Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati Hungariyede* Ikkinchi Qétim Paaliyet Élip Bardi

Buningdin ikki yil awal Sherqiytürkistanliq bir qisim wekiller Qedimki Hun nesillik xeliqler teripidin her ikki yilda bir qétim ötküzilidighan „Xelqara Hunlar Qurultiyi“gha qatniship, ayrilip ketkili ming beshyüz yildin éship qalghan Yawropa Hunliri bilen resmiy shekilde daghdughuluq halda qayta uchrashqanidi. U uchrushush Uygurlar bilen Yawropadiki qérindashlirimizning öz-ara hemkarliqigha yéngi tereqqiyatlarni élip kelmekte.


Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati wekilliri 2008-yili
Awghusstning 06-, 07-, 08- künliri Uyghuristandin bashqa Hun nesillik xelqler yashaydighan dölet we rayonlardin kelgen wekiller bilen birge 2008-yilliq „Xelqara Hunlar Qurultiyi“gha qatniship, Hunlargha yene bir qétim Uyghur xelqining otluq salimini yetküzgenidi.


Paaliyetke qatnashqan Uyghuristan wekillirining ichide Sherqiytürkistan Birliki teshkilatining reyisi Koresh Atahan, muawén reyisi Osman Tursun, Yawropa Sherqiytürkistan Birliki Teshkilatining muawén reyisi Ümid Agayi we Dunya Uyghur Qurultiyining Teshwiqat bölümining bashliqi Enwer Ehmet qatarliq ependiler baridi.


Buningdin ikki yil awal Uyghuristan wekilliri özlirini issiq köz-yéshi we yüksek hayajan bilen qarshi alghan Hun nesillik xelqler yashaydighan rayonlardin kelgenler bilen Uyghurlar otturisidiki qérindashliq béghini qesem bilen qayta békitip, qedimki Büyük Hun ailisige kiridighan Magyar, Changgur, Bulgar, Sak we bügünki kündimu özlirini Hun qewimliri dep ataydighan yene bashqa xeliqler bilen Uyghurlar ottursidiki munasiwetke qaytidin yol achqanidi.

Bu yilqi paaliyetlerni Sherqiytürkistan Birliki teshkilati teshkilligen bolup, bu paaliyet shu yilqi paaliyetlerning dawami süpitide élip bérildi. 2008-yilliq „Xelqara Hunlar Qurultiyi“ Hungariyening Bashbaliqi Budapestqa yéqin Dabash Sheher etrapidiki cheksiz ketken bir daligha oyushturulghan bolup, Uyghuristanning Ay-yultuzluq kök bayriqi Hungariye, Bulghariye, Türkiye, Romuniyedin kelgen Sak we Changgur, Chéxiye, Ukrayin, Awistriyedin kelgen Magyarlar, Qazaqistan, Üzbékistan, Azerbeyjan, Türkmenistan, Rusiye we Mungghuliye qatarliq 20 mige yéqin dölet we rayonning bayraqlirining ottursida jewlan qilip Uyghurlar bilen bashqa hun qewimlrining ottursidiki qérindashliq rishtisini téximu kücheytti.


U Sherqiytürkistan Birliki Teshkilatining birinchi qétim „Xelqara Hunlar Qurultiyi“gha resmiy shekilde teklip bilen qatnishishi bolup, u qétimqi paaliyetimiz 10 mingdin artuq Hun nesillik xelqlerning ishtrak qilishi bilen intayin daghdughiliq we qaynam-tashqinliq keypiyat ichide ötküzülgenidi.

Bu qétim yene Sherqiytürkistan Birliki Teshkilatining teshkillishi bilen 2008-yili Séntebérning 06-, 07-, 08- künliri Uyghuristan wekilliridin Koresh Atahan we Yawropa Sherqiytürkistan Birlikining muawén reyisi Tursun Memet qatarliqlar ikkinchi qétim Hungariyege seper qilip, qérindash dölet Hungariyede échilghan Hun xelqiqlirining ötmüshi, bügüni we kélichigi namidiki „Xelqara Hunlar Ilmiy Muhakime Yighini“gha qatniship, her türlük shekilde Sherqiytürkistanning tarixi, Jughrapiyesi we bügünki siyasiy weziyiti qatarliqlarni anglatti.


