UHRP Uyghur Kishilik Hoquqlirining Nöwettiki Ehwali Heqqide Doklat Élan Qildi
Muxbirimiz Jüme
2008-12-11

Amérika uyghur birleshmisi qarmiqidiki uyghur kishilik hoquq qurulushi, yeni UHRP, xelqara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen, xitay hökümiti teripidin depsende qiliniwatqan uyghur kishilik hoquqlirining nöwettiki ehwali heqqide tepsiliy bir doklat teyyarlap élan qildi.


Amérika uyghur birleshmisi qarmiqidiki uyghur kishilik hoquq qurulushi, yeni UHRP ning xelqara kishilik hoquq küni munasiwiti bilen élan qilghan doklatining tordiki körünüshi.


Mezkur doklatning ilgiriki bu xildiki doklatlargha oxshimaydighan bir teripi bolsa, uning birleshken döletler teshkilati yerlik milletlerning hoquqini qoghdash xitabnamisining merkizi idiyisi asasida yézilghanliqidur.

Xitay hökümiti " birleshken döletler teshkilati yerlik milletlerning hoquqi xitabnamisi" ni yolgha qoyushini qollap bélet tashlighan
Amérika uyghur birleshmisi uyghur kishilik hoquq qurulushi 10 - Dékabir élan qilinghan doklatta, xitay hökümitining 2007 - Yili 13 - Séntebirde dunyadiki bashqa 142 dölet bilen birlikte " birleshken döletler teshkilati yerlik milletlerning hoquqi xitabnamisi" ni yolgha qoyushini qollap bélet tashlighanliqi körsitilgen.

Doklatta xitayning mezkur xitabnamini qollap bélet tashlash arqiliq omumen yerlik milletlerning alahide zerbige uchraydighan guruppa ikenlikini étirap qilghanliqini hemde mezkur kishilik hoquq xitapnamisida otturigha qoyulghan barliq maddilarni qollaydighanliqi ipadiligen bolsimu, emma xitayning mezkur xitabnamide otturigha qoyulghan barliq maddilarni dégüdek depsende qilip kelgenlikini ilgiri sürgen.

Eymiy rigér xanim: "bu doklat uyghurlarning heqiqeten yerlik millet ikenlikini ispatlaydu"
Amérika uyghur birleshmisi uyghur kishilik hoquq qurulushi teyyarlighan bu doklat " birleshken döletler teshkilati yerlik milletlerning hoquqi xitabnamisi we sherqi türkistan uyghurliri" namida élan qilinghan bolup, doklatni amérika uyghur birleshmisi xadimi eymiy rigér we uyghur kishilik hoquq qurulushi diréktori hénry shajefiski ependiler birlikte teyyarlighan.

Mezkur doklat heqqide toxtalghan eymiy rigér xanim, xitay hökümitining " birleshken döletler teshkilati yerlik milletlerning hoquqi xitabnamisi" de körsitilgen barliq hoquqlarni her jehettin depsende qiliwatqanliqini körsitishte muhim ehmiyetke ige ikenlikini otturigha qoydi.

U mundaq dédi: " bu doklat uyghur xelqining barliq hoquqlirining keng kölemlik depsende qiliniwatqanliqini körsitipla qalmastin, belki yene uyghurlarning heqiqeten yerlik millet ikenlikini ispatlaydu."

"Birleshken döletler teshkilatining yerlik milletlerning hoquqi xitabnamisi" 2006 - Yili iyunda birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishi teripidin qobul qilinghan.

2007 - Yili 13 - Séntebir birleshken döletler teshkilati omumiy kéngishi 142 döletning qollap bélet tashlishi asasida yerlik milletlerning hoquq xitabnamisini resmiy qobul qilghan hemde shuningdin kéyin bu höjjet yerlik milletlerning hoquqini qoghdashtiki ortaq bayanatnamigha aylanghan.

