki xewer keldi.U tereplerde saqchilar bilen namayishchilar kekirdek-kekirdektin boghushushqa bashlighan idi.

Xelq meydani etirapida herbi tanka,bironiwiklar köpüyishke bashlighan idi. Saqchialr ikkinji qetim meydangha hujum bashlidi.oqughuchilar tok kaltigi bilen urup hushsizlandurup, hushsiz balilarning qollirini kilepchilep herbi, mashinigha besishqa bashlidi.Oqughuchilar arisidimu,tok kaltigini saqchilardin tartiwelip,xitay saqchilirini gürege elishqa bashlidi.

Rushen,Ömerlerning guruppisimu bir qanche saqchini görege eliwelip, tutup ketilgen sawaqdashliri bilen tigishish üchün gheyret körsitiwatatti.

Axsham saet 9 bolghan idi.Tuyuqsiz tok ketti.Etirap qarangghuluqqa chökti.Arqidinla pilimut,aptomat sadaliri yangrashqa bashlidi.Keche qarangghulighida yultuzdek oqlar oqughuchilarning üstige kelmekte idi.

Ömer ,Rushenning we Rushenning qolidiki bayraqning yiqilghanlighini kördi.U rushenning üstige özini atti.Rushen qan ichide idi.Uni kötürüp qechish üchün qedem aldi.Yolda yatqan ölüklerge putlushup yerge yeqildi.Yene ornidin turdi. Rushenni quchighigha aldi “Rushen!jenim.közüngni ach!” Rushen közini qiya achti.Ömer hayajandin uni baghrigha basti.Qanning nerdin eqiwatqanlighini bilmeytti,amma,Rushenning kiyimliri chiliq-chiliq qangha melinip ketken idi.Ömer,Rushenni kötürüp mörisige aldi.bir nechche qedem elishi bilen Rushenge we özige yamghurdek kelgen oq zerbisidin yerge yiqildi.U Rushendin qayerde ayrilip qaldi, qandaq qilip bu yerlerge kelip qaldi, özi keldimu,yaki birsi ekilip qoydimu xatirliyalmaydu….U,ete tetilge ketmekchi idi.Yurtta anisi uni kütiwatidu.Ömer anisini seghin’ghan idi.Anisining suyuq eshini seghin’ghan idi.Yoqsul, amma aq köngül yurt ehlini seghinghan idi.


“Ah,ana! Mensiz qandaq qilarsen?” Ömerning aghzidin pichirlap chiqiwatqan bu sözlerdin,Memet,Aynurlar birdin hayajanlandi.Ömer közini achti.uning nepes elishi qiyinlishiwatatti.Ömer sözlesh üchün pütün kuchini toplawatati.”-…aka!

Shinjiang dashöning 27.yataq binasi....3.qat …41. yatighidiki chamidinimda… 450 koy pul bar. Ishlep yiqqan idim.Anamgha…. yetküzüp berseng…aka, portmilimda anamning adirisi bar….men….”-Ömer qattiq öksürüp ketti.Aghzidin yene qanlar etilip chiqti. Awazi birdinla toxtap qaldi.Uning nepesi üzülgen idi…

Talada itlarning hawshishi,oqlarning wehimilik awazi anglinishqa bashlidi.



4
Ürümchi 2009.yili 7.ayning 6.küni ettigen.

Ettigen saet 7 dila mehlelige esker-saqchi tolup ketken idi.Ürümchidiki bu Uyughur mehellisidiki hemme ahalini meydan’gha yeghishqa bashlidi.

Memet keche buyiche hoylisigha gör kolap Ömerni yerligide qoyup bolghan idi. U”shehitlerni yuyup-tarashqa kerek yoq.Kiyimi bilenla yerligide qoysa bolidu”digen geplerni anglighan;ene shundaq kömiwetti. Kochidiki, hoylidiki qan izlirinimu taziliwetti.

Aynur bolsa,Ömer kömülgen yerning üstige bir taxtay qoyup üstige Gül- chichek teshteklirini tizip qoyghan idi.

Bu hoylighimu teletidin wehshiyliki chiqip turidighan 5-6 qoralliq esker kirip keldi.Eskerler sorap turmastin öylerni axturushqa bashlidi.Birsi teshteklil güller qoyulghan terepke qarap ilgirlidi.U eskerning aldida birdinla Aynur peyda boldi.Qolida eyneklik ramka bar idi.
- Qarang, mening erim milletler ittipaqlighi nemunichisi !-Aynurning qopal telepbuzda bozup sözligen Henzuche sözini esker chüshendi we derhal ramkilargha qaridi. Bir ramkida,Memetning Aptonom Rayonluq partikom sekirtari Wanglochuan bilen yanmu yan turup chüshken resimi bar idi. Bir ramkida” Milletler ittipaqlighi ölgisi Memet Xemit”dep Henzuche xetler yezilghan we resimning astida Wanglochuanning imzasi bar idi. Esker bolsa “kechürüng “dedi we öy axturuwatqanlarni chaqirdi. “Bizge yardemchi bolung .Mehelle meydanigha keling”dedi.Eskerler hoylidin chiqip ketishti.

Yüzi tamdek tatirip ketken Memet Aynurgha qaridi. Aynurning chekisidin tamche-tamche terler tepchirep chiqqan idi.Ikki ramkini tutqan ikki qoli dir-dir titreytti.Memet Aynurning qolidiki ramkilarni aldi.

-Kel öyge kirip kiteyli!-ular hoylidin öyge kiridi. Memet ramkilarni tamgha asti.Sopida jimmide olturup qalghan Aynurning yenigha kelip uning qolini tutti we

- Mening eqilliq xotunum, bizni qutquzup qalding-dedi.

Aynurning shehla kirpikliri arisidin qonduzdek parlighan közliri peqetla Uyghur qizliridila bolidighan mihir-shepqet ichide erige tikildi.U ahu közlerdin taramlap yash aqti.Aynur Xuddi erini biriliri qolidin elip chqip ketidighandek,uni mehkem qochaghlidi.Memet Aynurning köz yashlirini sürtti.chachlirini silidi.Erining köksige beshini qoyghan Aynur sessiz amma öksup-öksüp yeghlawatatti.

Kochidin tuyuqsizla pilimut-aptomatning oq awazi aghlnishqa bashlidi.

-Sen öyde qal.Men chiqip baqay-didi, Mehemt we tashqirgha etildi.

5

Memet kocha beshidiki meydan’gha kelgende,yolda qan ichide yatqan 3 jesetni kördi. Qanche yüzligen mehelle xelqighe eskerler terep-tereptin pilimut, aptomatlarni betlep oq chiqirishqa teyyar weziyette turiwatatti.

