Amérika Emeldari' :Ayallarni Bala Chüshürüshke Mejburlash Ayallar Hoquqigha Qilinghan Depsendichilik'
Muxbirimiz Erkin
2010-09-08

Ayallar hoquqi b d t ning 2015 ‏ - Yilgha qeder emeliyleshtürüshke tégishlik "esirlik tereqqiyat pilani"diki eng muhim mezmunlarning biri idi. Mezkur pilanning ijra qilinish ehwali bu ayning 20 ‏ - Küni b d t gha eza döletler bashliqlirining nyuyorktiki yighinida közdin kechürülidu.



2007 - Yili 13 - Öktebir küni, xitayning yuqiri téxnikiliq shirketlirining biri bolghan 3U yuqiri téxnika guruhining bashliqi ju jéng shyang öz shirkiti ishlep chiqarghan heriketchan bala chüshürüsh, hamildarliqning aldini élish we tughut mashinisini bir körgezmide xéridarlargha tonushturulghan. Bu mashinini " heriketchan bala chüshürüsh, hamildarliqning aldini élish we tughut " doxturxanisi dep atighan.

Amérika dölet ishlar ministirliqining ayallar we qizlar mesilisige mesul bir emeldarning ashkarilishiche, amérika hökümiti nyuyorktiki bashliqlar yighinida yer shari ayallar hoquqini yuqiri kötürüshke dair bir programma élan qilidiken. Mezkur emeldar yene, xitayda er -Ayallar nisbitining éghir derijide buzulghanliqini eskertip, "ayallarni bala chüshürüshke mejburlash ayallar hoquqigha qilinghan depsendichilik" dégen.

Amérika paytexti washingtondiki xelqara tetqiqat we istratégiye merkizi seyshenbe küni yighin chaqirip, amérika hökümet emeldarlirining ayallar duch kéliwatqan yer shari xaraktérlik mesililer we dunya ayallirining ijtimaiy ornini yuqiri kötürüshke dair mesililerdiki pikrini aldi. Yighinda amérika dölet ishlar ministirliqining ayallar we qizlar mesilisige mesul bash elchisi mélanné wewér xanim söz qilip, yéqinqi bir qanche yildin buyan yer sharida ayallar we qizlarning ijtimaiy orni yüksilishke bashlighanliqini, lékin yenila nurghun mesililerning saqliniwatqanliqini bildürdi.

Uning eskertishiche, amérika hökümiti b d t ning "esirlik tereqqiyati pilani"ning waqtida emeliylishishige hesse qoshushni közde tutup, b d t bashliqlar yighinida yer sharidiki salametlik we namratliqni tügitishke dair bir istratégiyini otturigha qoyidighanliqini, yer shari miqyasida ayallar hoquqi we qiz - Ayallarning ijtimaiy ornini yuqiri kötürüsh bu istratégiyidiki négizlik nuqtilarning biri hésablinidighanliqini eskertti. U "bizning tirishchanliqimizning négizi ayallargha we qizlargha sélinmini köpeytishning, bizning tereqqiyat pilanimizning merkizi ikenlikini étirap qilishtur" deydu.

Mélanné wewér xanimning eskertishiche, ayallar yer shari nopusining yérimini igilisimu, lékin hökümet organliridiki ishchi -Xizmetchilerning aran 5 den bir qismini teshkil qilidu. U, dunyadiki mektepsiz qalghan balilarning 3 den 2 qismini qizlar teshkil qilidighanliqini, sawatsizlarning 75 % i ayallar ikenliki, shunga ayallar maaripini algha sürüsh ularning hakimiyet ishlirigha qatnishish we iqtisadi ornining yüksilishide intayin muhim rol oynaydighanliqini bildürdi.

Mélanné wewér xanim nutiqining axirida muxbirlar we yighingha qatnashqan ishtirakchilarning soallirigha jawab bérip, xitayning tughut cheklesh siyasiti, obama hökümitining b d t aile pilanlash fondigha yardem bérish mesilisi we xitayning bir perzentlik tüzümi, bu tüzüm keltürüp chiqarghan ijtimaiy mesile heqqide toxtaldi. U, mejburiy bala chüshürüshni tenqidlep, "shübhisizki hamilini mejburiy chüshürüsh ayallar hoquqigha qilinghan depsendichiliktur. Bu mesilini dölet ishlar ministiri klinton xanim, buningdin xéli burunla prézidént xanimi bolghan turghan mezgilliride béyjingdiki dunya ayallar qurultiyida qilghan sözide nahayiti qattiq otturigha qoyghan idi," dep körsetti.

Xitay hökümiti xenzulargha 1970 ‏ - Yillarning otturiliridin bashlap pilanliq tughut siyasitini yüzgürüshke bashlighan. Bu siyaset uyghur aptonom rayonida 1987 ‏ - Yili bashlanghan bolsimu, lékin bu siyaset kéyinki yillarda uyghurlargha shepqetsizlik bilen yürgüzülgen. Bu siyasetni tenqid qilghuchilar xitay dairilirini mezkur siyasetni uyghurlarning nopusini azaytip, rayonda xitaylarning san jehettiki üstünlükini saqlashni ishqa ashuridighan wastigha aylanduruwélish bilen eyibligen idi.

Mélanné wewér xanim xitay hökümiti yolgha qoyghan bir perzentlik tüzüm we xitaydiki oghullarni etiwarlap qizlarni kemsitish aditi xitayda qiz -Oghullar nisbitidiki tengpungluqning buzulushigha seweb bolghanliqini bildürdi. U mundaq deydu" :buninggha munasiwetlik yene mesile oghullarni etiwarlap qizlargha sel qarash aditi xitay nopusning dimografik qurulmisida mesile peyda qildi. Xitayda ayallar nopusidin erler nopusining éship kétishi nahayiti jiddiy mesile bolup qaldi. Buni shübhisizki xitayning nopus siyasiti peyda qilghan".

Xitayning pilanliq tughut siyasiti burun izchil türde b d t aile pilanlash fondining yardimige ériship kelgen. Amérika bolsa mezkur fondini pul bilen teminleydighan asasliq dölet idi. Lékin amérikida 2001‏ - Yili bush textke chiqqandin kéyin, uning hökümiti xitay dairilirining hamildar ayallargha mejburiy bala chüshürüsh siyasiti yürgüzüwatqanliqini seweb qilip, b d t aile pilanlash fondigha pul bérishni toxtatqan.

Biraq, prézidént obama textke chiqqandin kéyin, b d t aile pilanlash fondini pul bilen teminleshni eslige keltürgen idi. Mélanné wewér xanim, obama hökümitining mezkur siyasitini aqlap, "sizmu bilgendek, prézidént obama b d t aile pilanlash fondigha pul bérip, uning nuqtiliq halda dunya miqyasidiki aile pilanlash ishlirini béjirishige yardemde bolushni eslige keltürdi. Lékin, biz xitayning chégrisi ichidiki yaki b d t aile fondining xitayda yolgha qoyghan programmisini pul bilen teminlimiduq. Uning üstige b d t aile pilanlash fondining xitayda yolgha qoyghan programmisigha ajritilghan pulning miqdari bolsa nahayiti az" dep körsetti.

Wewér xanim yene, b d t mutexessisler ömikining xitayni ziyaret qilip, mezkur programmining emeliylishish ehwalini tekshürgenlikini, lékin ularning hamildar ayallarni bala chüshürüshke mejburlighanliqi yaki buninggha munasiwetlik qilmishlarning sadir qilinghanliqigha dair pakit tapalmighanliqini bildürdi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/ayallar-we-bala-09082010202313.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.