Tarimyolwisi
Munewwer inqilab rehberlirimizning biri bolghan «sherqi türkistan tarixi»dek qimmetlik eserning aptori merhum muhemmed imin bughraning eserliri, shundaqla 30- yillardiki inqilablargha da’ir köp tereplimilik matériyallargha asaslinip 1930-yilliridiki milliy inqilab meghlubiyetlirining asasliq sewebini ittipaqsizliq we tashqi düshmen’ge yekünliyelishimiz mumkin.
Ittipaqliq hemme adem ortaq tekitleydighan söz. Ayrimchiliqmu barliq kishiler yaman köridighan hadise. Halbuki ittipaqlishish, ayrilish bizning arzuyimizdin, éghizimizdiki geptin mustesna halda yüz bériwéridighan hadisilerdur. Ittipaqlishayli, dégen’ge ittipaqliq peyda bolmaydu. Ittipaqliqning peyda bolidighan shert-shara’itliri hazirlanmay turup ittipaqliq hergiz hasil bolmaydu.
Undaqta ittipaqliq dégen néme? Qandaq chaghda ittipaqliq hasil bolidu-buzilidu? Ittipaqlishish, ayrilishqa qandaq mu’amile qilish kérek?Bu mesililerge bolghan chüshenchimiz birxil bolmay turup, ittipaqliqtin, shundaqla bundin kéyinki utuqlardin söz échish esla mumkin emes.
Yuqiriqi so’allargha bolghan qarishim deslepki qedemde töwendikidek:
Ittipaqliq, oxshash meqset-muddi’adiki kishilerning ortaq menpe’eti üchün öz-ara ijtima’iy hemkarlishish hadisisi bolup, hemkarlashquchilarning hemme étirap qilidighan qa’ide-pirinsiplirigha emel qilish arqiliqla ittipaqliq emelge ashidu. Mubada xalighan hemkarlashquchi bir terep ortaq étirap qilin’ghan qa’ide-pirinsip, mes’uliyetke muxalipliq qilidiken, ichki ittipaqliq shu’an tebi’iyla buzulidu.
Teshkilat hergizmu zorlash bilen, rehberning abruyi bilen héqiqi ichki ittipaqliqni emelge ashuralmaydu. Belki teshkilattiki ortaq meqset, nishanni ishqa ashurush üchün tüzülgen qa’ide-tüzüm, ehde-peymanlargha herbir kishi qattiq ri’aye qilish arqiliqla teshkilat ichki jehette héqiqi uyultashtek uyushalaydu.
Ortaq ghaye, hemkarlishidighan xizmet, emel qilidighan qa’ide-pirinsip, shuning bilen birge öz-ara nazaretchilik küchlük emeliylishesila teshkilattiki kishilerge "ittipaqlishayli!" dégendek toghra bolghan ünümsiz, quruq gepni dep kishilerni zorlashning hajiti qalmaydu.
Herqandaq teshkilatta éniqki melum meqsed-nishan, xizmet pilan, qa’ide-tüzümler bar. Emma ré’alliqta küchlük emeliylisheleydighan öz-ara nazaret, tüzitish, jazalash bolghan teshkilat heqiqeten az sanda. Bu xil teshkilatlarning ortaq közlen’gen meqsed-nishan’gha yétishi, belgilen’gen xizmetlerni wayigha yetküzüp qilalash mumkinchiliki asasen töwen.
Chünki meqset nishani éniqsiz, xizmet pilani az, qa’ide-tüzümler mukemmelsiz, nazaretchilik ijra qilinmaydighan teshkilat qandaqsige büyük netijilerni qolgha keltürelisun. Bular hettaki ichki ittipaqliqnimu nahayiti teste saqlaydu.
Ayrilishmu bekla ensirep ketküdek qorqunchiliq hadisimu emes. Chünki ittipaqliq buzulghanken, ayrilish tebi’iyla yüz béridu. Yeni ittipaq tüzgüchilerning xalighan biri ortaq nishanni ishqa ashurush üchün belgilen’gen ehde-peyman, prinsiplargha ri’aye qilmaydiken ayrilish tebi’iyla yüz béridu.