Mehellining hörmetke sazawer anisi 58 yashliq sarixan anini eskerler chechidin tutup zorluq-zomburluq bilen meydangha sörep keliwatatti.Uning bir oghli tünügünki namayishta öltürülgen bolup,2- oghli qechip ketken idi.Uni oghullirini tepishqa qistash üchün jandarma eskerliri ene shundaq sörep kéliwatatti. Meydan’gha heydep kelin’gen yashlar arisidin 3 nepiri “qoyiwet ayal kishini”dep eskerlerge qarap kélishi bilen oqqa tutulup jamaetning aldida öltürüp qoydi.

Shehit qilin’ghanlarning birsi 28 yashtiki Exmetjan idi.ayali tul.3 balisi yetim qelishini 2 minut aldida hech yadigha keltürüp baqmighan idi.Öltürülgenlerning birsi Sabir,birsi Turghun idi.Her ikkisi kesek tüküp jan baqidighan jenupluq yashlar idi.

Etirap chiwin uchsa awazini anglighili bolidighan derijide süküt ichide idi.Qanche yüz Uyghur ahalisi bilen qanche yüz xitay eskiri arisida bir birige qarishi sep tüzülgen idi.Ahalining 80% aylallar idi.

Ölgenlerning resimliri tartilip bolghandin keyin 3 jesetni eskerler herbi mashinining kozupigha tashlighi bashlidi.Del bu peytte kishiler arisidin tuyuqsizla bir ishit etilip chiqip jesetlerni toshuwatqan eskerning birsige étilip kelip yüzidin chishlep tartip astigha bashti.Xitay eskerler bir peslik hoduqush ichide qaldi.Qorshawdiki xelq ichidin bir ayalning “yuqalsun jallatlar!”digen awazi anglandi. Bashqilarmu “Yuqalsun jallatlar!” dep birdek waqiridi. “Key chang!”digen awaz bilen teng pilimut,aptomatlardin xelqning beshidin biraz yuqirigha qaritip oq yaghdurulushqa bashlidi. Komandir xitay ishitni tapancha bilen öltürüp ,yüzining tirisi soyulup qan bolup ketken eskerni qutquzdi.Etirap tekrar sükütke chömdi.Komandir achchighini basalmay, bashqa bir eskerning qolidiki aptomatni elip ölgen ishitning üstige bir diska oq yaghdurdi.Kishiler arisidin 12 yashliq bir bala etilip chiqti “mening ishtimini nimishke öltürisen kapir?”bala waqirighanche ishitni oqqa tutuwatqan komandirgha qarap yügrep keldi.Komandir özige bir qedem yeqinliship qalghan baligha oq chiqardi, bala ishitning üstige yiqildi.

-Kishiler arisidin –ah, balam –dep yash bir ayal etilip chiqti, ayallar quralliq eskerlerning beshigha ayaqlirini chiqirip piqiritip etishqa bashlidi. Sep bozuldi. Xitay eskerliri bir terptin asman’gha oq etip bir yaqtin chekinishke bashlidi.Seriq chayanlar Itning we 12 yashliq balining ölügini alalmastin chekinip ketti.

Nime qilishni bilelmey ganggirap turup qalghan Memetni birsi noqidi.Memet yenida 78 yashliq

Yalghuz mumay Gülsüm anini kördi.

-Oghlum, manga bir yoluqup öt-dedi we uzaqlashti.

6

Welisipitliq Memet Shinjiang uniwersititning ichide Ömer eytip Bergen adris boyiche,  u binaning aldigha keldi. Uniwersititnimg yataq binaliri aldida hechkim körünmeytti. Peqetla bir bina qoghdughuchisi bar idi. - dostum sening bu yerde nime ishing bar?-dep Memetning aldigha keldi.

- 41.yataqta ukamning chamidini bar idi, Alghili keldim.

-Bu binagha kirishke ruxset yoq, binada hechkim yoq.Derhal yoqulung,özingizge ish tepiwalisiz.Uyghurdin Uyghurgha kelidighan yaxshiliq mushunchilik.-dedi küzetchi we arqisigha boruldi.

- Memet bu yerdimu weziyetning xeterlik ikenligini payqidi. Welisipitige minip bina aldidin ayrildi.

- U özining öyige tünügün keche yaridar kirip 2 saet ichide quchighida ölüp ketken Ömerning wesiyitini orundiyalmay qaytiwatqinigha tolimu echindi. “450 koy pulni yenimdin chqirip Ömerning anisigha choqum ewetip birimen”dep oylidi.

Memetning qizziq hikayisi bar. U İlining döng mazar digen sehrasidin. 2 insi bir singlisi bar.dadisi burunla ölüp ketken bolghachqa bashlanghuch mektepnimu püttürelmey etizda ishleshke bashlighan, anisigha yardemliship ukulirini oqutti, ukilirimu toluqottura mektepni püttürüp uniwersititta oqushqa pul yoq,yene döngmazargha qaytti.Memet 8 yil aldida Ürümchige kelgen idi.Ghuljiliq balilarning almilirini setip baqti, toptin setish bazarlirida hammalliq qilip baqti,pul yighalmidi.Yeshi 30gha kelip qaldi,ghuljidin ayrilghili 3 yil bolghandimu ailisini memnun qilalghuchilik pulgha erishelmidi.Chulungqay yezisida chay ichürüp qoyghan Aynurni seghinidu. Amma, toy rasxudini töliyelmidi.Buningdin besh yil burun Ghuljiliq balilardin birsi Memetke chaqchaq qilip “adash,eger pul tepip öyliney diseng börigingni sat,bay bolisen,xutunmu alisen”dedi.Memet “sen meni axmaq köriwatamsen nime?”dep tirikken bolsimu, bu gep oning eqlige kiriwaldi.Ürümchide Memetke oxshash qara kosaq birsige kim ish biridu.Bir börekni satsa bir börek bilen yashawerishke bölidu,diyishidu.shundaqla qilmaymu…. Memet shundaq qilip Ürümchi 2.Doxturxanisigha bardi. Börek satidighanlighi doxturlargha anglatti.Qan tekshürüshtin ötti, bir heptidin keyin kelip melumat alidighan bolup ketti. Bir hepte keyin keldi. Doxturxanida bir yerim yildin biri muwapiq qan guruppisidiki börek tepilmay yetiwatqan bir Henzu qiz bar iken. Memetning börigi öninggha uyghun chiqiptu.Henzu qizning dadisi chong bashliq imish anglap bek xosh boptu. Memet bu ailidin qanchilik pul alghanlighini hechkimge dimeydu.Amma xeli bir miqtar pul alghanlighi iniq.biraq Henzu aile buni milletler doslighi mesilisige aylanduruptu.Uyghurning börigi, Henzuning wujudida bir janni yashnatqachqa Mehmet özimu bilmey Milletler ittipaqlighi nemunichisi bolup qaptu.Teliwizor-gezitlerge chiqiptu.Wan Lochuan qobul qiliptu, hökümetmu pul bilen mukapatlaptu.

