Amérika Dölet Mejliside Xitayning Olimpiktin Kéyinki Insan Heqliri Weziyiti Heqqide Muhakime Yighini ötküzüldi

Muxbirimiz Shöhret Hoshur
2008-09-15

Amérika dölet mejliside 12 ‏ - Séntebir küni xitay qatarliq asiya döletlirining olimpiktin kéyinki insan heqliri weziyiti heqqide muhakime yighini ötküzüldi.

Amérika dölet mejlisi ezasi (Frank Wolf) frank wolf, 11 - Iyun charshenbe küni, dölet mejlisi kompyutérliri we informatsiye sistémisini téximu yuqiri derijide qoghdash heqqide bir qanun layihisi tonushturghan.


Yighinni Ed Royce, Loretta Sanchez, Chris Smith we Frank Wolf qatarliq amérika dölet mejlisi ezaliri uyushturdi. Yighinda amérikida paaliyet élip bériwatqan bir türküm insan heqliri teshkilatliri, xitay we bérma qatarliq döletlerning insan heqliri weziyiti heqqide pikir bayan qildi. Yighinda uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimgha wakaliten amérika uyghur birleshmisining katipi Amy Rogger melumat berdi.

Yighinda olimpik mezgildiki insan heqliri depsendichiliki bir qétim eslep ötüldi. Dunyaning xitaydin, olimpik pursitide insan heqliri mesilisidiki xataliqini tonushini we tüzitishini kütkenliki, réalliqning buning eksiche ipadilengenliki bayan qilindi. Xitayning olimpiktin kéyinmu insan heqliri weziyitini ongshimighanliqi eksiche yamanlashturuwatqanliqi bayan qilinghan yighinda, uyghurlar ramizan mezgilde duch kelgen cheklimiler we tibettiki sayahet cheklimiliri mezkur ehwalgha pakit qilip körsitildi. Xitay erkinlik herikiti wexpining mesuli yighinda soz qilip, xitay hökümitining, falungungchilar üstidin diniy qirghinchiliq, tibetlikler üstidin medeniyet qirghinchiliqi, uyghurlar üstidin bolsa étnik qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqini bayan qildi we uyghur weziyitining xitayda eng éghir ehwalda ikenlikini bildürdi.

Rabiye qadir xanimning wekili amy rogger sözide, yéqinda uyghur rayonida, 160 neper ösmürning ramizan mezgilide diniy paaliyetlerge qatnashqanliqi üchün tutqun qilinghanliqini, bularning ailisige jerimane qoyulghanliqini, jerimanini töliyelmigen aililerning balilirining yenila tutup turuluwatqanliqini melum qildi. U bu weqeni peqet uyghurlar duch kéliwatqan zorawanliqlardin bir misal dep körsetti. U sözide yene, olimpiktin kéyin, xitay hökümitining, uyghur rayonida öch élish xaraktérlik siyaset yolgha qoyuwatqanliqini bildürdi. Wang léchüenning uch xil küchlerge qarshi heriketni hayat - Mamatliq kürishi dep atishini, rayondiki basturush heriketlirining téximu küchiyidighanliqidin bisharet dep körsetti.

Bu qétimqi yighinning asasliq teshkilligüchiliridin biri, Chris Smith ependidur. U olimpiktin awwal xitayni ziyaret qilghan, xitay terepke 734 neper siyasiy mehbusning tizimlikini sunup ularni qoyuwétishni telep qilghan idi. Qoyuwétishi telep qilinghanlar ichide sherqi türkistan islam islahatchilar partiyisining ezasi abduweli kérim qatarliq 46 neper uyghur siyasiy mehbusning tizimliki bar idi. U bu qétimqi yighinda uyghur mesilisi üstide alahide toxtaldi. U xitayning uyghurlarning yürikini mujush meqsetlik basturush yolgha qoyuwatqanliqini eskertti.

Yighinda, yene, xelqara kechürüm teshkilatining asiya ishliri mesuli t. Kumar, xitay insan heqliri paaliyetchisi yang jyenli we harriy wular söz qildi. Ular sözide xitayning intérnét üstidiki nazariti heqqide nuqtiliq shikayet qildi. Yighinda dunya intérnét qanun layihisining derhal yolgha qoyulushi kérekliki, shu chaghdila xitayning intérnét cheklimisige qarita emeliy we küchlük chare bilen taqabil turush mumkinchiliki tughulidighanliqi otturigha qoyuldi we nöwettiki amérika dölet mejilisining bashliqi nensiy pélusining wezipe mudditi axirlishishtin awwal, dölet mejliside mezkur qanun layihisini parlaméntta maqulluqtin ötküzüshni pilanlidi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/kongres-xitay-insan-heqliri-09152008205051.html/story_main?encoding=latin
Menbe: