Xitay Tarixta Uyghurlarning Zéminini Tartiwélish Üchün Atlinip Axiri Seddichinni Sélip Aran Özini Qotqazghan

Aptori-Weli

2010-07-08

Ürümchide yüz bergen 5 - Iyul weqesining bir yilliq xatire künliride, xitay hökümiti uyghurlagha qarita bir tereptin qoralliq qisimlarni ishqa sélip qattiq zerbe bérish herikiti élip barsa, yene bir tereptin xelq turmushini yaxshlash dégen namdiki iqtisadiy siyasetlirini keng kölemde teshwiq qildi. Mushu künlerde, bir munche uchur wastiliri, kishilerning 5 - Iyul weqesi toghrisidiki köz qarash we chüshenchilirini erkin ipadilishi üchün munazire béti achqan idi.

5 - Iyul weqesining xaraktéri heqqidiki mulahiziler

B b s tor bétide élan qilinghan xitayche, éngilizche obzorlarning bir qismida, ürümchi weqesining xaraktéri heqqide mulahize yürgüzülgen. Bu xildiki mulahizilerde mundaq dep bayan qilinghan: xitay hökümiti uyghur yurtlirini ezeldin tartip bizning zéminimiz dep jakarlap kéliwatidu, bu qétim yene uyghurlarning 5 - Iyul namayishini urush, chiqish, bulash herikiti dep békitti. Emma, qedimqi zamanlarda bu zéminge depne qilinghan jesetler aq tenlikkenghu? u xitay emeskenghu? sen bu xexning yurtigha néme qilghili kelding? xeq siningkini bolidimu yaki sen xexningkini bulidingmu ? aldi bilen buni ayrish kérek. Uyghurlar néme üchün musteqilliq yoligha méngishta ching turidu? bu mesilini kommunist partiye yaxshi oylap körüshi kérek.

5 - Iyul weqesi yüz bergendin kéyin, xitay kommunist partiyiisi bu rayondiki xelqning xelqara bilen bolghan alaqisini pütünley üzüp tashlap, andin dunyagha, ürümchi ahaliliri adem öltürdi dep teshwiq qildi. Emeliyette, adem öltürgen qatil xitay kommunist partiyisi özi. Xitay hökümiti özining buyruqigha itaet qilmighan xelqtin öch élish üchün, uyghurlar bilen xitaylar otturisida milliy mesile peyda qilip, uyghurlarning qoli bilen xitaylardin, xitaylarning qoli bilen uyghurladin öch aldi. Hazir bu rayonda ademlerning chégrisi éniq ayrilip boldi, xitayning ashxanisigha hazir uyghur kirmeydu, uyghurning ashxanisigha xitay kirmeydu. Hazir bu jayda xitay hökümitining dostluq, ittipaqliq dégen teshwiqatlirigha ishinidighan adem yoq.



Xitay hökümitige meslihet bergüchilerning köz qarshi

B b s tor bétide élan qilghan obzorlarning bir qismi xitay hökümitige sunulghan meslihet. Bu xildiki mulahizilerde mundaq dep bayan qilinghan: xitayche shinjang dep atalghan bu jay, tarixtin buyan xitaygha talay qétim balayi - Apet keltürgen jay. Eger sen bu jayni yene ezeldin bizning zéminimiz dewerseng, yene balayi - Apet kélip chiqidu, qisqisi özeng qoyghan shinjang (yéngi chégra) dégen nam bilen mat bolisen.

Eger xitay hökümiti 5 - Iyul weqesini yaxshi bir terep qilmisa, uyghurlar xitayning üstidin dunyagha shikayet qiliwerse, dunyada xitayning yüz - Abroyi bolmaydu. Buning aldini élish kérek. Bizning bilishimizche, 5 - Iyul weqeside 197 adem öldi dégen san toghra emes, öltürülgen adem sani buningdin köp, emma hazir bu mexpiyetlik ashkarilansa, milliy öchmenlik téximu küchiyip kétidu. Ghezep - Nepret otini öchürgili bolmaydu. Shunglashqa uchur wastilirini dawamliq kontrol qilish kérek.

