‏Xitayni Tinch Özgertishning Heqiqiy Küch Salmiqi Köründi
Muxbirimiz weli xewiri
2008-05-08

Bügün tibetlerning taghqa yamishish mahiri sérin wanmo xanim xitayning olimpik meshilini dunyadiki eng égiz pellisi bolghan jumulangma choqqisigha yetküzdi. Ürümchide bolsa xitayning 'tengritagh tori' da, "buningdin 9 yil burun amérika bashchiliqidiki nato toghra nishanlanghan bashqurulidighan bomba bilen yuguslawiyide xitay elchixanisining xadimlirini wehshiylerche partlitip öltürgen idi, bügünki künde gherb uchur wastiliri yene, tibet musteqilchilirini qollap, béyjingda ötküzülidighan olimpik musabiqisigha buzghunchiliq qiliwatidu, shu sewebtin junggoda 'wetenperwerlik' xahishi yuqiri örlewatidu," dep teswirlep bir maqale élan qildi.

AFP Photo
‏

Bügün tibetlerning taghqa yamishish mahiri sérin wanmo xanim xitayning olimpik meshilini jumulangma choqqisida ot yaqmaqta.
Mushu künde, xelqara kishilik hoquq teshkilatining uchur wasitisi bolghan 'közütüsh jurnili' olimpik meshili weqeliri we gherbning xitaygha qarita qolliniwatqan tinch özgertish taktikisi duch kelgen qiyinchiliqlar heqqide mulahize yürgüzülgen bir maqale élan qildi.

Tinch özgertish tesewwuridiki xataliq‏-‏-

‏- Gherbning xitaygha qarita tinch özgertish taktikisi qollinishni amérikining tashqi ishlar ministiri edison ependi 1945 ‏- Yilidin 1953 ‏-Yilighiche wezipe ötigen amérika prézidénti tromangha yazghan doklatida otturigha qoyghan teshebbus idi, ‏-‏-‏- Dep bayan qilinidu yüyen ependining 'közütüsh jurnili' da bügün élan qilghan olimpik meshili weqeliri we gherbning xitaygha qarita qolliniwatqan tinch özgertish taktikisi duch kelgen qiyinchiliqlar mulahize qilinghan bu maqaliside, ‏-‏-‏-‏- U doklatida 'xitayning uzun yilliq tarixi we démokratik shexsiyetchilik xitayda haman ghelibe qazinip, sirttin kirgen tüzümni aghdurup tashlaydu. Bizning xitayda righbetlendüridighinimiz del mushundaq özgirishning jeryani bolushi kérek' dep körsetken. Shuningdin kéyin amérikining xitayni tinch özgertish taktikisi 1949‏- Yilidin bashlap yolgha qoyuluwatidu. Aptor bu maqaliside, xitayni tinch özgertish tesewwuridiki xataliqni bayqighan. Uning bayan qilishiche, bu tesewwurda xitayni sanaetlishish basquchida turiwatidu؛ bu basquchta iqtisadiy tereqqiyatning éhtiyaji siyasiy jehette démokratiyilishishtin yuqiri orunda turidu؛ xitayning dölet rehberliri döletni sanaetleshtürüsh bilen dölet puqralirining turmush sewiyisini yuqiri kötürüsh ishida zor sinaqqa duch kélidu؛ bu jeryanda peyda bolghan wasitiliq bésim arqiliq xitayning tötinchi we beshinchi ewlad rehberliride süpet özgirishi peyda bolup, xitayning hakimiyet xaraktéri özgiridu؛ olimpik musabiqisi ötküzüsh xitayda yüz bergüsi özgirishni tézlitishi mumkin, dep qaralghan. ‏Aptorning bayan qilishiche, bu tesewwurdiki iqtisadiy tereqqiyat özlikidin démokratik tüzümge yüzlinidu, dégen köz qarashning, emeliyette marksizmning iqtisadiy asas üstqurulmini belgileydu, dégen asasiy nezeriyisige oxshap kétidighan yéri bolghanliqi üchün, xitay bu köz qarashni özining prolétariyat diktatorisini mustehkemlishi üchün xizmet qildurup ketti. ‏-‏-‏- Tarixqa qaraydighan bolsaq deydu aptor bayanida, ‏-‏-‏- Eyni waqitta gitlérning urushxumar tebiiti olimpik musabiqisi ötküzgenliki üchün özgermigen idi. Yaponiyimu iqtisadni tereqqi qildurush arqiliq tinchliqperwer döletke aylanmighan idi. Belki bu döletlerde milletchilik xahishi erkin döletlerdikidin éship ketken. Bu döletlerde iqtisadiy tereqqiyat arqiliq yéngidin peyda bolghan ijtimaiy tebiqiler we ziyaliylarmu mustebitlikke qarshi turidighan küchke aylanmay, belki ularning natsist tüzümini qollishi her qandaq waqittikidin éship chüshken idi. Emeliyette, peqet iqtisadiy tereqqiyat bashlinishtin burunla démokratik tüzüm tiklinip bolghan döletlerdila, iqtisadiy tereqqiyat arqiliq zor bayashatliq we démokratik tüzümning kéngiyishi barliqqa kelgen idi.

