"5 - Iyul Weqesi"ning Bir Yilliqi Mezgilide Xitay Metbuat We Intérnét Erkinliki Heqqide Kök Tashliq Kitab Élan Qildi

Muxbirimiz Mihriban
2010-07-09

2010 - Yil 7 - Iyul xitay ijtimaiy penler akadémiyisi tunji qétim, xelqaragha xitaydiki metbuat sahesi we intérnét heqqide kök tashliq kitab élan qildi. Kitabta xitaydiki metbuat tereqqiyati, xitay hökümitining intérnét ishlitishke qaratqan belgilimiliri we ijra qilinish ehwali qatarliqlar otturigha qoyulghan. Mutexessisler xitayning mezkur kitabni pikir erkinlikini boghush qilmishini aqlash üchün neshr qilinghanliqini ilgiiri sürdi.

Kök tashliq kitabta otturigha qoyulushiche, 1994 - Yildin 2010 - Yilghiche bolghan 16 yil ichide, xitaydiki uchur - Alaqe shirketlerning yilliq éshish nisbiti 26.6٪Tin yuqiri bolghan iqtisadiy jehettinmu xitay boyiche aldinqi orungha ötken. Kök tashliq kitabta xitaydiki intérnét hem téléfon alaqisining zor tereqqiyatqa érishkenliki mundaq bayan qilinghan: " 2009 - Yili yil axirighiche, hökümet intérnét alaqe esliheliri üchün 4.3 Tirilyon xelq puli meblegh saldi. Xitaydiki intérnét obontliri 384 milyongha, tor béketliri 3 milyon 230minggha, nahiye kentlerning intérnét bilen qaplinish nisbiti 95.6٪Ke yetti."

Kök tashliq kitabta, xitay hökümitining intérnét metbuat saheside chiqirilghan belgilimiler heqqide izahat bérilgen. Kitabta otturigha qoyulushiche, 2009 - Yilidin bashlap xitay hökümitining intérnét saheside zor kölemlik tüzesh, zerbe bérish herikiti élip barghan. Bir yil ichide 9000 tor békiti taqilip, 5384 adem qolgha élinghan.

Xongkongda chiqidighan " béyjing bahari zhurnili"ning bash muherriri xuping ependi xitay ijtimaiy penler akadémiyisi élan qilghan kök tashliq kitabning, emeliyette xitay kommunist hökümitining bultur "5 - Iyul weqesi"din kéyin uyghur aptonom rayoni qatarliq jaylarda élip barghan, puqralarning intérnét, metbuat we pikir erkinlikini boghush qilmishini aqlash üchün élan qilinghanliqini ilgiiri sürdi.

" Xitay kommunist hökümiti bu yillarda, daim shehwaniy mezmundiki eserlerge zerbe bérish nami bilen puqralarning pikir erkinlikige zerbe bérip keldi. Bultur"5 - Iyul ürümchi weqesi"din kéyin, weqeni "chetellerdiki bölgünchi küchlerning qutratquluqi sewebidin yüz berdi. Buningda uyghur tor betliride élan qilinghan qutratquluq mezmundiki uchurlar seweb boldi, dégen bahane bilen rayondiki uchur alaqisini qamal qilip, uyghur aptonom rayonida intérnét hem téléfon alaqisini pütünley üzüwetti. Dölet ichidiki tor abunitlirining hem xelqara jemiyetlerning küchlük qarshiliqigha qarimastin Facebookwe Youtube qatarliq tor béketlirini xitay ichide pütünley taqidi. Mana hazir kök tashliq kitabni élan qilish arqiliq bulturdin buyan xitay ichidiki puqralarning, xelqara jemiyetlerning xitaydiki metbuat erkinliki we intérnét - Téléfon alaqisining üzülgenlikige bolghan naraziliq hem tenqidlerge qarita bahane körsetmekchi boluwatidu."

Kök tashliq kitabta dölet bixeterlikige tehdit bolghan mezmundiki yollanmilar heqqide toxtilip, bultur 5 - Iyul ürümchide yüz bergen " 5 - Iyul ürümchi" weqesining partlishida tor betliridiki milliy ziddiyetni kücheytidighan, dölet qanun tüzümlirige zit mezmundiki qutratquluq xaraktérini alghan yollanmilarning seweb bolghanliqi alahide tilgha élinip, hökümetning intérnét we uchur alaqisige qarita yolgha qoyulghan cheklimilerning dölet bixeterliki üchün qoyulghanliqi izahlanghan.

Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependimu, xitay hökümitining " 5 - Iyul ürümchi weqesi" ning bir yilliqi mezgilide, kök tashliq kitabni élan qilish arqiliq, " 5 - Iyul weqesidin kéyin, weqening heqiqiy mahiyitini xelqaradin yoshurush üchün, sherqiy türkistanning cheteller bilen bolghan intérnét hem téléfon alaqisini pütünley üzüp tashlighanliqini qanunlashturmaqchi boluwatqanliqini ilgiri sürdi.

Dilshat rishit ependi sözide yene, xitay hökümitining nöwette dölet ichidila xelqning uchur - Alaqe, pikir erkinlikini boghup qalmastin, belki chetellerdiki uyghur teshkilatlirining tor betliri we uyghur aktiplirining téléfon alaqilirige xakkérliri arqiliq hujum qiliwatqanliqini bayan qildi.

Igilishimizche, bultur ürümchide yüz bergen "5 - Iyul ürümchi weqesi"din ilgiri, uyghur aptonom rayoni teweside hökümet dairiliri uyghur tilidiki tor béketlirige ehmiyet bermigen sharaitta, shexsler teripidin qurulghan uyghur tor betliri 300din ashqan. Bu tor béketliri eyni chaghda, uyghur medeniyitini tonushturush, uyghurlargha meniwi ozuq bérish rolini oynap, uyghur tor betliridiki güllinish weziyitini yaratqan. Emma "5 - Iyul ürümchi weqesi"din kéyin, xitay hökümet dairiliri, weqening yüz bérishide uyghur tor betliri " qutratquluq rolini oynidi" dégen bahane bilen barliq uyghur tor betlirini taqap, tor bet sahiblirini qolgha alghan bolup, bu tor betliri taki bügüngiche eslige keltürülmidi. Eyni chaghda qolgha élinghan tor bet igilirimu qoyup bérilmidi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-metbuat-kok-tashliq-kitab-07092010233010.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.