Muxbirimiz Erkin Tarim xewiri
2008-05-20
Türkiyidiki her qaysi uniwérsitét, bashlanghuch, ottura mektepler, tetqiqat organliri her xil yollar bilen büyük alim mehmut qeshqiri we uning ölmes esiri `türkiy tillar diwani' ni tonushturmaqta.
RFA Photo / Erkin Tarim
Enqere ümid köy anadolu toluq ottura mektipi türkchem kulubining qurghuchisi, aslixan yaziji xanim oqughuchiliri bilen birge.Hetta bezi nuqtiliq mektepler ulugh alim mehmut qeshqirining resimi we tughulghan - Wapat bolghan künliri yézilghan maykilarni basturup, oqughuchilargha kiydürüp her xil yighinlargha élip bérip mehmut qeshqirini anglatmaqta. Bulardin biri enqere ümid köy anadoli toluq ottura mektipi. Bu mektepning til - Edebiyat oqutquchisi aslixan yaziji mektepte kulup qurup mehmut qeshqirini anglitiwatqanliqini, bu mektep mehmut qeshqirining ismi yézilghan popaykilarni bésip tarqitip mehmut qeshqirini xatirilewatqanliqini, yéqinda mehmut qeshqiri namliq mexsus zhurnal chiqirip büyük alimni türk dunyasigha toshturidighanliqini anglatti. U radiomizgha qilghan sözide mehmut qeshqirining türk dunyasidiki orni, eserlirining ilmiy qimmiti we bügünki roli dégenge oxshash mesililer üstide toxtilip ötti.
Aslixan yazichi xanim aldi bilen mektipide özliri qurghan türkchem kulubi we uning paaliyetliri heqqide toxtilip mundaq dédi: "eslide her edebiyat oqutquchisigha oxshash menmu türk tiligha nahayiti ehmiyet bérimen. Ötken yili ümid köy anadolu toluq ottura mektipi türkchem kulubini qurduq. Bu kulubning ismini türkchem dep qoyduq. Biz pütün paaliyetlirimizde türk tilining qanchilik muhim bir til ikenlikini tekitleshke tirishiwatimiz.
Türkchining bilinmigen tereplirini otturigha chiqirishqa tirishiwatimiz. Biz türkchem kulubi bolush süpitimiz bilen dangliq kishilerni teklip qilip léksiyiler berduriwatimiz. Mektipimizde tam gézitlirige maqale yézish arqiliq kishilerni ana tiligha ige chiqishqa ehmiyet bérishke chaqiriwatimiz. Biz enqerede kochilarni aylinip dukanlirigha chetel tilida isim bergen kishilerge idiyiwiy xizmet ishlep dukanlirining ismini türkchige özgertishni telep qiliwatimiz. Yéqinqi yillardin béri türkiyide ana tilgha ehmiyet béridighanlarning sani kündin - Künge köpiyiwatidu. Enqerediki pütün rayonluq hökümetlerni ziyaret qilip chetel tilida isim qoyghan dukan we shirketlerning isimlirini özgertishni telep qiliwatimiz.
Bulardin bashqa zhurnal chiqiriwatimiz. Bu yil mehmut qeshqiri yili bolghachqa mehmut qeshqiri we uning ölmes esiri türkiy tillar diwanini xelqimizge tonushturuwatimiz." Aslixan yazichi xanim, büyük alim mehmut qeshqiri heqqide paaliyetler élip bériwatqanliqingizni dep öttingiz, konkrét néme paaliyetlerni élip bériwatisiler? dégen sualimizgha jawab bérip mundaq dédi: "mehmut qeshqiri heqqide bezi xizmetlerni qilduq. Buningda mehmut qeshqirining tughulghanliqigha 1000 yil bolghanliqini tekitleshke tirishiwatimiz. Sizgimu melum mehmut qeshqiri yazghan bir grammatika kitab bar. Téxiche tépilghini yoq.