- Memet pullarni elip Ghuljigha barghanda bolsa Döng mazarda uning yüzige qaraydighan,uninggha salam qilidighan adem chiqmidi, ukilirimu uning yüzige qarimidi.Döngmazarda 6 aymu turalmidi. Anisi Chulunqaydiki öz tuqqanlirining qizi bolghan Aynur bilen öylendürüp uddul Ürümchige yolgha selip qoydi.Memet Ürümchining chet-yaqisidiki bu namrat Uyghur mehelliside öy setiwaldi, seghinliq kalilarni aldi.5 yildin beri Aynur süt saghidu. Memet kalilarni baqidu,eghilni tazilaydu. Her küni süt firmisigha süt setip jenini beqip keliwatidu.biraq mehellidiki Uyghurlar toy qilsa toygha chaqirmaydu.Ölüm petilirige chaqirmisimu baridu,qeri-ajizlarning ishi chüshse yügrep berip qilip beridu.Burun kishiler parangliship ulturghan yerge barsa,parang toxtaytti, ademler tarqilip kitetti.Uning ziyansiz ikenligini chüshen’gen mehelle xelqi hazir Memet bar yerdimu bu xitaylar..”digen geplerni qorqmay qiliweridu.

Memet kechmishini oylap mengip Gülsüm anining ishigi aldigha kelip qalghanlighini bilmey qaldi.U welisipittin chüshti we Gülsüm anining ishikini chekti.Memet her zaman Gülsüm anining ushshaq-chüsek ishlirini qilip biretti,duasini alatti.

Gülsüm ana ishikni achti we Memetni hoyligha bashlidi.

-Oghum Memet chachtek qilip leghmen qilip qoydum, aldi bilen eshingni yewal, kel hoylidila olturayli !

-Gülsüm ana, hechnime yigüm yoq, Sizge rexmet.

-undaq dime balam,ishing eghir.Seni bir-ikki saet ishqa salimen.Gülsüm ana leghmenni texsige selip hazirlap qoyghan shirege ekeldi.

Memet leghmenni yewatqanda bolsa Gülsüm ana oydin gürjek,jotu elip chiqip hoylining bir burjigide qoyup qoydi. Memet, Gülsüm anining chachlirining appaq aqirip ketkenligini, qollirining we beshining titireydighan bolup qalghanlighini payqidi.yenila uning könglini yasash üchün;

- Gülsüm ana,yenila titik turiwatisiz, salametligingiz yaxshi-de,dedi.

- Nedikini balam, yeshim 78. Bir putimiz gorge sanggilidi.allah almighan janda ümit bar dep yashap turuwatimen,oghlum.

Memet leghmenni yep boldi we;

-Qéni lengmennimu yep boldum, nime ish bariti Gülsum ana?

-Hoylining shu burjigige uzunlighi 2 metir,kengligi 7 santa,chongqurlighi bir ikki mitirlik bir ora kolap berseng deymen oghlum.

-Bolidu.amma,siz orini nime qilisiz?

-Sen kola.men senga deymen.

7

Memet 3 saet chiliq-chiliq ter ichide ishlep orini kolap boldi.

Gülsüm ana bolsa, uninggha chay demlep berip turdi.

Memet orining ichidin chiqip;

- Gülsum apa ketsem bolamdu?dep sordi terlirini sürtüp turup.

- Yaq.-u,yanchughidin bir kimlik belgisini chiqirip Memetke uzatti.Memet kimlikni qoligha elip qariwidi. Bu bir qizgha ait kimlik iken Aliyamu…dep yezilghan,dimek Aliyem digen qizgha ait kimlik ikenligini bildi,kino ertisidek güzel qiz ikenligi resimdin bilinip turatti.Memet soal ishariti bilen Gülsüm anigha qaridi.

- Kel !dedi gülsüm ana.Memetni egeshtürüp öyge kirdi. Supa üstide qatlap tizilghan yotqan –körpilerni bir birlep bir terepke aldi. Andin;

- Qorqma oghlum.sanga ishinimen.senmu manga ishen-u yotqanni achti.yüzige yaghiliq yepilghan bir beden yatatti.

- Qolungdiki resimning igisi bu qiz.Axsham keche yerimida ishigimni chekti.Achtim.3 bala qolllirida qan’gha melengen bu qiz. Yalwardi.Öyge bashlidim.namayishta oqqa tutulup yaridar boluptu.Oq arqa menge tereptin kirgen iken,yüzüning yerimini bösüp chiqip ketiptu. Ekelgen balilar bir saet ichide doxtur elip kelimiz dep chqip ketti.Qiz yerim saetmu berdashliq berelmey nepestin qaldi.Kechiche saqlidim.Bugün bir kün ötti. ketken balilar kelmidi. Belkim olarmu shehit boldi,yaki tutulup ketti.

Memet qizning yüzidiki yaghliqni achti.Qetip ketken qan ichidiki yüzni tonush mumkin emes idi.Gülsüm ana sözini dawam qiliwatatti;

-Men özemdin ensirimeymen.40 yeshimda 20 yashliq oghlumni bu weten üchün bu tupraqlargha kömüp chidighan anamen.bu qizning jesidi düshmenlerning qoldia xarlanmisun,dedim.

Memet jesetni ikki qollap kötürdi.U qizning eghirlighining 45-46 kilolarda ikenligini payqidi. Memet jesetni origha yatquzdi.

Gülsüm ana Aq daka rexni uzatti.Memet daka rexni qizning üstige yapti andin özi oridin chqti.

Gülsüm ana beshigha aq yaghliq selip hoylidiki supa üstige chiqti.Memetke topa tashla dige isheretni qildi.Özi bolsa jeynamazni selip östide olturdi we qurani-kerimni echip yasin süresini oqushqa bashlidi....

Memet jesetni kömüshke bashlidi.

Gülsün anining quran oqughan mungluq awazi asta-asta küchiyiwatati.

Memet toxtap qaldi. U kömülüwatqan qizning yasin süresini anglap terilip ornidin turup ketidighanlighigha ishengendek,guya bir möjize bolidighandek jim-jit sükütte turup qaldi.

Gülsüm anining jarangliq qongghuraqtek awazi shunchilik mungluq idiki yürekni izetti.

Memet, gülsüm anining közliridin taramlap yash tökülüwatqanlighini kördi. U özini tutalmidi.Bu,bir kün ichide ikkinji qetim özige tonush bolmighan amma menggu unutalmaydighan qerindishining jesidini kömüwatatti.Gülsüm ana qoli bilen uninggha” kömüshni dawamlashtur” isharitini qildi.Memet origha topa tashlashqa bashlidi.

