Uyghurlar Xitay Hökümitining "Bir Ailidin Bir Ademni Ishqa Orunlashturush Siyasiti" ge Qandaq Qarashta?

Muxbirimiz Mihriban
2010-07-26
Yéqindin buyan uyghur aptonom rayoni hökümet dairilirining uchur menbeliride, "uyghur aptonom rayoni teweside, bir ailidin bir ademni ishqa orunlashturush siyasiti"ni emeliyleshtüridighanliqi heqqidiki xewerler köplep bérilmekte. Undaqta heqiqeten uyghurlar ichidin bir ailidin bir ademning ishqa orunlishishini rayon teweside emelge ashurghili bolamdu? xitay ölkilirining rayongha meblegh séliwatqan shirketliri yerlik uyghurlardin xizmetchi qobul qilamdu? uyghurlarning qandaq xizmetlerge érishish pursiti bar?


Uyghur aptonom rayoni hökümet dairilirining uchur menbeliride körsitilishiche, uyghur aptonom rayonining 19 - Nöwetlik kéngeytilgen yighinida, " aptonom rayon teweside, her bir ailidin bir ademni ishqa orunlashturushni emelge ashurush" siyasitini emeliyleshtürüsh qarar qilinghan.

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, ürümchi, yeken, korla, qeshqer, aqsu, xoten, ghulja qatarliq jaylarda aliy mektep hem téxnikomlarni tügitip, ish kütüp turghan yashlar hazir özliri tewe bolghan nahiye, sheher, rayonlardiki idariler, mektepler, ahale komitétlirining qoghdash bölümliri, muhit asrash idarisining taziliq ishchiliqi qatarliq orunlargha xizmetke orunlashturulushqa bashlimaqta iken.

Tengritagh torining 22 - Iyuldiki xewiride déyilishiche, " her bir ailidin bir ademni ishqa orunlashturush" nishanini emelge ashurush üchün, yeken nahiyisi1460 ailini merkez qilip, bu aililerdin aliy mektepni tügitip ish kütüp turghan yashlarni xizmetke orunlashturush üchün tizimlighan. Xewerde shinjang kespiy uniwérsitétini tügitip, 3 yildin buyan ish kütüp turghan bir yashning, hazir nahiyilik muhit asrash idarisige taziliq ishchisi qilip orunlashturulghandin kéyin, éyigha nechche yüz yüen maash alidighan bolghanliqi misal qilip körsitilgen.

Yeken nahiyisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir yashning bildürüshiche, u uniwérsitétni tügetken 5 yildin buyan xizmet kütüp turuwatqan bolup, yéqinda nahiyilik xelq ishlar idarisi qarmiqidiki, méyiplar ishliri ishxanisigha xizmetke orunlishiptu.

Ghulja nahiyisining hökümet tor betliride, bu yil etiyazdin bashlap, nahiye tewesidiki aliy mekteplerni tügitip ish kütüp turghan yashlar tizimlinp, ghulja teweside " her bir ailidin bir ademni ishqa orunlashturush" nishanini emelge ashurushta aldi bilen ish kütüp turuwatqan aliy mektep oqughuchilirini ishqa orunlashturushni embliyleshtüridighanliqi shundaqla rayonda yerlishiwatqan xitay shirketliriningmu yerlik uyghurlargha xizmet pursiti yaritip béridighanliqi heqqidiki xewerler bérilgen.

Turpanyüzi yézisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir déhqan bizge, etiyazdin bashlap yézidiki ish kütüp turuwatqan yashlarni tizimlawatqanliqini, béyjing chingxua shirkitining turpanyüzi yézisigha séliwatqan méhmanxana binasining pütkenlikini, hazir bu shirket méhmanxanining taziliq ishliri üchün, yézidiki ayallarni künlük yallap ishlitiwatqanliqini bildürdi. U yene méhmanxana resmiy échilghandin kéyin, ularning yerlik uyghurlardin méhmanxanigha xizmetchi qobul qilidighanliqi heqqidiki xewerlernimu anglighanliqini, emma hazirgha qeder bu xewerning delillenmigenlikini bildürdi.

Ghulja shehiridin ziyaritimizni qobul qilghan pénsiyige chiqqan bir oqutquchi, hökümet dairilirining bu siyasitige qarita gumani qarishini otturigha qoydi.

U bizge, hazir ghuljigha xitay shirketlirining yerlishiwatqanliqini, emma bu shirketlerge xizmetchi qobul qilishta uyghurlarning orunlashturulushigha guman bilen qaraydighanliqini otturigha qoydi.U sözide yene, hazir uyghurlarning xitay shirketlerning ghuljigha yerlishishi bilen téximu jiq xitay köchmenlirining rayongha éqip kélip, yerlik uyghurlarning nopusining barghanche shalanglishishidin ensirewatqanliqini ilgiri sürdi.

U hökümet dairilirining rayonda yürgüzüwatqan siyasitige nisbeten, yerlik uyghurlar arisida boluwatqan inkaslarni otturigha qoydi.U sözide hökümetning siyaset belgileshte, her waqit öz hakimiyitini mustehkemleshni meqset qilidighanliqini, puqralarning awazigha qulaq salmaydighanliqini, shunga xelqning her waqit hökümet tüzgen hem ijra qiliwatqan siyasetlerge qarita gumaniy qarashta yaki perwasiz muamilide bolidighanliqini ilgiri sürdi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xizmet-07262010195935.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

Xitayning Chetelde Oquwatqan " Shinjangliq" Oqughuchilargha Qaratqan Tedbirige Tebirler

Muxbirimiz Gülchéhre
2010-07-23

5 - Iyul ürümchi weqesidin kéyin, uyghur aptonom rayonining partkom sékritarliq wezipisige olturghan jang chünshen" ilmiy tereqqiyat nuqtiineziri bilen shinjangning her jehettiki tereqqiyatini ilgiri sürüsh " namida bir qatar isitratégiyilik charilerni qollanmaqta. Uyghur élining ichi hem sirtidiki hetta chetellerdiki ixtisas igilirini xitaygha, uyghur élige qiziqturushmu mezkur istratégiyining muhim bir qismi süpitide xitay teshwiqatliridin orun almaqta.


Xitay dairiliri bu jehette aktip heriketke ötüp, uyghurlar yashawatqan döletlerge toxtimay heyet ewetip, ularni xitay üchün ishleshke chaqirghandin bashqa, wetenge qaytqan muhajirlarningmu könglini utush charilirini qollanmaqta. Yéqinda chetelde oquydighan shinjangliq oqughuchilar birleshmisi amérika we yawropada oquwatqan oqughuchilarning söhbet yighini uyushturup ularni shinjangning muqimliqi hem tereqqiyatigha xizmet qilishqa chaqirghan. Buning chetellerde bilim ashurghan bir qisim uyghur ziyaliylirida qozghighan inkasliri heqiqde muxbirimiz gülchéhre teyyarlighan melumatni anglitimiz.

Uyghur aptonom rayonluq hökümet toridin ashkarilinishiche, aptonom rayonluq partkom 20 - Iyul küni chüshtin kéyin chetellerde oquwatqan shinjangliq oqughuchilar birleshmisining namida yighin chaqirip, asasliq amérika we yawropada bilim ashuriwatqan ziyaliylar bilen söhbet uyushturghan. Yighinda uyghur aptonom rayonluq partkom daimiy heyet ezasi shewket imin söz qilip " siler chetellerde oquwatqan shinjangliq ixtisas igiliri bilen junggo hökümiti we kompartiye otturisidiki köwrüklük rolini oynishinglar kérek, wetenperwerlik idiyisini jari qildurup muqimliq we tereqqiyat üchün zor töhpilerni qoshunglar " dep chaqiriq qilghan.

Söhbet yighinidin kéyin yene " wetenni qizghin söyüp güzel yurt makan qurush " témisida paaliyetler ötküzgen.

Chetellerde oquwatqan shinjangliq oqughuchilar uyushmisi, xitay kompartiyisi qurghan "chetellerdiki junggoluq oqughuchilar uyushmisi"ning bir tarmiqi bolup, mezkur teshkilat yéqinqi yillardin buyan chetellerge oqushqa, bilim ashurushqa chiqqan uyghur ziyaliylar hemde muhajirlarnimu shu döletlerde turushluq elchilirining wastisi bilen mezkur teshkilatqa eza bolushqa qiziqturush üchün heriketler qollinip kelmekte.

Bolupmu, - 5 Iyul ürümchi weqesidin kéyin xitay hökümiti mushuninggha oxshash teshkilat we birlik sepler namida uyghur muhajir hem bilim ashuruwatqan uyghurlarni xitaygha qaytishqa righbetlendüridighan bir qatar siyasetlerni chiqarghan.

Amérikida turuwatqan bir qisim uyghur ziyaliylar xitay dairilirining chetellerde oquwatqan we oqughan uyghur ziyaliylarni özlirini nishan qilghan bu siyasetlirige qarita hoshyarliq bilen muamile qilishqa agahlandurmaqta.

Bu heqte toxtalghan amérikidiki tarix penliri doktori qahar barat ependi öziningmu ilgiri xitayning shundaq qizziqturushlirigha uchrighanliqini bayan qildi:

Amérikidiki dora tetqiqati bilen shughulliniwatqan aliy tetqiqatchi turdi ghuji ependi bolsa xitayning uyghur ziyaliylirini qiziqturush siyasitining gherezlirige guman bilen qaraydighanliqini ipadilidi:

Amérika kaliforniye shitatida kompyotér injénirliqi bilen shughulliniwatqan mewlan yasin ependi bolsa xitay hökümitining chetellerde oquwatqan hem oqughan ziyaliylarni özige qaritishqa yéqindin buyan téximu aktip heriketke ötüshini mundaq yéshidu:

Hörmetlik radio anglighuchilar xitay hökümitining chetellerde oquwatqan uyghur ziyaliylirigha qarita yürgüzüwatqan bir qatar jelp qilish taktikilirigha qarita amérikida yashawatqan bir qisim uyghur ziyaliylirining köz qarashlirini anglidinglar. Gülchéhre melumat berdi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xinjiangliq-uqughuchilar-07232010190700.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

Uyghur Rayonidiki "Halqima Tereqqiyat" Qurulush Pilanining Netijisi Heqqide Mulahize
Muxbirimiz Irade
2010-07-26

5 - Iyul ürümchi weqesidin kéyin xitay dairiliri béyjingda "shinjang xizmiti yighini" chaqirip, uyghur rayonigha alaqidar muhim qararlarni aldi. Yighinda élinghan qararlargha asasen uyghur rayonida oxshimighan sahe, oxshimighan türler boyiche nurghunlighan qurulush pilanliri yolgha qoyuldi. Shinjangning medeniyet, tebiiy bayliq, qatnash, maarip, sehiye qatarliq sahelirige meblegh sélinishqa bashlidi. Buningda közge körünerlikliri töwendikiche: yéngidin yolgha qoyulghan bayliq béji islahati boyiche néfit, tebiiy gaz bayliqi béji ilgiriki miqdarigha qarap élishtin, bahasigha qarap élishqa özgertildi. Tömür yol qatnash transporti hazirqi 3599 kilomitér asasida yene 8000 kilométir uzartilip, uyghur rayonidiki nahiyilerning 90 prsentige poyiz qatnashtek weziyetni ishqa ashurush pilan qilindi.


Igilinishiche, uyghur aptonom rayonluq hökümet yene ":xelqni béyitish, charwichiliqni güllendürüsh" we "xelqni béyitish, emin öy qurulushi "ni yolgha qoyghan bolup, pilan boyiche 2015 - Yilighiche 106 ming köchmen charwichi we 700 ming déhqanning xatirjem makanlishishi ishqa ashurulidiken.

Xitay dairiliri yene 23 - Iyul küni qarar chiqirip uyghur élidiki hermillet kadir we ishchi - Xizmetchilerning maashini omumyüzlük östürüshni békitken.

Arqa - Arqilap éliniwatqan bu qararlardin melum bolup turuptuki, xitay dairiliri uyghur élidiki uzun muddetlik eminlikni iqtisadni yuqiri kötürüsh arqiliq qolgha keltürmekchi boluwatidu.