Bu ilmiy muhakime yighinini Freiren Uniwérsitéti teshkilligen bolup, bu ilmiy muhakime yighinida Profesor. Doktor Istefan Kiszeliyning “Hunlarning qedimki tarixi we Hun nesillik xelqler heqqidiki Génitik tekshürüsh”, Gábor Szakács we Klára Friedrichning “Yiraq sherqtin Bosiniyegiche bolghan rayonlardiki Qedimki yéziqlar”,Istiván Kocsisning “Muqeddes Tajning siri(Attillaning Taji)”, Dénes Kissning “Millitimizning birlikining asasi qedimki tilimiz”, Attila Grandpierrening “Romuniyediki Saklarning qedimki ejdatliri”, Lászlö Dúczning” Arimizdiki muqeddes Shungqar inanchi ”, Sándur Timaruning “Irlandlar we Hunlar”, Katalin Czeglédining "Magyar Tili hazirqi zaman Hun xelqliri tilining oq yiltizi”, Borbála Obrusánszkyning “Hunlar we Uyghurlar” qatarliq maqaliliri oquldi.

Oqulghan maqalilarda ikkide bir Uyghurlar bilen Magyarlarning qan-qérinashliqi heqqidiki yéngi DNA netijilliri, ikki qewim arisidiki til, tarix, muzika, örpi-adet, qol-hünerwenchilik we edebiyat we owchiliq, baqmichiliq, inanch we folklorgha ayit mezmunlar tilgha élindi. Yighin ariliqidiki söhbetlerde Magyarlarning Uygurlarni maarip jehettin qollaydighanliqi, Uyghur yashlirining Hungariyege kélip herqaysi penlerde yaramliq adem bolup chiqishigha qolidin kélidighan barliq yardemlerni ayimaydighanliqini tilgha aldi.


Yighingha Uniwérsitétning dangliq Professorliri, Székizsárd Sheherining sheher bashliqliri we 20 mige yéqin rayon we dölettin kelgen alimlar, tetqiqatchilar we mutexesisler qatnashti.Székizsard sheherining sheher bashliqi István Horwárth yighinning échilish nutqida Uyghurlar we Uyghur medeniyiti heqqide toxtaldi we Uyghur xelqi bilen Magyar(Yawropa-Hun) xelqining tarixiy, erqiy we meniwiy ortaqliqliri heqqide toxtaldi.U yene shu küni méhmanlargha alahide ziyapet teyyarlap, arimizdiki birlik, ittipaqliq, qérindashliq béghini chingitish heqqide muhim sözlerni qildi.

Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati wekilliri bu qétimqi paaliyet jeryanida purset chiqirip, Ilmiy muhakime yighini échilghan Székizsárd sheher merkizidiki alahide bir meydanda Uyghurlarning yiraq qedimki, qedimki, yéqinqi hazirqi zaman we bügünki dewirdiki toqumuchiliq, qol hünerwenchilik, arxitékturluq, heykeltarashliq, mumyachiliq, tashchiliq, kulalchiliq, edebiyat-senet, qol-hünerwenchilik, keshtichilik, diniy-étiqat, arxilogiye, herbiy ishlar, dölet bashqurush, quralliq inqilap we siyasiy meselilerge ayit yüz parchidin artuq kéyim-kéchek, turmush boyumliri, Jornal, kitap, gézit, VCD we resimlerdin körgezme uyushturup hem Uyghurlarning künümizdiki siyasiy, iqtisadiy, ijtimayi, diniy alahidiliklirini we xelqimizning béshigha chüshken külpetlernni janliq chüshendüridighan we her türlük alahidiliklirimizni etrapliq ekis ettürüp béridighan qanche ming betlik teshwiqat matériyallirini tarqitip, Hungariyege qilghan seperni toluq netijilik axirlashturdi.