Gülsüm ana oqughan ayet awazi bu kichik hoylidin halqip Uyghur millitining matem nidalirigha aylinip uzaqlargha tarap kitiwatati….


8

Memet nahiyiti charchighan halda hoyligha kirip keldi.

-Ejepmu ensirettingizghu. Nimandaq yuqap kettiningiz.-Aynur ensizlik ichide erining aldigha keldi.-nime tupa-changlar bu?

-Su ekel bash-közimni bir yuwetey.

Aynur su ekeldi we;

-Bir yaqqa chiqqanda qol telipuningizni eliweling.untup qapsiz. Ensirep kettim.

-He,telipunni ekel Ghuljigha bir telipun qilip baqay.-Memet yüz-közini yuyup bolup,qanche qetim telipun urup baqti,amma telipun ulanmidi.

Memet, teshteklerdiki güllerge baqti.U güllerning astida topraq astida yatqan Ömernimg nepes özüsh aldidiki körünishi köz aldigha keldi.Uning wesiyitini orunliyalmay öyge qaytip kelgenligidin xijaletlik his qildi. Ömerning belki deydighan,wesiyet qalduridighan köp gepliri bolghuytti.

Ömer bu yil hayatining eng hesretlik künlirini yashidi.

Ömerning anisi we akisi keche-kündüz ishlep,yimey-ichmey uni oqutti.oqutti.Anisi japakesh Uyghur anilirining tipik ölgisi idi.Akisi 2.siniptinla oqushni tashliwetti.Ana we akisi,Ömerning bu qum basqan,qaghish tekken yezidin nahiye bazirigha,u yerdin Urumchige…ketip oqup jenini qutquzushni arzu qilatti.Ikki kishi ishlidi,Ömer oqudi.Ömer,anisigha “men silerni yezidin,azaptin qutquzimen”deytti.Ailisi Ömerge maddiy uzuq,Ömer ailisige meniwi uzuq idi.6 ay aldida Ömerge ottura mektepte bile oqighan bir dostidin xet keldi.U bu xetni hechkimge körsetmidi.Rushenningmu bu xettin xewiri yoq.Qanliq Jesetning  yanchughidin chiqqan bu xet hazir Memetning qolida.Memet sawatliq bolsimu,hayatida bir kitap oqup baqqan emes.birer gizitnimu toluq oqup körgen emes.Ömerning yanchughidin chiqqan bu xet uning xiyalini chirmiwaldi we uni axirghiche oqup chiqish üchün hejilap oqushqa bashlidi.Xetning toluq tekitsi mundaq idi.

“Dostum Ömer! Sanga eytishqa mejbur qalghanlighim üchün yeziwatimen.Akang 3 ay aldida bir kechide iShek harwisi bilen changgalgha otun’gha ketiwetip,harwida uxlap qaptu. Ishsek ketiwirip eskerlerning “cheklen’gen” rayonigha kirip qaptu.Eskerler akangni solap qotuptu.Urup qiynaptu.”nime mexsette kelding,seni kim ewetti?” digendek soraqlarni soraptu.”Men otunchi”digenge ishenmeptu.Qanche kün susiz,tamaqsiz ach qoyuptu. Qollirini baghlap,mejburi süydigini ichküzüptu,gendisini yegüzüptu.Herbilerning turmisidin yezimizning sekirtari kepillik berip elip keldi. Akang 2 ay turmida yetip bek ajizlap ketken iken. Beshidin ötkenlerni peqetla manga eytip bergen idi. Bir-ikki hepte “xitay ekserler manga poq yegüzdi.süydük ichküzdi. Meni haywandinmu bek xarlidi.Men bu ishlarni qandaq unutimen” dep kayip yürdi. Keyin birdinla eqlidin ezip qaldi.Bilmeyla ishtinigha teret qiliwetidighan,talagha chiqsa öyni tepip kilelmeydighan bolup qaldi. Anang,akangni öyde baghlap qoyup,etiz ishigha ketishke mejbur boliwatidu.Kündüzi etizning ishi,kechiliri akangni beqish… anang bek charchap ketiwatidu.Dert we eghir ish,yuqsuzluq,charisizliq…anagning salametliginimu ajizlitiwatidu.Bir kün bolsimu baldurraq oqushungni tügitip qaytip kel.Seni beqip chong qilghan,oqutqan anangni,akangni qutqaz dostum….”

Memetning xetni tutqan qolliri titireytti, xetning qangha milen’gen qismidiki jümlilerni Memet oquyalmidi.u, bir dinla shundaq dep xitap qildi; “Ey,ulugh Allah! Uyghur bolup qalghanlighimiz gunamu?Musulman bolup yaralghanlighimiz gunamu?Sening aldingda ötküzgen gunahimiz nime?”


9



Ürümchi 2009.yili 7.ayning 7.küni

Memet we Aynur bügün bekla ettigen turup ketti.Memet kalilargha yem hazirlidi. Aynur kalilarni saghdi.Sütni qaynatti. Saet 10 din ashqanda etigenlik chaygha olturdi. Ular bügün ishligendimu,chaydimu hech gep-söz qilishmidi. Ular chayni ichip bolup ornidin turay digende, hoylining ishigi chekilgen awaz anglandi. Memet ishikni achti.

Mehelle jurini Mexsut aka kelgen idi. u, 5 yashliridiki bir qizni bille ekelgen bolup qizning qolini tutup turatti

-Essalamueleykum!

- weeleykum essalam !-keling Mexsutaka.öyge kiring!

-Rexmet.dedi 60 yashliridki ottura boyluq köz liri ötkur bu kishi.-uka sanga bu qizni ekeldim.ismi azatgül-
Ularning yenigha Aynurmu keldi. Mexsutaka Aynur bilen salamliship bolup sözini dawamlashturdi.-Azatgül yetim qaldi.Hazirche sen beqip tur;belki menggu sening ailengde qelishi mumkin.

Azatgül sebi gözlirini moldurlitip qorqup,qorunup yerge qarap turatti.

Aynur,qizning qolini tutup ishikning ichige aldi. Andin kötürüp quchighigha aldi.

-Qizim aynur, siz qizni oyge kötürüng.Memetke ikki engiz sözüm bar-dedi.

Aynur kichik azatgülni kötürüp öyge kirip ketti.

-Qizni qobul qilalamsen dep sorimidim, kechür.

-qobul qilimen aka, bizning balimiz yoq, baqimiz.

-Rexmet. Arqa kochida sadiq dep bir yigit bar idi. harwa sörep kochilarda miywe satidighan.

-He, tonuymen.Sadir Hoten.

