KÖKTE KÜNNUR YERDE UYGUR, QUYASH TUGHUMDUR DILIMDA GHURUR

Korash Atahan


1)Biz Uygurlar qanche ming yilliq dölet qurush tarixigha ige, Ariyan tipidiki qedimiy bir millet. Türkler, Ezerbeyjanlar, Özbekler, Türkmenler, Kashkaylar, Tatarlar, Qazaqlar, Qirghizlar we tilimizning yene bashqa diyalekit hem shiwiliride sözlishidighan goruppilar Uygur nesillik xelqler bolupla qalmay, bügünki German, Ungar (Wengir), Bulghar, Pin, Ukrayin, Irland, Iran xelqliriningmu tomirida Uygurning qéni örkeshlep turidu.Biz ige chaqisiz, kélip chiqishi éniq bolmighan, tarixi üzük hem qisqa shundaqla qérindashliri bolmighan bir yétim millet emes.
2) Biz Uygurlar dunyada eng deslepte yéziq qollanghan, metbee, qeghez, reh, tömür, miltiq dorisi, kariz, chaq qatarliqlarni keship qilghan, 3 ming yildin artuq sheherlishish medeniyitige ige, özimizge has diniy étiqat, senet, pelesepe enenisige ige bir qedimi millet. Biz özimizning yoqarqidek bir qatar ebzelliklirimiz bilen insaniyet tarixida qedimqi eng yüksek medeniyet dep qaralghan, qedimqi Misir medeniyiti, babilun medeniyiti, Hindi medeniyiti, Merkizi Asiya medeniyiti, Xitay medeniyiti, Gérik medeniyiti, Maya medeniyiti qatarliqlargha asas salduq.
3) Biz Uygurlar parlaq we yüksek medeniyitimiz bilen 40 ming yil awal mu döliti, 17 ming yil awal Asiya-Yawropa Uygur Imparatorluqi, 10 ming yil awal Asiya-Yawropa Uygur kompedratsioni, 7 ming yil awal Qarahan Iparatorluqi, 5 ming yil awal 10 Uygur 9 oghuz komfediratsioni, 2 ming 500 we 2 ming yillar awal büyük Asiya Hun Imparatorluqi, Büyük Yawropa Hun Iparatorluqi, 1 ming 500 yil awal, Aqhun Imparatorluqi, Köktürk Iparatorluqi, 1 ming 200 yillar awal Uygur Imparatorluqi, ming yillar awal (Uygur Qarahanlar döliti, Quchu Uygur döliti, Kengsay Uygur döliti qatarliq 3 küchlük döletni özichige alghan) EDIQUT UYGUR EMPARATORLUQI qatarliq küchlük Iparatorluqlarni we Chaghatay Uygur döliti, Seidiye Uygur döliti, Qeshqeriye qatarliq döletlerni, we yéqinqi yillarda Sherqiy Türkistan Islam jumhuriyiti, Sherqiy Türkistan Jumhuriyti we bügünki Amerika qurulghan Uygur hökümiti qatarliq hökümet we teshkilatlarni qurghan, tarixning éghir sinaqlirigha berdashliq bereleydighan we bérip kéliwatqan bir millet.
4) Bilinip turiwatidu, soruqchuliqimiz, azapliq künlirimiz, xaniweyranchiliqimiz uzaqqa soziliwermeydu. Yoqalmighanliqimiz bir möjize, dunyada düshmini bizningkidek küchlük, bizdek béshigha éghir kün kelgen yene bir millet yoq, Allahning bir mexsidi bar, qan yashlirimiz bilen pakliniwatimiz, chéniqiwatimiz, özimizge, özlükimizge kéliwatimiz.Biz yoqalmasliqimiz kérek, qénimizdiki esil ersiy üstünlük haman bir küni wolqandek partilaydu. Xeq hoquqlirimiz qolimizgha qaytidu. Qanlar éqiwermeydu, qumdek soruliwermeymiz, horluniwermeymiz, pakliniwatimiz, Merkiziy Asiyada biz qurmaqni istigen bir dölet bar, u bolsimu Uyguristan.
5) Bir dölet medeniyet, din, kapital qatarliqlarni perwish qilidighan, özini özi idare qilalaydighan etnik goruppilargha nesip bolidu. özini özi idare qilalmaydighan chuwalchaq xelqler san jehettin qanche üstün bolsimu, jughrapiywi jehettin qanche paydiliq sharaitqa ige bolsimu, qanche köp paydiliq pursetlerge ige bolghan bolsimu bashqilarning horlishigha uchraydu.

6) Biz Uygurlardiki chéchilangghuluq, shehsiyetchilik kolliktiwizimliq angdiki töwenlik bashqa milletlerdiki chéchilangghuluq, shehsiyetchilikke, kolliktip angning töwen bolishi qatarliqlargha oxshimaydu. bizdiki peqet hoquqidin barghanche ayrilip qéliwatqan bir küchlük milletning bésip ötidighan köngülni ghesh qilidighan bir tereqqiyat basquchidur. Bizning xaraktérimizda yoq nersining bar, bar nersining yoq bolup qalghini yoq. Imparatorluq dewridimu shundaq edi. Bizdiki bixliniwatqan siyasi anggha wekillik qilsa bashqa bezi milletlerdikisi sapasi töwenlikke wekillik qilidu. Bir paeche meshhur may boyaq esiridiki renglerni, arqigha yandurup arlashturiwetse bir döwe kéreksiz nersige, bir dangliq semponiydiki tawushlarni eslige qayturup halighanche arlashturiwetse ademni bizar qilidighan yéqimsiz awazgha aylinidu. Bizdiki közimizge set körüniwatqan bir qisim kolliktip tebiyet hudi reng we tawushliri qalaymiqanlashturiwétilgen resim we muzikigha ohshaydu, u her birsimizning ortaq küch chiqirip tüzitishimizni kütiwatidu. Biz uni etnik groppimizning, milliy topimizning küchiyishi we dölet qurushimizning ham matériyali dep qaraymiz. Dölet bu xil chéchilangghuluq we bu xil shehsiyetchilik sewebidin dunyagha kelgen. Bizde uning emeliyettin ötken nezeriyiwi asasiy bar, gep uni qandaq teshkilleshte, gep uningdin qandaq paydilinishta, gep uni qandaq organizatsionleshte. Bu yene shehsiyet bilen etnik birlikning munasiwetige, etnik birlik bilen xelqara munasiwetlerge bérip chetilidighan nazuk mesile. Xelqimizde gunah yoq, otqa bashliduq kirdi, sugha bashliduq kirdi, yene néme qilsa bolatti?! Jawapkarliq bar bolsa eng deslepte özimizde, yeni siyasiy, diniy, iqtisadiy we medeniyet jehettin milletke ige chiqish salahetige ige dep qarlghan yol bashlighuchilarda.
7) Biz Uygurlarning kolliktip we shehsiy engida, ademde tebeiy bar bolidighan bir türlik menpietpereslik bar. Bu xil menpietpereslik hakimiyettin ayrilip qalghanliqimiz üchün, wedölet qurushni emelge ashuralmaywatqanliqimiz sewebidin, kolliktip angdiki menpetdarliq istikining qanmasliqini keltürüp chiqirip, he dese burnining uchini köridighan, tar dairidiki shehsiyetchilikning yamrap kétishige, ikki yüzlimichilikning bash kötürishige sewep boldi. Bu xil shehsiyetchilik we ikki yüzlimichilik keltürüp chiqarghan chéchilangghuluq, pursetpereslik, chiqishalmasliq, milletning wujudidiki tebeiy enirgiyning bir qismi bolup, paydilinalisaq hayati küch beghishlaydu, paydilinalmisaq eng kühlik düshminimizge aylinidu. bu huddi ressammning aldidiki perqliq rengleni keltürüp chiqiralaydighan boyaq we kompazetor aldidikibir-birige oxshimaydighan ala taghil awazlargha ohshap kétidu. Bu huddi bir parche meshhur resim sizilishtin awalqi boyaqlarni bir-birige arlashturiwetse poqqa, bir meshhur semponiydiki awazlarni bir-birige arlashturiwetse ishekning hangirishigha ohshap qalghandek ish. Güzel pir parche resim sizish, meshhur pir parche muzuka yézish elbette talant we erade telep qilidu. Tapa tene qiliship, qolning uchida qilghan bilen ish pütmeydu. Dunyada asan ish yoq, bu reng we awazlarni, Insaniyetning 21 - esiridiki iqtisad we ediologiye chüshenchillirige bizning eqliy we jismaniy küch quwetimiz yar bergen eng yoquri mümkinchilikte organizatsionlashtürishqa yüzlinelisek, xelqimiz échirqap kütiwatqan bir milliy dölet tughulidu. Bundaq qilish üchün eng aldi bilen milliy kimlikimizning mewjut bolushi we bolmasliqigha tesir körsitiwatqan aktip we passip amellarni mukemmel dérijide mölcherlishimiz, tehlil we tetqiq qilishimiz, eqliy xulase chiqirish we chüshenchilerni xelq arisigha yetküzishke kapaletlik qilishimiz, ibadet qiliwatqandek estayidil, balimizgha tamaq teyyarlawatqandek mesuliyetchan bolishimiz lazim. oylanmay pikir qilishtin, aldiraqsanliq we tenteklktin, rohiy ghalbiyetchilik we chüshkünlüktin saqlinishimiz lazim. Din, medeniyet, iqtisad we senet qarashlirining muazinnitige alahede ehmiyet bermigende aqqqan qanlar görge, kelgen sular chölge kétidu. Sen Xitaymu emes, Ottura Sherqliqmu emes, Yawropaliqmu emes, Türkmu emes bir nerse ekenlikingni awal mölcherle. Eng muwapiq bir egeshküchining arqisidin mang, iqtidarliq ademlerni etrapinggha topla, özengde bar bolghan üstünliklerdin paydilinishqa waqit, eqil we emgek serip qil. Bashqilardin artuqche umid kütme, emma türlik munasiwetlerni ehtiyajgha qarp tengshep tur. Dostni köpeytelmisengmu, düshmendin birsi azaysun. alayide muhim bir ish, Uygur xelqining ichide düshmen yoq, düshmelik bar, xelqni terbiylesh oyghutush kérek. Uygur bilen Uygurning, undin qalsa Uygur qénini toshup yashawatqan wetinimizdiki, Qazaq, Mungghul, Qirghiz qatarliqlar bilen Uygurning türlik munasiwetlirini, Uygur bilen Xitayning munasiwetliri asasida bir terep qilishtin her waqit saqlanmaq lazim. Shuni dawamliq estin chiqarmasliq lazim, ejdatlirimiz qedimdin yashap kéliwatqan merkizi asiyada Uygurning qéni arlashmighan bir etnik topluq yoq. Bu periqliq til we shéwilerde sözlishidighan millet we etnik groppilarning Uygur qéni üstin bolghan qisimliri bügünki kündimu Sherqiy Türkistanda biz bilen birge yashawatidu.Ularning yiraqtiki Mungghul, Qazaq, Qirghiz, Tunggan, Shiwe qatarliq qérindashliridin perqi bar. Misal, hazirqi Sherqiy Türkistan Qazaqlirining mutleq köp qismini, bolupmu Qirghizlirini Qazaqistan we Qirghizistan xelqliridin ayrip qarap, ular ming yil awalqi Uygurlarning Ediz qebilisidin idi, dep qarawatqan küchlik tarixchilar we anterpologlar bar. bu elbette merkizi Asiya milletler ekilogiysige toghra kélidighan bir qarash. Buningdin qarighanda bügünki Sherqiy Türkistanda yashawatqan Xitaydin bashqa etnik groppilarning hemmisi bizning yéqin yaki yiraq qérindashlirimizdur, biz ular arqiliq, ular bügün mensup bolup yashawatqan etnik groppa we milletler bilen baghlinip turimiz., buning bizge intayin chong paydisi bar. Uningdin bashqa xelqara mesililermu bar téxi elbette.
8) Biz Uygurlar bir birimiz bilen pétishalmaydighan bolup qalghandek körüniwatimiz, bashqilarmu shundaq tonushqa kéliwatidu, bu xata. bizdiki bu pétishalmaslik dewlet qurush ehtiyaji we téxirsiz teliwidin kélip chiqiwatidu. Dölet bar bolghan bolsa ular siyasiy reqipliri bilen pétishalmighan, riqabet ichide milliy menpieti üchün hayatini atighan bolatti. Bu xil ebzellik teshkilatlandurulmighachqa, dölet bolmighachqa özimizni téximu ajizlashturiwetidighan, özimizni özimizning yeghida qorup-tügitiweteleydighan heterlik nersige aylinip qéliwatidu. Téximu éniq éytqanda Uygurgha oxshash ichi küchlük, xaraktéri üstün millet hakemiyitidin ayrilip qalsa özini özi halak qiliwetidu.