Xitaylarning ejdatliri öz emesning könglimu özgiche dep toghra éytqan. Özgilerni özleshtürüsh ( assimiliyatsiye qilish) tin özge yaxshi chare yoq. Az sanliq millet dégenlerni pütünley özleshtürüp, ulardiki millet dégen angni we oxshimighan medeniyet belgilirini yoq qilip, ularnimu chaghan bayrimi ötküzidighan, xitayche yéziq qollinidighan qilmighiche menggu eminlik bolmaydu. Buning üchün aldi bilen nopus tézimlikidin bashqa millet namlirini yoq qilish kérek, ikkinchi qedemde, ularni pütünley ishekke minipla yüridighan nesrdin ependige aylandurush kérek, bu bir senet, bu senetni bir yumshaq, bir qattiq waste bilen ishqa sélish kérek.

Xitay hökümiti uyghur aptonom rayonida uyghurlar özi achqan intérnét tor betlirini taqiwetken bolsimu, emma xitaylar achqan qisaschilar jenniti dep atalghan intérnét tor bétini taqimighan. Bundaq tor betliride hetta rabiye qadirni bu jayda turup héchnéme qilghili bolmaydu, u hazir chetelde rahette yashawatidu. Emma uning aile ezaliri bu jayda, biz ularning edipini bérish arqiliq rabiye qadirning yürikini mujuyalaymiz؛ uyghurlar 5 - Iyulda xitaylarni öltürgen, biz ulardin öch alimiz, biz emdi pul toplaymiz, chetellerdin esker yallighili yaki chetellerdiki xitay baziridin qatil yallighili bolidikenghu dégen meslihetlermu otturigha qoyulghan.



Kelgüsi heqqidiki munaziriler

B b s tor bétide élan qilghan obzorlarning yene bir qismi ürümchi weqesidin kélip chiqqan aqiwet we uning kelgüsi heqqide qilinghan mulahiziler. Bu xildiki mulahizilerde mundaq dep bayan qilinghan: xitay hökümiti hazir özining az sanliq millet siyasitide rastinla mesile barliqini sezdi. Uyghurlarni bölgünchi, térrorchi, xain dep basturush arqiliq közligen meqsetke yetkili bolmaydighanliqini bildi. Eger xitay hökümiti uyghurlargha qaratqan siyasitini özgertmey, yenila kona shuar bilen basturuwerse, xitaylarmu bir küni hökümetke qarshi bayraq kötürüp chiqidu.

Xitayda jumhuriyetler birliki qurush dégen teshebbus peqet xitaylar üchünla muwapiq. Bundaq tüzüm xitaydiki 19 ölkide yolgha qoyulsa, qalaymiqanchiliq yaki bölünüsh kélip chiqmasliqi mumkin. Emma bundaq tüzüm uyghurlargha we tibetlerge mas kelmeydu. Chünki til, tarix, medeniyet eneniliri pütünley oxshimaydighan milletlerni zomu - Zo bir dölet dewalghan jaylarda bundaq ijtimai tüzüm alliqachan meghlup boldi. Bu sawaqlarni qobul qilmay, yenila til - Yéziqi, medeniyet eneniliri xitaylar bilen pütünley oxshimaydighan uyghurlarni we tibetlerni zomu - Zo bir dölet qilishni oylash xitaylarning menpeetige uyghun kelmeydu.

1931 - Yiili maw zédung özi tüzgen jungxua sowét jumhuriyiti qanunining 14 - Maddisida jungxua sowét hakimiyiti az sanliq milletlerning öz - Özige xoja bolushini étirap qilidu, ularning musteqil dölet qurush hoquqi bar. Xitay zéminide olturushluq mongghul, xuyzu, tibet, myaw, li, koriyanlarningmu öz - Özige xoja bolush, xitay jumhuriyitige qatnishish yaki ayrilip chiqish hoquqi bar dep belgilengen. Emdi bügünki künge kelgende, sen ularni musteqilchiler dep tillisang qamlishamdu? eger sen maw zédung bowangdin téniwalalmisang, uyghurlarning musteqilliqini tosalmaysen. Kelgüside ikki koriye birleshse, ularmu bir küni xitaydiki koriyanlar turghan zéminni sendin tartiwalidu.

Tarix shuni ispatlidiki, xitay ezeldin tartip gherb medeniyiti üstidin ghelibe qazinip baqqan emes, xitay tarixta uyghurlarning zéminini tartiwélish üchün atlinip, axiri seddichinni sélip aran özini qotqazghan emesmidi? buni estin chiqarmasliq kérek.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayning-zimin-tartiwilish-hojumi-07082010220403.html/story_main?encoding=latin