Ziyaliylarning sétiwélinishi

‏-‏-‏19 ‏- Esirde yüz bergen erkinlik inqilabiy eng qabiliyetlik ziyaliylarni hörmetlep öz sépige qétiwalalmighanliqi üchün, ziyaliylar eyni waqitta erkinlikke qarshi küchlerning menbesi bolup qalghan idi, ‏-‏-‏- Dep mulahize qilinidu bu maqalide, - Kéyinki waqittiki küchlük sowét ittipaqimu yenila mushundaq qarshi küchler teripidin yimirip tashlandi. Hazir xitay hökümiti bolsa eng qabiliyetlik ziyaliylarni sétiwélip öz sépige qoshuwaldi, bu mesile hazir xitayni tinch özgertishni téximu qiyinlashturup qoymaqta. Jemiyetni özgertidighan küchlerning bilim menbesi bolghan eng qabiliyetlik ziyaliylar hazir xitayda , menpeet yémige qiziqturulup yaki bésim bilen boy sundurulup, hetta waqitliq hemkarliq üchün jénini tikip qoyghan xeterlik küchlerge aylinip qaldi.

Xitayni tinch özgertishning heqiqiy küch salmiqi néme?‏-‏-‏-

Olimpik meshilini uzutush paaliyitide melum boldiki, ‏-‏-‏- Dep mulahizisini dawamlashturidu aptor, - Xitayning tinch özgirishini kütüp turghan fransiye hökümiti xitay teripidin yetkiche exmeq qilinip, ya chawak chalalmaydighan ya qarshi turalmaydighan ehwalgha chüshüp qaldi. Bundaq misallardin qarighanda, xitayda kelgüside özgirish peyda qilidighan küch salmiqi - Iqtisadiy tereqqiyat jeryanida meydangha kelgen yéngi ijtimaiy tebiqe yaki ziyaliylar emes, belki jemiyettiki eneniwi qatlam, yeni déhqanlarning yer-Zéminni xususiylashturush herikiti, ishchilarning eqelliy éhtiyajini kapaletlendürüsh telipi, dini teshkilatlarning öz ishigha özi ige igidarchiliq hoquqini qolgha keltürüsh kürishi qatarliq heriketlerdin ibaret bolup qaldi. Buning xitayni tinch özgertishtiki küch bolalaydighanliqi hazir tibet weqeliride ispatlandi. Tesewwur qilishqa boliduki,‏-‏-‏- Deydu aptor mulahiziside,- Melum zorawan küch bolmisa, xitayda özgirish peyda qilishni ishqa ashurush qéyin. Xitayning özgirishi tinch shekil bilen emes, zorawanliq bilen ishqa ashidu dep ishinishke bolidu. "Eger hökümetning zorawanliqida xelqning éqiwatqan köz yéshi qurumisa, kishiler özining xuda ata qilghan tebiiy hoquqigha tayinip uni aghdurushtin özge charisi yoq" dégen dana hökümge asaslanghanda, eger xitay hökümitini özgertish mumkin bolmisa, zorawanliq bilen özgertish eng axirqi chare bolup qélishi mumkin. Buning üchün, kishiler özining mutleq eqidiside dawamliq ching turushqa, hetta erkinlik üchün zörür bolghanda janni tikishke toghra kélidu.
Bésish
Ewetish
Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayda-techliq-ozgirishi-tibet-05082008192836.html?encoding=latin