Qérindishim köngülni ghesh qilidighan riyalliqimizdin umidsizlenmeng, siz bir nesebiy üstün xelqning perzenti, küchlük teshkilatchilarni saqlap turmay ishni özingizdin bashlang, Uygur bolsila, munapiq bolmisila shertsiz söyüng, sewrichan bolung, téxir qiling, chidang. eqilliq xelq kütkinidek teshkilatchigha érishelmisimu özini özi muapizet qilip kétidu. Chünki ular charwa emes. Bezi milletler bar dahini tughidu, bezi dahilar bar mlletni tughidu. Biz zadi qaysisigha mensup, bu heqte oylinip béqing, yéqin ademingiz bilen söhbetliship béqing.9) Qérindash turup, qérindaslar ara zidiyetlerni, dost düshmen otturisidiki munasiwet dérijisige kötürgenlerni, hörmet qilghanlarning, arqisidin egeshkenlerning we qanat astigha alghanlarning qelbide, hayinliq, satqinliq bash kötüridu.10) Bir milletning gorupilar boyiche qoghdaydighan, rayonlar boyiche qoghdaydighan bir nersisi bolidu. Uning némilikini biliwélish kérek. Bilmigenler ailisidikiler we yat milletning horlishigha uchraydu. Aile, mehelle, yurtni merkez qilip shekkillengen saghlam bir munasiwet, dölet qurulushning téxirsizlikige hameldar bolidu.
11) Milliy xaraktérimizdiki birlikni qoghdap qélishning bir qimmetlik engüshtéribar, u bolsimu özingiz her küni ayrilalmaydighan, milliy menpietimizge wekillik qilidighan bir eddiyge yaki melum bir shehiske we yaki dewrimizde bar bolghan nopuzluq bir teshkilatqa shertsiz boy sunush.
12) Qérindashlargha ehtiyajgha qarap sahib chiqmasliq, sizni tar menidiki shehsiyetchilik patqiqigha, uni hayinliqqa, munapiqliqqa mehkum qilidu.
13) Qilghan yahshi ishliringiz heqqide köp sözlimeng, bashqilardin anglang.
14) Eqillik bolsingiz her dayim bashqilarni eyiplela yürmey, özingizni milliy menpiet qélipimizgha sélip turung. Shundaq qilghanda sizge yene bir ish chiqidu, u bolsimu özingizni eyiplesh.
15) Hey Uygurum, Eger siz we siz yaqturidighan ademler éytqandek, silerningla toghra bolghan bolsa, siler xata digenler yoqulup ketken, siler meqsetke yetken, siler hemme nersining üstige chiqqan bolattinglar. Siler bir chemberning etrapida yüzlinip turiwatisiler, hemmidin toghrisi uning merkizide. meghrurluq, aldiraqsanliq we tenteklik qilmanglar. Özenglar we düshmininglarning nemilikini bilemsiler!? hetta bir dingha ishenmisenglarmu, bir tilda sözlishelmisenglermu, bir dölette yashimisanglarmu... eqlinglar bolsa birlishettinglar. Qandaq milletler shundaq qilalaydu oylap béqinglar. Biz Uygurlar bir türlik kolliktip meslik ichide yashawatqan bir millet. Meslik yeshilmeywatidu, némide narkoz qiliwetilduq bilmeymiz. meslikimiz yeshilse idi, birge bolsa nomustin kolliktip öliwalghan, birge bolsa ejdatlirimizning shan shöhritini yene tiklep, yüz yilliq nomusimizni yuyghan bolattuq.
16) Qulluqtiki bir Milletning balisi turup, tapqinini keypi- sapagha, eyish-ishretke, ailisining chong yep chong ichishige, bashqilargha özini körsütishke, orunsiz meghrurlinishqa, he dese özining mengiwatqan yolini toghra dep walaqshishqa adetlinip qalmay hem undaqlarning arqsidin lalma ittek kétiwermey, öz milliti üchün, haytidin, turmushning rahitidin, mal-dunyasidin, shehsiy arzu hewesliridin waz kechkenlerge hem ularning ailisidikilerge, pütün eqli iqtidarini milletning nijatliqi üchün serip qilip, özi, ailisi, dostliri éghir künge qalghan bolsimu, derdini ichide bilip, ün tünsiz yashawatqanlargha Allahning raziliqi üchün salam béring. Ularni tepip hemdemde bolung, haligha yéting, qollirigha söyüng, yardem tileng! Ishning qiyinidin qechip asinigha yügürmeng, asininimu qilmay yekke yigane yaki top-top bolup, yawayi haywanlardek qarangghu kamargha bekiniwalmang. Siz qandaq adem bolung, qilishqa tegishlik bir ishingiz bar. Döliti bar milletlermu jim yatmaywatidu. sizge bu behestilik, hangwaqtiliq, deltilik, haterjemlik, horunluq, xoshyaqmasliq, özini chaghlimasliq nerdin kéliwatidu.
17) Uygurlardin waysawerme, hemmimiz özimiz bilimiz, xayin bolmisaqla künimiz nahayiti teste ötiwatidu. sen birsimizge yahshilik qilding, uni bilimiz. Sining bizge yahshiliq qilishinggha sewep bolghan nersini sanga ALLAH bergen. Eger biz sendin yahshiliq körüp, sanga qayturalmisaqmu bashqa bir qérindishimizgha qayturalmisaq u chaghda néme qilishni Allah belgülisun, emma qayturush iqtidarigha yételmisek Allahning bir buyruqi bar.

Özeng qanchilik némiting, he dese teshkilatlarni tillaysen, nopuz egillirimizning yüzini tökisen, ularni kishilerning közige set körünidighan qiliwetken séning eqilsizliqing. Sendek ademler bolghachqa küchlük teshkilat, küchlük yolbashchi yoq. teshkilat qurmaq, yetekchilik qilmaq asan emes. Sen eqilliq bolsang nachar teshkilatlar shallinip serhili, ajiz teshkilatchilar shallinip, serkisi chiqatti. Shu Uygur bolmighan bolsa bügün sen bolamting? Birsidin yaki bir teshkilattin waysighanda Uygur...Uygur digen sözni tola tilgha alma, sen bilen alaqe qilghan adem yaki teshkilat Uygur emes, Uygur anangni bir nerse qilghanmu!? Kökte künnur, yerde Uygur; Quyash tughumdur, dilimda ghurur! dep yasha. Özengning chawisini chitqa yeyip, özini Uygur demeydighan tuz korlargha, milliy düshmenlirimizge oyan qoyup berme. Ichimizdiki hamaqetler sen deltining sözlirige ishinip qalmisun.
18) Behestilik qilmang, oynap sözlisingizmu oylap sözleng. Ejdatlirimiz söz atqan oq, dep bikar éytmighan. Söz arqiliq millitingizge hayatliq, düshminingizge mamatliq bereleysiz.
19) Behestilik qilmang, özingizni dada balisini bashqurghandek bashqurup turung, kichik bala her poqni yeydu, adem kallisini ishletmise, u bir kichik bala.Kökte künnur, yerde Uygur; Quyash tughdur, qelbimde ghurur. dep yashang.
20) Hayatta her kim xatadin saqlinalmaydu, emma tekrarlimang.
21) Özingizni biling, siz Alman yaki Engiliz emes. Bu dölette dölet qurup bolghan ademdek haterjemlikke chümüp ketmeng. Bu yerning igisi bar.itlardek chishleshmeng, bizge börining mijezi udum qalghan millet, böre bir birini asanliqche chishlimeydu, owgha teng chiqidu, herkim tegishlikini alidu. bir-birimizni qangha boyighangha nomusimiz aqlansa idi, u bashqa gep. Emma... emma...Bizning bu yerde yashawatqinimiz xelqimizge paydiliq bolsa bolatti, emma paydisidin ziyini, rahitidin azabi köp boliwatidu, oyghanmisaq Yawropalqlar bizni desmiy sélip, Xitaylar bilen soda qilidu.
22) Bezillirimizning turmush, tirikchilik, adet qarashlirini körse ademning ichi élishidu,Yawropada turup Xitayche amilning tesiridin qutulalmasliq, qutulghan teqdirdimu öziningkini untup, özi turghan muhitni diwanining haltisigha ohshutiwélish shamili chiqiwatidu. Biz Uygurlar hayatliq qarishi, tirikchilik enenisi, ehlaqi qarash, tuqandarchiliq munasiweti, jemiyet chüshenchisi tereplerdin hazirghiche Dunya milletlirige örnek boliwatqan xelq. Men wetende bir edebiyat heweskarining, L. Mutellipning Xitaylar Amérikiliq bir yazghuchining kitabidin terjime qilghan bir parche shérinikötüriwelip, shériyitimizning tereqqiy qilmighanliqidin way séliwatqanliqini körgen idim. Diqqet qilayli, bezi xelqlerdek göshni putizning barmaqlirigha qisturup turup toghraydighan, poq yigen haywanlarning göshi tatliq dep qaraydighan, burnimizdiki qaqichimizni elip ishtiha bilen qasaydighan, paydiliq dep qungigha qisturiwelip sesitilghan mewilerni istimal qilidighan bolup qalmayli.Eger bizning bir qisim bashqilar özleshtürüp bolalmighan mukemmel adetlirimiz (Ana tilda sözlishish, yemek- ichmek, örpiadet, kéyinish, yürüsh turush...wb.) közingizge set körünip qalghan bolsa rohiy késeller mutehesisige wahtida körünüp béqing.
23) Hayat bir teyatir, her bir millet teyatérining uslubi oxshashmaydu,siz Uygur, Uygur teyatéridila qimmitingizni tapalaysiz,rol alghan perdingizde qehringiz we zehringiz bilen rol éling, shundaq qilsingiz xelqingizning alqish sadaliri ichidin düshmenliringizning echinishliq ingirighan awazini angliyalaysiz.
24) Shehsiyetchilikimizni milliy menpietwazliq, qérindashliqni milletchilik dérijisige kötürelmeywatimiz, kötüreligen bolsaq, birinchidin, Etnik birlikimiz perwishke érishetti, milliyetchilik küchiyetti, ikkinchidin ,özimizgha xas shekildiki Kapital jughlanmisigha érishettuq, sanaet millitge aylinattuq, üchünchidin,özligimizdin teshkilatlinalaytuq we teshkilatlanghan yat Milletler bilen bir shirede olturup, heq hoquqlirimizni ulargha tonutup,özimiz qoghdiyalaydighan politik milletke aylinalaytuq.
25) Milliy menpiet nuqtisidin birlishelmeslikimiz bizni barghanche yaman künge qoyiwatidu, birlishishimizni düshmen halimighanliqi üchünla, bilip bilmey uning depigha usul oynawatimiz, u bizdin hemme nersini eli bolay dewatidu, emma bizge bergini, siz bir usulchi millet digen söz.Xitaylar bu sözni bikargha éytmighan. Ajizlap kétiwatimiz her küni bir nersidin ayrilip qéliwatimiz, bizdi nechche hesseme deniyetsis milletlermu bu jehette bizdin ilghar bolghanliqi üchün xelqimizni közge ilmas boldi. Bunjdaq kétiwersek bizni bir türlük umid bilen béqip chong qilghan ata-animizmu, milletning ghurui hesaplanghan xotun- qizlirimizmu, öz neslimizdin bolghan perzentlirimizmu bizni közge ilmaydighan bolidu. Beziler buning gunayini sergerdan teshkilatlardin körüwatidu. Siz, ailingiz, dostliringiz shu teshkilatlargha qanchilik dérijide yéqin turalidingiz? biz Uygurlarda söz tola, belkim bir bahaningiz bar. Ular xata qilghan bolsa teshkilatlinip siz toghra qiling, qilalmisingiz toghra qilidighanlarni yétishtürip chiqsaq bolidu emesmu.adem toplashmighan teshkilat tashlinip qalghan mazargha oxshaydu, uninggha her küni dua qilip, shehsiy mülikingizdek perwish qilishingiz belkim besh yil, belkim on yil, belkim yigirme yil zirikmey térikmey bu herikitingizni dawamlashturung, bir qétim hayajan bilen qilghan nechche dollar yardimingiz, ikki qétim teshkilatni pete qilghiningiz, töt besh qétim hosh yaqmighandek qilghan namayishingiz kupaye qilmaydu. Bilemsiz Xitay milliti cheksiz ketken zeminimizni bésiwélish, bayliqlirimizni bölüshiwélish, xelqimizni bügünkidek nechche goruppigha parchiliwétish, bügünkidek bay, medeniyetlik, küchlük milletke aylinish üchün 5 ming yildin béri milyon milyonlap qirilip ketti, milyon milyonlap ziyan tartti, éghir künlerge qaldi, emma shu nerse éniqki héch zérikmidi. Bizning Xitaylardin üginidighan jiq nersilirimiz bar we Xitaylardin üstün turidighan jiq ebzellikimiz bar.buningdin kéyinki dunya bundaq qara neyet bilen tolghan Milletlerning herikitige chek qoyidu, emma biz barghanche özimizni özimiz idare qilalmas halgha chüshüp qalsaq, Xitaylardin héch periqlenmes Etnik goruppilarning birige aylinip qalsaq, barghanche biz üchün paydiliq boliwatqan pursetlerdin, chet ellik hemayichillirimizdin, Etnik qérindashlirimizdin sezgürlik bilen paydilinalmisaq, neslimiz quruydu, menggülik nomusqa qalimiz.