Ittipaqsizliqning, ayrilishning mes’uliyiti ehd-peyman, prinsiplargha ri’aye qilghuchida emes, xilapliq qilghuchida bolidu. Qa’ide-tüzümlerge ri’aye qilghuchining xilapliq qilghuchini teshkilattin wezipisidin élip tashlishi, hettaki heydep chiqirishi ittipaqsizliq emes, peqet we peqet teshkilatning ortaq bolghan meqsed-nishanini ishqa ashurush üchün. Shundaqla qa’ide-tüzümge ri’aye qilghuchining ehdige xilapliq qilghuchigha sükütte turuwérishi teshkilatning öz nishanini ishqa ashurmasliqigha qoshqan töhpisidur. Bu xil ehwalda ri’aye qilghuchilarning xilapliq qilghuchilar köp teshkilattin ayrilishi hergizmu exlaqsizliq emes.
Nazaret qilinmaydighan teshkilat haman bir küni tebi’iyla ich-ichidin bösülidu. Yaki öz nishanini özgertidu.
Uyghurlarning nöwettiki weten ichi-sirtidiki omumi ehwalidin yekün shuki: uyghurlarning küch-quwwitini ashurushni héqiqi meqset qilghan teshkilat yoq. Yaki bundaq teshkilatning küchi ajiz. Ishtirak qilghuchilarning sani az.
Uyghurlarning ehwali néme üchün nechche yüz yildin béri yaxshilanmay barghanséri nacharlishidu?
Négizlik seweb: ortaq meqset bolsimu, konkrét nishan na’éniq. Teshkilat berpa bolghandin kéyin nazaretchilik kemchil bolghanliqtin yaki teshkilat düshmen’ge taqabil turghidek maghdurgha kélelmeyla ich-ichidin bösülüp kétidu yaki meqsed-nishanini bashqa terepke buraydu.
Ittipaqsizliqni qandaq dawalash kérek?
Ortaq meqsedni ishqa ashurush üchün toplan’ghan kishiler bir teshkilatqa oyushqanken choqumki ortaq emel qilidighan öz qa’ide-tüzümlirini, prinsiplirini eng mukemmel, eng inchike qilishi, nazaretchilik, tüzitish, jazalash tedbiri héqiqi emeliylishishi kérek.
Nazaretsizlik, ittipaqsizliqni keltürüp chiqarghuchi asasliq amil.
Nazaretsizlik, mes’uliyetni sürüshte qilmasliq küchning bölünüshidiki muhim amil.
Nazaretsizlik nechche yüz yilliq meghlubiyitimizning tüp asasi.
Undaqta nazaretni qandaq emeliyleshtürüsh kérek?
Bu mesilige jawab bérishtin ilgiri bizning teshkilatqa uyushush halitimizge nezer salayli:
Eng awwal hemmidin hörmetke chong kishi öz etrapigha pikri oxshash birmunche kishilerni yighip meslihetliship, bir teshkilat quridu. Tebi’iyki teshkilatning rehberlik ornigha hemmeylen hemmimiz ortaq hörmetleydighan kishini rehberlik ornigha chiqirimiz. Rehber deslepki qedemde démokratik halda etrapigha ortaq ghayidiki nechche yüz ademni topliyalaydu. Emma adem sani nechche yüzge bara-barmayla, teshkilatning hertürlük maliye, xizmet pilani, teqsimat ishlirida ixtilap körülüshke bashlaydu. Rehber tebi’iyki öz hörmiti arqiliq özi toghra dep hés qilghan terepni qollaydu. Qarshi terepmu rehberning hörmiti üchün bashqiche pikirde bolmaydu. Mubada bashqiche pikirde bolghuchilar tebi’iyki rehberge qarshi qilip körsitilip, teshkilattin siqip chiqirilish ubyéktigha aylinidu. Rehberning özining gépini hergiz yirmaydighan kishilerni barghanséri öz etrapigha toplashqa bashlaydu. Rehberde bezibir sewenlikler, xataliqlar yüz bérishke bashlaydu. Emma rehberning hörmiti eng chong bolghanliqtin, qarshi pikirdikilermu nahayiti az qalghanliqtin, herkim bu xataliq, sewenlikni bayqiyalmaydu, yaki otturigha quyushqa