- He,shu.Yekshenbe küni bazarda harwa sörep miywe setiwatqanda oqughuchilarning namayishini körüpla,harwisini bashqa birsige tashlap berip namayishchi oqughuchilargha qetilip ketiptu. Tünügün melimizdin tutulup ketkenler arisida Tursun digen bir bala bar.U Sadiqni yekshenbe axsham Sanshixangzida eskerler teripidin etip öltürülgenligini öz gözi bilen körüptu.Ayali Tursungül erining ölümidin xewersiz, tünügünki ayallar namayishida aldida mengip“ erimni qayturup ber” dep shuar towlap mangghan iken. Chetellerde teliwizorgha chiqip ketkenmish.Bügün ettigen saet 6 lerde kelip tutup ketti. 3 bala 3 yashliq oghlini men aldim. Bir yerim yashliq qizini bashqa xoshnigha berdim. Chongini sanga ekeldim.

Memet nime diyishini bilelmey cheqir közlirini bir noqtigha tikken halda gepni tingshawatatti. U ,birdinla beshini kötürüp;

-Mexsut Aka,bizmu adem.yürigimiz gosh.endi uyghanduq. Azatgülni öz ewladimdek baqimen aka.-dedi awazi boghulghan halda.

-Tursungülning qollirida ishkel, saqchi mashinisigha cheqip ketiwetip,”Mexsutaka, ballirimgha yaxshi qaranglar. Mektepke beridighan bolsanglar Uyghurche mektepke beringlar” dep waqiridi. Köz yeshimni tes tutiwaldim. Uka, tuyuqsizla bu milletning beshigha kelgen qara künlerge qarimamsen…

-Qolimizdin kelidighan ish bolsa qilayli aka-dedi Memet.hayajandin uning lewliri dir-dir titireytti.

Mexsutaka olugh-kichik tindi.andin;

-200 aililik mehellide 60 yashtin tüwen 3 er qalduq.

Memet chuchup sordi;

-Bashqilarchu?

Qepqalghan erlerni keche boyiche öy-öy kirip tutup ktti. Sen milletler ittipalghi ölgisi. Men 35 yil saqchi idariside ishligen.Pinissiyege chiqqandin keyin xelqni nazaret qilish üchün bu mehellige mehelle bashlighi qilip qoyulghan birsi.Yene birsi u witnamchi Giniral. Mehellining ishi üchimizge amanet.men kitey –dedi.Mexsut aka xoshlushup ketip qaldi.

Memet ishik aldida ganggirap turup qaldi.Witnamchi giniral degini qasim digen kishi idi.55 yashlirda bar bir kishi sepira mijez.ademler bilen az arilishidighan,köp gep qilmaydighan bir kishi.1979.yili Junggo witnamgha hujum qilghanda witnamda yaridarlinip mukapatqa erishiptiken.Pinissiye maashi bar. Yalghuz yashaydu.mehellide partiyege ,hökümetke sadiq dep qaralghan 3 neperla er qaldimu? Bu mehellide 500-600 er bar idi. ularning hemmisimu jinayetchige aylinip ketti?...

- Memet- Aynurning chaqirghan awazi bilen Memet xiyaldin oyghunup arqisigha qaridi.

- Memet Azatgülning chechini yuyup tarap qoyay dewatimen-dedi Aynur.

- Yaxshi buptu-dedi Memet hoylining ishigini yapti.

- Aynur issiq su bilen soghuq suni tengshewatati.Memet kelip kichik Azatgulning qolini tutti.

- Kel qizim, Men sening dadangning dosti. –uni quchighigha aldi.

- Sen mening dadamni tonumsen?men seni hech körmigen.-dedi kichik qiz Memetning yüzini silap turup.

- -Tonuymen.Sening dadang dunyadiki eng yaxshi dada.

- Kichik Azatgülning közliride tebessum peyda boldi;

- Sen nedin bilding?

- Men bilimen.yaxshi dadilarni kim bilmeydu?!-Memetning boghizigha qatting bir nerse toxtap qalghandek boldi.u sözini dawamlashturalmidi.közliridin bolsa taramlap yash aqti.

- Sening közing aghyamdu?yighima!-u,umaq kichik qolliri bilen Memetning köz yashlirini sürtüshke tirishti.

Aynur keldi we qizni quchighigha aldi.Memet bolsa közlirini sürtüp eghil terepke qarap ketip qaldi.

10

Bu ailining kirim menbesi bu 3 seghinliq kala idi. Shunga Memetmu,Aynurmu kalilarning yenidin parwanidekla ayrilalmaydu.2 kündin beri Memetning körgen,beshigha kelgen hadisiler uni xuddi piqiritip-piqiriptip tashwetken ademdek beshi garang,nime qilishini bilmeydighan halgha keltürüp qoydi.Yem yewatqan kalilargha qarap hiyalgha chümüp qalghan Memetni birdinla chelin’ghan qol telipunining awazi chuchitiwetti.U telipunni achti we qarshidin; “Hoy,akamma “digen tonush awaz keldi.

-Mahire Qandaq ehwalinglar? Telipunda silerge ulashalmay ensirep turattim, apam yaxshimu?

Qarshidin yegha awzai kelishke bashlidi;

-Mahire singlim nime boldi?

-Yari akam bilen Rexmetjen akamni saqchilar tutup eketti.apam ularning qoligha koyza selip elip mangghanni körüpla bir qisma bolup hoshidin ketip yeqilip chüshti.way apam,way apam… yigha awazidin bashqa gep keldmidi.Mahire.mahire!...Qarshidin bir erning awazi keldi;

Memet uka.men seydexmet. Yaxshimusen.

-Digine aka chapsanraq nime bupketti Döngmazarda?

-Mehellidin namayish qilmachi bolghan dep tutup ketken balilarning sani 24. sening ikki iningmu shularning arisida. Apang Ruqiyem hedem bu ishlarni körüpla hoshidin ketip qeliwidi…

-Aka,jenim aka bir digine apam saqmu?

- Ruqiyimdem tügep ketti uka.

Memetning qolghigha seydexmetning nime dewatqanlighi kirmidi.telipun qolidin chüshüp ketti. olturghan yeride olturupla qaldi. We birdinla yer-ziminni tetiritidighan güldürmamidek bir awz bilen peryat qilishqa bashlidi;

Allah, Hey janabi allah! Sen qayerde? Biz sening bendeng emesmu? mushundaq ölüp tügep ketimizmu allah, mushundaq ölüp tügep ketimizmu?????....Memet höngrep-höngrep yighlashqa bashlidi.;

-ah,jenim apa, sanga layiq bala bolamidimghu…apa…mening yüzümdin mehellide söz-chöchekke qaldingghu apa way apa…apa……u,qanchilik yighlighanlighini bilmeydu.Birdin qara digendek boldi,u kalilargha qaridi her 3 kalining közliridin yash eqiwatatti.Memet birdinla qetipla qarap qaldi.U kalilarning yighlighanlighini tunji qetim körüwatatti.