Buning üchün ishni yéngidin bashlashqa toghra kéliwatidu. Biz deslepte Millitimizning qandaq bir ademlerdin teshkillengenlikini tonushimiz kérek, bu digenlik Uygurgha din jehettin, siyasiy jehettin, medeniyet jehettin, ekinomiy jehettin xelqara yüksek ölchemni qoymay milliylik, milliyetchilik, Uygurluq jehettiki ulargha eng mas kélidighan bir ölchemni qoy digenliktur. Hazir xelqimizde birqanche türlik goruppa bar. Buni Islam dinigha ishinish jehettiki, chetel medeniyitige tutqan pozitsiye jehettiki, Xitayning bizge qaratqan parchilash siyasitige qayturiwatqan inkas jehettiki, heqiqiy milletperwerliktin, wetenperwerliktin ayrilghan sahta dinchilik, sahta milletchilik, shehsiyetchilik, menmendaliq keltürüp chiqiriwatidu. Din tereptin bizge nechche yüz yilliq islam döletlirigimu yarashmaywatqan pundamitalistliq eddiye mas kelmeydu. Milliy uyushushchanliqimizgha mas dérijide soghaqqan, sewrichan bolmaq lazim. Biz xélila tüzük musulman, bezi nersiler zoluq bilen emes waqitning ötüshi bilen kamaligha yétidu. Xitay siyasitige qaritilghan inkas jehette humsiliq bilen teslimchilik yoligha mangmasti, jan baqar kochigha kiriwalmastin bir éghizda yaq!; bir éghizda bolidu deyish kérek. Eng zör mümkinchilik bilen, meyli weten ichi yaki weten siritida bolsun ziyan tartqan teqdirdimu yaq!dep éytishqa tegishlik yerde bolidu! Demeslik kérek.
26) Birlisheyli!biz Qazaqistanda, Qirghizistanda, Özbikistanda, Türkmenistanda, Afghanistanda, Türkiyede yashawatqan hemshirilirimizni (Uygurlarni) ular özlirige u yerni menggülik weten dep qarighan bolsa Uygur demigendek, wetinimizdiki Qazaq, Qirghiz, Özbek, Tatar xelqinimu ular wetinimizni mengülik ana dep qarisa, özimizning jan jiger qérindishimiz mundaqche éytqanda Uygur dep qaraymiz. Chünki hemmimizning yiraq ejdadi qedimki Uygurlardur, hemmimiz qedimqi Uygurlarning ewladi. Buning ichide elbette Mungghullarmu bar.
27) Gorohwazliq, yurtwazliq, meslekwazliq, tar dérijidiki etnikwazliq qilmayli. Biz tarixta hemme dertni teng körduq, hemme hushalliqtin teng behrimen bolduq, kelgüsidimu shundaq bolidu, Türkiyede yashawatqan Uygur nesillik xelqlerning hemmisining pasportigha Türk dep yézilghandek, Qazaistanda yashawatqan Uygur nesillik xelqlerning hemmisining pasportigh Qazaq dep yézilghandek wetinimizde yashawatqan mengü yashash ehtimali bolghan, bizge düshmen közide baqmaydighan xelqlerning hemmisige Uygur kimliki bilen muamile qilishimiz lazim. Herqandaq chaghda ular bilen mümkin bolghan dérijide söhbetlishishimiz,birnimu qaldurup qoymasliqimiz lazim. Dostlirimizdin bolupmu qérindashlirimizdin ayrilip qélishqa yene bolmaydu. Bu jehette kéyinki ikki qétimliq jumhuriyet qurush tariximizni tenqidiy örnek qilish kérek.
Eng deslepte özini Uygur kimlikide tonughanlar bilen ish bashlang, yükning éghirini kötürüng. Chong ishni qoyup özingizni terbiyeleng,andin nöwet Ailingizge, andin uruq tuqqanliringizgha, andin dostliringizgha, andin goruppingizdikilerge, andin siyasi teshkilatlirimizgha tesir körsiting. Shu derjige yetkende nesildash xelqler we dost milletlerning ishliri özlikidin helbolidu. Özingizning ichidiki ishlargha puhta bolmisingiz nesildash xelq we dost milletlerni bizar qilip, tajawuzchilar terepke yolgha sélip qoyidighan ish chiqidu.
Ishlar biz kütkendek bolmisa her türlik munasiwetlirimizde Ittipaqsizliq kélip chiqidu. Ittipaqsizliq hudiy kirge, Virusqa, mikropqa ohshaydu. Taziliq ishlimey, késelni dawalatmay yüriwergen bir tilemchige ohshap qalimiz. Meynetchilik basqanche, késellik éghirlashqanche qoltuqimizdiki pitmu yoghinap kétidu. Siz bille yashighan tengri teghining shimali we jenubidiki tagh xelqi, sizning hayatliq menbiyingizni bériwatqan bir yurtluqliringiz, siz bilen yahshi yaman künlerde birge boliwatqan, yüriki siqilip turiwatan Uruq tuqqan- qérindashliringiz, ikki téripingizde yaki aldi arqingizda sizge olturushup bériwatqan u qara közler,haman bir kün, bir az awal yaki bir az kéyin, sizge héch kishi qilip berelmeydighan bir ishni qilishni saqlap olturghanlardur. Ular sizning hedingiz, ular sizning singlingiz, ular sizning akingiz, Ular sizning eningiz. Buradérim buninggha ishining, ulargha Ailingizdikilerge qarighan közde bir qétim qarap béqing azaptin yighlashni yaki hushalliqtin külüshni bilelmey qalidighan bir türlik qimmetlik tuyghugha chümilisiz. Uningdin kéyinki heriketliringizge yaratqan egimiz riyasetchilik qilidu.unutmang ular bolmighan bolsa siz bolmaytingiz.ular bolmighan bolsa siz yighlighan yigha yighigha, siz külgen külke külkige oxshimayti.
28) Bilimlik bolsingiz, sizdin xelqingiz qachmisun.ulargha ular qilalmaydighan ishni mejburlimang. Biz bu qulluqqa bir kün ichide qalmighan, siz hem ularni bir kün ichide bu hayatliq qalmighan chöldin elip chiqip ketelmeysiz. Weten- millet yolida ün tünsiz ishlewatqanlarning, weten millet üchün qurban bolghan qehrimanlarning uruq tuqqanlirining ,dost buraderlirining, Xitay hökümiti xaniweyran qiliwetken yurt we Aililerning,Din Alimlirining, pen alimlirining,meshhur ziyalilarning, senetkarlarning,Namratlarning, baylarning,miskinlerning, Ajizlarning, qiyin künge qalghanlarning, söz- chöchekke qalghanlarning, küchlük emma yol tapalmighan, milliy ghururi imandek parlap turghanlarning, yoldin azghan emma chiqish yoli izlewatqanlarning,milletke ziyan séliwatqan emma terbiyelise tüzitidighanlarning, satqunlarning, munapiqlarning, kallisini ishlitip ish qilmay milletni heqlirini sétip yashashqa adetlengenlerning we bu ishqa bashchilap kirip ketkenlerning, tajawuzchilarning, bizge düshmenlik bilen qarawatqan bezibir nesildash xelqlerning, oyan körüwatqan dunyadiki bir qisim milletlerning yénigha béring, emeliyet oqughchiliqqa ündise ügining, oqutquchiliqqa ündise ders béring, yardemge ündise yardem béring, qatilliqqa ündise adem öltürüng, teshkilatchiliqqa ündise teshkilleng, emma shuni unutmang hesret- nadamet, oy- pikir, arzu- arman, tejiribe sawaq, meqset ghayiliringizni bu xelq anglimay qalmisun. Unutmang siz bir addiy kishi bolsingizmu mümkinchilik yar bergen dairide bu heriketni ishlep, tapqan eqlingiz bilen “kökte künnur, yerde Uygur. quyash tughumdur dilimda ghurur” dep yashang.
29) Haman bashqilarning yahshiliq qilishinila kütemsiz, undaq bolsa tügimes azapqa qalisiz.
30) Arimizda Xitay teshwiqati bash kötürüp qaldi,ular hedep héchqandaq nuhsansiz supisupiyang qiyapitige kiriwélip, kuruk tohidek rokuldap sizge, etrapingizdikilerge Xitayni, Qilghan ishlirini, qan yash bedilige ulardin alghan erzimes hoquqlirimizni, ularning bizge qilghan heyrihaliqi supitide perdazlap erademizni ajizlashturiwatidu. Qilghan ishlirimizni birni qaldurmay Xitay hökümitige türlik usullar bilen melum qilip, özining hem bizning putimizgha palta uriwatidu. Xitayning tebiyitidin elip éytqanda, ulargha kélidighan bésim téximu küchiyip,tughulghinigha ming pushman bolup, haman bir küni éghir wijdan azawigha qalidu, emma ular biz üchün bek xeterlik, shunga ularni biz terepke tartishqa orunung, unmisa nesihet qiling, könmise ujuqturiweting. Ularning sözlewatqini söz emes sizge etiliwatqan oq, oq atsa oq éting, ghururingiz bilen yashang, ghururighizni qoghdang, ghurur ichide Millet bar. Kökte künnur yerde Uygur, Quyash tughumdur qelbingde ghurur!
31) Uygur anilliri wijdansiz balilarni tughmaydu. Biz qarshi turiwatqan düshmen adettiki düshmen emes, u bizge qarshi heriket qilsimu, qilmisimubizge ziyan. Hushimizni tapmisaq biz weten millet dawasimiz üchün qurghan teshkilatlirimizgha yetekchilik qilish üchün ochuq ashkare adem belgülep ewetip bérishi, hemme ishimizgha ösmür balilarning ikkiterepke bölünip soqash qilip oynighandek bir tiyaterni oynishi mumkin. Belkim bezi teshkilatlirimiz ularning qolida. Ular bizni koldurlutup, qiliwatqan ishlirimiz arqiliq bizni tetqiq qilip,bizni uzaq muddetkiche mushu oyungha meghul qilip qoyup, könglini echishi mumkin. Ularda yüzminglighan, bizning mesilimizni tetqiq qilip yoquri dérijilik ünwan eliwatqanlar, küchlük profesorlar, dokturlar bar. Xelqimiz ming balada yetüshtürgen köp sanliq Uygur ziyalilar, Uygur dokturliri hotunigha osma qoyush bilen aldirash. Qiliwatqan ishlirimizni ilgiri yawropa tonumayti, Xitay bir türküm müjümel ademlerni Terorist elan qilghandin kéyin, Dunya rastmu yalghan dep, bir qarap béqip, Xitayning bu helemikirisige ghezeplengen bolsa yene bir tereptin bizning eqli yétilmigen meyip ademlerdek qilip yürgen bir qisim heriketlirimizdin nahayiti ümitsizlendi. Biz weten millet dawasi qiliwatimiz dep, Xitay üchün heqsis ishlewatqandek bir ishlarnimu qiliwatqan bolishimizmu, usul we yoldin ezip yürgen bolishimizmu mumkin. Dawasimizda yigha köp, derghezep az,yigha bilen ish pütmeydu. Chinggizhan wetinimizni bésiwalghanda yighlap turup nahsha éytip bergen Uygur anilirigha mukapat bergen eken,zorawanlarning pishik tebeyiti benormallashqan bolidu. U biznu oyungha sélip qoyup, könglini echip qalmisun. Bir Xitaygha qarshi turimen dep yene bir Xitaygha bilip, bilmey ishlep qélishtin saqlinisimiz kérek. Ishlirimizni qolimizning uchida emes, shehsiy menpietimiz üchün dua qiliwatqandek, ailimiz üchün pul tepiwatqandek, payda ziyanni yisapliship turup, estayidilraq qilayli. Bizde politik milletler (köp partiylik döletler) endizisidiki bir türlik qurulma bolishi mumkin,uni dölt qurush tariximiz belgüligen, Uygurlar tarixtiki politik milletlik salayitidin asta asta etnik millet halitige chüshüp qalghan xelq, bolsimu bügünki dewir etnik milletliridin köp tereplime ebzelliklerge ige. Bizdiki chéchilangghuluq hazirghiche etnik halette yashap kéliwatqan dunya siyasiy sehnide héch bash kötürüp baqmighan yaki taliyi bilen bir pursetke ériship qalghan, biz bilen bir nesillik bir qisim etnik goruppilargha oxshimaydu. Ular teshkillinishke qanche orunsimu herikiti asta bolidu, emma biz xelqimizning meniwiy we ijtimayi hususiyitini toghra mölcherligen halda heriket qilalisaq, mundaqche qilip éytqanda özimizde bar emma özimiz bayqiyalmaywatqan bir türlik teshkillinins yulimizni,tonup yetelisek kicik jehettin pikirni erkinleshtürüp, chong jehettin merkezleshtürüshke mayir bolsaq, xelqimizde hakemiyet chüshenchisi yétiletti, ijtimaiyet we meniweyitimizdiki paydisiz körüniwatqan hadesilermilliy topimizning siyasiy jehetttin küchiyip, iqtisadiy jehettin güllinishiningh asasiy bolup qalatti. Xelqimiz pikir xelqi,pikir qilishqa mayir emma mayir yetekchi yoq. Obdan oylansaq bir qisim eqilsiz ademlerning“ Uygur digen shu, birlishelmeydu, bu xelq yoqalmay qalmaydu“ deishige sewep boliwatqan nersiler Uygur digenni shu qiliwatqan, uning yoqalmay kélishige sewep boliwatqan engüshterlerdur. Xelqimiz naeqillerning, hainlarning, mustemlikichilerning bashlighan yolida ketken bolsa belkim bunche éghir künge qalmayti, emma yoqulup kettetti. Démekchi bolghinimiz bügünkidek mustemlike dewride özimizgimu, düshmengimu set körüniwatqan bir türlik alahediliklirimiz, küchlük teshkilatchilarni anillirimiz tughup, xelqimiz qatargha qoshquche bolghan ariliqta bizni muapizet qilip turidighan emmohim küchimizdur. Xelqimizni chüshinishimiz, ularni hörmetlishimiz kérek, tajawuzchilar bilen birliship tillawermey, uning bilen arimizni ongshayli. Ularning köp xil pikirining her waqit toghra bolup kétishi natayin, emma melumbir weziyetke nisbeten uning ehmiyitige sel qarashqa bolmaydu. Emma gep teshkilleshte, gep bu küchlük milletni bashquralaydighan bir hökümetning dunyaghakélishide. Shundaq bolghanda Xitay dölitide turupmu, chet ellerdimu, emeldarliq mensiwidimu, qet'i qarshi meydandimu, ular bilen bir meydanda turup qélishqa mejbur bolghan chaghlardimu, adettiki puxra salayitidimu mezlum xelqimiz üchün xizmet qilalaymiz. Emma ahirqi yesapta bizning hemmimizning meqsidining hazirqi téritoriyimizde bir Uygur döliti qurush ikenlikini Untup qalmasliq, közlewatqinimizning Xitayning demokirateyge köchi, yüksek Uygur aptonomeysi,yaki peqetla diniy erkinlik emes üzil késil milliy musteqilliq ikenlikini unutmasliqimiz kérek. Herqanche küchlük düshmenningmu bir ajizliqi bar. Shuningdek Xitayningmu bir ajizliqi bar. Uning gewdisi yoghan we palaket, xelqarada düshmen küchliri köp, dostliri ajiz, xelqara teshkilatlardiki roli ajizlashturuldi, Xitay néme diese dunya ishinidighan waqit ketti. Biz birazla chéchen bolsaq, pütün gherip dunyasi bizni qollaydu. Biz döliti bar yüzge yéqin millettin köp,30 milyonluq xelqimiz bar. Uygur ana tilining oxshimighan dialikit we shiwilliride sözlishidighan 260 milyondin artuq dunyaning altidin bir qismida yashawatqan qérindashlirimiz bar. Islam dunyasi bizni tonumaydu, ulargha tonutsaq biz terepte turush mumkinchiliki bolghanlar Xitayning hazirqi nopusigha teng kélishi mumkin. Emma bu ishqa hayatini, mal dunyasini, ailisini, pütün eqliy iqtidarini serip qiliwatqan ademlirimiz namratliqtin, yalghuzluqtin, tehnika yétishmesliktin, bilim Ademliri yétishmesliktin, pidakar oghlanlar yétishmesliktin, waqitning yar bermeslikidin, teyyar bezi shert sharaetlardin paydilinip bolalmighanliqidin jéni chiqip ketküdek azapliniwatidu.Mutleq köp sanliq ademlirimiz ordidin chiqip tilemchilik qiliwatqan shazadilerdek pul tepish üchün diwanilar arisigha yerlishiwaldi. Dunyada kem tepilidighan bayliq ghezinisi Uygur wetini bolsa Xitaylarni kücheytiwatidu, ular bolsa Xitaygha hedep pul ewetipturiwatidu, emma tuqqanliri beyiyalmaywatidu. Weten bir küni tuyuqsiz azat bolup qalsa qaysi yüzimiz bilen, eger azat qilalmisaq qaysi yüzimiz bilen u yerge kirermiz. Özimizge kileyli, pishanimizni tutup oylunup baqayli. Birsi körsila yesap emes tuydurmay bu heriketni qollashning yolliri kürming, shu ishqa béshichilap kirgenlerni destekleyli. Yenimizdiki bichare puqra qérindeshimiz bilen amal bar ep öteyli, bir birimizge insanliq üchün bolsimu ige chiqayli. Yaq! deydighan ishqa hemmimiz teng yaq! deyli, hop! deydighan ishqa hemmimiz teng hop! deyli.
32) Biz eqilliq xelq! Eqlimizni toluq ishqa salghan küni düshmenlirimiz heq hoquqlirimizni tonushqa bashlaydu.
33) Xitayni kemsitettuq néme boldi, Mungghulni kemsitettuq néme boldi, Qazaqni kemsitettuq néme boldi, Qirghizni kemsitettuq néme boldi; Animizning qongi boldi. Kemsitkenge toye! Emdi kemsitidighan nerse yoq özengni özeng kemsitishke bashliding téxi. Oyghanmisang yana körisen téxi. Étirap qilidighan waqit keldi yarimas milletler bashqilarni kemsitidu. Isit séni kötürüp yürgen Uygur. Göher qachigha paqa solap qoyulghandek.
34) Xelqimizni qedimki Uygurlarning kéyinki ewlatliri dep üzüp éytay dese téxi, ular emes deyli dese téxi. Ewlatliri demeyli desek ular yaratqan medeniyetke peqet biz warisliq qilip qalghan yaki helimu toluq ghayip bolmighan, del özi shu desek u jenggiwarliq zeipleshken. Qérindishim buninggha belkim biz éritiwetken helimu bashqilar téripidin asanla érip kétiwatqan bézi milletlerning qéni qénimizgha arliship qalghan bolishi mumkin. Emma her biringizning qénida Uygur qénining Üstin orunda turiwatqanliqini unutmang, yawa qan UxLA! diese uxlimang, uni süydükingiz bilen siyiweting! KÖKTE KÜNNUR YERDE UYGUR; QUYASH TUGHUMDUR DILIMDA GHURUR!
35) Biz Uygurlar büyük Bowimiz OGUZHANning yoli we unininggha yol bashlighan ilayi kök börining mijezi udum qalghan millet. Böriler rohiy késelge giriptar bolmighan bolsila bir - birining göshini yemeydu, bir-birini talimaydu, talashmayli, chishleshmeyli, küchning, chishning lazimi bar. Talishiwatqanlargha ergeshmeyli.
36) Parchiliniptuq közge ilmighanmu putqa chomaq boldi, lalma itlarning börini qoghlap yürgenlikini kördüm. Chiraylirimiz saman behtlirimiz ghazan bolmaqta. Bügünki qimmetlik nersimiz erte yoq. Beziler bundaq bolushni cheteldiki teshkilatlirimiz we uninggha uyushqan ademlerdin körüwatidu. Ular weten millet dawasi qilmighan bolsa bu qeder echinishliq bolmaydikenmish. Bizningche undaq emes. Bu ish chet eldiki dawasimizning küchlük bolmighanliqidin kélip chiqiwatidu. Köngüldikidek bolghan bolsa bunche bolup ketmeytti, u epqachti gepler eng deslepte milletni qoyning göshidek sétip yep, ussisa xelqimizning qénini su ornida ichiwatqan, milletke sahtipezlik qilip xelqperwer körünüp, astirittin wetenni munqerz qiliwatqan haram tamaqlarning xelqimizge sharap dep ichürgen Xitay süydüki. Chet ellerde zeyip bolsimu weten millet dawasimiz tonulghandin kéyin Xitaylar börilerning arisigha yoshurunup yashashqa adetlengen itlardin yétishtürgen bir qisim Uygur emeldarlarigha, yaki payda menpiet koyida qiz qérindashlirini Xitaygha solap bériwatqan munapiqlargha bolghan bésimni kücheytiwetti yaki, ular tashqi körünish jehettin bizge oxshighachqa ishenchisiz bolup qaldi, we yaki burunqidek menpietlinelmeydighan osal halgha chüshüp qaldi. Dawa qanche küchlük bolsa Xitayning bizge shunche cheqilalmaydighanliqini, qanche ajiz bolsa közligen meqsidige asan yétidighanliqini unutmasliq lazim. Hemmimiz millet toghruluq sözleymiz emma küchimizni, iqtidarimizni, iqtisadimizni birleshtürelmeywatimiz. Bilinip turuptuboynimiz körünmes yipta baghlaqliq, jim yatsaq u yip téximu chonguyup kétidu. Gepimizni bir qiliwalsaqu yip iqtidaridin qalidu. Tajawuzchining qoynida jim yatqanliq yirtquchning yeyishini kütüp turghanliq, ahirghiche élishish uning wehshilikige chek qoyghanliq bolidu, buning üchün birlik lazim, birlik bolmighachqa eng kichik ishlirimiznimu qilalmaywatimiz. Birlik bolsun digenlik bir öyde yétip qop ertidin kechkiche bille yür digenlik emes.dunyaning ikki chetide bolsangmu oy hiyaling, pikiring, herkiting, meqsiding bir bolsun, bir-biringge ige chiq, yar yülekte bol digenliktur. Birlikni shuar qilip kötüriwelip, tajawuzchilarning depigha usul oynap, xelqni ayighi chiqmas kochilarda egeshturup yür digenlikmu emes, belki eng yoquri dérijide weten millet üchün jéning pida qil, kichik jehettin qeyerde bolma milliy kimliking bilen yasha, qérindashliringgha ber we ulardin al digenliktur. Chongqurlashturup eyitqanda deslepte saghlam ailige, andin saghlamdostlar topigha, andin saghlam ijtimayi goruppigha, ahirida hemme étirap qilidighan birliksepke yeni merkezge uyushup, ejdatlardin mirasqalghan muqeddes zeminimizni, maddiy we meniwiy bayliqlirinizni pilanliq, progirammiliq shekilde, yar bergen eng yoquri mümkinchilikte qoghdap qélish démektur.
37) Arimizda düshmen yoq!emma qorqunchaqliq bilen dilighuldi boliwatqanlar, ikkilengenler, jim yétiwalghanlar, jan beqish koyigha kiriwalghanlar, hamaqetlik bilen özini hem bashqilarni aldawatqanlar, sel chaghlap yaki bilip bilmey Xitaygha melumat bériwatqanlar, Xitayning enchuentarmaqliri bilen kichik menpietlirini soda qilip, qérindashlirigha ziyan séliwatqanlar bar. Dost bilen düshmen zadi nerde periqlinidu, bu heqte chüshenchimiz éniq emes. Ularni terbiylep kétish, özimizge düshmen qiliwalmasliq tereptarida bolayli, sewre qilip, éghir bésiqliq bilen chüshendüreyli, ular düshmen terepke ketse téximu yamanbolidu. Eger hemmige könmise ularning yashighinidin yashimighini téximu ebzel. Ularning arqisidin egeshmeyli, azghanlarni söyeyli, qedrimizni bildüreyli, bilip turup bilmeske séliwerse, xatani tekrarlawerse uning ritsipini bashqiche yazidighan kün kélidu.
38) Bir jin bar arimizgha kiriwaldi, uning chirayi özgürüp turidu. Kiyimlirimu bek köp, bir qarimaqqa sizdin héch periqlenmeydu, bezide siz yatqanda özingizdek oyghanghanda uningdek oyghunisiz, u siz bolishingizmu, dostingiz yaki ömürlik hemriyingiz bolishimu mumkin. U hemmini buziwatidu, u ichingizge kiriwalghanda késili tutqqan sarangdekla bolup qalisiz, emma etrapingizdikiler dawamlik sizni küzitiwatidu, bu yerde peqet Xitayningla köz – qulaqliri yoq, Uygurlar siz oylighandek hamaqet emes, siz birni oylap bolghiche mingni oylap bolidu. U éghir bésiq, mehriban, keng qursaq. Emma ish epleshmigende uning penjisige kirip qélip tatliq jéningizni qiynimang. Bizge paydiliq ish qilmisingizmu ziyan salmang. Sizning jajingizni bermek bek asan özingizni tuyiwéling.
39) Etrapingizgha qarap béqing. Döliti bar milletler bir közde köridu, bir qulaqta anglaydu, bir kallida tepekkur qilidu, bir putta, bir yolda mangidu, oxshash höküm qilidu. Ular dölet qurghandin kéyin emes dölet qurushtin ilgiri bu ishni bashlighan.
40) Ilgiri biz dunyani jümlidin Yawropani bilmeytuq, emdi körduq. U politik milletler öz ailiside bir baptin yézip chiqqan ghayet zor bir kitap. Oqush kérek. Belkim az tola oqudingiz, biraw chüshendingmu dep sorisa chüshendim dep jawap bériwatisiz, anglighanlardin beziler heyran boldi, chüshengen bolsingiz bundaq yashimaytingiz, uni qaytaqayta oqung, paydisini körüng, ya balidek oqup balidek yashang ya chonglardek oqup chonglardek yashang. Emma rohiy késellerdek oqumang. Shundaq bir kitap yézip béqishni pilanlang, emma ejdatliringiz zamanisida yazghan u türdiki kitaplarni esingizdin chiqarmang. Ah! Uygur bolush néme digen sherep, hemme ademge qilidighan ish bar!
41) Ana tilimiz Uygur tilida sözliship rahetlininglar, bu tilda sözleshmek néme digen behit, bu tilda sözleshkenler néme digen bexitlik he!? Siz bilen u tilda sözlishiwatqan herqandaq birsining tomirida sizning qéningiz, sizning tomuringizda uning qéni éqip turidu. Téz éqiwatqan bu qanning awazigha qulaq séling, qanghiche rahetlining.
42) Biz hemmimiz chonglirimizdin ayrilip qalduq. Yéningizda olturghan birge bolsa sizning akingiz, birge bolsa sizning eningiz yaki bolmisa sizning hedingiz yaki singlingiz. Teqdiringiz ulargha baghlanghan, ularni shertsiz söyüng, ulargha hayatingizni beghishlang. diqqet qiling ularning ichide sizni eng toghrigha yetekleydighan birsi bar, uninggha egishing, u yaki egeshküchisini tapidu yaki hemmini egeshtüridu.
43) Bezillirimiz éghir késel bu késellik Aydis we rak virusidek tepekkur systemimizni kardin chiqiriwatidu, késelning éghirliship kétishining aldini alayli, yéngi késellerni qutulduriwalayli, konillirini kömüwéteyli.
44) Körüp turiwatimiz bezi ishlirimiz tüzilishke emes buzulushqa qarap kétiwatidu. Tüzeshke özrimiz buzushqa sewebimiz köp. Tüzeshni kütüp turghan ishlar intayin köp, nahayiti éniqki buningdin béshingiz qetiwatidu, qarisingiz buziwatqanlar az emma buziliwatqanlar köp, tüziwatqanlar köp emma tüziliwatqanlar az. Emma buningdin ümitsizlenmeng, her ish tüzilishtin awal buzilidu. Millet yol izdewatidu, bilsingiz bu bir tepilmas purset, béshingizni qaturmay ishni özingizdin bashlang, Ailingizdin bashlang. Iqtidaringiz, küchingiz we shert sharaetliringiz yol qoyghan dairide sewrichanliq bilen heriket qiling. Siz qilammighanni xoshningiz, umu qilalmighanni xoshnisi qilidu, emma haman bir küni mehellingiz gül chichekke pürkinidu.Bir hikaye sözlisek artuq ketmes. Hezreti Eysani Islam düshmenliri dargha asqanda, uni söyidighan birsi “hezritim qara! U yerde anang bilen singling turidu“ didi. Hezreti Eysa qarimidi emma „Allahni söygenlerning hemmisi mining anam we singlim“ dep xitap qildi. Ésingizde bolsun Uygurni söygenlerning hemmisi sizning ANINGIZ, sizning SINGLINIZ! Emeliy herkiti bilen milletni söygenlik Allahni söygenlik! Bu pikirimiz heqqide chongqur oylunung.
45) Biz Uygurlarda oxshimighan pikirlerning bolishi tebeiy ehwal. Emma oxshimighan pikirdikilerning eng yoquri mumkünchilikte merkezleshmey kéliwatqini balayi apet boliwatidu. Buning üchün Uyghir jemeyitining qandaq hüjeyrilerdin tüzülgenlikini eng deslep tonuwélish andin herket qilish kérek. Bundin ilgiri hemme yerde birdin teshkilat quruldi, bu normal ehwal, bu qétim Amerikida HÜKÜMET quruldi. Qurulghan bu hökümetni hükümet qilalmisaq xelqarada setchilikke qalimiz. Buni perwish qilishimiz, kücheytishimiz, qoghdishimiz lazim. Undaq qilalmisaq “ özini özi idare qilalmaydighan millet“ digen sésiq namgha qalimiz, ichkiy ishlirimiz ziyangha uchraydu, tashqiy qollughuchilirimizning hemayisidin ayrilip qalimiz, düshmenge hem tawaq bolghan bolimiz.46) Buninggha ishining, biz Uygurlar asasiy küchlük bir millet, undaq bolmighan bolsaq u qeder küchluk düshmen bizni we etrapimizdiki tomurida Uygur qéni éqiwatqan xelqlerni, Mongghul we manjularni éritiwetkendek yoq qiliwitetti. Etnik alahedilikimiz, sotsial we kulteral hususiyetlirimizde hakemiyet üstige chiqalaydighan mumkinchilikler toshup turuptu. Eger biz bir dölet qursaq, u dölet nahayiti tiz qudiret tapidu. Bu Dölet türlik dindikiler, Türlik tildikiler, türlik pikir éqimidkiler bille yashiyalaydighan Uygur Idiqut Imparatorluqigha ohshap kétidighan bir dölet bolidu, insaniyetning Merkizi Asiyadiki bir jennitige aylinidu. Medeniyet güllinidu, iqtisad tereqqiy qilidu, hakimiyet güllinidu.
47) Biz Uygurlar, xelqimiz Uygur dep atalghan 17 ming yildin buyanqi eng numusluq bir dewirni yashawatimiz. Nahayiti uzaq zamanlarda Uygur digen bu nam insanlar ichidiki bir etnik gruppining, küchlük bir milletning nami idi. Uning hakemiyet we medeniyet jehetlerdin bir küchiyip bir pesiyishi tariximizda teragedilik we komediylik betlerni yézip qaldurdi. Bu nam bezide Uygur etnik goruppisining semowoli bolghan bolsa, bezide siyasiy jehettin u hükmaralliq qilghan Yawropa Asiya quruqluqidiki siyasiy birliklerning semowoli bolup keldi. Uygurlar bügün Ariyan emes, emma ariyanlar Uygurlardin kélip chiqti, Uygurlar bügün Türk emes emma barliq Uygur tilining oxshimighan dialektlirida sözlishidighan yüzge yéqin trük topluqliri Uygurlardin bölünüp chiqip, chong kichik Etnik gorupilarni shekillendurdi. Hazirqi tarix tetqiqatida Uygurlarni Türklerning bir ezasi süpitide bayan qilidighan metod bu pendiki nurghun nersilerni mujimelleshtüriwetti. Tarix barliq Türklerni Uygur kimliki asasida sherhiyleydighan metodnini qubul qilmughiche bezi nersiler aydinglashmaydu.