jür’et qilalmaydu. Eng axirida bu teshkilatning adem sani yüzge ulishalmayla, burun toplan’ghan kishiler teshkilattin herxil seweb bilen ajrashqa bashlaydu. Eng axirida bu teshkilat öz küch quwwitini yüzlerche ademge yetküzüp bolup, nechche on milyon xelqning arzusini ré’alliqqa aylandurimen, dep hemme ademge jar salidu. Emma özige sadiq kishilerning sani herqachan nechche yüz ademdin yuqirisigha ashalmaydu. Bu nechche yüz adem teshkilat küchining ashmasliqini rehberning obrazining yuqiri bolmighanliqidin, dep oylap, rehber obraz qurulushigha nuqtiliq kücheydu. Obraz qurulushi bilen heqiqetenmu, bezibir shakilini körüp, méghizini bilelmeydighan kishilerni özige ishendüreleydu hem egeshtüreleydu. Emma xizmetlerning ishlinish sewiyisini hazirqidin nechche hesse ilgirliteleydighan kishilerning könglini özige mayilmu qilalmaydu. Köpligen kishiler bu xil teshkilatqa iqtisad bérishtin zérikidu. Bu teshkilat axirida özinila milletning eng axirqi qutqazghuchisi, dep oylap rehbirining we özining öz qelbidiki obrazi téximu bek yüksilidu. Emma achchiq ré’alliqni özgertishke qurbi hergiz yetmeydu. Özige herqandaq oxshimighan pikir bergenni düshmen qatarida körüp, nuqtiliq ujuqturush herikitige ötidu. Démek, teshkilat eng axirida özining eyni dewridiki meqsed-nishanining özgergenlikini öz emeliy herikiti bilen ispatlaydu. Bundaq bir "büyük dahi"ning etrapigha toplan’ghan nechche yüz adem. Bashqilargha muraji’et qilip, bashqilardin i’ane toplap yighilghan pul bilen nechche on milyon xelqning ehwalini qandaqsige özgerteleydu. Nechche yüz ming düshmenni qandaq yer chishliteleydu?
Yuqiriqi teshkilatlinish ehwalimiz nechche yüz yildin bériqi istixylik teshkilatlinish ehwalimizdin bir yighinchaqlima. Mushundaq teshkilatlan’ghanliqimizdin nechche yüz ming iqtidarliq inqilabchilirimiz, öz ichki ixtilaplirimizning qurbanigha aylinip düshmen’ge yem boldi.
Teshkilatlinish jeryanida bizning sel qaraydighan eng ejellik bir xataliqimiz bar. U bolsimu: rehberning hörmet inawiti, nazaretchiningkidin üstün bolush.
Eslide nazaretchilerning xelq ichidiki, teshkilat ichidiki abruyi, hörmet-inawiti emeliy ish qilidighan teshkilatchining hörmet inawitidin yuqiri bolghanda nazaretchilik, tüzitish, jazalash emeliylisheleydu.
Hörmet-inawiti yuqiri kishiler hergizmu konkrétni rehberlik ishlirigha, ijra’iyet ishlirigha yéqin yolimasliqi kérek. Bolmisa hörmiti yuqiri kishilerning xataliqini ashkara körsitishke kimmu ashkara jür’et qilalaydu?
Shunglashqa milletning büyük arminini ishqa ashurlaydighan küch-quwwetke ige teshkilat bolimiz, nechche milyon xelqimizni ittipaqlashturimiz, deydikenmiz. Teshkilatning eng aliy nazaretchilik kolléktipi berpa bolushi kérek. Eng aliy nazaretchilik kolléktipi jama’et, xelq ichidiki hörmet inawiti yuqiri bolghan, péshqedem inqilab rehberliridin terkib tépishi. Shundaqla héchqandaq hoquq yürgüzüsh ishlirigha arilashmasliqi, peqet we peqet pütkül teshkilattiki herbir muhim qararlarning toghra-xataliqini testiqlighuchi, teshkilat rehberlik orginining teshkilat qa’ide-pirinsiplirigha muxalip ishlirining bar-yoqluqini izchil nazaret qilip turushi kérek.