Emma küzetküchiler uyghur rayonidiki hökümet ishchi - Kadirlirining asasliq yenila xitay millitidin teshkil tapqanliqini, shunga maash östürgen teqdirdimu menpeetni asasliqi yenila xitaylarning alidighanliqini bildürmekte. Uning üstige uyghur rayonidiki néfit, kanchiliq, qatnash - Transport shirketlirimu asasen xitaylarning igilikide bolghanliqtin, menpeetning chongidin yenila xitaylarning behriman bolidighanliqini ilgiri sürmekte.

Biz xitay hökümitining " halqima tereqqiyati"nini yolgha qoyushtiki nishani we buning netijiliri heqqide doktor erkin ekrem ependi bilen söhbet élip barduq. Uning qarishiche, xitay dairiliri 5 - Iyul ürümchi weqesidin kéyin uyghur rayonida "shepqetlik" siyaset yürgüzüsh taktikisini ishlitishke bashlighan bolup, u bu siyasetning xitay hökümitige ichki we tashqi jehettin élip kélidighan paydiliri üstide toxtilip mundaq dédi:

Erkin ekrem ependining qarishiche, xitay hökümiti bu qétimliq qurulush pilanigha jiddiy muamile qilip, pilanlirini séstimiliq halda yolgha qoymaqta. Ular uyghur rayonida aldi bilen 5 - Iyul weqesining asasliq qatnashquchiliri bolghan iqtisadiy kirimi töwen kishilerning turmush sewiyisini yuqiri kötürüshni, buning bilen birlikte ottura halliq kishilergimu menpeet yetküzüshni nishan qilghan. Erkin ekrem ependi xitayning deslepki qedemde uyghurlarning iqtisadiy sewiyisini yuqiri kötürüshni emelge ashurup bolghandin kéyin, ikkinchi qedemde uyghurlarning bashqa heq - Hoquqlirinimu asta - Asta bérish pilani bolushi mumkinlikini bildürdi.

Xitay dairiliri uyghur rayonida yürgüzüwatqan bu xil iqtisadiy siyasetliri bilen birlikte yene, chetellerde yashawatqan uyghurlar we shundaqla oqughuchilar bilenmu munasiwet ornitip ulargha tesir körsitish xizmitini kücheytmekte. Yéqinda xitay döletlik muhajirlar idarisi bashliqi ju xuylin, uyghur rayonluq xelq hökümiti tashqi ishlar ishxanisi mudiri muzepper mijit we muhajirlar bashqarmisi muawin bashliqi mewlan rozilarning türkiyige kélip bir qisim uyghurlar bilen uchrishish élip barghanliqi we ulargha uyghur rayonining kélechikining parlaq ikenlikini teshwiq qilishimu, derweqe buninggha misal bolmaqta. Yeni xitay weten ichi we sirtidiki uyghurlargha qarita siyasitide jiddiy bir özgirish yasimaqta. Erkin ekrem ependi xitay hökümitining bu xil taktikilarni ishqa sélish arqiliq weten sirtidiki uyghur teshkilatlirini yétim qaldurushni niyet qiliwatqanliqini, shunga uyghur teshkilatlirining bu mesile üstide oylinishi kéreklikini tekitlidi.

Erkin ekrem ependi sözining axirida, xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan bu siyasetlerning, axirqi hisabta yenila xitay hökümitining menpeetini chiqish qilip turup yolgha qoyulghanliqini, shunga yenila uyghurlarning menpeetige wekillik qilalmaydighanliqini eskertip ötti. U yene xitayning "halqima tereqqiyat" pilanining yüzde - Yüz emelge éshishighimu guman bilen qaraydighanliqini bildürdi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/halqima-tereqqiyat-07262010202021.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

Qehriman Ghojamberdining " 2009 - Yilidiki 5 - Iyul Ürümchi Pajiesi" Mawzuluq Kitabi Rus Tilida Neshr Qilindi

Ixtiyari muxbirimiz Oyghan
2010-07-19

Yéqinda jamaet erbabi we siyasiyon qehriman ghojamberdi özining "2009 - Yil 5 - Iyul ürümchi pajiesi" namliq nöwettiki emgiki bilen keng kitabxan ammisigha yene bir qétim tonuldi.

Qehriman ghojamberdining rus tilida, almatada yoruqqa chiqqan "2009 - Yil 5 - Iyul ürümchi pajiesi" namliq kitabida uyghurlarning bügünki teqdirige ait yéngi melumatlar bérilgen. Töt yérim basma tawaqqa yéqin mezkur höjjetlik kitab üch qisimdin ibaret bolup, uning birinchi qismida uyghurlarning tarixiy wetinining jughrapiyilik ehwali, chégriliri, taghliri, derya - Kölliri, hawasi we tebiiy muhiti shuningdek qézilma bayliqliri hem ahalisi heqqide qisqiche axbarat bérilgen.

Emgekning ikkinchi qismida uyghur we bashqa türk - Musulman xelqlirining milliy - Azadliq herikitining tarixiy, siyasiy, ijtimaiy, medeniy, qanuniy we iqtisadiy sewebliri heqqide söz bolidu. Muellip, bolupmu kéyinki yilliri uyghur élide yüz bergen yashlar qozghilishlirining kélip chiqishi we ularning aqiwetliri hemde xitay dairilirining xelqning kishilik hoquqlirigha nisbeten yürgüzüwatqan dölet siyasitining tüp mahiyitini échip béridu.

Kitabning üchinchi qismi bolsa, biwasite 2009 - Yilqi 5 - Iyul ürümchi weqesige béghishlinidu. Muellip shawguen weqesi, uyghur yashlirining 5 - Iyul ürümchi tinchliq namayishi, 7 - Iyul qirghinchiliqi, pütkül uyghur éli boyiche élip bérilghan omumiy teqipleshlerge munasiwetlik köpligen delillerni keltüridu. 1997 - Yilidiki ghulja, 2009 - Yilidiki ürümchi weqelirini uyghurlarning milliy azadliq herikitining bir qismi dep qarighan qehriman ghojamberdining bu emgiki siyasiyonlargha, tarixchilargha we keng kitabxan ammisining paydilinishigha hawale qilinghan.

Melumatlargha qarighanda, qehriman ghojamberdining ilgiri "uyghur tarixigha bir nezer", "uyghurlar" namliq kitabliri neshir qilinghan bolup, ikkinchi kitabi rus hem uyghur tillirida yoruq körgen idi. Tetqiqatchi özining bu emgekliride türkiy xelqler ichide yétekchi orunlarni igilep kelgen uyghurlarning qedimidin bügünki küngiche bolghan tarixi we medeniyiti boyiche intayin bay melumatlarni keltüridu. U, dunyaning meshhur alimliri, sayahetchiliri, siyasiyonlirining emgeklirige, köpligen tarixiy menbelerge asaslanghan halda, uyghurlarning hayatidiki muhim weqelerni, bolupmu sherqiy türkistan xelqlirining milliy azadliq kürishini yarqin yorutup bergen. Mezkur kitablar dunyaning her jaylirida istiqamet qiliwatqan uyghurlarning, shundaqla tetqiqatchilarning we mutexessislerning zor qiziqishini peyda qilghan idi.

Ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qehriman-ghojamberdi-urumqi-weqesi-07192010211853.html/story_main?encoding=latin

1 - Nöwetlik Türk Dunyasi Folklor We Muzika Bayrimida Uyghur Mesilisige Alahide Yer Bérildi

Ixtiyari muxbirimiz Erkin Tarim
2010-07-19

1 - Nowetlik türk dünyasi folklor we muzika bayrimi enqerening fatih rayonidiki nijat uyghur tiyatir zalida ötküzüldi. Bu bayramgha ezerbeyjan, qazaqistan, qirim tatarliri, qirghiz, iraqtiki türkmenler we bashqa türkiy milletlerdin senetchiler qatnashti. Bu paaliyet ürümchi weqesining 1 - Yilliqini xatirilesh künige toghra kelgechke, paaliyetke uyghur senetchiler ishtirak qilmighan bolsimu, sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jemiyiti enqere shöbisi mesulliridin xeyrullah ependi bilen atilla ependiler qatnashti we söz qildi. Bu senet bayrimigha milletchi heriket partiyisi enqere shöbisining bashliqi ömer demirel, ülkü ochaqliri jemiyiti muawin bashliqi tolga arslan we milletchi heriket partiyisining ezaliri shundaqla ammidin bolup 1000 etrapida kishi qatnashti.

Shenbe küni ötküzülgen 1 - Nöwetlik türk dunyasi folklor we muzika bayrimining échilish murasimida söz qilghan enqere ülkü ojaqliri jemiyiti bashliqi dündar gün qilghan sözide türk dünyasidiki mesililer üstide toxtilip mundaq dédi:

Dunyaning her qaysi jaylirida türkiy milletler zulumgha uchrimaqta, ézilmekte. Biz her daim ularning derdige derman bolushqa tirishiwatimiz. Bu munasiwet bilen 5 - Iyulda sherqiy türkistanning ürümchi shehiride meydangha kelgen weqede hayatidin ayrilghan uyghur qérindashlirimizni esleymiz. Her daim sherqiy türkistanliq qérindashlirimizning heqiqaniy dawasini qollap - Quwetleymiz.

Kéyin ülke ojaqliri jemiyiti muawin bashliqi seyfettin ependi söz qildi. U sözide bu paaliyetni ötküzüshtiki meqsiti heqqide mundaq dédi:

Bu paaliyetni ötküzüshtiki meqsitimiz türkiye chégrisi sirtida yashawatqan qérindashlirimizning bir - Birini chüshinishini we folklor muzikilirimizdin xewerdar bolushini emelge ashurushtin ibaret. Bu paaliyitimizge 9 türkiy millettin senetchiler qatnashti. Biz bundin kéyin her yili bu paaliyetni ötküzimiz.

U sözide sherqiy türkistanning türk dunyasining qanighan yarisi ikenlikini éytip mundaq dédi:

«Sherqiy türkistan türk dunyasining qanighan yarisi. Sherqiy türkistanliq qérindashlirimizni untushimiz mumkün emes. Epsuski, ular xitayning zulmi astida, emma erkin dünya ularning derdini anglimaywatidu. 2 - Nöwetlik türk dunyasi folklor we muzika bayrimida sherqiy türkistanliqlar tartiwatqan zulumni xelqimizge anglitishqa tirishimiz. Bu arqiliq hökümitimizning diqqet - Itibarini sherqiy türkistan mesilisige tartimiz.»

Kéyin sherqiy türkistan namliq höjjetlik filim körsitildi. Filimde uyghurlarning qisqiche tarixi bayan qilinghan bolup, xitaydiki ölüm jazasi ijra qilinghan körünüshlergimu yer bérilgen. Höjjetlik filim ürümchi weqesidiki échinishliq körünüshler bilen axirlashqan.

Bir kün dawam qilghan 1 - Nöwetlik türk dunyasi folklor we muzika bayrimi 5 - Iyul ürümchi weqesining 1 - Yilliqini xatirilesh waqtigha toghra kelgen bolghachqa, échilish murasimidimu uyghurlargha alahide yer bérildi. Höjjetlik filim axirlashqandin kéyin, sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jemiyiti enqere shöbisining mesuli xeyrullah efendigil ependi söz qildi. U sözide noqtiliq halda ürümchi weqesining meydangha kélish sewebliri we uyghurlarning türkiye türkliridin kütken ümidliri heqqide toxtaldi.

Biz bu senet bayrimi heqqide melumat élish üchün mikrafonimizni xeyrullah efendigil ependige uzattuq.

U, bu paaliyette uyghurlarni tonutush pursitige ige bolghanliqini bildürdi.

Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

Daliyendiki Néfit Éqish Hadisisidin Kiyin Xitay Néft Shirkiti Shinjiyangda Yighin Achti

Muxbirimiz Weli

2010-07-19


Xitay néft shirkitining dalyen portidiki iskilatida, 7 - Ayning 16 - Küni kéchide shiddetlik partlash yüz bergen idi. Xitay néft shirkiti bügün maytaghda yighin échip, bundaq weqening shinjangda yüz bérishining aldini élishni muzakire qildi.