Her 3 kalining mulayim, qunduzdek qara közliridin taramlap yash eqiwatatti…..

11

Ürümchi.2009.yili 7.ayning 8.küni

Memetning öyi petige kelgen ayallar bilen tolghan idi.aq yaghliqliq ayallar xetme-kuran qilmaqta idi. hoylida Memet 55 yashliridiki igiz boyluq bir kishi bilen paranglishwatatti.U kishi Witnamchi giniral leqimi bar Qasim aka idi.Qasim Aka ,Memetke teselli beriwatatti;

-Uka,ölgen yalghuz sening anangla emes.Bu künlerde hemme yerde adem ölüwatidu.Ghuljigha berishtin yaltayghining yaxshi boldi.Belki u yerde sening beshingghimu kün kelishi mumkin idi.Duani nede qilsaq oxshashla rohlargha ulishidu.Chüshtin keyin öyümde seni kütimen.Muhim meslitim bar.-Qasimaka xoshlushup hoylidin chiqti.
12

Ürümchi . 2009.yili 7.ayning 9.küni

Axsham saet 11 de uxlighan Aynur eghir harghinliqta ettigen saet 9 ghiche uxlidi.Eger uni Kichik Azatgül “siygüm kepketti”dep oyghatmighan bolsa yene uxlawiretti.Aynur Azatgülni hajetxanigha achqip ekirdi. U,hoyligha,eghilgha qaridi. Memet yoq idi. öy telipunidin Memetning qol teliponigha telipun qildi.Memetning telipuni teliwizorning üstide chiliniwatatti.Aynur ornidin turupla teliwizorning üstidiki telipunni aldi.Telipunning astigha qisturulup qoyghan bir parche qeghezni kördi.U qeghezni qoligha elip achti.Tonush puchurka.bu Memetning xeti idi.U  Chulungqaydiki yezisida Mehmettin kelgen köp xetlerni oqughan.Memetning pochurkisi uninggha tonush bolup ketken idi.

Aynur supida olturdi we xetni oqushqa bashlidi;

“ Qedirligim! Könglümning ayi, közümning nuri. Mening aynurum! Anamdin, qerindashlirimdin ayrilip chididim.Amma, senidin ayrilip chidiyalmaymen.3 kün ichide men tamamen bashqa bir ademge aylandim. Witnamchi giniralning tekliwini ret qilalmidim. Mehellide qep qalghan axirqi 3 neper er mehellidin ayrilduq.

Jenimdin eziz Aynurum! Seni Ürümchige men ekeldim.Manga ishinip kelding.Seni yalghuz tashlap qoyup ketkinimni wapasizliq hisaplima.Belkim men hech qaytip kelelmesligim,seni hech kürelmesligim mumkin.Shehitler jennette uchirshidiken.Sening bilen jennette uchirishidighanlighimgha choqum ishinimen-aynurning közliridin marjandek domulap chüshiwatqan yashlar xetni höl qilishqa bashlidi.Aynur xetni oqushni dawamlashturuwatatti- Sen bilen yüzturane turup ruxset sorashqa petinalmidim.Xet yezip qaldurdum. Mumkin bolsa baldurraq öyni we kalilarni nimige alsa setip Ghuljigha ket.Azatgülni bille elip ket.Uninggha yaxshi qara!U Allahning bizge Bergen soghisi….jenim, hayatim, seni cheksiz süyimen. Meni kechür !....”

Aynurning ikki közi ikki bulaqqa aylanghan idi. U öksüp-öksüp yighlaytti.Kichik qiz Arzugül uninggha yepishti.Nimishke yighlawiyisen?...Tilwizoyni achaymu?Aynur köz yashlirini sürtüp turup,Azatgülge tiliwizorni echip berdi. Tiliwizorda ölgen,yaridar bolghan Henzularning körünishi,”üch xil küchler”ning buzghunchiliq herketliri toghrisidiki xewerler beriliwatatti.Birdinla “jiddi xewer… depla körünüshler almashti “Ürümchi sheher nefit-xemiyewi zawotta bir nefit iskilati tuyuqsiz partlap ketti..” digen xewer bilen köyüwatqan nefit iskilatining ot öchürgüchiler teripidin öchürüliwatqan körünüshliri körsitilishke bashlidi….

Közliri yash, miskin, ümitsiz Aynur teliwizordiki bu körünishlerge qarap olturup xiyalgha chümüp qaldi
13

Pukang .2009.yili 7.ayning 9.küni

Aptuwuzdin chüshken 3 kishi chong yoldin kesip ötüp yan kochigha boruldi.Ular, Memet, Mexsutaka we Witnamchi giniral Qasimaka idi. Kocha doqmushida ularni qoralliq jandarma qisimliri tosti we kimlik belgilirini sordi.

Mexsutaka aldi bilen kimligini we saqchi belgisini chiqirip Jandarma eskerlirige rawan Henzuche teleppuz bilen anglatti;

- Men 35 yilliq saqchi kadiri.Razwotka bülimide muawin bashqarma bashliqlighidin pinissiyege chiqtim .Dostum Qasim Witnam qehrimanliridin döletning alahide teqdir belgisi bar.

Qasimaka belgilirini chiqirip eskerlerge berdi.

Mexsutaka sözini dawam qildi;

- Bu kishi Memet. Aptonom rayonimiz boyiche milletler ittipaqlighi ölgisi.

- Memet ,sherep guwanamisin körsetti.Eskerlerdin birsi “men sizni teliwizorlarda körgen.”dep qolini uzatti, körüshti.

Mexsutaka sözini dawamlashturdi;

- Biz muhim wezipe bilen ketiwatimiz, ishimiz aldirash.Uyghur bolushimiz sizni shöhbilendürmisun.

Eskerler,bu 3 kishige hörmet bildürüp kimlik belgülirini qayturup berdi.ular kochidin aylinip ötüp bir binagha kirip ketti.

Bu ücheylenni öy igisi 45 yashliridiki doghulaq,xoshpiil bir kishi külüp qarshi aldi.;

-Töt küzüm bilen kütüp turattim silerni, mana tiliwizorda silerning karametliringlarni körsitiwatidu.

Tiliwizorda partlitilghan nefit iskilatni toghrisida xewer beriliwatatti…

Qasimaka meghrur halda jawap berdi;

-Ömrüngde bir qetim ishqa yariding uka.bergen doriliringning küchi. Uzaqtin bastuq ,güm.

-Biz mangayli, partlatquchlar teyyarmu?-dedi Mexsutaka.

