Muxbirimiz Erkin
2008-12-24
Portugaliye tashqi ishlar ministiri amadoning guantanamo tutqunlirini yawropa ellirige qobul qilish toghrisidiki teklipidin kéyin, guantanamo mesilisi qaytidin xelqara qiziq nuqtilarning biri bolup qaldi.
AFP Photo
Guentanamo türmisining sirtqi körünüshliridin biri.
Gérmaniye tashqi ishlar ministirliki aldinqi küni guantanamo uyghurlirini qobul qilishni oylishiwatqanliqini, xitay hökümiti bolsa her qandaq döletning uyghur tutqunlarni qobul qilishigha qetiy qarshi turidighanliqini bildürgen idi. Tünügün amérika tashqi ishlar ministirliki portugaliye bilen gérmaniyining pikrini ijabiy bir qedem, dep körsetti.
Guantanamodiki tutqunlar lagérini taqashni eng jiddiy telep qiliwatqan döletler yawropa ittipaqidiki eller bolsimu, lékin ular yéqinqi waqitlargha qeder guantanamo tutqunlirini qobul qilishni ret qilip kelgen, lagérdiki gunahsiz dep aqlanghan tutqunlarni qobul qilidighan birer döletning chiqmighanliqi bolsa, amérikining mezkur lagérni taqishigha zor tosalghu bolup qalghan idi. Lékin bu weziyet 2 heptining aldida portugaliye tashqi ishlar ministiri amadoning bir qisim tutqunlarni yawropa ellirige qobul qilish heqqidiki teklipi, gérmaniye hökümitining bu mesilini oylishiwatqanliqini élan qilishi bilen bir az ümidwar tüs aldi.
Bezi xewerlerde, tashqi ishlar ministiri amadoning chaqiriqigha awaz qoshidighan yawropa ittipaqidiki döletlerning sani köpiyishke bashlighanliqini, fransiye bilen shwétsariye gérmaniye bilen portugaliyining sépige qoshulghanliqini ilgiri sürmekte. Birleshme agéntliqining bu heqtiki xewirige qarighanda, fransiyining bir diplomatik emeldari seyshenbe küni fransiye hökümitining guantanamo tutqunlirigha panah jay bérishni oylishiwatqanliqini, lékin fransiyining yawropa ittipaqi aldi bilen bu mesilini omumyüzlük muzakirige qoyush kérek dep qaraydighanliqini bildürgen. Shwétsariye hökümet ministiri moritz lénbérgér bolsa shwétsariye bu mesilini " közdin kechürüshke teyyar " dégen.
Amérika tashqi ishlar ministirliki seyshenbe küni yawropa ellirining guantanamo mehbuslirigha tutqan pozitsiyisidiki bu özgirishni "ijabiy bir qedem" dep körsetti.
Tashqi ishlar ministirlikining seyshenbe künlük axbarat élan qilish yighinida yawropa ellirining hazirgha qeder guantanamo mesiliside amérika bilen hemkarlishishni xalimay kelgenlikini tekitligen mekkormék," bu mesile yillardin béri ilgiri sürüshke tirishiwatqan mesile. Bolupmu yawropaliqlar we tashqi ishlar ministiri amadoning yéqinqi xéti hörmitimizni qozghidi. Bu yawropa ellirining bu yoldiki muhim qedimi. Chünki rastini éytqanda biz dunyadiki nurghun döletler bilen bu mesilini bir terep qilish üchün uchrashqan. Siler bizni yalghuz bizning xelqimizge tehdit we xeter peyda qilish bilen cheklenmeydighan bu kishilerni kochigha qoyuwetmekchi, dep tenqid qilisiler. Lékin shuni bilishinglar kérek, yawropa xelqi yaki dunyaning bashqa jayliridiki xelqler, ularning ichidiki nurghun döletler ilgiri tutqunlarni orunlashturush mesiliside biz bilen hemkarlishishni xalimaytti yaki tutqunlar ichidiki bashqilargha tehdit salmaydighan bezi shexslerni melum shert - Sharait astida tutup turushimizgha qarshi idi. Shunga bu qedem yeni gérmaniyining bu mesilini oylashmaqchi bolghanliqi, portugaliye tashqi ishlar ministirining yawropa ellirige yazghan mektupi qatarliqlar bu yoldiki ijabiy bir qedem," dep körsetti.
