'5 - Iyul Ürümchi Weqesi'ning Bir Yilliqi Harpisida Uyghur Rayonida Weziyet Jiddiyleshti
Muxbirimiz Mihriban
2010-07-02

"5 - Iyul ürümchi weqesi"ning bir yilliqi mezgilide, uyghur aptonom rayonida weziyet jiddiyleshti. Igilishimizche nöwette ürümchi - Qeshqer qatarliq jaylarda bixeterlik tedbirliri téximu kücheytilgen.


Ürümchide "bürküt közi" dep atalghan asasliq kocha we doqmushlargha, kocha aptobuslirigha, muhim qatnash béketlirige, magizin we talla bazarlirigha, meschit, mektep, idare - Organ, mehellilerge ornitilghan 40000 kaméralar ornitildi.

Kochilarda saqchi hem herbiyler köpeytilip, ahalilerning kimliki qattiq tekshürülgendin bashqa yene, ürümchi qatarliq sheherlerde barliq jamaet sorunlirigha 24 - Saetlik közitish apparati ornitilip, rayon weziyitide jiddiy halet shekillengen.

"Ürümchi liniyisi" ning xewiridin melum bolushiche,1 - Iyul, ürümchi sheherlik qatnash shirkitining közitish merkizide, qatnash saqchiliri " "bürküt közi" dep atalghan 8370 dane apparat üstidin sinaq élip barghan. Bu apparatlardin 4400 i ürümchidiki asasliq kocha we doqmushlargha, 3400 i kocha aptobuslirigha, 200 i muhim qatnash béketlirige, 200 i magizin talla bazarlirigha ornitilghan iken. Xitay axbaratlirida qalghan 30 mingdin artuq közitish apparatining qaysi jaylargha ornitilghanliqi heqqide éniq melumat bérilmigen bolsimu, emma bularning meschit, mektep, idare - Organ, mehellilerge ornitilghanliqi ilgiri sürülmekte.

"Washington pochtisi" gézitining bügünki xewiridin melum bolushiche, uyghur aptonom rayoni dairiliri "5 - Iyul weqesi"ning bir yilliqi mezgilide, ürümchini merkez qilghan halda, rayon teweside 40 ming dane közitish apparati ornitip bolghan.

Süret, 2010 - Yili 2 - Iyul, ürümchide melum bir meschitte uyghurlarning jüme namizi oquwatqan körünüshi bolup, sürette yene, meschit témigha yézilghan "milli bölgünchilikke qarshi turup, wetenning birlikini qoghdayli" dégen shularmu körsitilgen.
30 - Iyundin bashlap, xelq meydani "xish yatquzulidu" dégen bahanida qamal qilinghan idi. 1 - Iyul ürümchi sheherlik hökümet dairiliri yene uqturush chiqirip, sheherning jenubidiki uyghurlar zich olturaqlashqan mehellilerde su turubisi hem ewrez yolining qayta özgertilip yasilidighanliqini, shunga bu rayonlarda 2 - Iyuldin 20 - Iyulghiche pütün liniye boyiche qatnash toxtaydighanliqini uqturdi.

Ürümchidin siün famililik xitay puqrasi radiomiz ziyaritini qobul qilghinida bu heqte toxtilip mundaq dédi: "ilgiri yol yasaydighan, yer asti su turubisi hem ewrez yollirini yasaydighan ishlar her yili etiyaz peslide 4 - Ay mezgilide élip bérilatti. Bu yil sheherning jenubidiki uyghurlar zich olturaqlashqan bu mehellilerde, bu ishlar bu yil 3 ay kéchiktürüldi. Bu jaylar bultur uyghurlar bu yerlerde namayish qilghan idi."

Ürümchidiki melum meschitke yéqin jayda öyi bar song famililik kishi radiomiz ziyaritini qobul qilghinida, jüme kündiki weziyetni teswirlep mundaq dédi: "meschitning sirtigha 'milliy bölgünchilerge qarshi turayli' dégen xetler yézilghan lozunkilar ésiliptu. Bügünki jüme namizidimu meschit etrapidiki saqchilar adettikidin köp iken. '5 - Iyul weqesi'ning bir yilliqi kéley dewatidu, hazir her bir mehelle komitétliri saqchilarning charlash mashinisi bilen birlikte charlash élip bériwatidu. Qoralliq saqchilarmu bronéwiklar bilen 24 saet toxtimay charlash élip bériwatidu. Ular hazir weqe chiqishtin bekla ensirewatidu. Charlash qétim sanimu bu birnechche kündin buyan köpeytildi."