Yoqarqilarni bayan qilishtiki meqsidimiz, bügünki zaman Uygurlirining zadi nemining mesuli ekenlikini melum jehettin sherhiyleshni meqset qilidu. Bügünki Uygurlar dunyadiki barliq küchlük milletlerge oxshash, etnik kélip chiqishni emes siyasiy birlikni merkez qilghan, Uygur qénini toshup yürgen, aq érq üstünlikni alghan, türlik erqiy alametlirige ige kishiler topini kélip chiqish asasiy qilghan etnik goruppidur. Shu seweptin bügünki künde mutleq üstün qedimiy Uygur qénini toshup yürgen bezi gorupilar tarixning ötüshi bilen bashqa millet, yaki Türklerning oxshimighan grupilirigha mensup bolup qalghan ehwallar bar. Bügünki Uygurlar Bir milliy döletning emes, öz tarixida qurulghan we özi beqinip yashighan Imparatorluqtin yeni köp xil qebile we kichik etnik gruppilardin teshkillinip, Uygur wetini, Uygur medeniyiti we Uygur kimlikini qoghdash üchün qan kéchip küresh qilghan siyasiy bir topluqtin kélip chiqqan bir millet. Bu menidin bügünki kündiki qedimki Uygur tilining oxshimighan dialektlirida sözlishidighan barliq Türk gorupilirining qénida qedimki Uygur qéni éqipla qalmastin, bizning tomurimizdimu oxshimighan dérijide ularning qéni éqip turidu. Bu millet siyasiy jehette bash kötürse idi, hazirqi Türkiye we Ezerbeyjan xelqining 90%ti, Türkmen we Özbek xelqining 100%ti we bashqa Türk topluqlirining oxshimighan dérijidiki bölekliri özlirini Uygur kimliki asasida tonighan bolatti. Eng addiy misal Özbekistan. U yerde Özbek kimlikide yashawatqan 12 milyondin artuq Uygur we 10 milyondin artuq Uygur qennini toshup yürgenler yashawatidu. Bu jehetlerdin biz Uygurlar Iparatorluq chökkendin kéyin qeyerde qalghan bolsaq shu yerdiki xelqlerni éritip yaki uning ichide qismen érip eslimizdin periqliq, yaki bir az perqliq gorupilarning kélip chiqishigha sewep bolghan millet. Buning bügün bizge keltüriwatqan paydisimu bar, paydisidin ziyini köp boldi, her terepke chéchilip ketmey melum bir dairide yashighan bolsaq qan qérindashlirimizdin, zeminlirimizdin, dölitimizdin ayrilip qalmighan bolattuq.