Türkiye yawroasiya yazghuchilar jemiyiti bu kitabni tapqanlargha 1000 jumhuriyet altuni béridighanliqini élan qilghan idi. Biz bu kitabqa kishilerning diqqitini tartish üchün bu kitab heqqide waraqchilarni bésip tarqitiwatimiz. Biz 2008-Yili mehmut qeshqiri yili munasiwiti bilen mehmut qeshqirining resimi, ismi we familisi, tughulghan we wapat bolghan yili yézilghan maykilarni bésip tarqitiwatimiz." Enqere umidkoy anadolu toluq ottura mektipi oqutquchisi aslixan yaziji xanim mehmut qeshqiri we uning eserlirining türk dunyasi üchün shundaqla ilim dunyasi üchün intayin muhim ikenlikini éytip mundaq dédi: "aldi bilen ilmiy heqiqetler bar, uni qobul qilishimiz kérek.
Birinchisi mehmut qeshqiri tunji türkche grammatika kitabining yazghuchisi. Tunji qétim qamus yazghan kishi. U yene tunji qétim bundin 1000 yil burun lughet yazghan kishi. Menche mehmut qeshqiri türk dunyasi üchün nahayiti muhim bir shexs, chünki türkologiye ilmining qurghuchisi. Türk dunyasi medeniyitige öchmes töhpilerni qoshqan kishi. Türkiy milletlerning eng chong kemchilliki ana tiligha yéterlik derijide ehmiyet bermeslik. Mehmut qeshqiri `türkiy tillar diwani` namliq esiride türk tilining qanchilik bay bir til ikenlikini, uninggha ige chiqishimizning ehmiyitini körsitip bergen.
Qanche ming yilliq türk tarixigha qaraydighan bolsingiz, mehmut qeshqiridek kishidin peqetla bir qanche kishini köreleysiz. Mesilen qaramanli mehmet, mustafa kamal atatürk. Menche mehmut qeshqiri türk dunyasidiki eng muhim kishidur. Biz mehmut qeshqirini xelqimizge tonushturush üchün néme qilsaq az dep oylaymen." Aslixan yaziji xanim ana tiligha ehmiyet bérishning intayin muhim ikenlikini, emma türk dunyasidiki bezi türkiy milletlerning ana tiligha ige chiqmasliqining özini qattiq renjitkenlikini éytip mundaq dédi: "1993-Yili könglümni qattiq yérim qilghan ikki weqe bar. Bu yillarda türkiy jumhuriyetler arqa - Arqidin musteqil bolghan idi. Türk dunyasi oyghiniwatatti. Biz bir küni türkiy milletler birliki qurulidu dep hayajanlinip kütiwatattuq.
U yili tunji qétim qara déngiz iqtisadiy birlikining yighini chaqirildi. Bu yighingha türkiye sahibxanliq qilghan idi. Emma bu yighingha qatnashqan dölet rehberlirining hemmisi türkmen, ezeri, özbek we qazaq idi. Emma ular bir - Biri bilen rusche sözleshken idi. Yighinda hemmisi öz ana tili bilen emes, rusche söz qildi. Gerche bu türkiy jumhuriyetler musteqil bolghandin kéyinki17 yil ichide nurghun nersiler özgerdi. Epsuski ruschining tesiridin qutulalmidi, téxiche bu jumhuriyetlerde rus tili ishlitilmekte. Bu jumhuriyetlerdin türkiyige kelgen oqughuchilarmu öz -Ara rusche gep qilishidu. Shunga bu türkiy jumhuriyetler mehmut qeshqirining eserlirini, uning ana tilgha bolghan söygüsini yaxshi öginishi kérek." Enqere ümid köy anadolu toluq ottura mektipi türkchem kulubining qurghuchisi, aslixan yaziji xanim buningdin kéyinki pilanliri üstide toxtilip mundaq dédi: "bu yerdiki mekteplerde oqughuchilargha mehmut qeshqirini anglatmaqchimiz.
Mehmut qeshqiri yili munasiwiti bilen mexsus bir zhurnal chiqarmaqchi boluwatimiz. Zhurnal chiqirish üchün teyyarliq xizmetlirimiz pütüp qaldi. Téxnika xizmetlirimizla qaldi. Bu zhornilimiz yéqinda chiqidu. Xudayim buyrisa bu zhornilimizni büyük alim mehmut qeshqirige yarashqidek, sewiyilik qilip neshr qilimiz. Bu zhornalni peqet türkiyidila emes, ejdatlirimiz kelgen türkistanghimu yetküzimiz. Bizning meqsitimiz büyük alim mehmut qeshqirini we uning eserlirini dunyagha anglitishtin ibarettur."
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/mexmut-qeshqiri-soygusi-05212008081141.html/story_main?encoding=latin