Amérikining washington rayonidiki bir fédéral sot mehkimisi bu yil 10 - Ayda bush hökümitini guantanamodiki uyghurlarni qoyup bérishke buyrighan bolsimu, lékin bush hökümiti fédéral erziyet sotigha erz sunup, töwen sotning 17 neper uyghurni qoyuwétish heqqidiki qararini ijra qilishni toxtatqan idi. Mekkormék seyshenbe künki bayanatida lagérning prézidént bush dewride taqalmaydighanliqini ilgiri sürdi. U, bir muxbirning bu türdiki tirishchanliqlar lagérning tézrek taqilishigha yardemde bolalamdu ? dégen soaligha jawab bérip, " nahayiti éniqki, lagérni taqash bu nöwetlik hökümet dewride yüz bermeydu. Biz shuni köreleymiz, xeterlik shexslerni bir terep qilishta üstimizge artilghan ortaq yük guantanamoni taqash tirishchanliqimizgha tesir körsetmeydu," dégen.
Amérika yéngi prézidénti barak obama saylam mezgilide guantanamo lagérdiki gunahsiz tutqunlarni tarqaqlashturidighanliqini, gunahkarlarni amérika sot mehkimiliride ashkara sotlap, lagérni taqaydighanliqini bildürgen. Közetküchiler, obamaning lagérni taqash pilani duch kélidighan eng zor qiyinchiliqlarning biri lagérdiki uyghurlarni qeyerge yötkesh mesilisi bolup qalidighanliqini ilgiri sürgen idi. Xelqara kishilik hoquq teshkilatliri bolsa obama hökümiti dewride guantanamo mesilisining bir terep qilinishining, bush hökümiti dewridiki tutqunlargha munasiwetlik bezi siyasetlerde özgirish bolushini ümid qilmaqta.
Kishilik hoquqni közitish teshkilatining asiya ishlar mesuli emiy meklin radiomizgha bergen bu heqtiki bayanatida mundaq deydu": bu yerde yéngi hökümetning guantanamo mesilisi shundaqla bush hökümiti axirqi 8 yilda yolgha qoyghan bezi namuwapiq qilmishlirigha özgertish kirgüzüsh pursiti bar. Yéngi saylanghan prézidént barak obama nahayiti roshen we keskin qilip guantanamoni taqaydighanliqi we bu aldinqi qatarda bir terep qilidighan muhim wezipiliridin biri ikenlikini bildürgen. Yéngi hökümetning pilani lagérgha solanghan shexslerge, dölet bixeterlikige shundaqla kishilik hoquq prinsiplirini qoghdash mesilisige körsitidighan tesirini hel qilishni öz ichige alidu."
Lékin amérika tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi mekkormék seyshenbe künki bayanatida prézidént bushning guantanamo lagérini taqashni xalaydighanliqini, lékin uning lagérni taqash qarari chiqirishning oylighandek asan emeslikini bildürdi. U ": biz guantanamoning taqilishini xalaymiz. Lagérni taqash prézidént bushning pilanlirining biri. Lékin pakit shuki, eger siz qiyin bir ishni qilish, bashqurush yaki nahayiti qiyin bir qararni chiqirish shundaqla xelqni qoghdash mesuliyitini üstige élishqa munasiwetlik mesililerde qarar chiqirishqa yéqinlashqan waqtingizda ishlar siz oylighandek unchilik asangha chüshmeydu," dep körsetti.
Yawropa ellirining guantanamodiki uyghurlarni qobul qilishni oylishiwatqanliqini élan qilishi amérika hökümiti we xelqara kishilik hoquq teshkilatlirining qarshi élishigha érishipla qalmay, cheteldiki uyghur teshkilatliriningmu qarshi élishigha érishmekte. Merkizi amérikining washington shehiridiki amérika uyghur jemiyiti seyshenbe küni élan qilghan bu heqtiki bayanatida gérmaniye hökümitining uyghur kishilik hoquq paaliyetchilirini qobul qilish jehettiki mertlikini medhiyiligen.
Bayanatta amérika uyghur jemiyitining reisi, uyghur herikitining rehbiri rabiye qadir xanim mundaq deydu": emdi bu kishilerning xitaygha ötküzüp bérilse ten jazasigha uchrash, ölüm jazasigha höküm qilinish éhtimalidin qutulup, erkin we démokratik jemiyetlerde yashash éhtimali tughuldi."
Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-yawropa-guantanamo-12252008072746.html/story_main?encoding=latin