Késip éytish kérekki „Türk“ digen söz bügünki Uygurlarning ejdatliri eng deslepte qollanghan söz bolup, uchong topluqtiki Türlük digen menani beretti. Türlükler qedimqi Uygurlarning erqiy alahediliki, medeniyiti, til aditi, étiqadi, milliy haraktéri, örpi adeti we siyasiy mewqesidin qismen yiraqlashqan yaki bir az chegirisini ajratqan, bashqilarni qoshuweliwatqan yaki ariliqta turiwatqan siyasiy topluqlardiki Uygurlarni yaki Uygur qebililerni körsütetti. Bu menidin Uygur Türk emes, Türkler Uygurlardin kélip chiqqan digen xulase kélip chiqidu. Buni bilmey mutleq köp sanliq ademler Uygurlarnimu Türk dep ataydu, bu xata.
48) Biz Uygurlar tarixtiki eng numusluq dewirni yashawatimiz. Seweplirining biri riyalliqimizgha mas kelmigen shekildiki meghrurliqimizdur. Biz nechche yüz yillap özimizni, étirapimizdiki medeniyet sapasi töwen milletlerge, bizdin arqida qalghan trük topluqlirigha sélishturup rohiy ghalbiyetchilik kesilige giriptar bolduq. Küchlük milliy xarektérimizni perwishsiz qaldurduq, milletlerning siyasiy ekilogiyside yüz bériwatqan özgürüshlerge biperwa qariduq, ajiz milletlerning bash kötürishige purse berduq, küchiyiwatqanlardin sawaq almiduq. Düshmenlirimizning bizni her qétim meghlup qilihtiki chare tedbirliri bilen tonush bolup kettuq, emma uni özimizni qoghdap qélishning qurali qilalmiduq. Hurunluq, hurapatliq, hemmini Allahdin kütüsh, sewep qilmasliq we bügün qilishqa tegishlikini etige qaldurup qoyush, etisimu qilmasliq, bir yilni hetta on yilni eshundaq ötküzüsh milliy seltenitimizning bizni tashlap kétishige sewep boldi. Seltenet bizni tashlap kétipti, rohiymiz, bedenimiz doqmushtiki tilemchidek paskinichiliq ichide qaldi.