Xitay néft shirkiti maytaghda yighin échip dalyen portidiki néft iskilati partlashtin sawaq élishni muzakire qildi
7 - Ayning 16 - Küni kéchide, xitay néft shirkitining dalyen portidiki néft iskilatida shiddetlik partlash yüz bergen idi. Shinjinbaw gézitining bayan qilishiche, dalyen portida partlash yüz bergendin kéyin, köyüwatqan ot yalquni 20 nechche saette kontril qilinghan. Bu iskilatning tok taqaqliri palej bolup, néft turubilirigha ornitilghan taqaqlarni adem küchi bilen taqashqa toghra kelgen. Bu néft iskilatidin éqip ketken xam néfit bilen etraptiki déngiz süyi keng kölemde bulghan. Shuningdin kéyin xitay dalyen portini taqap, déngiz tazilashqa bashlidi.


Bu weqeni libériyining paraxoti kbeltürüp chiqarghanmu?
Shinjinbaw gézitining batan qilishiche, lyawning ölkisining tekshürüsh guruppisi tünügün, bu qétimqi partlash weqesi, libériyining 300 ming tonniliq yükchi paraxoti xitay néft shirkitining dalyen portidiki iskilatida néft chüshürishi ölchemlik bolmighanliqtin kéilip chiqti, bu paraxot hazir tutup turuliwatidu dep jakarlighan.


Xitay bügün dalyen portidiki partlash weqesi heqqide uchur élan qilishni cheklidi
Merkizi agéntliqining bayan qilishiche, dalyen sheherlik hökümet bügün yighin échip, dalyen portidiki néft iskilatida yüz bergen partlash weqesi heqqide uchur élan qilishni chekligen. Bu sheherdiki her qandaq organ yaki shexsning, her qandaq uchur wastilirining ziyaritini qobul qilishqa ruxset yoq, dep jakarlighan.


Xitay néft shirkiti maytaghda yighin échip dalyendiki partlashti sawaq élishni muzakire qildi
Shinxua agéntliqining shinjang xewer torida bayan qilinishiche, xitay néft shirkiti bügün maytaghda 300 kishilik kespiy yighin échip dalyen porti weqesining tepsilatini ashkarilighan. Bu yighingha bingtuendiki her qaysi déwiziyilerning partkom sékritarliri qatnashqan. Yighinda, xitay néft shirkitining bash dérektori jang jiming dalyen portida yüz bergen shiddetlik partlash weqesi we hazir daliyen porti rayonida 500 din artuq paraxot déngiz süyini tazilawatqanliqigha dair tepsily ehwallarni tunushturghan.

Xewerde éytilishiche, bu yighinda, dalyen portida yüz bergen partlash weqesining shinjangda yüz bérishning aldini élish heqqide qarar élinghan. Yighinda, xitayning shinjang reisi nur bekri, xitay néft shirkitining shinjangda qolgha keltürgen netijiliri üchün qedeh kötürgen.


Dalyen shportidiki néft iskilatining 100 ming kwadrat métirdairisi köyüp külge aylanghan
Soda xewerliri tor géziti bügün élan qilghan wédio xatirilirige qarighanda. Xitay néft shirkitining dalyen portidiki néft iskilatida partlash yüz bergendin kéyin, xitayning 2 mingdin artuq öt öchürüsh xadimi otni kontrol qilip bolghiche, néft iskilatining 100 ming kwadrat métir dairisi köyüp külge aylanghan. Déngizgha éqip kirgen xam néfit bilen 100 kiwadrat kilométir dairidiki déngiz süyi bulghanghan.


Bulghanghan déngiz süyini tazilashqa eng az dégende 8 - 10 Kün waqit kétidu
Singaporning déngiz transport shirketlirining texminlishiche, dalyen portidiki néft iskilati partlap, éqip ketken xam néftte bulghanghan déngiz süyini tazilashqa eng az dégende 8 - 10 Kün waqit kétidken. Buningghiche, dalyen portida néft, roda we ashliq chüshüridighan yükchi paraxotlar chingxuangdaw porti etrapida kütüp turushiqa mejbur bolidighanliqi éniq.


Dalyen porti hazir taqaq
Walt stérit gézirining bayan qilishiche, dalyen portida xitayning 3 milyon kwadrat métirliq néft iskilati bar, bu iskilattin her yili 57 milyon tonna néft kirip - Chiqip turidu. Dalyen porti hazir taqaq. Bir nechche kündin buyan, bu portta yük chüshüridighan 19 chong paraxot téxiche portqa kirgüzülmeywatidu.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/dalian-neft-eqish-07192010222447.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

Amérika Dölet Mejlisi We Hökümitining Xitay Ishliri Komitéti Uyghurlar Heqqide Yumulaq Üstel Yighini Ötküzdi

Muxbirimiz Ümidwar
2010-07-19

Bügün 19 - Iyul küni amérika qoshma shtatliri dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri komitéti "xitayning yiraq gherbi: namayish we topilangdin bir yil ötkendin kéyinki shinjangning weziyiti " mawzuluq yumulaq üstel yighini ötküzdi.


Amérika dölet mejlisining diréksen sénat xizmet binasida ötküzülgen mezkur yumulaq üstel yighingha dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri komitétining reisi, kéngesh palata ezasi bayron dorgan, hemkarlashquchi reis dölet mejlis ezasi sandér léwin sahibxanliq qilghan.

Yighinning asasliq meqsiti, ötken yilidiki 5 - Iyul weqesidin kéyinki bir yil jeryanidiki uyghur élining weziyitini analiz qilish, 5 - Iyul weqesining sewebliri hemde uyghurlarning hökümetning ularning eqelliy hoquqlirigha dexli - Terüz qiliwatqanliqigha bolghan naraziliqliri, dairilerning 2010 - Yilidiki shinjangning iqtisadini yaxshilash yéngi pilani shuningdek uyghur aptonom rayonidiki kommunist partiye sékritarining almashturulushi qatarliqlargha qaritilghan.

Shuningdek yene " hökümet uyghurlarning naraziliqlirigha ünümlük muamile qiliwatamdu? hökümetning uchurlarning sirtqa chiqip kétishini kontrol qilishi rayondiki weqelerni chüshinishke qandaq selbiy tesir körsitiwatidu ? " dégendek soallarni chöridigen halda muhakime élip bérilghan.

Mezkur yighinda dölet mejlisining tetqiqat ornining tashqi ishlar, mudapie we soda bölümige tewe asiya bixeterlik ishliri mutexessisi shirley kan, kishilik hoquqni közitish teshkilatining, asiya adwokatliq diréktori sopiye richardson, mayami uniwérsitétining jughrapiye we xelqara tetqiqat programmilar fakultétining proféssori stanli toopis qatarliqlar söz qilip, ötken yili 5 - Iyulda ürümchide yüz bergen weqedin kéyinki uyghur élining omumiy ehwali, uyghur élining weziyiti, uyghur - Xitay munasiwetliri shuningdek xitay hökümitining keng kölemlik "shinjangni tereqqi qildurush pilani" we xitay merkiziy hökümitining bu rayongha qaratqan siyasitidiki özgirishler qatarliq köp mesililer boyiche pikir bayan qildi.

Yighinda sözligüchiler, özlirining xizmet we kespiy dairisi boyiche türlük nuqtilardin chiqish qilghan.

Yighin riyasetchisi oldham xanim bügünki bu yighingha dunya uyghur qurultiyining reisi rabiye qadir xanimning kélip qatnashqanliqini tekitlesh bilen uni yighin ishtirakchilirigha alahide tonushturdi.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatidiki sofiye richardson uzundin buyan uyghurlarning kishilik hoquq weziyitige diqqet qilip kéliwatqanliqi, 5 - Iyulda qolgha élinghan bir qisim uyghurlarni sotlashta adilliq bolmighanliqi hemde köp sanda uyghurlarning yoqap ketkenliki, türmilerdiki ten - Jazasi ehwali qatarliq köpligen kishilik hoquqning nacharlashqanliqigha ait mesililerni otturigha qoydi.

Uzundin buyan uyghur élining nopus, iqtisad we uyghurlarning ijtimaiy - Iqtisadiy turmush mesilisini tetqiq qiliwatqan proféssor stanli tops ependi 5 - Iyuldin kéyin xitayning uyghur élini iqtisadiy jehettin tereqqi qildurush pilanini tüzüp ishqa kirishtürüwatqanliqi, xitayning asasiy nishanni uyghur élining jenubigha qaratqanliqi, tarim wadisining mol néfit we tebiiy gaz zapisigha ige bolup, bu bayliqlar échiliwatqan bolsimu, lékin yerlik xelqlerge menpeet yetküzmeywatqanliqi shuningdek iqtisadiy tereqqiyat pilanining bu jaydiki xitaylarning nopusining téximu köpiyishini ilgiri süridighanliqini otturigha qoydi.

Dölet mejlisining tetqiqat ornining asiya bixeterlik mutexessisi shirley kang bolsa, 5 - Iyul weqesidin kéyin, rayondiki étnik munasiwetlerning murekkepleshkenlikini, béyjing merkiziy hökümitining bu rayondiki weziyetke diqqet qilip, mexsus yighin chaqirip, rayondiki herbiy - Siyasiy rehberliklerde almashturush élip barghanliqini, 90 - Yillardin étibaren uyghur aptonom rayonini idare qilghan wang léchuenni yötkep kétishke mejbur bolghanliqini tekitlidi.

U yene, 5 - Iyulgha bir yil toshqan bu künlerde, xitay hökümitining rayondiki bixeterlik tedbirlirini téximu kücheytip, ammiwi sorunlargha közitish apparatlirini ornatqanliqi hemde saqchi küchlirining sanini ashurghanliqi we uyghurlargha bolghan nazaretni chingitqanliqi qatarliqlarni öz ichige alghan köp mesililerni otturigha qoydi.

Bu yighingha, amérika dölet mejlisining bir qisim xadimliri, amérikining diplomatiye, mudapie, démokratiye we kishilik hoquq hem xitay bilen munasiwetlik sahelerge shuningdek uyghur mesilisige köngül bolgüchiler we qiziqquchilardin bolup, köp sanda adem qatnashti. Yighin axirida soal - Jawab uyushturulghan bolup, uyghurlargha ait türlük soallargha yuqiriqi üch neper sözligüchidin bashqa yene, yighin riyasetchiliridin biri, amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri komitétining adwokatliq ishliri diréktori kara abramson xanimmu etrapliq jawab berdi.

Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim ziyaritimizni qobul qilip, özining bu yighindin tesirlengenliki we ümidlengenlikini, yighinda pikir bayan qilghuchilarning uyghurlar mesilisini etrapliq tetqiqat qilip, mesililerni pakitliq otturigha qoyghanliqini mueyyenleshtürdi shuningdek uyghur dewasining istiqbalining zor, kélechekining parlaq ikenlikige ishinidighanliqini eskertti.

Yighin sözligüchiliri soallargha jawab bergende, xitayning bixeterlik tedbirlirini kücheytish qatarida rabiye qadir xanimning binasini chéqish pilani tüzgenliki hemde qeshqer kona sheherni chéqish pilanini emelge ashuruwatqanliqinimu eslitip ötti. Yighin ikki saet etrapida dawamlashti.

Amérika dölet mejlisi we hökümitining xitay ishliri komitéti xitaydiki kishilik hoquq, démokratik tereqqiyat, emgek we qanuniy hoquqlar hem uyghur, tibet we bashqa az sanliq millletler mesililirini öz ichige alghan köp xil mesililerni közitidighan hemde tetqiq qilip, amérika hökümiti we mejlisining xitay siyasiti üchün pikir teyyarlaydighan orun. Mezkur komitét bir qanche yillardin buyan izchil türde uyghur mesilisige köngül bölüwatqan bolup, ular her yili yilliq doklat élan qilidu. Uda üch yildin buyan ularning yilliq doklatlirida uyghur éli we uyghurlar mesililiri boyiche mexsus bir bölüm ajritip, amérika hökümitige pikir - Tekliplerni bérip kelmekte.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-uyghur-07192010223501.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

Uyghur Aptonom Rayonluq Hökümet Dairiliri Gheyret Niyazni Sotlimaqchi

Muxbirimiz Mihriban
2010-07-19


Uyghurbiz tori xelqara tor békitining 18 - Iyuldiki xewiridin melum bolushiche, bultur 1 - Öktebir küni, "xitayning uyghur aptonom rayoni qanun organliri teripidin, dölet bixeterlikige ziyan yetküzgen" dégen jinayet bilen qolgha élinghan, shinjang iqtisat gézitining muxbiri gheyret niyaz ependi, mushu charshenbe küni, yeni 21 - Iyul küni sotlinidiken.