Bu mezgilde yene qeshqer, ghulja qatarliq sheherlerdimu saqchilar köpeytilip, bixeterlik tedbirliri kücheytilgen. Ötken hepte 22 - Iyun küni qeshqer hökümet dairiliri uqturush chiqirip, 28 - Iyun bashlinip 2 - Iyul ayaghlishidighan " ottura asiya hem jenubiy asiya qeshqer soda yermenkisi" mezgilide, qeshqerde bixeterlik tedbirlirini kücheytidighanliqini uqturghan idi.

Igilishimizche yermenke üchün qeshqerge xitay ölkiliridin hem ottura jenubiy asiya döletliridin, 12 mingdin artuq sodiger hem sayahetchi kelgen. Melum sayahet idarisining xadimi ziyaritimizni qobul qilip, qeshqerde qattiq bixeterlik tedbirliri élinghanliqini bildürdi.

"Yermenke mezgilide biz ichkiri ölkilerdin kelgen 6000 neper sayahetchini kütüwalduq. Sayahet mezgilide biz bixeterlik üchün qattiq tedbir alduq. Yermenke 2 - Iyulghiche dawamlishidu. Hazir qoralliq saqchilarning charlash mashiniliri sheher ichide qerellik halda charlash élip bériwatidu."

Nöwette uyghur aptonom rayonidiki hökümet dairiliri intérnét hem téléfon alaqilirige qaritilghan nazaretnimu kücheytken. Ikki hepte ilgiri aptonom rayonluq hökümet hem jamaet xewpsizlik nazariti birleshme uqturush chiqirip, puqralarning tor hem téléfon alaqiliride "5 - Iyul weqesi"ge ait témilar heqqidiki söhbetlerde bolushini chekligen idi.

Melum torxanining xizmetchi xadimi radiomiz ziyaritini qobul qilip, torxanida cheklinidighan söhbet témiliri heqqide toxtaldi. Bu xadimning bildürüshiche, kishiler torgha chiqishta, kimlik boyiche tizimgha aldurushtin bashqa, sezgür témidiki mezmunlarda söhbette bolushi cheklinidiken.

Ürümchi saqchi idarisi ammiwi uchur nazaret bölümining melum bir saqchi xadimi, radiomiz ziyaritini qobul qilip, puqralarning intérnét hem téléfon söhbitide "5 - Iyul weqesi"ge munasiwetlik herqandaq söhbette bolushi cheklinidighanliqi, hetta hökümet metbuatliri bolghan gézit - Zhurnallarda bérilgen "5 - Iyul weqesi" heqqidiki xewerlerningmu söhbet témisi bolushi cheklinidighanliqini bildürdi.

Közetküchilerning qarishiche,"5 - Iyul ürümchi weqesi"ning bir yilliqi mezgilide, uyghur aptonom rayon dairilirining rayonda bu qeder qattiq bolghan bixeterlik tedbirliri élishi, xitay hökümitining rayon weziyitidin qattiq ensiresh ichide turuwatqanliqini bildüridiken.

Bultur 5 - Iyul küni, ürümchidiki uyghur yashliri uyghurlarning namratliqi, uyghur yashlirining xitay ölkilirige erzan emgek küchi süpitide yötkilishi, rayondiki xizmet pursetlirining uyghurlargha bérilmesliki qatarliq mesililerni otturigha qoyup, xitay hökümitining rayondiki uyghurlargha qaratqan milliy siyasitide, barawer milliy siyaset yürgüzüshini telep qilip, naraziliq namayishi élip barghan idi.

Uyghurlarning milliy kemsitishke qarita élip barghan bu naraziliq namayishi xitay hökümiti teripidin qattiq basturulghandin kéyin, namayish yerlik uyghurlar bilen köchmen xitaylar arisidiki milliy toqunushqa aylanghan idi.

Xitay dairiliri weqede 200 dek adem ölüp, nurghun adem yarilanghanliqini ilgiri sürgen. Bu weqe yene xitay hökümitining uyghur qatarliq xitay bolmighan milletlerge qaratqan milliy siyasitidiki tengsizlikni dunyagha ashkarilighan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-elida-jiddi-weziyet-07022010203654.html/story_main?encoding=latin

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.