Yeni bu eng aliy nazaretchilik kolléktipidiki kishilerning yéshi 50 din halqighan, sani beshtin halqighan eng hörmetke sazawer kishilerdin terkib tépishi kérek.
Bulargha sélishturghanda teshkilat memuri rehbirining hörmet inawiti nisbeten töwen, yéshi 30 din 50 giche bolghan, qabiliyetlik kishidin terkib tépishi. Shundaqla herxil chong-kichik qararlar teshkilat memuri qismida démokratik usulda maqullinishtin sirt, démokratik bolghan-bolmighanliqini, qa’ide-pirinsiplargha emel qilghan-qilmighanliqini nazaret qilidighan bölüm bolghandin sirt, eng aliy nazaretchilik kolléktipi ortaq birlikke kelgen inchike, mukemmel qa’ide-pirinsiplar arqiliq eng aliy nazaretchilik kolléktipi ezasidin tartip memuri rehber, teptish xadimlirigiche bolghan kishilerning qa’ide-tüzümlerge xilapliq qilghan-qilmighanliqini herwaqit, herqachan qattiq nazaret qilip turushi kérek. Teptish bölümi eng aliy nazaretchilik kolléktipigha aktip masliship, xelqtin, teshkilat xadimliridin herheptide birqétim tüzümleshken halda, shundaqla xalighan waqitta aktipliq bilen pikir élishi kérek.
Memuri rehberning yaki eng aliy nazaretchilik kolléktipidiki herqandaq ezaning herxil obraz qurulushini élip bérishqa qet’iy qarshi turush kérek. Chünki inqilabning, teshkilatning héqiqi meqsiti inqilabchilirining küch-quwwitini ashurush, xelqning arminini mushundaq müshkül shara’itta xiyaldin ré’alliqqa aylandurush. Inqilabqa hesse qoshqan herqandaq kishining ejri, yene bir kishiningdin töwen emes. Inqilab sépide herbir qérindash teshkilat we allah aldida bapbarawer. Mubada qilghili ish yoq bolsa, teshkilatning iqtisadi, ijtima’iy küchini, teshkilatning, uyghur xelqining tesir da’irisini kéngeytish ishlirini qilish kérek. Rehber, xuda emes.
Nazaretsiz hoquq haman bir küni teshkilatni öz nishanidin uzaqlashturidu. Nazaretsiz hoquq teshkilatning xelq qelbidiki obrazini xunukleshtüridu. Nazaretsiz hoquq xushametchilerge yol échip, ixtisasliqlarni siqip chiqiridu. Nazaretsiz hoquq barliq ittipaqsizliqning menbe’i.
Elwette, eng aliy nazaretchilik kolléktipining nazaret qilish prinsipi, memuri rehberning xizmet prinsipi, herbir xizmetchining xizmet prinsipi inchike, mukemmel, éniq höjjetleshtürülüshi, herbir inqilabchi özining némilerni qilishi, némilerni qilmasliqini éniq biliwélishi kérek. Shundaq bolghanda uqushmasliqning aldini alghili, xizmetni öz waqtida yürüshtürüwalghili bolidu. Herxil ensiresh, tapa-tene, gumanlinish, qéyidash, parchilinish, meghlubiyetning aldini öz waqtida alghili bolidu.
Memuri rehberning öz xataliqini öz boynigha élish, tüzitishni kütüp olturushtinmu öte échinishliq ish yoq.
Hemmimiz aghzimdikini emelge ashurimen deydikenmiz. Yuqarida éytip ötülgen muhim nuqtilargha diqqitini bérishi kérek.