Photo: RFA
 

Gheyret niyazning süriti

Gheyret niyaz ependi bu yil 51 yashta bolup, chöchek shehiridin, u qolgha élinishtin ilgiri shinjang iqtisad gézitining muxbiri bolup ishlewatqan iken. U 1982 - Yili merkizi milletler inistitotining junggo edebiyati fakoltitini püttürgen bolup, xitayda tonulghan zhurnalistlarning biri. U ilgiri - Kéyin bolup, shinjang qanunchiliq gézitining muawin bash muherriri, ishxana mudiri, " qanun mejmuesi"zhurnilining muawin bashliqi, shinjang iqtisad gézitining muxbiri qatarliq wezipilerni ötigen.

Gheyret niyazning ayalining uyghurbiz tor békitige bildürüshiche, gheyret niyaz ependi 2009 - Yili 10 - Ayning 1 - Küni ürümchidiki öyidin saqchilar teripidin tutup kétilgen. U qolgha élinip 3 kündin kéyin yeni 4 - Öktebir küni, ailisidikiler saqchi dairilirining qolgha élish uqturushini tapshuruwalghan. Saqchilar gheyret niyazning qolgha élinish sewebi heqqide uning ailisidikilerge izahat bérip, gheyret niyazning qolgha élinishigha, uning " 5 - Iyul ürümchi weqesi" hem "3 - Séntebir xitaylar namayishi"da xitay puqralirining ürümchide uyghurlarni urush weqesi, heqqide chetel muxbirlirining ziyaritini qobul qilghanliqi seweb bolghanliqini bildürgen. Saqchi idarisining qolgha élish uqturushida gheyret niyazgha " dölet bixeterlikige ziyan yetküzgen "dégen jinayet artilghan. Gheyret niyazning ayali érining gunahsizliqini bildürüp," gheyret choqum gunahsiz. Emma, hazir biz hökümet dairiliridin uning jinayiti heqqide sorashqa amalsiz, chünki biz yerlik dairilerning chishigha tégip qoyushtin qorqimiz" dégen.

Gheyret niyaz ependi yene, uyghurbiz tor békitining bashqurghuchilirining biri bolup, uyghurbiz tor békitining sahibi, merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, musteqil tetqiqatchi ilham toxti ependimu radiomiz uyghur bölümining ziyaritini qobul qilghinida, gheyret niyaz ependi heqqide toxtilip, uning gunahsiz ikenlikini ilgiri sürgen idi.

Igilishimizche gheyret niyaz ependi, " 5 - Iyul ürümchi weqesi" hem " 3 - Séntebir xitaylar namayishi" heqqide chetel muxbirlirining ziyaritini qobul qilghandin bashqa yene, uyghur aptonom rayoni hökümet dairilirige teklip sunghan. U teklipide, uyghur aptonom rayonida uyghurlarning iqtisadi menpeeti kapaletke ige qilinmighanliqini,shunche bayliq üstide yashap turupmu, barghanche namrat halette qéliwatqanliqini, yéqinqi 20 yildin buyan shinjang hökümet dairilirining " bölgünchilerge zerbe bérishni ziyade tekitlep, uyghurlarning könglige azar bergenlikini, netijide rayonda bu xil naraziliqning kélip chiqishigha seweb bolghanliqi qatarliq mesililerni otturigha qoyghan. Shundaqla hökümetke yene, uyghur aptonom rayonidiki qatmal weziyetni ongshash hem yerlik uyghurlar bilen xitay köchmenliri otturisidiki ziddiyetni hel qilish heqqide teklip pikirliri sunghan iken.

Ilham toxti ependi sözide, gheyret niyazning emeliyette hökümet dairiliri üchün muwapiq teklip bergüchi ikenlikini, uyghur aptonom rayonluq hökümet dairilirining gheyret niyazgha oxshash ziyaliylargha " dölet bixeterlikige ziyan yetküzgüchi" dégen jinayetni artishining, hökümet bilen puqralar arisidiki munasiwetni yiraqlashturuwétidighanliqini tekitligen idi.

Bultur "5 - Iyul ürümchi weqesi" munasiwiti bilen qolgha élinghanlardin yene uyghur biz, diyarim, shebnem we bashqa uyghur tor bet bashqurghuchilirimu bar bolup, dilshat perhat, obulqasim, muhemmet qatarliqlarning uyghur aptonom rayoni hökümet dairiliri teripidin hélighiche héchqandaq jinayet békitilmey muddetsiz tutup turuluwatqanliqi heqqide erkin asiya radiosi, b b s agéntliqi qatarliq xelqara metbuatlar üzlüksiz xewer bérip kéliwatqan idi. Gherb démokratik döletliri, xelqara insan heqliri komitétliri, chégrisiz muxbirlar teshkilati, xelqara qelemkeshler jemiyiti qatarliqlar gheyret niyaz hem uyghur tor bet bashqurghuchilirining bundin kéyinki teqdiri heqqide köp qétim bayanat bergen bolup, ular bayanatlirida xitay hökümitini ulargha insanperwerlik nuqtisidin adil muamile qilishqa chaqirghan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/gheyret-niyaz-07192010224429.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.

"5 - Iyul Weqesi"ning Bir Yilliqi Mezgilide Xitay Metbuat We Intérnét Erkinliki Heqqide Kök Tashliq Kitab Élan Qildi

Muxbirimiz Mihriban
2010-07-09

2010 - Yil 7 - Iyul xitay ijtimaiy penler akadémiyisi tunji qétim, xelqaragha xitaydiki metbuat sahesi we intérnét heqqide kök tashliq kitab élan qildi. Kitabta xitaydiki metbuat tereqqiyati, xitay hökümitining intérnét ishlitishke qaratqan belgilimiliri we ijra qilinish ehwali qatarliqlar otturigha qoyulghan. Mutexessisler xitayning mezkur kitabni pikir erkinlikini boghush qilmishini aqlash üchün neshr qilinghanliqini ilgiiri sürdi.

Kök tashliq kitabta otturigha qoyulushiche, 1994 - Yildin 2010 - Yilghiche bolghan 16 yil ichide, xitaydiki uchur - Alaqe shirketlerning yilliq éshish nisbiti 26.6٪Tin yuqiri bolghan iqtisadiy jehettinmu xitay boyiche aldinqi orungha ötken. Kök tashliq kitabta xitaydiki intérnét hem téléfon alaqisining zor tereqqiyatqa érishkenliki mundaq bayan qilinghan: " 2009 - Yili yil axirighiche, hökümet intérnét alaqe esliheliri üchün 4.3 Tirilyon xelq puli meblegh saldi. Xitaydiki intérnét obontliri 384 milyongha, tor béketliri 3 milyon 230minggha, nahiye kentlerning intérnét bilen qaplinish nisbiti 95.6٪Ke yetti."

Kök tashliq kitabta, xitay hökümitining intérnét metbuat saheside chiqirilghan belgilimiler heqqide izahat bérilgen. Kitabta otturigha qoyulushiche, 2009 - Yilidin bashlap xitay hökümitining intérnét saheside zor kölemlik tüzesh, zerbe bérish herikiti élip barghan. Bir yil ichide 9000 tor békiti taqilip, 5384 adem qolgha élinghan.

Xongkongda chiqidighan " béyjing bahari zhurnili"ning bash muherriri xuping ependi xitay ijtimaiy penler akadémiyisi élan qilghan kök tashliq kitabning, emeliyette xitay kommunist hökümitining bultur "5 - Iyul weqesi"din kéyin uyghur aptonom rayoni qatarliq jaylarda élip barghan, puqralarning intérnét, metbuat we pikir erkinlikini boghush qilmishini aqlash üchün élan qilinghanliqini ilgiiri sürdi.

" Xitay kommunist hökümiti bu yillarda, daim shehwaniy mezmundiki eserlerge zerbe bérish nami bilen puqralarning pikir erkinlikige zerbe bérip keldi. Bultur"5 - Iyul ürümchi weqesi"din kéyin, weqeni "chetellerdiki bölgünchi küchlerning qutratquluqi sewebidin yüz berdi. Buningda uyghur tor betliride élan qilinghan qutratquluq mezmundiki uchurlar seweb boldi, dégen bahane bilen rayondiki uchur alaqisini qamal qilip, uyghur aptonom rayonida intérnét hem téléfon alaqisini pütünley üzüwetti. Dölet ichidiki tor abunitlirining hem xelqara jemiyetlerning küchlük qarshiliqigha qarimastin Facebookwe Youtube qatarliq tor béketlirini xitay ichide pütünley taqidi. Mana hazir kök tashliq kitabni élan qilish arqiliq bulturdin buyan xitay ichidiki puqralarning, xelqara jemiyetlerning xitaydiki metbuat erkinliki we intérnét - Téléfon alaqisining üzülgenlikige bolghan naraziliq hem tenqidlerge qarita bahane körsetmekchi boluwatidu."

Kök tashliq kitabta dölet bixeterlikige tehdit bolghan mezmundiki yollanmilar heqqide toxtilip, bultur 5 - Iyul ürümchide yüz bergen " 5 - Iyul ürümchi" weqesining partlishida tor betliridiki milliy ziddiyetni kücheytidighan, dölet qanun tüzümlirige zit mezmundiki qutratquluq xaraktérini alghan yollanmilarning seweb bolghanliqi alahide tilgha élinip, hökümetning intérnét we uchur alaqisige qarita yolgha qoyulghan cheklimilerning dölet bixeterliki üchün qoyulghanliqi izahlanghan.

Dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependimu, xitay hökümitining " 5 - Iyul ürümchi weqesi" ning bir yilliqi mezgilide, kök tashliq kitabni élan qilish arqiliq, " 5 - Iyul weqesidin kéyin, weqening heqiqiy mahiyitini xelqaradin yoshurush üchün, sherqiy türkistanning cheteller bilen bolghan intérnét hem téléfon alaqisini pütünley üzüp tashlighanliqini qanunlashturmaqchi boluwatqanliqini ilgiri sürdi.

Dilshat rishit ependi sözide yene, xitay hökümitining nöwette dölet ichidila xelqning uchur - Alaqe, pikir erkinlikini boghup qalmastin, belki chetellerdiki uyghur teshkilatlirining tor betliri we uyghur aktiplirining téléfon alaqilirige xakkérliri arqiliq hujum qiliwatqanliqini bayan qildi.

Igilishimizche, bultur ürümchide yüz bergen "5 - Iyul ürümchi weqesi"din ilgiri, uyghur aptonom rayoni teweside hökümet dairiliri uyghur tilidiki tor béketlirige ehmiyet bermigen sharaitta, shexsler teripidin qurulghan uyghur tor betliri 300din ashqan. Bu tor béketliri eyni chaghda, uyghur medeniyitini tonushturush, uyghurlargha meniwi ozuq bérish rolini oynap, uyghur tor betliridiki güllinish weziyitini yaratqan. Emma "5 - Iyul ürümchi weqesi"din kéyin, xitay hökümet dairiliri, weqening yüz bérishide uyghur tor betliri " qutratquluq rolini oynidi" dégen bahane bilen barliq uyghur tor betlirini taqap, tor bet sahiblirini qolgha alghan bolup, bu tor betliri taki bügüngiche eslige keltürülmidi. Eyni chaghda qolgha élinghan tor bet igilirimu qoyup bérilmidi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-metbuat-kok-tashliq-kitab-07092010233010.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Xitay: Gherbiy Rayonning Tereqqiyati Junggoning Muqimliqining Achquchi
Muxbirimiz Erkin

2010-07-08

Béyjing hökümiti uyghur ili qatarliq xitayning gherbidiki ölke, aptonom rayonlargha zor miqdarda meblegh sélip, asasi esliheler qurulushini tereqqi qildurushni pilanlimaqta. Xitay hökümet dairilirining eskertishiche, gherbiy rayondiki ölke,aptonom rayonlarning muqimliqi xitayning omumi muqimliqining achquchi iken. Lékin bezi analizchilar xitayning gherbni échish siyasiti asasliqi "shinjang"ni merkez qilidighanliqi we "shinjangdiki mesilini noqul iqtisadi wastilerge tayinip hel qilghili bolmaydighanliqi " ni ilgiri sürmekte.