Ejdatlirimizdin qalghan eqil paraset chiriqining téxi öchkini yoq, bir biringizge tapa- tene qilip yüriwermeng kélingchiqish yoli izleyli. Guna ejdatlardimu, dindimu, wetendimu emes, bizde. Siyasiy jehette qoldin bergenning ornni toldurmaq undaq asan emes. Buzulghan nerse nechche yüz yild buzuldi, biz heqiqiten özimiz oylighandek eqilliq bolsaq uni tüzeshning yolini tapalaymiz.Qarang bu ishni: Bir Uygur Ailisi bar eken. Teqwadar, besh namaz hayat kechüridiken. Bir aile kishiliri bir küni hoylisida oltursa etirapida bir hesen shirik balisi peyda bolup qaptu. Bu ailining sarangqetish bir oghli barken, ubala yügirep bérip hesenshérikni öltürmekchi boptu. Ata-anisi oghluni eyiplep, unimu huda yaratqan, öltürüp néme qilisen deptu. Hesenshérik etisi ikki boptu. Xelqi balaning ukisi, u küni qorqup ketkechke, Ata-Anisining mahtishigha ige bolush üchün her küni ulargha nan ugulap bériptu. Sarangqétish bala buninggha qarap külidiken. Uzaq ötmey hesenshérikler ikkidin yigirmige, yigirmidin ikki yüzge köpüyiptu. Ata-ana chüchüp qaptu, ular eqlini tépip bolghiche janiwarlarning sani mingdin éshiptu. Qazinaqqa qarisimu shu, supirigha qarisimu shu, yotqangha qarisimu shu. Hemme yerde shu. Öyge zeher chachqan iken némisi néme boldi kichik oghli zeherlinip ölüp kétiptu. Zeher hesenshériklerning ewlat qaldurush iqtidarini ashuriwettimuéniq emes, zeher chéchilghan kündin bashlapularning sani hessilep köpeygini turuptu. Ichidighan su, yeydighan yemek, kattiki un qatarliqlarning hemmisige hesenshérik poqi arliship ketkechke ular ailini tashlap qachmaqchi boptu. Xelqi sarang qetish oghol Ata-Anisining gepige kirmey, bir yerge mükiwaptu. Ular amalsiz oghlini tashlap bashqa sheherge kétiptu. Ular ketkendin kéyin ailide üch waq tamaq etilmeydighan boptu. Yemeklik üchün kétidighan lazimetlerning hemmini, hesenshérikler uzaq ötmey yep tügütip boptu.

Qanche kün ötkendin kéyin xelqi dada chong oghlini izlep öyge keptu. Hoylida méngip yürgen we achliqtin qirilip ketken hesenshérikning köplikidin ademi qoqunch basidiken. U hoylida mengip yürgen bir tört putluq janiwarni körüptu, ichige qorqunch chüshüptu. Yiraqta turup oghlini chaqriptu, xelqi janiwar dada meni qutulduriwal! dep nahayiti echinishliq warqiraptu. Dada etrapigha milyonlarche hesenshérik yamishiwelip, yeyishke bashlighan ajizliship, qarshiliq körsitelmeydighan halgha chüshüp qalghan oghlini qutulduriwalalmaptu.

Bir mezgildin kéyin qish keptu. Etirap hesenshérik öliki bilen toshup kétiptu. Hayat qalghan birsimu qalmaptu.
Bir qanche yildin kéyin chölliship ketken bu mehlidin ötüp kétiwatqan birsi, yol boyigha tiklengen bir qebre teshigha oyulghan tekistni oquptu, tekistte: bu yerge ikki oghlumni yep ketken milyon hesenshérik depne qilinghan, ular yagh yoqundisi we yundida ozuqlinidu, issiq yerde köpiyidu, pakizliqtin qorqidu, dep yézilghan iken.

Démekchi bolghinimiz hüshmenning qandaq ozuqlinip, némide köpüyip, némidin qorqudighanliqini biliwéling.Ular iradisi ajizlirimizni yep ozuqlinidu, qan térimizni shümürüp köpiyidu, birlikimizdin qoqidu. Yenichu.....

49) Arimizda eqilsizliqidin ishni buziwatqanlar, bilip, bilmey tajawuzchilarning ketminini chépip, chapinida terlewatqanlar, lalma ittek biznimu ularnimu aylinip yürüp, ehlettin söngek térip yep jan béqiwatqanlar yoq emes. Qarisang ular sendin küchlük körünidu. Hemme ishliri ongdek, eqilliqtek, taleyliktek körünidu. Ürümchidiki bir ziyali olturishida mosipit bir adem, kishiler xata halda milletning rohi tüwrüki dep qariwalghan, hökümet bilen alaqisi yéqin, tola külidighan bir ziyaligha qarap: buninggha bu külke nedin kéliwatqandu, digen idi. Eetrapimizdiki taleyliklerge undaq deydighan adem yoq. Bu itlar bizning ajizliqimizni biliwalghandek qilidu. Ular her dayim yüriki pok-pok yürsimu séning qiyinchiliqqa berdashliq berelmey ingirawatqanliqingni, parchiliniwatqanliqingni, qorquwatqanliqingni bilgen haman ghaljirlishidu. Birleshkenlikingni, derghezepke tolghanliqingni körgen haman birge bolsa aldinggha kélip topida éghinap, shölgeylirini éqitip, könglüngni utmaq bolidu, yaki bolmisa quyruqini chétigha qisturupasta tikiwetidu. Shundaq qilip heterdin ötüp ketmek séni behutlashturmaq üchün heriket qilidu. Sezgür bolmiqing lazim, ular milliy ghurur we imandin qorqidu.

50) Ish buzidighanlarning bir alahediliki Afriqidiki yirtquch haywan shakalgha ohshaydu. Ular arimizdiki milliy eradisi ajizlarni hujum qilish nishanisi qilghan, ulargha menpiet berseng kardin chiqisen, bermiseng ölisen.