Yawropa Hunliri (Magyarlar), Changurlar, Saklar, Bulgharlar hazirqi Hungariye, Bulghariye, Romuniye, Okrayin, Awustriye, Chéx qatarliq dölet we rayonlargha yeni sabiq Hungariye tupraqlirigha tarqilip olturaqlashqan bolup, ularning ichide Bulgharlardin bashqilliri bir tilda sözlishidiken.Ularning nopusi 25 milyondin ashidiken,Ularni körgen adem qachandur Sherqiytürkistanda körgen tonushliri yaki uruq tuqqanlirini tizlikte ésige alidu.Ularning ichide bizni körüp xushal bolmighanliri, biz bilen ikki éghiz söhbetlishishni xalimighanliri, quchaqliship körüshüshni istimigenliri, birlikte resimge chüshüp xatire qaldurushni xalimighanliri bek az boldi.

Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati 1933-yilidin 1949-yilighiche qurulghan ikki qétimliq Jumhuriyitimizning béshidin kechürgen tragédiyelik tarixni anglitidighan matériyallargha asasiy éghirliq bergen bolup, shu asasta xitay hökümitining militimiz üstidin yürgüziwatqan etnik we kultural qirghinchiliqini, Uyghur xelqining Milliy jumhuriyitimizni eslige keltürüsh yolida körsütüwatqan tirishchanliqlirini Magyar qérindashlargha anglitishni bu qétimqi paaliyetning asasiy meqsidi qilghan bolup, bu qétimqi paaliyet intayin tertiplik we ghelbilik axirlashti.

*****
Eskertish:*Hungariye- Bu isim Uyghur edebiy tilida tunji qétim qollunildi. Ilgiri bu isimning ornida Uyghurlar Ruslar arqiliq qobul qilghan Wéngiriye dégen isim qollinatti.Méningche Hungariye dések téximu toghra bolidiken. Bundaq bolishining sewebi birinchidin Engilizlar bu döletni “Hungary” dep, Gérmanlar “Ungarn”dep yazidu.Balqan yérim arlidiki döletler bolsa “Magyaristan” dése Türkiyelik qérindashlirimiz “Majaristan” dep dep yazidu.Magyarlar özlirining milliti we dölitining ismini “Magjar” sözi bilen yazidu. Bularning ichide hemmidin tarix we emeliyetke uyghun bolghini Englizlerning atishi bolup, uning tarixiy arqa körünüshi bar. Hunlar Yawropagha bésip kirgende qedimqi Rom imparatorluqi ulargha elchi ewertken we siler kim bolisiler, dep sorighan. Shu dewirdiki epsaniwiy Emparator Atilla Rom Empériyesi elchillirige “biz On Uyghurla”dep jawap bergeniken.Shunga ularning nami yawropa menbeliride “Onugur”, “Hunogur”, “Ungar” dep yézilghan. Magyar dégen namgha kelsek u nam On-Uyghur qebillirining ichidiki han chiqidighan qebilining ismi bolup, Emparatorluq chökkendin kéyin hazirqi Hungariye tupraqliridiki Hunlar özlirini magyar dégen kimlikte, Hungariye chigirisining siritida qalghanlardin Bulgharlardin bashqilliri yeni sabiq Hungariye tupriqidikiler özlirini Changghur, Sekay, Awar we Tatar, dep atap kelgen.

Shundaq bolghanda bu döletning namini On- Uyghur dégen sözning eyni waqittiki teleppuzini asas qilip, “Hungariye” dep alsaq tilimizda téximu chüshünüshluk bolghandin bashqa Yawropa xelqliriningmu ularni atishigha mas kélidu we parlaq tariximizghimu ige chiqqan we uni hörmetligen bolimiz. (K.Atahan)


Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati Teshwiqat Merkizi

10- Séntebir 2008 Frankfurt/Gérmaniye

Menbe:http://uyghurestan.blogspot.com/