Béyjing hökümiti aldinqi küni uyghur ili qatarliq gherbiy rayondiki az sanliqlar merkezlik olturaqlashqan keng ölke, aptonom rayonlargha 100 milyard dollar meblegh sélip, 23 türlük qurulush élip baridighanliqini élan qilghan idi. Xitay döletlik tereqqiyat - Islahat komitétining muawin mudiri du ying aldinqi küni mezkur pilanni tonushturup, bu xitayning muqimliqigha munasiwetlik pilan ikenlikini ilgiri sürgen.

Du ying, gherbiy rayonning tereqqiyati junggoning omumi muqimliqidiki achquchluq mesile ikenlikini eskertip, qoshna eller bilen 18 ming kilométir chégra pasiligha ige gherbiy rayonda "diniy mesililerning murekkepliki"..., "gherbiy rayon muqim bolmisa, pütün junggoning muqim bolmaydighanliqi" ni tekitligen.

Analizchilarning eskertishiche, uyghur aptonom rayoni xitay hökümitining gherbiy rayongha meblegh sélish we gherbni tereqqi qlidurush pilanining achquchidur. Du ying yuqiriqi sözlerni 6 - Iyul küni sözligen bolup, bu ürümchi 5" - Iyul weqesi"ning bir yilliq xatire künining etisige toghra kelgen idi.

Lékin bezi analizchilar " gherbiy rayon" yaki "shinjang" mesilisini iqtisadi küchge tayinip hel qilish pilanigha guman bilen qaraydighanliqini eskertip, uyghur mesilisining noqul iqtisadi tereqqiyat mesilisi emeslikini bildürmekte. Xitay weziyet analizchisi, "junggo közitish " zhurnilining bash muherriri chén kuydé ependining qarishiche, noqul iqtisadi tereqqiyat "shinjang"mesilisini hel qilalmaydu. Bu mesile medeniyet, diniy amillargha munasiwetlik köp tereplimilik mesilidur.

Amérikidiki weziyet analizchisi, "junggo közitish"zhurnilining bash muherriri chén kuydé bezi mesililerning iqtisad bilen hel bolmaydighanliqini eskertip,"méning pikirimche, yerlik xelqning medeniyet we diniy étiqadigha özi xoja bolush, diniy étiqad erkinlikige hörmet qilish mesilisi bu rayondiki eng nigizlik mesile bolushi mumkin. Lékin jonggo kompartiye hökümiti bu mesililerde algha qedem basalmaywatidu. Burun xu yawbang dewride shizang bezi kengchiliklerge érishken. Shinjangda siyaset yumshighan idi. Lékin, kéyin kompartiye özining yölünüshini özgertti. Hökümet burundin tartip qattiq qolluq siyaset bilen iqtisadi jehettin sétiwélishni teng yolgha qoyup kelgen. Méningche, bu ikki siyaset kompartiye hökümitige qisqa muddette payda élip kelsimu, lékin uzun mudettin xelqning rayini sétiwalghili, chégra xelqini boysundurghili bolmaydu" dep körsetti.

Xitay hökümiti gherbiy rayongha 100 milyard dollar meblegh sélish pilanini ashkarilashning bir yérim ay aldida, xitay hökümiti "shinjang xizmet yighini" chaqirip, uyghur aptonom rayonigha 10 milyard dollar meblegh sélish pilanini élan qilghan idi. Lékin bu mebleghning gherbiy rayongha sélinidighan 100 milyard dollar mebleghning bir qisimi yaki emesliki melum emes. Dairiler gherbiy rayongha sélinidighan 100 milyard dollar mebleghning 682 milyard dolliri, bu rayonning tömüryol, tashyol we yadro istansisi, ayrodrom hem éléktir istansisi qatarliq asasiy eslihe qurulushigha serp qilinidighanliqini bildürgen.

Lékin yene bezi analizchilar, bundaq zor kölemlik sélinma pul paxalliqini keltürüp chiqirip, tereqqiyatning saghlam ilgirilishige tesir körsitidighanliqini agahlandurdi. Amérika jorji washington uniwérsitétining doktor kandidati, amérika steyt strét bankisining sabiq bazar analizchisi perhat bilgin, pul paxalliqining axiri bérip yenila rayondiki namrat uyghurlarning turmushigha tesir körsitidighanliqini eskertidu.

Analizchilarning eskertishiche, béyjing hökümitining gherbni échish toghrisidiki yéngi tereqqiyat pilani nahayiti debdebilik bolsimu, lékin hökümetning kona sawaqlarni yekünlep, tereqqiyatning miwisidin yerlik xelqni qandaq behriman qilishke dair konkirit pilani yoqtur. Amérika jorji washington uniwérsititidiki perhat bilgin ependi, bu ehwalda mezkur pilan yenila xitay köchmenlirining paydisigha xizmet qilidighanliqini bildürdi.

Gherbni échish pilani xitay hökümiti yéqinqi 20 yildin béri yolgha qoyup kéliwatqan kona pilan. Melumatlargha qarighanda, dairiler 2000 - Yildin 2009 - Yilghiche bolghan qisqighine 9 yilgha qeder gherbni échishqa munasiwetlik 120 türge 2 térlyon 200 milyard yüen serp qilghan. Lékin analizchilar béyjing hökümitining yéqinqi 20 - 30 Yil ichide gherbni échishqa salghan meblighi xitaylargha yarap, xitaylar bilen yerlik milletler arisidiki iqtisadi, ijtimaiy tengsizlikni chongqurlashturghanliqini, buning milliy zidiyetni kücheytiwetkenlikini ilgiri sürmekte. "Junggo közitish" zhurnilidiki chén kuydé ependi iqtisadi, ijtimaiy tengsizlik 5" - Iyul weqesi"ning kélip chiqishidiki muhim seweblerning biri ikenlikini eskertti.

U mundaq deydu": emeliyette bu ötken yili 5 - Iyul weqesining yüz bérishidiki eng muhim seweblerning biri. Shinjyangning emeliyettiki iqtisadi jan tomurini asasliqi xenzular igiligen. Uyghurlarning bu jehettiki bay bolush pursiti xenzulargha qarighanda az. Iqtisadi bayliqning teqsimatidiki tengsizlik uyghurlar bilen xenzular arisida ziddiyetni ulghaytiwatqan, bolupmu uyghurlarning naraziliqini qozghawatqan nigizlik mesililerning biri. Shinjangning yéngi rehbirining bu jehettiki siyasitide özgirish yüz bérip, uyghurlargha teng menpeet yetküzüshke ehmiyet béremdu ? buninggha hazir bir néme démek tes".

Chén kuydéning eskertishiche, "shinjang"mesilisini hel qilishning tüpki yoli uyghurlarning aptonomiyilik hoquqigha hörmet qilip, ularning öz - Özini idare qilishigha yol qoyush, ularning öz enenisi, medeniyiti we örp - Adetlirini saqlap qélishigha ruxset qilish, diniy étiqad erkinlikige hörmet qilishtur. U, " bu, uzun menzilni közligende shinjang mesilisidiki nigizlik mesililer" dep körsetti. Lékin chén kuydé qisqa menzilni közde tutqanda, hökümet iqtisadi siyasetni tengsheshni, uyghur aptonom rayonida hazir xitaylarning köp sanliqni igileydighanliqini eskertip, zörür bolsa köchmenler siyasitini tertipke sélishni otturigha qoydi.
 

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/aqsaray-namayish-07082010221154.html/gherbiy-rayun-07082010224545.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Xitay Tarixta Uyghurlarning Zéminini Tartiwélish Üchün Atlinip Axiri Seddichinni Sélip Aran Özini Qotqazghan

Aptori-Weli

2010-07-08

Ürümchide yüz bergen 5 - Iyul weqesining bir yilliq xatire künliride, xitay hökümiti uyghurlagha qarita bir tereptin qoralliq qisimlarni ishqa sélip qattiq zerbe bérish herikiti élip barsa, yene bir tereptin xelq turmushini yaxshlash dégen namdiki iqtisadiy siyasetlirini keng kölemde teshwiq qildi. Mushu künlerde, bir munche uchur wastiliri, kishilerning 5 - Iyul weqesi toghrisidiki köz qarash we chüshenchilirini erkin ipadilishi üchün munazire béti achqan idi.

5 - Iyul weqesining xaraktéri heqqidiki mulahiziler

B b s tor bétide élan qilinghan xitayche, éngilizche obzorlarning bir qismida, ürümchi weqesining xaraktéri heqqide mulahize yürgüzülgen. Bu xildiki mulahizilerde mundaq dep bayan qilinghan: xitay hökümiti uyghur yurtlirini ezeldin tartip bizning zéminimiz dep jakarlap kéliwatidu, bu qétim yene uyghurlarning 5 - Iyul namayishini urush, chiqish, bulash herikiti dep békitti. Emma, qedimqi zamanlarda bu zéminge depne qilinghan jesetler aq tenlikkenghu? u xitay emeskenghu? sen bu xexning yurtigha néme qilghili kelding? xeq siningkini bolidimu yaki sen xexningkini bulidingmu ? aldi bilen buni ayrish kérek. Uyghurlar néme üchün musteqilliq yoligha méngishta ching turidu? bu mesilini kommunist partiye yaxshi oylap körüshi kérek.

5 - Iyul weqesi yüz bergendin kéyin, xitay kommunist partiyiisi bu rayondiki xelqning xelqara bilen bolghan alaqisini pütünley üzüp tashlap, andin dunyagha, ürümchi ahaliliri adem öltürdi dep teshwiq qildi. Emeliyette, adem öltürgen qatil xitay kommunist partiyisi özi. Xitay hökümiti özining buyruqigha itaet qilmighan xelqtin öch élish üchün, uyghurlar bilen xitaylar otturisida milliy mesile peyda qilip, uyghurlarning qoli bilen xitaylardin, xitaylarning qoli bilen uyghurladin öch aldi. Hazir bu rayonda ademlerning chégrisi éniq ayrilip boldi, xitayning ashxanisigha hazir uyghur kirmeydu, uyghurning ashxanisigha xitay kirmeydu. Hazir bu jayda xitay hökümitining dostluq, ittipaqliq dégen teshwiqatlirigha ishinidighan adem yoq.



Xitay hökümitige meslihet bergüchilerning köz qarshi

B b s tor bétide élan qilghan obzorlarning bir qismi xitay hökümitige sunulghan meslihet. Bu xildiki mulahizilerde mundaq dep bayan qilinghan: xitayche shinjang dep atalghan bu jay, tarixtin buyan xitaygha talay qétim balayi - Apet keltürgen jay. Eger sen bu jayni yene ezeldin bizning zéminimiz dewerseng, yene balayi - Apet kélip chiqidu, qisqisi özeng qoyghan shinjang (yéngi chégra) dégen nam bilen mat bolisen.

Eger xitay hökümiti 5 - Iyul weqesini yaxshi bir terep qilmisa, uyghurlar xitayning üstidin dunyagha shikayet qiliwerse, dunyada xitayning yüz - Abroyi bolmaydu. Buning aldini élish kérek. Bizning bilishimizche, 5 - Iyul weqeside 197 adem öldi dégen san toghra emes, öltürülgen adem sani buningdin köp, emma hazir bu mexpiyetlik ashkarilansa, milliy öchmenlik téximu küchiyip kétidu. Ghezep - Nepret otini öchürgili bolmaydu. Shunglashqa uchur wastilirini dawamliq kontrol qilish kérek.

Xitaylarning ejdatliri öz emesning könglimu özgiche dep toghra éytqan. Özgilerni özleshtürüsh ( assimiliyatsiye qilish) tin özge yaxshi chare yoq. Az sanliq millet dégenlerni pütünley özleshtürüp, ulardiki millet dégen angni we oxshimighan medeniyet belgilirini yoq qilip, ularnimu chaghan bayrimi ötküzidighan, xitayche yéziq qollinidighan qilmighiche menggu eminlik bolmaydu. Buning üchün aldi bilen nopus tézimlikidin bashqa millet namlirini yoq qilish kérek, ikkinchi qedemde, ularni pütünley ishekke minipla yüridighan nesrdin ependige aylandurush kérek, bu bir senet, bu senetni bir yumshaq, bir qattiq waste bilen ishqa sélish kérek.

Xitay hökümiti uyghur aptonom rayonida uyghurlar özi achqan intérnét tor betlirini taqiwetken bolsimu, emma xitaylar achqan qisaschilar jenniti dep atalghan intérnét tor bétini taqimighan. Bundaq tor betliride hetta rabiye qadirni bu jayda turup héchnéme qilghili bolmaydu, u hazir chetelde rahette yashawatidu. Emma uning aile ezaliri bu jayda, biz ularning edipini bérish arqiliq rabiye qadirning yürikini mujuyalaymiz؛ uyghurlar 5 - Iyulda xitaylarni öltürgen, biz ulardin öch alimiz, biz emdi pul toplaymiz, chetellerdin esker yallighili yaki chetellerdiki xitay baziridin qatil yallighili bolidikenghu dégen meslihetlermu otturigha qoyulghan.



Kelgüsi heqqidiki munaziriler

B b s tor bétide élan qilghan obzorlarning yene bir qismi ürümchi weqesidin kélip chiqqan aqiwet we uning kelgüsi heqqide qilinghan mulahiziler. Bu xildiki mulahizilerde mundaq dep bayan qilinghan: xitay hökümiti hazir özining az sanliq millet siyasitide rastinla mesile barliqini sezdi. Uyghurlarni bölgünchi, térrorchi, xain dep basturush arqiliq közligen meqsetke yetkili bolmaydighanliqini bildi. Eger xitay hökümiti uyghurlargha qaratqan siyasitini özgertmey, yenila kona shuar bilen basturuwerse, xitaylarmu bir küni hökümetke qarshi bayraq kötürüp chiqidu.

Xitayda jumhuriyetler birliki qurush dégen teshebbus peqet xitaylar üchünla muwapiq. Bundaq tüzüm xitaydiki 19 ölkide yolgha qoyulsa, qalaymiqanchiliq yaki bölünüsh kélip chiqmasliqi mumkin. Emma bundaq tüzüm uyghurlargha we tibetlerge mas kelmeydu. Chünki til, tarix, medeniyet eneniliri pütünley oxshimaydighan milletlerni zomu - Zo bir dölet dewalghan jaylarda bundaq ijtimai tüzüm alliqachan meghlup boldi. Bu sawaqlarni qobul qilmay, yenila til - Yéziqi, medeniyet eneniliri xitaylar bilen pütünley oxshimaydighan uyghurlarni we tibetlerni zomu - Zo bir dölet qilishni oylash xitaylarning menpeetige uyghun kelmeydu.

1931 - Yiili maw zédung özi tüzgen jungxua sowét jumhuriyiti qanunining 14 - Maddisida jungxua sowét hakimiyiti az sanliq milletlerning öz - Özige xoja bolushini étirap qilidu, ularning musteqil dölet qurush hoquqi bar. Xitay zéminide olturushluq mongghul, xuyzu, tibet, myaw, li, koriyanlarningmu öz - Özige xoja bolush, xitay jumhuriyitige qatnishish yaki ayrilip chiqish hoquqi bar dep belgilengen. Emdi bügünki künge kelgende, sen ularni musteqilchiler dep tillisang qamlishamdu? eger sen maw zédung bowangdin téniwalalmisang, uyghurlarning musteqilliqini tosalmaysen. Kelgüside ikki koriye birleshse, ularmu bir küni xitaydiki koriyanlar turghan zéminni sendin tartiwalidu.

Tarix shuni ispatlidiki, xitay ezeldin tartip gherb medeniyiti üstidin ghelibe qazinip baqqan emes, xitay tarixta uyghurlarning zéminini tartiwélish üchün atlinip, axiri seddichinni sélip aran özini qotqazghan emesmidi? buni estin chiqarmasliq kérek.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayning-zimin-tartiwilish-hojumi-07082010220403.html/story_main?encoding=latin

Amérika: " Xitay Hökümiti Uyghurlargha Yardemla Emes, Muhimi Qarar Qilish Hoquqi Bérishi Kérek"

Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2010-07-08

5 - Iyul weqesining bir yilliq xatire mezgilide uyghur mesilisige köngöl bölüp kéliwatqan herqaysi döletler, teshkilatlar we shexsler, uyghur weziyitige ait doklat we bayanatlarni élan qilip, uyghur weziyitini yaxshilash heqqide teklip - Pikirlirini sunmaqta. Tünügün amérika hökümiti we dölet mejilisining xitay ishliri komitéti hökümet we mejliske bu heqte teklip sunghan.


Xitayning shinjang xizmet yighinida otturigha qoyulghan yéngi tereqqiyat pilani we uningdin kéyin yolgha qoyushqa bashlighan bir qatar tereqqiyat tedbirliri muhajirettiki uyghur paaliyetchilirining tenqidige uchrighan. Bu tenqidke uchrighan nuqtilar, uyghur mesilisining yalghuz iqtisadiy mesile dep qarilishi؛ mesilining siyasiy teripige köz yumulushi, pilangha uyghur xelqining pikir qatnashturmasliqi؛ shundaqla, yene yardem pilanida rayondiki uyghurlar bilen xitaylarning behriman bolush nisbitining aydinglashturulmasliqi qatarliqlardur.

Yeni köp sandiki uyghur paaliyetchiliri we musteqil közetküchiler, xitayning yéngi tereqqiyat pilanining yenila rayondiki xitay xelqighe paydiliq bolidighanliqini, uyghurlarning menpeetining ziyankeshlikke uchraydighanliqini otturigha qoyghan. Amérika dölet mejlisi xitay ishliri komitétining tünügünki doklatidimu yuqiriqigha oxshash guman we endishiler otturigha qoyulghan. Doklatta, yéngi tereqqiyat tedbirlirining bir qismining rayonning tereqqiyati üchün paydiliq ikenliki, bir qismining bolsa, rayondiki uyghur qatarliq yerlik milletlerning menpeeti üchün ziyanliq ikenliki؛ rayongha paydiliq dep qaralghan tedbirlerning uyghurlar üchün paydiliq bolushi natayin ikenliki eskertilgen. Doklat mezkur komitét teripidin amérika dölet mejilisi we hökümitige sunulghan we xitay bilen bolghan munasiwette bu mesililerning tilgha élish, tüzitishke heriket qilish teshebbus qilinghan. Doklat éniq halda, uyghurlargha yalghuz iqtisadiy yardemla emes, eng muhimi rayonning ishlirida qarar qilish hoquqi bérilish kéreklikini tekitligen. Doklatta yene, xitay hökümiti uyghur rayonini tereqqiy qildurush üchün uyghur xelqining pikrini élish kérekliki, ularning emeliy éhtiyajini chiqish nuqtisi qilish kérekliki eskertilgen. Ilgiriki tereqqiyatlardin uyghurlarning behriman bolalmighanliqi isharet qilinghan dokilatta, uyghurlar bu qétimqi tereqqiyat pilanidin menpeetlinelishi üchün, choqum uning siyasiy we ijtimaiy heqliriningmu kapaletke érishishi kérekliki, iqtisadiy hoquqni yekke yigane halda ijra qilghili bolmaydighanliqi bildürülgen.

Teklip otturigha qoyulghan doklat " shinjang uyghur aptonum rayonidiki insan heqliri weziyiti" dégen namda bolup, doklatta yene 5 - Iyul weqesidin kéyinki tutqun we jazalar heqqidimu pikir bayan qilinghan. Doklatta jang chünshenning wezipige olturush bilen tengla, qattiq zerbe bérish chaqiriqini tekrarlighanliqi, bu yerde üch xil küchlerge zerbe bérish dégen nam astida bir millet xelqighe hujum qiliniwatqanliqi bildürülgen. Doklatta yene, nur bekrining sözliridin neqil élinip, xitayning weqege chétishliq 97 déloni bir terep qilghanliqi we 198 kishi üstidin höküm élan qilinghanliqi, emma bu délolarning mutleq köp qismining sot tertipining xewer qilinmighanliqi؛ netijide xitay özining dölet qanuni we xelqara qanunlargha xilapliq qilinghanliqi qeyt qilinghan. Buning bilen teng amérika hökümitini 5 - Iyuldin kéyinki qara - Qoyuq tutqunda türmige tashlanghanlarning iz - Dérikini élishqa we ularning qoyuwétilishi üchün xitay hökümitige bésim ishlitishke chaqirghan.

Xitay bu yilning béshida intérnét we xelqara téléfon yolini qaytidin échiwetkenlikini élan qilghan bolsimu, uyghur élidiki asasliq tor betler taqaqliq halette idi. Mezkur doklatta bu mesilimu tilgha élinghan. Doklatta uyghur rayonidin uchur élish we uchur yetküzüshning bulturdin béri téximu qiyinlashqanliqi, shuning üchün uyghur rayonidin uchur toplaydighan we uchur yetküzidighan ammiwiy teshkilatlargha yardem bérip ularni köchlendürüsh kérekliki bildürülgen. Doklatta yene, uyghur medeniyiti we insan heqlirini qoghdash üchün paaliyet élip bériwatqan teshkilatlargha bérilidighan iqtisadiy yardemni köpeytish teshebbus qilinghan.

Hörmetlik radio anglighuchilar, amérika hökümiti we dölet mejilisining xitay ishliri komitéti 2000 - Yili tesis qilinghan. U asasliq amérikining xitay siyasitini belgileshte uchur we pikir bilen teminlesh üchün wezipilengen. Mezkur komitétta amérika dölet mejilisining 18 neper palamént ezasi, amérika hökümitining 5 neper yuqiri derijilik emeldari wezipe öteydu. Komitétning tor bétide bayan qilinishiche, mezkur komitét, uyghur rayonining nöwettiki weziyitini igilesh üchün, közdin kechürüsh, ispat yighini échish we yazma matériyallarni axturush qatarliq shekiller bilen 200din artuq menbedin uchur toplighan.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghurlarning-qarar-hoquqi-07082010214411.html/story_main?encoding=latin

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

DAS KOLONISIERTE LAND OSTTURKISTAN

THE OCCUPIED COUNTRY EASTTURKISTAN

DOĞU TÜRKİSTAN  İŞGAL ALTINDA

Presseerklärung Über Das Blutige Massaker In Osttürkistan



Wir Protestieren gegen China, weil es vor 1 Jahr am 5,6 und 7 Juli 2009 in Urumchi ein Massaker an den Uighuren begangen hat. Wir gedenken den ersten Jahrestag der Uighurischen Märtyrern.


1949 hat der Völkermord mit Besetzung der Republik Osttürkistan durch China begonnen. Innerhalb von 60 Jahren wurden 10 Millionen ( 10.000.000 ) Uighuren durch verschiedenste Methoden ermordet. Mehr als 5 Millionen Uiguren wurden durch Massaker, 49 Atom Tests, Hinrichtungen, Ohne Verhandlung eingesperrte und danach spurlos verschwundene, durch Folter verstorbene und noch mit anderen Methoden umgebracht. 5 Millionen durch Zwangsabtreibungen.


1,5 Millionen Uighuren ( Meist Mädchen und Frauen )wurden unter Zwang nach China gebracht, sie wurden selbst für chinesische Verhältnisse unter bezahlt. Manche wurden versklavt oder wurden zu Prostitution gezwungen. Von diesen wurden 800 Uighuren unter Zwang in eine Fabrik in die chinesische Provinz Guangdong geschickt. In dieser Fabrik, wo 800 Uighuren teilweise zur Zwangsarbeit gezwungen wurden, haben über 10 000 Chinesen am 26.06.2009 ein Massaker veranstaltet. Über 100 Uighuren wurden getötet und hunderte Uighuren schwer verletzt.


Der Grund das am 5,6 und 7 Juli 2009 10 000 Uighuren gegen die chinesischen Besatzer protestiert haben ist der seit 60 Jahren andauernde Völkermord ( In dem 10 Millionen Uighuren auf unterschiedlichste Art zu Tode kamen ) und ein weiterer Grund ist das Massaker vom 26.06.2009.


Die Uighuren haben unbewaffnet Demonstriert, was die Chinesen jedoch nicht davon abhielt, diverse Waffen, wie Maschinen-, Gewähre, Pistolen, Panzer, Helikopter, Bomben, Granaten, Bomber und Kampfflugzeuge einzusetzen. Die Proteste in Urumchi wurden Blutig niedergeschlagen. Die Protestierenden wurden mit Panzern angegriffen und getötet, Soldaten und Polizisten haben viele erschossen oder zu Tode geprügelt. Nach unseren Recherchen wurden bei den Protesten am 5,6 und 7 Juli 2009 innerhalb von ein paar Tagen 1000 Uighuren ermordet, unter den Toten gab es sehr viele Minderjährige und Frauen. Die Zahl der verletzten Uighuren lag bei 1500 und die der verhafteten Uighuren lag bei 3000.