-Nege? Öy igisi soridi.

-Bilmeymiz, nege berishimizni yolda meslehetlishimiz.

-Aldi bilen bir piyale Chay ichinglar,silerni oqughuchilar namayishining bir yolbashchisi bilen tonushturimen.

Del bu waqitta, ishik chekildi.öy igisi ishikni achti..tashqiridin 24 -25 yashlardiki orta boy kelishken bir yigit kirip keldi.Uning qolida somka bar idi.Yigitning chirayida bir jiddilik ipadilinip turatti. U öydikiler bilen qol eliship körüshti.

Öy igisi sordi;

Ekber ukam,bular ishenjilik kishiler-dedi mihmanlarni ima qilip-doxturni tapalidingmu?

-Taptim.körüshtüm.biraq men bilen kelishtin bash tartti.bezi dora,okullarni elishimgha yardemleshi.men mangay aka.-dedi Ekber

-Bu 3 kishi sanga qoshulushni arzu qilidu,sen bilen bille ketsun!

Ekber,Memetke,Qasim akigha,Mexsutakigha bir birlep sinchilap qarap chiqti.Öy igisi , ekberni mihmanlargha tonushturdi;

-Ekber mening eng yeqin bir dostumning oghli.Eqilliq hem ishenchilik. Yeqinla bir taghda qazaq dostining öyge chüshken iken.

-hayati xewip astida bir yaridar meni kütüwatidu,biz mangayli-dedi ekber ve ishik terepke boruldi.

Memetning xiyali bolsa Aynurda idi.



14

Tengri teghining etekliri. 2009.yili 7.ayning 10.küni

Matemlik,amma tiz pükmes Uyghur aniliridek beshigha aq romal artip turghan giganit boghda chqqisi uzaqta körünüp turidu.

Wetenning erlirige ölge körsetkendek qish-yaz issiq-soghuq,boran-chapqunda boy tartip zoriyiwatqan Yeshil qarighaylar retlik tizilghan pehliwanlardek tagh baghrini yeshilliqqa pürkep uzaqlargha suzulghan yeshilliq dunyasini yaratqan idi.Yeshil qarighayliq,suzulup yatqan yeshil chimenlikkte tutushup ketken bolup,ortida suzuk tagh süyü eqiwatqan su jilghisi bar idi.

Su jilghisining boyida bir kigiz öy.bu kigiz öy uzaqtin qarighan kishige bir aq doppidek körünetti.

Memet kigiz öyge yeqin bir dawan baghridiki bir tüp qarghay tüwide yene yalghuz gor kolimaqta idi.

Kigiz öyning ichide ,körpe üstide yatquzulghan perishtek bir güzel qiz. uni körgen her qandaq kishi qizni shirin uyqusida uxlawatidu dep oylaydu.Amma, u, Uyghur shehitlirining birsi.Ismi Zohre idi. Uning beshida olturup boquldap yighlawatqan hejer isimlik qiz bar. Ekber we öy igisi yigit Moqan taladin bir taxtay elip kerdi.Qasim aka we Mexsutaka miyitqa qarap süküt ichide turmaqta.Ekber,Hejerning mörisini tutti we;

Boldi,yighlima-dep teselli berdi.Amma özining közliridin yash tamchiliri mengzini boylap eqishqa bashlidi. Ekber miyitning bash teripidin,Qasimaka ayagh teripidin tutup uni taxtay üstige yatquzdi.Andin Eber,bir somkidin Qatlan’ghan Ay-yultuzluq kök bayraqni chiqardi we achti.

-Bu bayraqni zohre öz qoli bilen tikken.-dedi boghuq awazda-u,bayraqni zohrening üstige yapti. Ekber,Qasimaka,Mexsutaka,Moqanlar taxtayning töt teripidin tutup kötürüp sirtqa qarap bangdi.Hejer özini tutalmay öksüp-öksüp yighlimaqata idi.

4 kishi süküt ichide jeset qoyulghan taxtini kötürüp Memet gör kolawatqan terepke qarap asta-asta ilgirlimekte idi.Shehit zohraning üstige yepilghan ay-yultuzluq hawa reng bayraq yaylaq menzirisige,tebiet dunyasigha hech körülmigen bir hüsün qushup turatti.

Memet görni kolap tügetken idi.miyitni elip kelgenler taxtayni asta yerge qoydi we miyitni Memetke uzatti.Memet meyitni görge yerleshturup,üstige aq daka rexni yapti, o yuqiri chiqta.hemmeylen birlikte bir qancha yaghachni toghrisigha görning üstige qoyup uning üstige taxtayni yerleshturdi.arqidin topa bilen kömüshke bashlidi.Memet gör kolash we jeset kömüshke adetlinip qalghan idi. u, gör üstige topa tashlawatqanda burunqidek hayajan his qilmidi, huddi wezipisini ada qiliwatqan bir ishchidek ishlewatatti.



15

,Memet,Mexsutaka, Qasim aka,Ekber we Hejer kigiz öyde olturghan bolup,hemmeylenning yüzide matem qayghusi ipadilinip turatti. Mexsutaka ,Ekberge qarap gep qiliwatidu;

- Oglum Ekber.shundaq ,biz 3 kishi texi gunayimizni yuyup bolalighan kishiler emesmiz. Bizning yol bashchimiz sen bol.sen bu ishqa layiq, yeshing kichik bolsimu,bliming bar. Qumandanimiz elbette giniralimiz-u yenida olturghan qasim akining tizigha urup qoydi ghurur bilen qasimakigha qarap.

Ekber tashqirigha qarap waqiridi;

- Moqan! 25 yashlardiki öy igisi qazaq yigiti kirip keldi.

- Quranni ekel !

Moqan kigiz öyning yaghach rishatkisigha esip qoyulghan qurani kerimni ekilp Ekberge berdi.Ekber,Hejerge qarap;

- Hejer. Bayraq?

Hejer somkisidin qatlan'ghan ay-yultuzluq kök bayraqni chiqirip Ekberge uzatti.Ekber Aldi bilen quranni,arqidin bayraqni söydi, hemmeylenning közi ay-yultuzluq bayraqta tikildi.

Ekbber;

-Bayraqsiz xelq hoquqsiz xelqtur.Hoquqsiz xelqler bizge oxshash öz wetinide xar xelqtur.Kelinglar qesem qilayli!-Ekber bayraqni qatlidi.Qatlan’ghan bayraqning üstige quranni qoydi.Hemme qollar bayraq we quran üstide üti-üstige qoyuldi

Peqet Moqanla küzet qilish üchün talagha chiqip ketti.

