Muxbirimiz Gülchéhre
2008-12-12
1985 - Yili 12 - Dékabir partlighan, onlarche aliy mekteptin 15 minggha yéqin oqughuchi yashlar qatnashqan, tertiplik, tinch yol bilen élip bérilghan bu zor kölemlik oqughuchi yashlar herikitini, uyghur diyari yéqinqi zaman tarixidiki démokratik küreshning bashlinish nuqtisi shundaqla yéngi bir milliy oyghinishning choqan kebi ipadilinishi dep éytishqa bolatti.
Photo: RFA
Ay yultuzluq kok bayraq.
23 Yil ilgiri yüz bergen bu yashlar herikiti eyni dewrde jemiyette, yashlar arisida zor tesir qozghapla qalmay hélihem uyghur ziyaliyliri hem yashlirigha ilham bolup kelmekte.
Tinchliq bilen élip bérilghan namayish1985 - Yili 12 - Dékabir ürümchidiki aliy mektep oqughuchilirining teshkillinip kochigha chiqip tinch yol bilen élip barghan namayishini, chetellerdiki uyghur paaliyetchiliri 20 - Esirdiki uyghur aliy mektep oqughuchilirining démokratik kürishining pellisi dep bahalaydu.
Chetellerdiki 12 - Dékabir yashlar herikiti qatnashquchilirining bayan qilishiche, eyni dewr xitayda jümlidin uyghur élide islahat, échiwétish siyasitining türtkiside maarip, pen téxnika her jehette qaytidin oyghinish, rawajlinish basquchigha qedem qoyghan idi, shuning bilen bir waqitta yene, xitay hökümitining pilanliq tughut siyasiti, xitay köchmenlirini yötkesh siyasiti, yer échish, bayliq qézish qatarliq naheq siyasetliri qattiq dawam qiliwatqan peyt idi.
Xitay hökümitining milliy zorawanliq, aldamchiliq siyasiti pütün uyghur jemiyitide zor naraziliq, isyani roh peyda qildi, bu naraziliq, bu roh, dewrning, milletning awangartliri bolghan aliy mektep oqughuchilirining1985 - Yili dékabirning 12si kochilargha chiqip namayish qilip hökümetke naraziliqini ipadilishige türtke bolghan.Mezkür namayish ürümchining qattiq qar shiwirghanliq künide élip bérilghan bolsimu,yürikide wetini, millitige bolghan mesuliyet tuyghusi küchiyiwatqan, sezgür, milliy rohi urghup turghan uyghur yash ziyaliylirining yolini tosup qalalmighan, hetta mekteplerning türmilerge oxshash igiz sépil tamliri, tömür derwaziliri, mektep rehberliri, oqutquchiliri, xitay saqchilirimu tosup qalalmighan.
15 Minggha yéqin oqughuchilar qatnashqanPuxta teyyarliq bilen pilanliq, teshkillik, tertiplik élip bérilghan shu qétimliq namayishqa,shinjang uniwérsitéti oqughuchilirini asas qilip yette aliy mekteptin 15 minggha yéqin oqughuchilar qatnashqan.Mezkür namayish kéngiyip, hetta qeshqer, aqsu, xoten i börtala qatarliq sheherlerdiki aliy bilim yurtliri oqughuchiliri we yene xitay ölkiliridiki aliy mekteplerde oquwatqan uyghur oqughuchilarmu ders tashlap kochilargha chiqqan hem hökümet binalirining aldigha yighilip namayish qilghan.
Ürümchini merkez qilip élip bérilghan namayish bir heptige qeder dawam qilghan."Milliy kemsitishke naraziliq bildürimiz, yashisun milliy barawerlik, xitaylarning qul qilishigha qarshi turimiz, xitaylar sherqiy türkistandin chiqip ketsun, maaripimizni qoghdap qalayli ..." Dégendek xelqining arzuliri, naraziliqlirini lozunkilargha yézip, jenggiwar shoar towlap, shiwirghanni yérip mangghan jushqun namayishchilar qoshunidin hayajanlanghan we tesirlengen xelq ammisimu, oqughuchilarni himaye qilip yolning qasnaqlirida xuddi özining erkinlik jengchilirini, urush qehrimanlirini kütkendek hayajan bilen közlirige issiq yash élip alqishlighan. Oqughuchilarning küchlük qarshiliq küreshliri xitay hökümitining eyni waqittiki uyghur aptonom rayonigha qoyghan partkom hem hökümet emeldarlirini oqughuchilar wekilliri bilen söhbet ötküzüshke mejbur qilghan.
Söhbet gerche xitay hökümiti peyda qilghan tehditi bir keypiyat ichide élip bérilghan bolsimu, oqughuchilar wekilliri uyghur éli xelqining arzulirini, heqqaniy teleplirini, pakitliq, qayil qilarliq halda merdane, keskin otturigha qoyghanda, xitayning uyghur élige qoyghan bu qorchaq rehberliri qaymuqup passip haletke chüshüp, bilimsizlikini, qabilyetsizlikini ashkarilap qoyghan.
Küresh ataxan ependining eslimisi
12 - Dékabir yashlar herikitining meydangha kélishige tesir qilghan siyasiy, ijtimaiy sewebler, namayishning teshkillinish, yüz bérish hemde basturulush jeryanliri heqqide,buningdin 23 yil burunqi shinjang uniwérsitétining bir oqughuchisi, mezkür namayishning asasliq teshkilligüchilirining biri hem qatnashquchisi, jümlidin shu jeryanda hökümet terep bilen söhbetke qatnashqan oqughuchilar wekilliridin biri bolghan gérmaniyide yashawatqan yazghuchi, nöwette frankforttiki sherqiy türkistan birlikining reisi bolghan küresh ataxan ependi radiomizgha, eyni waqittiki küresh eslimisini hayajan ilkide bayan qildi.
Uning déyishiche, xitay hökümiti 1985 - Yilidiki bu oqughuchilar herikitini diktatura yürgüzüsh bilen axirlashturdi hemde bu démokratik yashlar herikitini 12 - Dékabir jédel chiqirish weqesi dep eyiblidi. Bu jeryanda oqughuchilar rehberliri teqibke élinip, nurghunlighan wijdanliq, bilimlik uyghur yashliri xitayning siyasiy qestige uchridi. Mekteplerdin qoghlandi hemde nazaret qilindi we qilinmaqta, ularning az bir qismi chetellerde panahlinishqa mejbur boldi. Ular démokratik ellerde uyghur xelqining, wetinining musteqilliq küreshlirini dawam qilmaqta.
Ularning qelbide - 12 - Dékabir herikiti yandurghan bu milliy roh, ishench otliri hélihem yalqunlaydu.
Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/12-dikabir-oqughuchilar-herkiti-12122008223503.html/story_main?encoding=latin