Innerhalb von 1 Jahr wurden 10 000 Uighuren zur Hinrichtung verurteilt, 60 000 Uighuren wurden ins Gefängnis gesteckt, 100 000 Uighurische Familien wurden zerstört, 200 000 Uighurische Kinder wurden zu Weisen, bis Mai 2010 war in ganz Osttürkistan das Internet und Telefon gesperrt, die 100 berühmtesten Uighurischen Internet Seiten wurden geschlossen und dessen Betreiber wurden eingesperrt.


Wir, hoffen und bitten, dass sich die demokratischen Länder, Bevölkerung und Menschenrechts-organisationen jetzt noch stärker gegen die chinesische Armee und Polizei einsetzen, um das Uighurische Volk vor weiteren Gewaltakten zu schützen. Wir bitten die UNO und Nato Sicherheits-kräfte nach Osttürkistan zu schicken, um für das Leib und Leben der Uighuren zu sorgen und sich um ein Volk einzusetzen, dass seit 60 Jahren einen Völkermord erlebt. Wie kann die ganze Welt bei dem Völkermord zuschauen?! Die 5000 Jahre alte Kultur der Uighuren ist dabei ausgelöscht zu werden!



Osttürkistan Regierung In Exil


03.07.2010

Doğu Türkistan'ın Başkenti Ürümçi Katliamı Hakkında Basın Açıklaması

Biz Çin’e karşı protesto ediyoruz, 1 yıl önce 5,6 ve 7 Temmuz 2009 da Ürümçide katliam gerçekleşti. Biz ilk yıldönümünde Uygur Türk şehitlerimizi anıyoruz.

Soykırım Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin 1949 yılındaki Çin istilası ile başladı. 60 yıl içinde yaklaşık 10 milyon (10.000.000) Uygur Türkü Çinliler'den farklı yöntemler ile öldürüldü.
5 milyondan fazla Uygur Türk'ü toplu katliam, 49 nükleer bomba denemesi, idam, kararı olmadan hapise atılan ve sonra kayıp olanlar, işkence ile öldürülenler ve çok farklı yöntemler ile Uygur Türkleri katledildi. 5 milyon Uygur Türk'ü zorlu kürtaj ile öldürüldü.

1,5 milyon Uygur Türk'ü ( Çoğu kız ve kadın) zorla Çin'e götürüldü, Çin gelirleri için bile aşırı düşük maaş verildi.. Bazıları ise köleliğe veya fuhuşa zorlandı. 26.06.2009 Çin Devletinin desteği ile 10,000 den fazla Çinli fabrikada zor ile çalıştırılan 800 Uygur Türküne saldırdılar, bunların bir kısmı köle olarak calıştırılıyordu, çoğu bayan ve 80% çocuk ve genç kızlardı. 100 den fazla Uygur Türk'ü öldürüldü ve yüzlercesi ağır yaralandı.

5, 6 ve 7 Temmuz 2009 tarihinde gerçekleşen yürüyüşün asıl nedeni Doğu Türkistan'da gerçekleşen Soykırım'dır ( 10 milyon Uygur Türkü öldürüldü ) ve 26.06.2009 gerçekleşen katliam diğer bir neden oldu.

Uygur Türkleri silahsız yürüyüş yaptılar, Çinler yinede değişik silahlar ile makineli tüfek, tüfek, tabanca, tanklar, helikopter, bomba ve savaş uçakları kullandılar. Ürümçi’deki yürüyüş kanlı bastırıldı. Yürüyüşe katılanlar tanklar tarafından ateşe alındı ve öldürüldü, askerler ve polisler çok Uygur Türkünü silah ile ve döverek öldürdüler.

Bizim araştırmalarımıza göre 5,6 ve 7 Temmuz 2009 da bir kaç gün içinde 1000 Uygur Türkü öldürüldü, ölülerin arasında çoğu çocuk ve kadındı. Yaralıların sayısı 1500ze ulaştı ve hapise atılanların sayısı 3000ni buldu.

Yürüyüşden 1 yıl sonrasına kadar 10 000 Uygur Türkü idam cezasına yargılandı, 60 000 Uygur Türkü hapislere atıldı, 100 000 Uygur Türk ailesi dağıldı ve 200 000 Uygur Türk çocuğu yetim kaldı, Mayıs 2010 kadar Doğu Türkistan’da tüm İnternet ve Telefon bağlantıları kesildi, en meşur 100 Uygur Türklerinin internet siteleri kapatıldı ve yöneticileri hapise atıldı.

Basından beklentilerimiz, bu olayı gündemde tutmalarıdır. Siyasetcilerden beklentilerimiz, Çin'e siyasi baskı uygulamaları. İnsanlardan beklentimiz, Çin ürünlerini boykot edilmesidir.


Doğu Türkistan Kultur Merkezi

03.07.2010

'5 - Iyul Ürümchi Weqesi'ning Bir Yilliqi Harpisida Uyghur Rayonida Weziyet Jiddiyleshti
Muxbirimiz Mihriban
2010-07-02

"5 - Iyul ürümchi weqesi"ning bir yilliqi mezgilide, uyghur aptonom rayonida weziyet jiddiyleshti. Igilishimizche nöwette ürümchi - Qeshqer qatarliq jaylarda bixeterlik tedbirliri téximu kücheytilgen.


Ürümchide "bürküt közi" dep atalghan asasliq kocha we doqmushlargha, kocha aptobuslirigha, muhim qatnash béketlirige, magizin we talla bazarlirigha, meschit, mektep, idare - Organ, mehellilerge ornitilghan 40000 kaméralar ornitildi.

Kochilarda saqchi hem herbiyler köpeytilip, ahalilerning kimliki qattiq tekshürülgendin bashqa yene, ürümchi qatarliq sheherlerde barliq jamaet sorunlirigha 24 - Saetlik közitish apparati ornitilip, rayon weziyitide jiddiy halet shekillengen.

"Ürümchi liniyisi" ning xewiridin melum bolushiche,1 - Iyul, ürümchi sheherlik qatnash shirkitining közitish merkizide, qatnash saqchiliri " "bürküt közi" dep atalghan 8370 dane apparat üstidin sinaq élip barghan. Bu apparatlardin 4400 i ürümchidiki asasliq kocha we doqmushlargha, 3400 i kocha aptobuslirigha, 200 i muhim qatnash béketlirige, 200 i magizin talla bazarlirigha ornitilghan iken. Xitay axbaratlirida qalghan 30 mingdin artuq közitish apparatining qaysi jaylargha ornitilghanliqi heqqide éniq melumat bérilmigen bolsimu, emma bularning meschit, mektep, idare - Organ, mehellilerge ornitilghanliqi ilgiri sürülmekte.

"Washington pochtisi" gézitining bügünki xewiridin melum bolushiche, uyghur aptonom rayoni dairiliri "5 - Iyul weqesi"ning bir yilliqi mezgilide, ürümchini merkez qilghan halda, rayon teweside 40 ming dane közitish apparati ornitip bolghan.

Süret, 2010 - Yili 2 - Iyul, ürümchide melum bir meschitte uyghurlarning jüme namizi oquwatqan körünüshi bolup, sürette yene, meschit témigha yézilghan "milli bölgünchilikke qarshi turup, wetenning birlikini qoghdayli" dégen shularmu körsitilgen.
30 - Iyundin bashlap, xelq meydani "xish yatquzulidu" dégen bahanida qamal qilinghan idi. 1 - Iyul ürümchi sheherlik hökümet dairiliri yene uqturush chiqirip, sheherning jenubidiki uyghurlar zich olturaqlashqan mehellilerde su turubisi hem ewrez yolining qayta özgertilip yasilidighanliqini, shunga bu rayonlarda 2 - Iyuldin 20 - Iyulghiche pütün liniye boyiche qatnash toxtaydighanliqini uqturdi.

Ürümchidin siün famililik xitay puqrasi radiomiz ziyaritini qobul qilghinida bu heqte toxtilip mundaq dédi: "ilgiri yol yasaydighan, yer asti su turubisi hem ewrez yollirini yasaydighan ishlar her yili etiyaz peslide 4 - Ay mezgilide élip bérilatti. Bu yil sheherning jenubidiki uyghurlar zich olturaqlashqan bu mehellilerde, bu ishlar bu yil 3 ay kéchiktürüldi. Bu jaylar bultur uyghurlar bu yerlerde namayish qilghan idi."

Ürümchidiki melum meschitke yéqin jayda öyi bar song famililik kishi radiomiz ziyaritini qobul qilghinida, jüme kündiki weziyetni teswirlep mundaq dédi: "meschitning sirtigha 'milliy bölgünchilerge qarshi turayli' dégen xetler yézilghan lozunkilar ésiliptu. Bügünki jüme namizidimu meschit etrapidiki saqchilar adettikidin köp iken. '5 - Iyul weqesi'ning bir yilliqi kéley dewatidu, hazir her bir mehelle komitétliri saqchilarning charlash mashinisi bilen birlikte charlash élip bériwatidu. Qoralliq saqchilarmu bronéwiklar bilen 24 saet toxtimay charlash élip bériwatidu. Ular hazir weqe chiqishtin bekla ensirewatidu. Charlash qétim sanimu bu birnechche kündin buyan köpeytildi."

Bu mezgilde yene qeshqer, ghulja qatarliq sheherlerdimu saqchilar köpeytilip, bixeterlik tedbirliri kücheytilgen. Ötken hepte 22 - Iyun küni qeshqer hökümet dairiliri uqturush chiqirip, 28 - Iyun bashlinip 2 - Iyul ayaghlishidighan " ottura asiya hem jenubiy asiya qeshqer soda yermenkisi" mezgilide, qeshqerde bixeterlik tedbirlirini kücheytidighanliqini uqturghan idi.

Igilishimizche yermenke üchün qeshqerge xitay ölkiliridin hem ottura jenubiy asiya döletliridin, 12 mingdin artuq sodiger hem sayahetchi kelgen. Melum sayahet idarisining xadimi ziyaritimizni qobul qilip, qeshqerde qattiq bixeterlik tedbirliri élinghanliqini bildürdi.

"Yermenke mezgilide biz ichkiri ölkilerdin kelgen 6000 neper sayahetchini kütüwalduq. Sayahet mezgilide biz bixeterlik üchün qattiq tedbir alduq. Yermenke 2 - Iyulghiche dawamlishidu. Hazir qoralliq saqchilarning charlash mashiniliri sheher ichide qerellik halda charlash élip bériwatidu."

Nöwette uyghur aptonom rayonidiki hökümet dairiliri intérnét hem téléfon alaqilirige qaritilghan nazaretnimu kücheytken. Ikki hepte ilgiri aptonom rayonluq hökümet hem jamaet xewpsizlik nazariti birleshme uqturush chiqirip, puqralarning tor hem téléfon alaqiliride "5 - Iyul weqesi"ge ait témilar heqqidiki söhbetlerde bolushini chekligen idi.

Melum torxanining xizmetchi xadimi radiomiz ziyaritini qobul qilip, torxanida cheklinidighan söhbet témiliri heqqide toxtaldi. Bu xadimning bildürüshiche, kishiler torgha chiqishta, kimlik boyiche tizimgha aldurushtin bashqa, sezgür témidiki mezmunlarda söhbette bolushi cheklinidiken.

Ürümchi saqchi idarisi ammiwi uchur nazaret bölümining melum bir saqchi xadimi, radiomiz ziyaritini qobul qilip, puqralarning intérnét hem téléfon söhbitide "5 - Iyul weqesi"ge munasiwetlik herqandaq söhbette bolushi cheklinidighanliqi, hetta hökümet metbuatliri bolghan gézit - Zhurnallarda bérilgen "5 - Iyul weqesi" heqqidiki xewerlerningmu söhbet témisi bolushi cheklinidighanliqini bildürdi.

Közetküchilerning qarishiche,"5 - Iyul ürümchi weqesi"ning bir yilliqi mezgilide, uyghur aptonom rayon dairilirining rayonda bu qeder qattiq bolghan bixeterlik tedbirliri élishi, xitay hökümitining rayon weziyitidin qattiq ensiresh ichide turuwatqanliqini bildüridiken.