Iradimu bedenge ohshaydu, uning türlik sporlirini ishlep turmaq lazim. Ular arimizdiki rohyi kirlengen ademlerning qaniti astida chongiyidu, semiriydu, küchiyidu, küchiyidu, ghaljirlishidu. Bu paskina tilemchining qoynidiki pitning yoghan bolghinigha oxshashla bir ish. Ejdatlardin qalghan sheriet, paraset, meripet, heiqet süyide chayqinip turung. Buzek qilinmaysiz, yoqalmaysiz, küchlinisiz, késel bolmaysiz, ghelbe qazinisiz, tillara dastan olisiz, dostliringizni küldürüp, düshmenliringizni ghalghal titiritisiz. Özingizge ishining, chéchen bolung, Uygur aniliri nomussiz, wijdansiz, munapiq perzentlerni tughmaydu. Etrapingizda undaqlarni körsingiz ular Uygurlargha teslim bolghan, millitige asiyliq qilghanlarning ewladidur.
51) Milletni jümlidin hemme ademni tillighan adem eng munapiq adem eng heterlik adem.
52) Bashqilarning xelqimizni „özini özi idare qilalmaydighan millet“ dep qélishini huda saqlisun. Özingizni tonung, siz mensup bolghan her ikkidin yoquri adem bar meydanda birsi sizning yetekchingiz. Uning eqlige eqil qoshung, sözini anglang, texir qiling, milletning dérixi nahayiti téz méwe bermeydu, méwe berse yep tügitelmeysiz. Yol bashlihuchini er ayal, chong kichik dep ayrimang. U zaten özidin özi belgülik bolidu. U az rahetlinidu, köp rahetlenduridu, japada aldida turidu, rahette arqida turidu. Özini özi idare qilalaydu digenlik, kichiki chongini hörmetleydu, chongi kichikini izzetleydu, ittipaqlishalaydu, teshkillineleydu, milliy menpietini jan tikip qoghdiyalaydu, yardem qilsaq asanla bir dölet quralaydu, küchiyeleydu, digenlik.
53) Konilar yemeydighan hesel, yeydighan poq, yeydighan haram yemeydighan halal bar dep toghra éytqan. Biz hemmimiz bir Uygur yaki Uygurning qénini toshughuchi. Haman bir birimiz bilen halmung bolimiz. Yahshi yaman ishlar heqqide söhbetlishimiz. Söhbetlirimiz birlik, ittipaqliqqa ziyan salidighan shekilde bolmisun. Yahshidin örnek alayli yamandin ibretalayli. Ot quyruqluq qilmayli, bir birimizge doqmush talashqan diwanilerdek muamile qilmayli, az tola taliyimiz bilen körenglimeyli, kichikkine zerbe bilen yoq bolup ketmeyli. Xata sözni tüzitip anglayli, zeherhendilik qilmayli. Hemmimiz adem balisi ewliya emes. Türlik nuhsanlirimiz bar tüziteyli, epu qilayli. Nopuz igillirimizni qoghdap qalayli arqidin gep tapmayli. Ikki ademning munasiwetini buzush üchün emes tüzesh üchün heriket qilayli. Bashqilarning azabigha sewepchi bolmang, Eger shundaq qilsingiz menggülik azapqa qalisiz, yétim qalghanlar öz xelqingiz emes eksiche düshmenliringiz bolsun.
54) Türkiyelik qérindashlirimiz kargha kelmes ademlerni yarimas, sherepsiz deydu. Biz yarimas haletke chüshüp qalghanliqimiz üchün birlikimiz, dölitimiz yoq. Birlikni qaytidin shekillendürmek üchün eng yoquri mümkinchilikte shehsiyetchiliktin qutulushimiz lazim, shehsiyetni millet üchün deslepte bedel tölimigenlerning shehsiy menpietdarliqi qanmaydu. Döliti bolmighan milletler herqanche shehsiyetke bérilsimu toplighan maddiy we meniwiy bayliqi döliti bar milletlerning tilemchisichilekmu bolmaydu. Shehsiy menpietini kapaletke ige qilish üchün küchlük milletler türlük ichkiy we tashqiy urushlarni qilghan, heddi hesapsiz bayliqlarni, qehriman perzentlirini desmiy salghan. Heqiqiy shehsiyetchi bolsingiz chong menpietni oylang, burningizning uchini körmeng. Taz bolsingiz gedengiche digen gep bar. Dölitingiz yoq toplighan mal dunyamuzda saray salgha bilen oxshash. Bugün tapsingiz ertisi yoq. Döliti barlarning ming yilliq ejdadidin qalghan mal duyasi bar, bizde ikki ewlat bay ötken adem yoq, jénini tikip tijaret qiliwatqanlar bar bu néme üchün? tar shehsiyetke bérilgenlerning rohida qulluq, satinliq, ikki yüzlimichilik bash kötiridu. Shehsiy menpietini milliy menpiet bilen baghlap chüshengenlerning chirayi parlap turidu. Aldinqilar néme digen behitsiz, kéyinkiler néme digen behitlik.
55) Sizning Atingiz-aningiz, akingiz, hedingiz bolghiidekMilletningmu ata-anisi, aka, hedisi bar. Ularni izdeng tapalisingiz peshige esiling. Medet béring hem yardm tileng. Soghaqqan bolung, höküm qilishqa aldirimang, hasiyatingizning qomandani, eqlingizning eskiri bolung.
56) Bir qismimiz yaridar yaki köpinchimiz késel. Eger undaq bolmisa halimiz bu qeder yaman bolmayti. Uning bir dorisi bar uni izdep yiraqqa barmaysiz, sétiwalimen dep milyon pul hejlimeysiz. U sizde bar, özingizge eynekte tikilip qarap turup, xelqim bu koyda, men néme oyda? dep sorap béqing. Siz wijdanliq Uygur perzentimu, munapiqmu, ösümlik ademmmu yaki kélip chiqishi éniq bolmighan haramliqmu? Eynektiki u kishi haman bir küni sizge sözleydu. Sözligiche téxir qiling, sözligen kishi siz her küni men dep yürgen kishi emes. Yaki shu bolishimu mumkin. U sözlewatqanda yüzliringiz qizarsa, numustin ölgüdek bolsingiz, saqiyip kétisiz. Humsiliq bilen hijaysingiz yaki tériksingiz öliwéling, barghanche rahetlensingiz, yüzliringiz nurlinip ketse Allahgha shükür namizi oqung. Unutmang bu heriketni diqqitingizni yighip turup ishleng, éghir bésiq, estayidil, sewrichan bolung.
57) Beziler biz tügiduq, Xitay unche küchlük tursa deydu. Xitaylar millet süpitide bizdin qanche hesse sapa jehette töwen turidighan, emiliy küch sélishturmisi jehette bizdin nechche yüz hesse küchlük bolghanbir millet. Emma bizning közlewatqinimiz Xitay ziminini bésiwélish yaki bu milletni yoqutush bolmastin, ular munqerz qilghan wetinimizni azat qilish. Bu ikki milletning munasiweti tereptin éytqanda, Uygur döliti qurush yaki qurghuzmasliq jehette, bizde köp tereplimilik ebzellik uningda köp tereplimilik ajizliq bar. Bu ishta Xitay bizdin ajiz. Xitayning gewdisi yoghan hem palaket, biz chéchen we pidakar. U oghri, biz öy igisi, uning yüriki pok-pok biz haterjem. Bu yoghan gewdilik haywanni bash qatursaq yiqitmaq asan, u bir yiqilsa qopalmaydu. Siz bilisiz Xitay dölitini saqlap qélish üchün, qanchilik bedel tölewatidu. Bu dölet üchün nechche milyon adem her küni yighingha qatnashturilidu, her yili bir kichik ammiwi heriket qozghitilidu, her üch yilda bir qétim bir türlik inqilap élip bérilidu, her on yilda bir qétim qanun yéngilinidu, her yigirme yilda bir qétim derslikler özgertilidu, nechche onmingdane gezit jornal, radio, televezor heriket qilidu. Shundaq turuqluq haman chong kichik mesililerdin qutulalmaydu. Siz wetenning azatliqi üchün qaysi ishlarni qilip bélingiz chim bolup ketti, yüz digen reqem yézilghan bir waraq yirtiq pulingiz yaki hosh yaqmighandek bir qétimliq namayishqa qatnashqiningiz, we yaki yuyuqsiz qalghan ölüktek özingizge özingiz kapildap yürgenlikingiz wetenni azat qiliwitermu? Lékin éghizgha alghuchiliki yoq shu ishliringizmu Xitaygha aram bermeywatidu. Eger siz bu ishlarni shehsiy menpietingizni pilanlighandek pilanlap, hotun baliliringizgha köyengende köyünüp ishlisingiz, özingizni, milletni, Allahni aldimisingiz Xitay wetinimizdin amalsiz waz kéchishke mejbur bolidu. Bu ishta Xitay küchlük emes, siz iradisizlik qiliwatisiz.58) Öz xelqingizni hotun baliliringizni söygendek söyelemsiz? Millet üchün jan pida qiliwatqanlargha, yarimasliqimiz sewebidin éghir künge qéliwatqanlargha mehpiy yaki ochuq ashkare, birliship yaki topliship ige chiqing. Imkaniyitingiz turup xelqingizge éghirchiliq salmang, éghir künge qalsingiz ulardin yardem telep qiling. Xelq qobul qilalmaydighan dérijidiki ishqa hem zorlimang, her kimning alahedilikige asasen bir nerse telep qiling, qilalmighanni mejburlimang. Kolliktip qizghinliqni qözghitishqa ehmiyet béring. Milliy qérindashliringiz bilen her waqit bir türliksaghlam muamilide bolung. Qilghan yahshiliqingizni minnet qilmang, élishingiz bardek renjiywrmeng, tegi pes ademlerdek bir qacha ashni, azghine pulni sürüshte qilip ketmeng. Özingizge béqip sözleng, bashqilarni chüshinishke mahir bolung. Söz toshumang, arini buzmang,yahshiliq qilmisingizmu qilmang, ziyankeshlik qilmang.
59) Adem bir kitapqa ohshaydu, uni özi waraqlaydu, bashqilar oquydu. Bu kitapni milletchilik mezmunliri bilen bezep turung. Bashqilar baha yazsun.
60) Xelqimiz milliy menpietimizning aldida altundin yasalghan türlik mulazimilerge ohshaydu. Hemmisining nöwiti kelgende paydisibar, bashqilargha özingizge baqqan közliringizde qarang. Ulargha ishining, halmung bolung, terbiye qiling, milliy adetlirimizning qélipigha özingizni sélip turung we bashqilarni bu ishqa dewet qiling.
61) Öz topidin ayrilip cheellerde yashawatqan Uygurlarda bir türlük pissihik késellik bayqiliwatidu. Bu bedende wetamin yétishmigendekla bir ish. Ayrilip qalghan nersiler yéqin alaqe arqiliq, bir meqsette heriket qilish arqiliq, reyalliqni étirap qilish arqiliq toluqlinidu, özingiz üchün, baliliringiz üchün, xelqingiz üchün rohyi we jismaniy salametlikingizni asrang.
62) Weten millet ishi yekke yegane birqanche adem bilen pütmeydu. Esingizde bolsun, uninggha izdep sorap, qurbingizning yétishiche yéqin turung.
63) Xelqimiz ichide diniy ilim jehette Misirda we Pakistanda, Pennni ilimde Amerika we Yawropada oqup yétishken yüzlerche dokturimiz bar. Ular ... derdimizni anglatsa... dep aghzini tatliq etiwatidu. Haraqkeshlik Misirdin, satqunluq Yawropadin, sahtapezlik Amerikidin kelse qandaqmu qilarmiz. Xelqimizning qandaq bir hüjeyridin tüzülgenlikini bilmey, bir az eqilliq atalghanlirimiz bir chümsek u tereptin bir chümsek bu tereptin chiqishlirimiz bar téxi. Elhayet, tebiet, senet, tehnika we pelesepe bilimlirige xelqimizning ehtiyaji bar, uni Uygur hezim qilalaydighan, milliy menpietimizge xizmet qilalaydighan shekilde pishiqlap ishleng. Hem bu bilimlerni élishqa aldirang.
64) Bashqilargha qarap meshirilik hejaymang,külkige qalisiz,bügün bashqilarning behitsizlikidin rahetlinidighan bolup qalghan bolsingiz erte düshmenliringizning toyi bolidu. Bashqilarni yighlatmang, sizni yighlitidighan birsi chiqip qalmisun.
65) Bezi atalmish milletchilerning xelqning qoralliq inqilap qilmighanliqini bahane qilip, bezillirining melum teshkilat rehberlirining iqtidarsizliqini bahane qilip, bezillirining Xitayning teshkilatlarning ichide adimi barken digenni bahane qilip,bezillirining teshkilattiki bir adem bilen alaqisining yahshi emeslikini bahane qilip, bezillirining qilghan ishlirimizning ünümlik bolmaywatqanliqini bahane qilip, weten millet dawasidin özini qachuriwatqanliqini, yanabezillirining dawaning béshigha chiqiwelip, birini pakarken, birininakarken, irini oruqken, birini semizken digendek bahaniler bilen toplanghan ademlerni chéchiwatqanliqini, bezillirining teshkilat ezalirigha kötirelmeydighan dérijide wezipe yüklep bu ishtin aptomatik yiraqlashturush üchün heriket qiliwatqanliqini, bezillirining gheywethorluq qilip, milletning ichkiy ömlükini buzushqa yol bashlap bériwatqanliqini, bezillirining Xitayning tomurining soqushigha qarap bir wehshiy sodigha teyyarliq qiliwatqanliqini, bezillirining aqmas paranglarni qilip, dunyagha Uygur weten millet dawasini burmilap anglitiwatqanliqini, bezillirining milletchi qiyapitige kiriwelip, bashqa bir gorohtiki Xitaylar üchün xizmet qiliwatqanliqini xelqimiz bilip turiwatidu. Ular weten millet dawasimizni arqigha sörep, xelqimizni koldurlutup yürgechke hemme balagha biguna xelqimiz qéliwatidu. (dawami bar)