Ekber ;

-Qesem qilimiz.Men digen jümlilerni tekrarlaysiler- Men Allahning kalami we wetinimning bayrighi sheripige qesem qilimenki –hemmeylen Ekberning sözlirini birdek tekirarlidi –Wetinimning, millitimning, denimning azatlighi üchün….Hemmeylen jümlini tekrarlidi.Kigiz chedirdin Xuddi güldürmamidek yangrighan bu awazlar Tengri teghining etekliridin yangrap boghda choqqisighiche yetip bardi.qarliq choqqidiki muzlar we qarlar qesem sadasining shiddetlik küchidin bir-biridin ajirap tüwen'ge tökülüshke,öydek-öydek parcha muzlar domilap chüshüshke bashlidi. yer tewrewatqandek her terep silkinmekte idi.....



16

Qarighaylargha baghlan’ghan igerlen’gen 5 at. Mihmanlar Moqan we uning keke saqalliq dadisi bilen quchaghliship ayrildi.Ular atning yenigha keldi we hemmeylen yengi kömülgen zohrening tupraq beshigha kilip süküt ichide dua qilishti .Arqidin Yüklirini atlargha yüklidi. Atlarni yiship minhske bashlidi. Ekber bolsa qol telipunigha yeziwalghan “ejem” muzikisini ünlük awazda qoyiwetti.Etirapni temburning lerzan sadasi qaplidi. Ejem…. Uyghur millitining ming yilliq rohi tuyghuliri yushurun’ghan muzikisi.Tembur bilen urunlan'ghan bu muzika sadasi ichide Ekber ay-yultuzluq kök bayraqni qolidiki xada yaghachqa kirgüzdi ,andin atqa mindi. Ekber,Memet,Qasim.Mexsutaka we Hejer 5 kishi kechki shepeqning nurigha pürken'gen yeshil wadida jenup terepke qarap atlirini chapturup ketti.Ay-yultuzluq kök bayraq süzük asmanda jawlan qilip ilgirlimekte idi.Uyghur milliy ghururining senettiki bibaha namayendisi bolghan ejem muzikisi taghlarni,dawanlarni süyüp we halqip ötüp uzaqlargha singip ketmekte….

Hejer ekberge qolini uzatti

-Bayraqni men tutaychu!

-Qolung yaridar tursa.

-kerek yoq, ber-Hejer bayraqni qoligha aldi.U,hayatida hech bir zaman his qilip baqmighan hayajanliq tuyghu ichide idi.u,beshini kötürüp beshida lepildewatqan bayraqqa qaridi we öz-özige pichirlidi “Bizning bayrighimiz nime digen güzel-he!”.Hejer yekshenbe künidiki namayishta Junggoning qizil bayrighini kötürüp mangguchilardin birsi idi.U,namayishta qizil bayraqni kötürüp mangghan körünüshni esige aldi.Uning yüzi willide qizardi.U “3 kün aldida nime digen axmaq,nime digen saddi idim-he”dep oylidi.”endi ölgiche bu bayraqning astida bolimen, tekrar aldanmaymen”dedi öz-özige.

Memet etini Hejerge yeqinlashturdi;

-Hejer singlim.shu bayraqni manga beringe, men bir kötürüp baqay.

Hejer bayraqni Memetke berdi.Memet aldigha ötti.Memet nimishkidur qattiq hayajanlandi. Shamalda bayraq shunchlik titirep lepildep jewlan qildiki, bu bayraqni körgen her qandaq bir kishi bu sepke qetilishtin waz kechelmeytti.Memetning köz aldigha birdin Aynur keldi.Aynurning shepqet yeghip turghan közliri…arqidinla Yaridar ömerning bedinidin qanlarni tazilawatqanda aynurning qusup ketken haliti köz aldigha keldi.Mehelle meydanidiki qetliyamlar…jesetlerni öz qoli bilen kömüshliri,ölüp ketken anisi,qolliri kilepchilinip saqchilar heydep mangghan iniliri… Nimishkidu Memetning köz aldidin birmu bir ötüshke bashlidi."Hemmeylenning intiqamini alimen."dep pichirlidi Memet öz-özige.Memetning xiyalini arqidin waqirighan awaz böliwetti.Kigiz qalpaq kiyiwalghan Moqan arqidin at chapturup kiliwatatti. u,”Ekber,Ekber”dep waqiraytti. Atliqlar toxtidi.Moqan ulargha yetishti “Ekem maghan ruxsat berdi.sizdere qosulam!” . hemmeylen memnun boldi.

Ay-yultuzluq kök bayraq petiwatqan qoyashning qizghuch nurigha chümülüp birdinla qan renggige kirdi we arqidinla yene esli renggige keldi.

Memet ilgirlep ketiwetip,Witnamchi geniral Qasim akidin sordi;

-Qasimaka.düshmen bilen urush qilimiz dewatimiz bizde qural yoq. Nime bilen urush qilimiz?

-Qural eskerlerde barghu.-dep jawap berdi Qasimaka.

-Uni dimeywatimen.bizde yoq dewatimen.

-Düshmenning qolidiki qoral bizning.Uni tartip alalghan oghul balilar urush qilalaydu.-qasimakining awazi jarangliq we qet'i idi.

Ekber söz qisturdi;

-Qasimaka toghra deydu.Yeterki bizde yürek bolsun.Qoral her yerde bar.Biz ölsek öz wetinimiz üchün wetinimizde ölimiz,ular ölse tajawuzchi bolup,shermende bolup ölidu.

6 neper atliq ,ejem muzikisining sadasi ichide asta-asta uzaqliship kitiwatati.Asman renggi ay-yultüzluq bayrak Memetning qolida lepildewatatti. Kechki shepeqte körün’gen onbesh künlük tolun ay guyaki bayraqqa kelip qon'ghandek boldi.Bayraqlar birdin köpüyüshke bashlidi. Choqqilarda,dalalarda,jilghilarda...hemme yerde bayraq.ay-yultuzluq kök bayraqlar dengizi hasil boldi.Bayraqlarning dengizdek dolquni asmanni we ziminni qaplidi. Tört etirapni qaplighan bayraqlar dengizi Uyghur muzikisining shahi,5 ming yilliq Uyghur tarixining muzikida mujessemleshken tentenisi bolghan "ejem "muzikisining kainatni elleyligen sihirliq sadasi ichide ilgirlimekte idi.


                                         2009.Yili 7 .ayning 19-24

-Ushbu Eser wetinim toridin köchürüp elindi we imlasi qaytidin ishlinip torturayimizgha qoyuldi.Apturning barliq emgeklirige apirin oquymiz we xelqimizge mundaq nadir temidiki eserlerni dayim textim qilip turushini hörmet bilen ötünümiz.

-Uyghuristan Torturasi Redaksiyesi

Menbe: http://www.wetinim.org/forum/redirect.php?tid=2314&goto=lastpost#lastpost