Muxbirimiz Yalqun
2010-01-18
Bu kitab shiwétsiyide 1917 - Yili neshr qilinghan uyghurlargha dair chong hejimlik maqalilar toplimi bolup, kitabqa 1892 - Yilidin 1917 - Yilghiche bolghan ariliqta sherqi tükistanda turghan missyonér yazghuchilar terpidin yézilghan eserler kirgüzülgen.
'Musheqqetlik qedem - Sherqi türkistandiki 25 yil' dégen kitabtin élindi. / Yalqun
Süret, shwétsiyede 1917 - Yili neshr qilinghan 'musheqqetlik qedem - Sherqi türkistandiki 25 yil' namliq kitabqa kirgüzülgen uyghur dixanlirining hashargha ishlewatqan körünüshliri élinghan süretlerdin biri.
555 Betlik bu kitab jemi 70 parche maqalidin terkip tapqan bolup, maqalilerning mezmunliri uyghurlarning tarixi, medeniyiti, kündilik turmushi, diniy étiqadi, hüner - Senet we mazar - Chiltenlirigiche chétilghan. Maqalilargha yene, shu dewirdiki uyghurlarning tarixi rialliqining eynen kartinisi bolghan nurghun resimlermu qisturma qilinghan.
Gerche kitab her xil aptorlar teripidin yézilghan her xil maqalilerdin terkip tapqan bolsimu, emma mezmuni sherqi turkistan we uyghurlargha béghishlanghan mexsus eser süpitide bir séstima hasil qilghan. Mesilen, kitabtiki "sherqi turkistanning jughrapiyilik ehwali", "tebii menziriliri", "kélimati", "yéza - Sheherliri", "sherqi türkistanning tarixi", "medeniyet pürsetliri", "uyghur tili", "uyghurlarning xaraktéri", "uyghur tilidiki maqal - Temsiller", "uyghurlarning medeniy hayatidin kürünüshler", "sherqi türkistandiki ayallar", "sherqi turkistandiki islam", "sherqi türkistandiki mazar we chiltenler", "sherqi türkistandiki xitaylar" we mushuninggha oxshaydighan bashqa maqaliler bu noxtini éniq ispatlap turuptu.
Aptorlar maqalilirida eyni chaghdiki sherqi turkistanning we uyghurlarning rial ehwalini ubiktip yuritip birishke tirishqan bolup, sherqi turkistandek güzel we bay zéminda namrat, bixud, nadan we ajiz yashawatqan uyghurlarning bextsiz teqdirini, bu zémingha bayliq we bext izdep kiliwatqan xitaylarning achköz xaraktéri bilen roshen sélishturma qilghan.
Mesilen, kitabtiki "sherqi türkistandiki xitaylar" dégen maqalida, "sherqi türkistan xitaylar üchün xuddi shiwétsiyilikler 19 - Esirde bayliq we bext izdep amérikigha barghinidek, altun we bext izdep kélidighan makandur, ular bu yerde bir qanche yil ichide yanchuqlirini altun bilen toldurghandin kéyin, ichkiridiki yurtlirigha kétidu we bir qanche waqittin kéyin yene qaytip kélidu. Men bundaq sherqi türkistangha qayta kelgen bir qanche xitaylar bilen sözleshken idim, ularning déyishiche, ular xitaydiki yurtlirida unchilik xushal yashiyalmaydighan bopqaptimish."
Kitabtiki maqalilar 20 - Esirning bashliridiki uyghurlarning hayatini we tarixini tetqiq qilshta paydilinshqa bolidighan qimmetlik matériyallar bolup, tarixchilarning izdinip béqishigha erziydu. Bolupmu kitabtiki "uyghurlarning xaraktéri" dégen maqale bashqa bir milletning uyghurlarning milliy xaraktéri heqqide pikir bayan qilghan kamdin - Kam uchraydighan matéryal bolup, uyghurlar özlirining xaraktéri heqqide tüzük izdinip baqmighan bügünki künde, uyghurlarning milliy xaraktéri heqqide qayta oylinip béqishqa türtke bolalaydu. Gerche maqalida uyghurlarning xaraktéridiki selbiy terepler köpirek bayan qilinsimu, yüz yilning aldidiki uyghurlar bilen hazirqi uyghurlarning xaraktérida qanchilik oxshashliq we qanchilik oxshimasliqlarning barliqini tépip chiqishta asas bolidighan qimmetlik matériyal hésablinidu.
Mesilen, maqalida mundaq bayanlar bar: "uyghurlarning asan achchiqi kélip, asan achchiqi yanidu. Ularning hali chong, qiziqqan, tersa, sewri - Taqiti kamchil kilidu... Uyghurlar qorqunchaq, yüreksiz, dadil emes. Ularning uyushush iqtidari nahayiti ajiz. Eger ularning birige hoquq tigidighan bolsa, u derhal bashqilargha küyünmeydighan, rehim - Shepqetsiz zalim ademge aylinidu...."
Démek bu kitab uyghur tetqiqati bilen shughullanghuchilar üchün paydilinish qimmiti bar eser hésablinidu.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/sherqi-turkistan-tarixi-01182010192237.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