Nöwettiki teshkilat xizmitining muhim nuqtisi:
1. Eng aliy nazaretchilik kolléktipi we uning xizmet prinsipliri toghriliq layihe etrapliq teyyarlinish.
2. Hazirqi rehber bundin kéyinki teshkilatning retlinish, mukemmellishige öz hörmet abruyining dexli-teruz qilishining aldini élish üchün memuri xizmettin waqtinche boshiship, qabiliyetlik birsi nöwettiki teshkilatlarning pütkül qa’ide-tüzüm, xizmet prinsip, exlaq mizanlirini retlep chiqish.
3. Barliq inqilabchilardin, xelqtin keng-kölemlik pikir élishni qanat yaydurush.
4. Élin’ghan pikirlerni qisqa waqit ichide retlep, ularning ichidiki xizmetlerni muhimliq derijisi boyiche retke turghuzup etrapliq pilan-layihe tüzüsh.
5. Teshkilattiki herbir kishi emel qilishqa tégishlik exlaq mizani, xizmet prinsipi, hoquq-mejburiyetliri, mes’uliyetni sürüshte qilish, jazalash belgilime-tedbirlirini herbir teshkilat xadimlirigha ibertip bérish, ulardin mezgillik imtihan élip, sinashni élip bérish.
6. Eng aliy nazaretchilik kolléktipini tüzülgen layihige asasen barliqqa keltürüsh.
7. Teshkilatning eng aliy nazaretchilik kolléktipining yétekchilikidiki ziyaliy-mesilhetchiler guruppisi qurush.
8. Weten üchün xizmet qilishni xalaydighan herqandaq ziyaliyni teklip we hörmet bilen meslihetchiler guruppisigha xizmetke teklip qilish.
9. Burunqi teshkilat xizmetliride sewenlik, xataliq sadir qilghan kishilerge jazalash tüzümi arqiliq xataliqigha chushluq jaza ijra qilish. Xelqqe ashkara chüshenche, "hésab" bérish arqiliq kishilerning shubhlirini öz waqtida tügitish.
Yuqiriqi xizmetlerning ishlinishi üchün bir ayche(türmide qiyin-qistaqqa uchrawatqan kishilerning azabigha sélishturghanda nurghun waqit) möhlet bérip, közitish élip bérish. Mubada yuqiriqi xizmetlerning xalighan biri ishlenmeydiken, hazirqi teshkilatning meqsed-nishanining özgergenlikining emely ispati süpitide burunqi sükütni buzup tashlap, eng aliy nazaretchilik kolléktipining nazaritidiki, mukemmel qanun-tüzümler arqiliq yéngidin bir teshkilatni tézlikte berpa qilish. Burunqi teshkilat bilen bolghan herqandaq teklip-pikir, munazirini toxtitish kérek.
Tarixi xataliqlirimizdin yekün shuki, ixtisasliqlarning teshkilattiki mes’uliyetsiz kishilerge sükütte turushi, layaqetsiz kishilerning rehberning yüz abruyini destek qilip inqilab qa’ide-tüzümlirini, exlaq mizanlirini depsende qilishi, rehberning yüz-abroyining nazaretchidin éship chüshishi, mes’uliyet öz waqtida sürüshtürülmeslik, pikir-teklip teshebbuskarliq bilen keng-kölemde élinmasliq bizning ejellik xataliqimizdur.
Mushu xataliqlarni özwaqtida tüzitishke heriket qollanmasliq, rehberning "insapi"ni xudadin tilep olturush, eng axirida nechche yüz ming kishilerning nechche yilliq qan-ter bedilini yoqqa chiqirishqa élip baridu.
Yuqarida men otturigha qoyghanlar nechche yüz yilliq küresh qurbanlirining, türmide qiyin-qistaqlargha uchrawatqan nechche milyon insanlarning hayati, qéni bedilige kelgen yekündur. Bu yekünlerge sel qarash, nechche milyon insanning hayatini, derya-derya aqqan qanlarni untulush démektur!!!
2009- yili 8- yanwar.
Menbe: http://www.wetinim.org/forum/viewthread.php?tid=5066
