Xitay: Gherbiy Rayonning Tereqqiyati Junggoning Muqimliqining Achquchi
Muxbirimiz Erkin

2010-07-08

Béyjing hökümiti uyghur ili qatarliq xitayning gherbidiki ölke, aptonom rayonlargha zor miqdarda meblegh sélip, asasi esliheler qurulushini tereqqi qildurushni pilanlimaqta. Xitay hökümet dairilirining eskertishiche, gherbiy rayondiki ölke,aptonom rayonlarning muqimliqi xitayning omumi muqimliqining achquchi iken. Lékin bezi analizchilar xitayning gherbni échish siyasiti asasliqi "shinjang"ni merkez qilidighanliqi we "shinjangdiki mesilini noqul iqtisadi wastilerge tayinip hel qilghili bolmaydighanliqi " ni ilgiri sürmekte.


Béyjing hökümiti aldinqi küni uyghur ili qatarliq gherbiy rayondiki az sanliqlar merkezlik olturaqlashqan keng ölke, aptonom rayonlargha 100 milyard dollar meblegh sélip, 23 türlük qurulush élip baridighanliqini élan qilghan idi. Xitay döletlik tereqqiyat - Islahat komitétining muawin mudiri du ying aldinqi küni mezkur pilanni tonushturup, bu xitayning muqimliqigha munasiwetlik pilan ikenlikini ilgiri sürgen.

Du ying, gherbiy rayonning tereqqiyati junggoning omumi muqimliqidiki achquchluq mesile ikenlikini eskertip, qoshna eller bilen 18 ming kilométir chégra pasiligha ige gherbiy rayonda "diniy mesililerning murekkepliki"..., "gherbiy rayon muqim bolmisa, pütün junggoning muqim bolmaydighanliqi" ni tekitligen.

Analizchilarning eskertishiche, uyghur aptonom rayoni xitay hökümitining gherbiy rayongha meblegh sélish we gherbni tereqqi qlidurush pilanining achquchidur. Du ying yuqiriqi sözlerni 6 - Iyul küni sözligen bolup, bu ürümchi 5" - Iyul weqesi"ning bir yilliq xatire künining etisige toghra kelgen idi.

Lékin bezi analizchilar " gherbiy rayon" yaki "shinjang" mesilisini iqtisadi küchge tayinip hel qilish pilanigha guman bilen qaraydighanliqini eskertip, uyghur mesilisining noqul iqtisadi tereqqiyat mesilisi emeslikini bildürmekte. Xitay weziyet analizchisi, "junggo közitish " zhurnilining bash muherriri chén kuydé ependining qarishiche, noqul iqtisadi tereqqiyat "shinjang"mesilisini hel qilalmaydu. Bu mesile medeniyet, diniy amillargha munasiwetlik köp tereplimilik mesilidur.

Amérikidiki weziyet analizchisi, "junggo közitish"zhurnilining bash muherriri chén kuydé bezi mesililerning iqtisad bilen hel bolmaydighanliqini eskertip,"méning pikirimche, yerlik xelqning medeniyet we diniy étiqadigha özi xoja bolush, diniy étiqad erkinlikige hörmet qilish mesilisi bu rayondiki eng nigizlik mesile bolushi mumkin. Lékin jonggo kompartiye hökümiti bu mesililerde algha qedem basalmaywatidu. Burun xu yawbang dewride shizang bezi kengchiliklerge érishken. Shinjangda siyaset yumshighan idi. Lékin, kéyin kompartiye özining yölünüshini özgertti. Hökümet burundin tartip qattiq qolluq siyaset bilen iqtisadi jehettin sétiwélishni teng yolgha qoyup kelgen. Méningche, bu ikki siyaset kompartiye hökümitige qisqa muddette payda élip kelsimu, lékin uzun mudettin xelqning rayini sétiwalghili, chégra xelqini boysundurghili bolmaydu" dep körsetti.