Doklatta neqil élip körsitilishiche, b d t ning yerlik milletlerning hoquqini qoghdash xitapnamisida, yerlik xelq dégen uqumgha töwendiki éniqlima bérilgen: " yerlik xelq déginimiz, ular shu yerge köchmenler kölemlik olturaqlishishtin ilgiri yashighan xelqning ewladi bolushi, medeniy özgichilikini saqlap qélish shekli köchüp kélip köp sanliqqa aylanghan nopustin perqliq bolushi, siyasiy jehettin chetke qéqilghan, namratliqta qalghan, ijtimaiy mulazimetlerdin mehrum qaldurulghan, qarshi élinmaydighan tereqqiyatlardin qoghdinishqa qadir bolalmighan milletlerdur."

Doklatta yuqiriqi éniqlimini uyghurlarning ehwaligha her jehettin tamamen tedbiqlashqa bolidighanliqi körsitilgen.

Gerche xitay hökümiti b d t ning yuqiriqi xitabnamisini qollap bilen tashlighan bolsimu, emma uyghurlarni öz ichige alghan rayonlarda yerlik millet barliqini étirap qilmay kelmekte.

Xitay hökümitining xitayda yerlik millet barliqini étirap qilmasliqidiki asasi sewebler üstide toxtalghan uyghur amérika birleshmisi xadimi eymiy rigérning éytishiche, eger xitay buni étirap qilsa depsende qiliniwatqan yerlik millet hoquqlirigha inkas qayturushqa mejburlinidiken.

"Eger xitay öz térritoriyisi ichide yerlik millet barliqini étirap qilsa, uyghur, tibet we bashqilarning xitaydiki yerlik millet ikenlikini étirap qilishi dégenliktur. Shundaq bolidiken, xitay yuqiriqi xitabnamige imza qoyghanliqi üchün bu milletlerning depsende qiliniwatqan hoquqlirigha inkas qayturushqa mejburlinidu ."

Eymiy xénim yene, xitayning uyghurlarni yerlik millet dep étirap qilish ‏ - Qilmasliqidin qetiy nezer birleshken döletler teshkilatining yerlik milletlerning hoquqi heqqide élan qilghan xitabnamining uyghur nöwette duch kéliwatqan weziyetke mas kélidighanliqini qoshumche qildi.

Amérika uyghur birleshmisi uyghur kishilik hoquq qurulushi teyyarlighan bu doklat jemiy 51 betlik bolup, doklat axirida xitay hökümiti özliri imza qoyghan xelqara ehdinamilarning rohigha hörmet qilishqa chaqirilghan hemde birleshken döletler teshkilatigha özi élan qilghan mezkur xitabnamining prinsiplirini qanuniy jehettin yolgha qoyidighan bir méxanizm berpa qilish teklipi bérilgen.

Hénry shajefiski: " xitabnamining ornini xitabname höjjitidin qanuniy höjjetke östürüsh teklipi berduq"
Uyghur kishilik hoquq qurulushining diréktori hénry shajefiski bu jehette toxtilip mezkur xitabname bir xil yumshaq xelqaraliq qanun bolghachqa mejburlash küchining zo bolmaydighanliqini, shunga özlirining b d t gha mezkur xitabnamining ornini östürüsh teklipi bergenlikini ilgiri sürdi: " biz otturigha qoyghan yene bir teklip bolsa, bu xitabnamining ornini xitabname höjjitidin qanuniy höjjetke östürüsh. Bundaq dégenlik b d t shundila bu xil qanunni yürgüzüsh apparatlirini qurup chiqishqa mejbur bolidu hemde xitaymu bu xitabnamige imza qoyghanliqi uchun öz mejburiyetlirini ada qilishqa qistilidu."

Hénry shajefiski ependining bildürüshiche yene, mushu nuqtidin élip éytqanda, yerlik xelqning hoquqi xitabnamisini xelqara kishilik hoquq qanunlirini yürgüzüsh aldinqi sépige élip kélish intayin muhim ehmiyetke ige iken.

Nöwette uyghur kishilik hoquq programmisi özliri teyyarlighan bu doklatni b d t ning munaswetlik organliri, amérika hökümiti we bashqa döletlerning munasiwetlik organlirigha yetküzüsh üchün teyyarliq körmekte.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/kishilik-hoquq-uyghurlar-12112008230605.html/story_main?encoding=latin