Amérika: " Xitay Hökümiti Uyghurlargha Yardemla Emes, Muhimi Qarar Qilish Hoquqi Bérishi Kérek"

Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2010-07-08

5 - Iyul weqesining bir yilliq xatire mezgilide uyghur mesilisige köngöl bölüp kéliwatqan herqaysi döletler, teshkilatlar we shexsler, uyghur weziyitige ait doklat we bayanatlarni élan qilip, uyghur weziyitini yaxshilash heqqide teklip - Pikirlirini sunmaqta. Tünügün amérika hökümiti we dölet mejilisining xitay ishliri komitéti hökümet we mejliske bu heqte teklip sunghan.


Xitayning shinjang xizmet yighinida otturigha qoyulghan yéngi tereqqiyat pilani we uningdin kéyin yolgha qoyushqa bashlighan bir qatar tereqqiyat tedbirliri muhajirettiki uyghur paaliyetchilirining tenqidige uchrighan. Bu tenqidke uchrighan nuqtilar, uyghur mesilisining yalghuz iqtisadiy mesile dep qarilishi؛ mesilining siyasiy teripige köz yumulushi, pilangha uyghur xelqining pikir qatnashturmasliqi؛ shundaqla, yene yardem pilanida rayondiki uyghurlar bilen xitaylarning behriman bolush nisbitining aydinglashturulmasliqi qatarliqlardur.

Yeni köp sandiki uyghur paaliyetchiliri we musteqil közetküchiler, xitayning yéngi tereqqiyat pilanining yenila rayondiki xitay xelqighe paydiliq bolidighanliqini, uyghurlarning menpeetining ziyankeshlikke uchraydighanliqini otturigha qoyghan. Amérika dölet mejlisi xitay ishliri komitétining tünügünki doklatidimu yuqiriqigha oxshash guman we endishiler otturigha qoyulghan. Doklatta, yéngi tereqqiyat tedbirlirining bir qismining rayonning tereqqiyati üchün paydiliq ikenliki, bir qismining bolsa, rayondiki uyghur qatarliq yerlik milletlerning menpeeti üchün ziyanliq ikenliki؛ rayongha paydiliq dep qaralghan tedbirlerning uyghurlar üchün paydiliq bolushi natayin ikenliki eskertilgen. Doklat mezkur komitét teripidin amérika dölet mejilisi we hökümitige sunulghan we xitay bilen bolghan munasiwette bu mesililerning tilgha élish, tüzitishke heriket qilish teshebbus qilinghan. Doklat éniq halda, uyghurlargha yalghuz iqtisadiy yardemla emes, eng muhimi rayonning ishlirida qarar qilish hoquqi bérilish kéreklikini tekitligen. Doklatta yene, xitay hökümiti uyghur rayonini tereqqiy qildurush üchün uyghur xelqining pikrini élish kérekliki, ularning emeliy éhtiyajini chiqish nuqtisi qilish kérekliki eskertilgen. Ilgiriki tereqqiyatlardin uyghurlarning behriman bolalmighanliqi isharet qilinghan dokilatta, uyghurlar bu qétimqi tereqqiyat pilanidin menpeetlinelishi üchün, choqum uning siyasiy we ijtimaiy heqliriningmu kapaletke érishishi kérekliki, iqtisadiy hoquqni yekke yigane halda ijra qilghili bolmaydighanliqi bildürülgen.

Teklip otturigha qoyulghan doklat " shinjang uyghur aptonum rayonidiki insan heqliri weziyiti" dégen namda bolup, doklatta yene 5 - Iyul weqesidin kéyinki tutqun we jazalar heqqidimu pikir bayan qilinghan. Doklatta jang chünshenning wezipige olturush bilen tengla, qattiq zerbe bérish chaqiriqini tekrarlighanliqi, bu yerde üch xil küchlerge zerbe bérish dégen nam astida bir millet xelqighe hujum qiliniwatqanliqi bildürülgen. Doklatta yene, nur bekrining sözliridin neqil élinip, xitayning weqege chétishliq 97 déloni bir terep qilghanliqi we 198 kishi üstidin höküm élan qilinghanliqi, emma bu délolarning mutleq köp qismining sot tertipining xewer qilinmighanliqi؛ netijide xitay özining dölet qanuni we xelqara qanunlargha xilapliq qilinghanliqi qeyt qilinghan. Buning bilen teng amérika hökümitini 5 - Iyuldin kéyinki qara - Qoyuq tutqunda türmige tashlanghanlarning iz - Dérikini élishqa we ularning qoyuwétilishi üchün xitay hökümitige bésim ishlitishke chaqirghan.

Xitay bu yilning béshida intérnét we xelqara téléfon yolini qaytidin échiwetkenlikini élan qilghan bolsimu, uyghur élidiki asasliq tor betler taqaqliq halette idi. Mezkur doklatta bu mesilimu tilgha élinghan. Doklatta uyghur rayonidin uchur élish we uchur yetküzüshning bulturdin béri téximu qiyinlashqanliqi, shuning üchün uyghur rayonidin uchur toplaydighan we uchur yetküzidighan ammiwiy teshkilatlargha yardem bérip ularni köchlendürüsh kérekliki bildürülgen. Doklatta yene, uyghur medeniyiti we insan heqlirini qoghdash üchün paaliyet élip bériwatqan teshkilatlargha bérilidighan iqtisadiy yardemni köpeytish teshebbus qilinghan.

Hörmetlik radio anglighuchilar, amérika hökümiti we dölet mejilisining xitay ishliri komitéti 2000 - Yili tesis qilinghan. U asasliq amérikining xitay siyasitini belgileshte uchur we pikir bilen teminlesh üchün wezipilengen. Mezkur komitétta amérika dölet mejilisining 18 neper palamént ezasi, amérika hökümitining 5 neper yuqiri derijilik emeldari wezipe öteydu. Komitétning tor bétide bayan qilinishiche, mezkur komitét, uyghur rayonining nöwettiki weziyitini igilesh üchün, közdin kechürüsh, ispat yighini échish we yazma matériyallarni axturush qatarliq shekiller bilen 200din artuq menbedin uchur toplighan.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghurlarning-qarar-hoquqi-07082010214411.html/story_main?encoding=latin

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.