Xitay hökümiti gherbiy rayongha 100 milyard dollar meblegh sélish pilanini ashkarilashning bir yérim ay aldida, xitay hökümiti "shinjang xizmet yighini" chaqirip, uyghur aptonom rayonigha 10 milyard dollar meblegh sélish pilanini élan qilghan idi. Lékin bu mebleghning gherbiy rayongha sélinidighan 100 milyard dollar mebleghning bir qisimi yaki emesliki melum emes. Dairiler gherbiy rayongha sélinidighan 100 milyard dollar mebleghning 682 milyard dolliri, bu rayonning tömüryol, tashyol we yadro istansisi, ayrodrom hem éléktir istansisi qatarliq asasiy eslihe qurulushigha serp qilinidighanliqini bildürgen.

Lékin yene bezi analizchilar, bundaq zor kölemlik sélinma pul paxalliqini keltürüp chiqirip, tereqqiyatning saghlam ilgirilishige tesir körsitidighanliqini agahlandurdi. Amérika jorji washington uniwérsitétining doktor kandidati, amérika steyt strét bankisining sabiq bazar analizchisi perhat bilgin, pul paxalliqining axiri bérip yenila rayondiki namrat uyghurlarning turmushigha tesir körsitidighanliqini eskertidu.

Analizchilarning eskertishiche, béyjing hökümitining gherbni échish toghrisidiki yéngi tereqqiyat pilani nahayiti debdebilik bolsimu, lékin hökümetning kona sawaqlarni yekünlep, tereqqiyatning miwisidin yerlik xelqni qandaq behriman qilishke dair konkirit pilani yoqtur. Amérika jorji washington uniwérsititidiki perhat bilgin ependi, bu ehwalda mezkur pilan yenila xitay köchmenlirining paydisigha xizmet qilidighanliqini bildürdi.

Gherbni échish pilani xitay hökümiti yéqinqi 20 yildin béri yolgha qoyup kéliwatqan kona pilan. Melumatlargha qarighanda, dairiler 2000 - Yildin 2009 - Yilghiche bolghan qisqighine 9 yilgha qeder gherbni échishqa munasiwetlik 120 türge 2 térlyon 200 milyard yüen serp qilghan. Lékin analizchilar béyjing hökümitining yéqinqi 20 - 30 Yil ichide gherbni échishqa salghan meblighi xitaylargha yarap, xitaylar bilen yerlik milletler arisidiki iqtisadi, ijtimaiy tengsizlikni chongqurlashturghanliqini, buning milliy zidiyetni kücheytiwetkenlikini ilgiri sürmekte. "Junggo közitish" zhurnilidiki chén kuydé ependi iqtisadi, ijtimaiy tengsizlik 5" - Iyul weqesi"ning kélip chiqishidiki muhim seweblerning biri ikenlikini eskertti.

U mundaq deydu": emeliyette bu ötken yili 5 - Iyul weqesining yüz bérishidiki eng muhim seweblerning biri. Shinjyangning emeliyettiki iqtisadi jan tomurini asasliqi xenzular igiligen. Uyghurlarning bu jehettiki bay bolush pursiti xenzulargha qarighanda az. Iqtisadi bayliqning teqsimatidiki tengsizlik uyghurlar bilen xenzular arisida ziddiyetni ulghaytiwatqan, bolupmu uyghurlarning naraziliqini qozghawatqan nigizlik mesililerning biri. Shinjangning yéngi rehbirining bu jehettiki siyasitide özgirish yüz bérip, uyghurlargha teng menpeet yetküzüshke ehmiyet béremdu ? buninggha hazir bir néme démek tes".

Chén kuydéning eskertishiche, "shinjang"mesilisini hel qilishning tüpki yoli uyghurlarning aptonomiyilik hoquqigha hörmet qilip, ularning öz - Özini idare qilishigha yol qoyush, ularning öz enenisi, medeniyiti we örp - Adetlirini saqlap qélishigha ruxset qilish, diniy étiqad erkinlikige hörmet qilishtur. U, " bu, uzun menzilni közligende shinjang mesilisidiki nigizlik mesililer" dep körsetti. Lékin chén kuydé qisqa menzilni közde tutqanda, hökümet iqtisadi siyasetni tengsheshni, uyghur aptonom rayonida hazir xitaylarning köp sanliqni igileydighanliqini eskertip, zörür bolsa köchmenler siyasitini tertipke sélishni otturigha qoydi.
 

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/aqsaray-namayish-07082010221154.html/gherbiy-rayun-07082010224545.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.