Muxbirimiz Jüme
2010-08-31
Bir qisim metbuatlarda pakistan dairilirining uyghur élining tashqorghan qatarliq rayonlirigha chégrilinidighan gélgit- Baltistan rayonini xitaygha ötküzüp bergenliki ilgiri sürüldi. Halbuki, bügün pakistan tashqi ishlar ministirliqi bayanat élan qilip, gélgitning xitaygha ötküzüp bérilgenlikini ret qildi we bu rayonidiki xitaylarning peqet apettin qutuldurush üchün yol yasawatqanliqini körsetti.
Istratégiye mutexessislirining qarishiche, eger Xitay gélgit rayonigha kirse, bu, hindistan we amérika qatarliq döletlerning alahide diqqitini tartidighan bir mesilige aylinidiken.
"Nyuyork waqit géziti" de bérilgen xewerge qarighanda, pütün dunya pakistanning indus deryasi wadisidiki kelkün apitidin qutuldurush helekchilikide aldirash boluwatqan peytlerde, xitayning 7 mingdin 11 mingghiche armiyisi gélgit - Baltistan rayonigha kirgen. Xewerde körsitishiche, bu heqtiki uchurlar chetel jasusluq organliri, pakistan muxbirliri we pakistan kishilik hoquq xizmetchiliri teripidin delillengen.
Xewerde körsitishiche, gélgit rayonigha kirgen xitay armiyisi tomur yol yasashqa kirishidiken. Bezi eskerler qaraqurum téghida yuqiri süretlik tashyol yasap uyghur élige tutashturush qurulushi élip barsa, yene beziliri su ambiri qatarliq qurulushlarni qilidiken.
Asiya istratégiye mutexessisi, türkiye hajitepe uniwérsitétning dotsénti, doktur erkin ekremning bildürüshiche, bu rayon jughrapiyilik orun jehette intayin muhim istratégiyilik üstünlükke ige iken.
Gélgit - Baltistan rayonida pakistan hakimiyitige qarishi topilanglar barghanche ewj éliwatqan idi. Erkin ekremning qarishiche, pakistan öz dölet xewpsizlikini téximu kapaletke ige qilish üchün mezkur rayonning ishlitish hoquqini xitaygha bériwetken bolushi mumkin iken. Uning qarishiche, xitay bu rayonni kontrol qilish arqiliq ereb déngizi we pars qoltuqigha tömür yol bilen tosalghusiz kirishni meqset qilghan.
Nyuyork waqit gézitide körsitishiche, xitayning néfit toshughuchi paraxotliri pars qoltuqigha adette 16 yaki 25 künde kiridiken. Eger gélgit - Baltistan rayoni bilen xitay pakistanning gwadar rayoni pasni portigha yasighan déngiz armiye porti tiz süretlik poyiz liniyisi arqiliq tutashturulsa, bu liniye bilen xitaydin pars qoltuqigha 48 saette kelgili bolidiken.
Pakistan tashqi ishlar ministirliqi gélgit rayonining xitaygha bériwétilgenlikini ret qilghan bolsimu, mezkur rayongha kirgen xitaylarning kelkünde buzulghan yollarni onglaydighanliqini bildürdi.
Halbuki, "nyuyork waqit géziti" de körsitishiche, gélgit rayondiki xitay armiyisi téxi yéqingha kelgüche gélgitqa kélip - Kétip heriket qilghan bolsa, yéqindin buyan gélgitta turalghularni sélishqa bashlighan.
Doktur erkin ekremning qarishiche, xitay özining bu xil kéngiyish muddiasigha hazirghiche éniq chüshenche bermigen. Shunglashqa bu xil ehwal bashqa döletlerni biaram qilip kéliwatqan iken. Shundaq sharaitta amérika jenubiy déngiz we bashqa rayonlargha xitayning herikitini chekleydighan bezi tedbirlernimu élishi mumkin iken.
Xitayning pakistanda herbiy mewjutluqini kücheytishi, hemde hindi okyangha tutash pakistan portida déngiz armiye porti sélishi, xitay bilen chégra ixtilapi bar hindistannimu biaram qilidiken. Erkin ekremning qarishiche, hindistan nöwette öz armiyisige ikki yönilish boyiche jeng qilish telimati bermekte iken. Shunglashqa xitayning mezkur rayonda közligen meqsetke yétishi anche asangha toxtimaydiken.
Gélgit - Baltistan rayoni pakistanning shimaliy qismigha jaylashqan bolup, shimalda uyghur élining tashqorghan we xoten rayonigha, sherqiy shimalda aqsaychin rayoni, sherqte hindistan kontrolluqidiki jamu we keshmir rayonigha chégrilinidu.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-pakistan-keshmir-08312010203828.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