Bultur 5 - Iyul küni, ürümchidiki uyghur yashliri uyghurlarning namratliqi, uyghur yashlirining xitay ölkilirige erzan emgek küchi süpitide yötkilishi, rayondiki xizmet pursetlirining uyghurlargha bérilmesliki qatarliq mesililerni otturigha qoyup, xitay hökümitining rayondiki uyghurlargha qaratqan milliy siyasitide, barawer milliy siyaset yürgüzüshini telep qilip, naraziliq namayishi élip barghan idi.

Uyghurlarning milliy kemsitishke qarita élip barghan bu naraziliq namayishi xitay hökümiti teripidin qattiq basturulghandin kéyin, namayish yerlik uyghurlar bilen köchmen xitaylar arisidiki milliy toqunushqa aylanghan idi.

Xitay dairiliri weqede 200 dek adem ölüp, nurghun adem yarilanghanliqini ilgiri sürgen. Bu weqe yene xitay hökümitining uyghur qatarliq xitay bolmighan milletlerge qaratqan milliy siyasitidiki tengsizlikni dunyagha ashkarilighan idi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-elida-jiddi-weziyet-07022010203654.html/story_main?encoding=latin

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

"5-Iyul Sherqitürkistan Xelq Inqilawi"ning Bir Yilliqi Munasiwiti Bilen Frankfurtta Paaliyet Ötküzüldi

Buningdin bir yil awal Xitay tajawuzchilliri mustemlike astidiki Sherqitürkistanning Ürümchi, Qeshqer, Qaramay, Ghulja, Aqsu, Hoten qatarliq chong sheherliride zulumgha qarshi tinchliq shekilde namayishqa chiqqan xelqni qanliq basturup, xelqimiz üstidin erqiy qirghinchiliq élip barghanidi.Bu qirghinda minglighan kishi hayatidin ayrildi onmimglighan kishi rehimsizlerche türmilerge tashlinip éghir qiyin-qistaq we iskenje ichide yashimaqta.

Shu munasiwet bilen Sherqitürkistan Kultur Merkizi Sherqitürkistan Sürgündiki hökümitining chaqriqigha awaz qoshup, mushu ayning 3-küni yeni Shenbe küni Gérmaniyening merkiziy sheherlirining biri Frankfurtta paaliyet uyushturup, 2009-yili Sherqitürkistanda yüz bergen qetliamda qirghinchiliqqa uchrighanlar, biguna türmilerde yétiwatqanlar we ularning aile-tawabatliri uchrawatqan heq-adaletsizliklerni Gérman xelqige anglatti.

Bu paaliyetke teshkilatimizning bir qisim ezaliri aktipliq bilen qatnashti. Sherqitürkistan Kultur Merkizi bu palliyetke estayidil teyyarliq qilghan bolup, hazirlanghan Kitab, Berishur, teshwiqat waraqliri we pilakatlar arqiliq Frankfurt xelqining diqqitini alahiyde tartti.

Sherqitürkistan Kultur Merkizi uyushturghan bu paalliyette, Sherqitürkistanning bésiwelinghan bir dölet ikenliki, Sherqitürkistan milliy dawasining yalghuz demokiratiye, Insan heqliri we kishlik hoquq mesilisi emes, uningdin bashqa Sherqitürkistan Jumhuriyitining igilik hoquqini eslige kelturush dawasi ikenlikini anglitishqa alahiyde éghirliq bérildi.

Paaliyet élip bériliwatqan meydangha „Sherqitürkistan Ishghal astidiki dölet!“, „Sherqitürkistangha azatliq!“, „Sherqitürkistandiki Érqiy Qirghinchiliq Turdurulsun!“ we  "Xinjang Emes Sherqitürkistan" dégendek plakatlar taqilip hömümitimizning milliy dawayimiz heqqidiki ochuq we tewrenmes meydanni ekis ettürdi.

Paaliyet 2010-yili 07-Ayning 03-küni Gérmaniye waqti saet 15:00 te bashlinip, 18:00 de axirlashti.

Sherqitürkistan Kültur Merkizi Teshwiqat Bölümi

03.07.2010   Germaniye

Istanbulda Ürümchi Weqesining Bir Yilliqi Munasiwiti Bilen Axbarat Élan Qilish Yighini Ötküzüldi

Muxbirimiz Arislan
2010-07-01

2010 ‏- Yili 7 ‏- Ayning 1 ‏- Küni sherqiy türkistan munbirining uyushturushi bilen istanbuldiki eresin méhmanxanisida 5 ‏- Iyul ürümchi weqesining bir yilliqi munasiwiti bilen axbarat élan qilish yighini ötküzüldi.


Yighingha türkiyide paaliyet qiliwatqan we sherqiy türkistan munbirige eza bolghan ammiwi teshkilatlardin sherqiy türkistan wexpi, sherqiy türkistan maarip we hemkarliq jemiyiti, sherqiy türkistan köchmenler jemiyiti, sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jemiyiti, sherqiy türkistan yashlar teshkilati, sherqiy türkistan hemkarliq jemiyiti, yawroasiya tetqiqat we ijtimaiy xizmetler wexpi qatarliq ammiwi teshkilatlarning mesul we ezaliri qatnashti. Yighingha yene köpligen axbaratchilar teklip qilindi.

Yighingha sherqiy türkistan munbiri teshkilatining mesulliridin hamut köktürk riyasetchilik qildi, yighinda ismail chingiz échilish nutqi sözlidi we sherqiy türkistan munbiri heqqide doklat berdi. Yighinda dunya uyghur qurultiyining muawin reisi siyit tümtürk, sherqiy türkistan munbirige wakaliten 5 ‏- Iyul ürümchi weqesige alaqidar söz qildi.

Yighingha adalet we tereqqiyat partiyisi, milletchi heriket partiyisi, jumhuriyet xelq partiyisi, türkiye partiyisi qatarliq siyasiy partiye wekilliri we insaniy yardem wexpi, mezlumlar jemiyiti, dunya türkliri irqdash xelqler xizmet jemiyiti qatarliq ammiwi teshkilat mesulliri qatnashti.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/5-iyul-weqesi-yilliq-xatirisi-istanbul-07012010200131.html/story_main?encoding=latin


Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Rusiye, Yaponiyilermu Xitay Bilen Amérika Herbiy Meshq Ötküzüwatqan Dairide Meshiq Bashlidi

Muxbirimiz Weli
2010-07-01

Amérika bilen jenubiy koriye sériq déngizda, xitay sherqiy déngizda herbiy meshq élip bériwatqanda, rusiye, yaponiyilermu koriye yérim arili etrapida herbiy meshiq bashlidi.


AFP Photo

Amérika déngiz armiyisi ténch okyan qisimlirining bir maniwéridin körünüsh.

'Jenubiy xitay seher ' géziti we teywende chiqidighan 'merkez géziti' ning bayan qilishiche, amérika bilen jenubiy koriye yillardin buyan sériq déngizda birleshme meshq ötküzidighan orun we waqitta özgürüsh bolmidi, peqet derijisi örlitilgen idi.

Bu waqit, dunyaning diqqiti del jenubiy koriyining bir herbiy paraxoti shimali koriye teripidin chöktürüwétilgen weqedin kélip chiqqan jiddiylikke merkezlishiwatqan waqitqa toghra keldi. Bundaq ehwal astida, munasiwetlik döletler arisida diplomatiye jiddiyliki peyda boldi.

Xitay armiyisi buyil ötküzidighan herbiy meshqni 10 kün aldigha sürdi
Shinxua agéntliqining bayan qilishiche, xitay armiyisi özining buyil ötküzidighan herbiy meshiqini 10 kün aldigha sürüp, 6‏ - Ayning 30 - Künidin 7‏ - Ayning 5 - Künigiche sherqiy déngizda ötküzülidighanliqini we bu meshiqning réal oq étish meshiqi bolidighanliqini jakarlidi.

Rusiyimu, yaponiyimu koriye yérim arili etrapida herbiy meshiq bashlidi
Rusiyining intérfaks agéntliqining xewer qilishiche, rusiye tinch okyan piloti bilen sibériye qomandanliq shitabi birlikte yapon déngizidin koriye yérim arilighiche bolghan ariliqta 29‏ - Iyundin 8‏ - Iyulghiche herbi meshiq élip baridu, buninggha 20 ming esker, 70 urushchi ayropilan, 30 herbiy paraxot qatnashturulidu dep jakarlidi.

Teywende chiqidighan 'merkez géziti' ning bayan qilishiche, yaponiyimu koriye yérim arili etrapida herbiy meshiq bashlidi.

Sériq déngizda ötküzüwatqan herbiy meshq xitay milletchilikining titang tomurigha tégidighan meshq
Xuddi amérika awazi bayan qilghandek, heriy mutexessislerning qarishiche, amérika bilen koriyining sériq déngizda ötküzüwatqan herbiy meshiqi, xitayning lyawdong yérim arili we tyenjin -Béyjing rayonigha yéqin jayda élip bérilghan, belki biwaste xitay milletchilikining titang tomurigha tégidighan meshq. Xitay sherqi déngizda ötküzüwatqan étish meshiqi bolsa, teywen ariligha yéqin jayda ötküzülüwatqan, belki amérikining awiamatkisini bashqurulidighan bomba étip chöktürüshni meqset qilghan meshq.

Bu herbi meshq bashlanghandila, xuddi roytrs agéntliqi bayan qilghandek, xitay tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi teshwishlengen halda, herbiy meshq ötküzüwatqan tereplerni 'özini tutuwélishi kérek, rayon xaraktérliq jiddiylik peyda qilmasliqi kérek' dep jakarlighan idi.

Amérika sériq déngizda ötküzidighan herbiy meshiqning waqitini uzartti
Hazir amérika bilen koriyining sériq déngizda ötküzüwatqan herbiy meshiqi, xitayning sherqi déngizda ötküzüwatqan étish meshiqi, rusiye we yaponiyilerning koriye yérim arilida ötküzüwatqan herbiy meshiqi, hemmisi dawamlishiwatidu. Gerche hazir héchqaysi dölet neq meydandin xewer qilmisimu, emma bu meshiqlerning ehwali, del mushu waqitta munasiwetlik döletler otturisida boluwatqan déplomatik munasiwetler we herbiy mutexessislerning yéngi tehlilliridin melum bolmaqta.

Xitayda dawamlishiwatqan herbiy ishlar heqqidiki mulahizilerde bayan qilinishiche, amérikining xelqara stratégiye tetqiqatchisi andiru érkson, xitay bu qétim, 'bir saet ichide dunyaning her qandaq yéride urush qilalaydighan' sewiyige yétip bolghan amérikining sériq déngizda ötküzüwatqan herbiy meshiqige, özining eng yuqiri sewiyisi bilen riqabet qilishqa mejbur boldi, xitayning sherqiy déngizda élip bériwatqan réal oq étish meshiqini bashtin - Axir közitish üchün, amérika sériq déngizda ötküzidighan herbiy meshqining waqitini uzartti, dégen.

Xitayning 'herbiy közetküchi' dégen tor gézitide tünügün élan qilinghan munazirilerde bayan qilinishiche, xitay hazir sherqiy déngizdila emes, shimali junggodimu keng kölemlik herbiy meshiq ötküzüwatidu.

'Amérika teywenge qoral sétish - Satmasliqini peqet teywen bilenla meslihetlishidu'
Birleshme agéntliqining béyjingdin bayan qilishiche, buningdin burun, amérika dölet mudapie ministiri robért géytsning xitayni ziyaret qilishini ret qilghan xitay armiyisining muawin shtab bashliqi ma shawtyen bügün, robért géytsni muwapiq waqitta xitayni ziyaret qilishqa teklip qildi.

Shinxua agéntliqi bu teklipni, dunya buyiche eng küchlük döletning armiyisi bilen dunya buyiche eng chong armiye otturisidiki munasiwet, obama hökümitining teywenge qoral satqanliqigha xitay hökümiti qattiq achchiqlanghandin kéyin jiddiyleshken ehwal téxiche dawam qiliwatqanda otturigha qoyulghan teklip dep teswirlidi.

Xewerde éytilishiche, amérika tashqi ishlar ministirliki xitayning bu teklipige biwaste inkas qayturmidi, belki bu ministirliqning bayanatchisi filip growli 'amérika teywenge qoral sétish - Satmasliqini peqet teywen bilenla meslihetlishidu' dep jakarlidi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-j-koriye-herbi-meshiqi-07012010200121.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.