Muxbirimiz jüme xewiri
2008-05-06
Amérika qoshma shtatliri xelqara diniy ishlar komitéti 2 - May élan qilghan 2008 - Yilliq diniy erkinlik doklatining dawamida, ötken bir yilda xitay yerlik hökümitining uyghur aptonom rayonida yash - Ösmürlerning islam diniy ehkamlirini öginishini izchil cheklep kelgenliki tekitlengen.
Shundaqla, amérika xelqara diniy ishlar komitéti uyghur ilini ziyaret qilghanda xitay hökümet emeldarlirining uyghur aptonom rayonida yash - Ösmürlerning 9 yilliq mejburiy maaripta belgiligen oqush mudditini tamamlashtin ilgiri her qandaq diniy paaliyet bilen shughullinishqa yol qoyulmaydighanliqini tonushturghanliqi otturigha qoyulghan.
Doklat:"uyghur aptonom rayonida yash - Ösmürlerge diniy telim bérish jinayet hésablinidu"
Doklatning dawamida, uyghur aptonom rayonida yürgüzülüwatqan bu xil cheklesh siyasitining xitay merkizi hökümet emeldarliri ilgiri sürgen yash - Ösmürlerning dingha étiqad qilishtin cheklenmeydighanliqidin ibaret bayanatlirigha zit ikenlikini, uyghur aptonom rayonida yash - Ösmürlerge diniy telim bérishning jinayet hésablinidighanliqi körsitilgen. Hemde, buninggha misal süpitide uyghur élining melum bir yézisida 37 neper oqughuchigha diniy telim bergen amine mömish isimlik uyghur ayalning hökümet tarmaqliri teripidin qolgha élinghanliqi, gerche xitay hökümet emeldarliri aminening qoyup bérilgenlikini ilgiri sürgen bolsimu, emma amérika hökümet xadimliri amineni sürüshte qilip uning bilen körüshüshni telep qilghan bolsimu, xitay terepning buni ret qilghanliqi otturigha qoyulghan.
Doklatta bu xildiki tüzümlerning jenubiy uyghur élide téximu qattiq yürgüzülidighanliqi tekitlengen
Uningdin bashqa yene , uyghur aptonom rayonidiki musulman hökümet emeldarlirining, namaz oqush, roza tutush qatarliq diniy paaliyetlerge qatnishishigha yol qoyulmaydighanliqi hetta béshigha yaghliq artishningmu jerimane qoyulush bilen jazalinidighanliqi we bu xildiki tüzümlerning jenubiy uyghur élide téximu qattiq yürgüzülidighanliqi tekitlengen. Doklatning dawamida, uyghur aptonom rayonluq hökümiti islam diniy jemiyitining musulmanlarning hej qilish paaliyitini kontrol qilishini kapaletke ige qilish üchün yéngi belgilimilerni chiqarghanliqi, hemde bu belgilimilerni emelge ashurush uchun musulmanlarning pasportlirini yerlik hökümet apparatlirigha tapshurushqa qistalghanliqi otturigha qoyulghan.
Alim séyitof ": bu amérika hökümitining uyghur mesilisige köngül boluwatqanliqini körsitidu"Yuqirida körüp ötkinimizdek , amérika qoshma shtatliri xelqara diniy erkinlik doklatining xitaydiki diniy erkinlik ehwali tonushturulghan qismida uyghurlarning nöwettiki diniy erkinlik weziyiti tepsiliy otturigha qoyulghan bolup, bu heqte öz közqarishini otturigha qoyghan amérika uyghur birleshmisining bash katipi, uyghur kishilik hoquq qurulushi programmisini ishlewatqan alim séyitofning qarishiche, amérika hökümet tarmaqlirining bu xildiki yilliq doklatlirida uyghurlargha alaqidar mezmunlarni köplep otturigha qoyulushi amérika hökümitining uyghur mesilisige köngül boluwatqanliqini körsitidighanliqini bildürdi. Mezkur doklatning axirqi qisimda xitay hökümitige telepler qoyulghandin sirt yene , amérika qoshma shtatliri xelqara diniy erkinlik komitétining amérika hökümiti we tashqi ishlar ministirliqigha bergen teklip tewsiyiliri bérilgen.
Doklatta xitaygha qaritilghan teleplerning muhim mezmunliri töwendikiche:
"Xitay hökümiti dini étiqadi erkinlikini kapaletke ige qilidighan dölet buyruqi chüshürüshi kérek"Xitay hökümiti diniy étiqadini ashkara yosunda körsetkenliki üchün xelqara kishilik hoquq ölchemlirige qarshi halda qolgha élinghan mehbuslarni qoyuwétishi, hökümet barliq yash - Ösmürlerning diniy étiqad telimini ashkara halda dawamlashturush hoquqini we ata - Anilarning perzentlirige özlirining dini étiqadi buyiche din we exlaq terbiyisi élip bérish erkinlikini kapaletke ige qilidighan bir dölet buyruqi chüshürüshi kérekliki körsitilgen .
Doklatning amérika hökümitige qaritilghan telep - Pikirliride, amérika hökümiti amérika - Xitay kishilik hoquq diplomatik alaqisida qanunning rolini téximu kücheytishi hemde xitaydiki kishilik hoquq we diniy erkinlik hoquqining depsende qilinishini ayaghlashturush uchun xitay hökümiti 1998 - Yili imza qoyghan"puqralarning siyasiy we ijtimaiy hoquq xelqaraliq ehdinamisi" ni xitayda emeliyleshtürüsh teklipi bérilgen.
"Ürümchi we lixasa sheherliride konsulxana ichishni jiddiy telep qilishi kérek"
Mezkur doklatta yene, amérika hökümitining ammiwi diplomatiye paaliyetlirini tibet we uyghur élighiche kéngeytishi hemde uyghur aptonom rayonidiki diniy erkinlik we kishilik hoquq ehwalini közitip turush üchün amérika hökümiti ürümchi we lxasa sheherliride konsulxana ichishni choqum xitay hökümitidin jiddiy telep qilishi kérekliki, xitay bilen bolghan diplomatiye alaqisida yene uyghur musulmanlar, tibet rahiblar duchar boluwatqan ehwallarni otturigha qoyushtiki tirishchanliqni kücheytish, mezkur rayondin kelgen diniy we bashqa rehberlerning xelqara diniy erkinlik ölchemliri buyiche diniy erkinlikke bolghan chüshenchisini kücheytish üchün, ularning amérikida bilim élish pursitini köpeytish hemde erkin asiya radiosidiki uyghurche anglitishni meblegh bilen temin étishni izchil dawamlashturush qatarliqlar otturigha qoyulghan.
Bu teklipler heqqide toxtalghan alim séyitof bu xildiki tekliplerning amérika hökümitining mushu xildiki doklatlirida köplep otturigha qoyulushi , xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan diniy siyasitini xelqaragha téximu ishenchlik rewishte ashkarilashta intayin paydiliq ikenlikini körsetti.
Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-dinniy-ishlar-komiteti-05062008210637.html/story_main?encoding=latin