31/12/2004 Frankfurt/Gérmaniye

"Mexmut qeshqiri we u yashighan dewr" namidiki xelqaraliq ilmiy muhakime yighini enqerede bashlandi


Muxbirimiz erkin tarim xewiri
2008-05-28


Mexmut qeshqiri we u yashighan dewr mawzuluq xelqaraliq ilmiy muhakime yighini türkiyining enqere shehride resmi bashlandi. Bu xelqaraliq ilmiy muhakime yighinigha amérika, engiliye , rusiye fédératsiyisi , ezerbeyjan, qazaqistan, qirghizistan we türkiye qatarliq 15 dölet we rayondin kelgen 75 etrapida bilim adimi qatnashti.

RFA Photo / erkin Tarim


"Mexmut qeshqiri we u yashighan dewr" namidiki xelqaraliq ilmiy muhakime yighini enqerede bashlandi.
Yighinning échilish murasimi bashlashtin burun, mexmut qeshqirining türkiy tillar diwanining herqaysi tillarda neshir qilinghan nusxiliri we mexmut qeshqirining maziri mawzuluq körgezme échildi. Bu körgezme 6-Ayning 10-Kunigiche dawam qilidiken. Bu körgezmige türkiy tillar diwanining ingilizche, türkche, hazirqi zaman uyghur tili, we özbékche qatarliq 9 tilgha terjime qilinghan nusxiliri qoyulghandin bashqa, mexmut qeshirining qeshqer opaldiki maziridin körünüshlermu körgezme qilinghan.

Yighinning échilish murasimi 5-Ayning 28-Küni etigen enqere hajettepe uniwersitétining merkez binasidiki zalda ötküzüldi. Yighinning échilish murasimigha türkiye medeniyet we sayahet ministiri ertugrul gunay, reis jumhuri abdullah gülning bash sékritari mustafa isen, ottura asiya türkiy jumhuriyetlirining medeniyet ministirliri we bilim ademliridin bolup köp sanda kishi qatnashti. Yighinning échilish murasimida türkiye medeniyet ministiri ertugrul gunay ependi söz qildi.

U sözide mexmut qeshqirining türkiy tillar diwani namliq esirining ehmiyiti üstide toxtilip mundaq dédi:"bügün biz tughulghanliqining 1000- Yilliqini qutlawatqan mexmut qeshqiri ana tilimizgha bolghan söygümizni kücheytken bolsa, yusuf xas hajip qutatqu bilik namliq esiri arqiliq bizning döletke bolghan tonushimizning asasini qurghan. Mexmut qeshqiri tariximizdiki eng muhim shexslerdin biri. Türk dunyasidiki kishiler mexmut qeshqirini, bizdek yaxshi bilidu. Biz hazir échiwatqan mexmut qeshqiri heqqidiki bu ilmiy muhakime yighinining qazaqistanda, qirghizistanda, türkmenistan, özbékistanda we ezerbeyjandimi échilishini ümid qilimiz.

Mexmut qeshqiri we u yashighan dewr mawzuluq ilmiy muhakime yighini we bu körgezme biz üchün bir bashlanghuch bolsun." Türkiye medeniyet ministiri ertugrul gunay ependi mexmut qeshqiri heqqide medeniyet ministiri qiliwatqan paaliyetler heqqide toxtulup mundaq dédi: "mexmut qeshqirining turkiy tillar diwani namliq esirining qol yazmisini ikki kün burun istanbuldiki milliyet kutupxanisida körgezmige qoyduq. Türkiy tillar diwani namliq eserning milli kütüpxanidiki nusxisi dunyada birla nusxa bolup, kütüpxanida mexsus bir öy ayrip u yerde körgezme qiliwatimiz.

Hemmenglerge melum eli emiri ependi diwani lughatit türkni tapqan kishi, u bir kitappurush bolup putun ömri boy toplighan 10 ming etrapida kitabni milliyet kutupxanisigha béghishlighan. Eger éli emiri ependi bu eserni tapmighan bolsa, türkiy tillar diwani dunyada bolmighan bolatti. Eli emiri ependining türk medeniyet tarixigha qoshqan bu töhpisi üchün yéqinda istanbul sheherlik hökümet éli emiri medeniyet merkizi namliq bir medeniyet merkizini achmaqchi. Eli emiri ependining sayisida biz hazir türkiy tillar diwani namliq bu eserge ige." Türkiye medeniyet we sayahet ministiri ertugrul gunay ependi türkiye jumhuriyiti dölitining mexmut qeshirining yurti bolghan qeshqerdiki qebrisini qaytidin rémont qilduridighanliqini éytip mundaq dédi:"biz qiliwatqan xizmetler yuquridikilerdin ibaret emes.

Mexmut qeshqirining yurti bolghan qeshqerdiki meqberesini rémont qildurush ish pilanimiz bar. Mexmut qeshqiri heqqide résim körgezmisi échish pilanimiz bar. Bu yil birleshken döletler teshkilati teripidin mexmut qeshqiri yili élan qilinghan bolghachqa bu yilning axirida fransiyining paytexti parizhta yépilish murasimi süpitide yene bir xelqaraliq mexmut qeshqiri ilmiy muhakime yighini chaqirishni oylawatimiz. Mexmut qeshqiri pütün türk dunyasining ortaq simwoli shunga pütün türkiy jumhuriyetlerning 2008-Yili ichide mexmut qeshqiri heqqide köplep paaliyetler élip bérishini ümid qilimen."

Mexmut qeshqiri we u yashighan dewri` mawzuluq bu ilmiy muhakime yighininini türkiye medeniyet we sayahet ministirliki, tika we türkiye til tetqiqat idarisining iqtisadiy yardimi bilen enqere hajettepe uniwersitéti türkologiye tetqiqat merkizi uyushturghan bolup, yighin 5-Ayning 28-Kunidin 30-Kunigiche enqere hilton méhmanxanisida dawam qilmaqchi.

Yighingha köp sanda uyghur ilim ademlirimu qatnashmaqta bolup, bu ilmiy muhakime yighinida ege uniwersitéti oqutquchisi prof. Dr. Alimjan inayet ependi, türkiy tillar diwanidiki tughut heqqidiki örp-Adetler témisida, hajettepe uniwérsititi tarix oqutquchisi dr. Erkin ekrem qaraxanilar dölitining ismi mesilisi témisida, dr. Dolqun qambiri bolsa mexmut qeshqiri we uning yurti témisida, ürümchi 14- Ottura mektep oqutquchisi yüsüpjan yasin ependi bolsa mexmut qeshqiri we türklerde urush témisida söz qilmaqchi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/mexmut-qeshqiri-soygusi-turkiyide-05292008065727.html/story_main?encoding=latin

Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati Wekilliri Kölinde Seminariyege Qatnashti



Bu ayning 25-küni Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati Wekilliri Kölindiki Seminariyege Qatnashti. Bu Seminariyeni Gérmaniyening Kölin sheheridiki Ezerbeyjan Kultur teshkilati Jenubiy Ezerbeyjanda yüz bergen milliy oyghunush herkitide naheq jazalanghan, öltürülgen we Türmilerde yétiwatqan siyasiy aktiplarni xatérlesh we ularning siyasiy heq- hoquqlirini qandaq telep qilishni muzakirlishish meqsidide oyushturghan bolup, seminariyege 50 ke yéqin her sahedin kelgen Tetqiqtchi, Shair, Yazghuchi, Jornalist we Türkologlar ishtirak qilidi.

Yighinda Türk dunyasining bügünki siyasiy, kultural we iqtisadiy ehwali, bolupmu Shimaliy we jenubiy Ezerbeyjandiki xelqlerning étnik meselilirige ayit mexsus timilarda maqalilar oqup ötüldi we yighin qatnashquchillirining muzakirisige qoyuldi.

Yighinda Sherqiytürkistan meselisigimu orun bérilgen bolup, Sherqiytürkistandiki Uyghur we uning qérindashlirining Siyasiy, Insaniy we Qanuniy hoquqlirining Jenubiy Ezerbeyjan xelqliriningkige oxshash shekilde depsende qiliniwatqanliqighimu alahide tilgha élip ötüldi.



Yighin özining kün-tertiwige asasen Sherqiytürkistan Birlikli Teshkilatining reyisi Korash Atahan ependini sözge tekilip qilidi. Korash Atahan ependi aldi bilen Sherqiytürkistanning omumiy weziyitini, bolupmu Uyghur xelqining béshigha kiliwatqan tiragédiyeni qisqiche tonushturdi. U sözide yene , dunyadiki iziliwatqan xelqlerning derdining oxshash ikenlikini, iziliwatqan xelqlerning insaniy erkinlikini qoghdashta ittipaqliq, birlik we dostluqning hel qilghuch amil ikenlikini tilgha aldi.

Korash Atahan sözide yene iziliwatqan xelqimizni azatliqqa érishtürüshte Uyghurlar bilen Ezeriy xelqining diniy, érqiy, kultural tereplerdiki ortaqliqini her ikki xelqning özlirining milliy herkiti üchün xizmet qildurushining intayin muhimliqini, weten, milletning shan-sheripi üchün küresh qilip, her-türlük ziyankeshlikke uchrighan we uchrawatqanlarning derdini xelqara jamaetchilikke jiddiy anglitishning texirsizlikini shundaqla birlik, ittipaqliq we öz-ara yardem sheklide milliy til yéziqimiz, milliy kimlikimiz we milliy heq-hoquqlirimizni qoghdap qélishimizning zörürliki otturgha qoydi.

Seminariye shu küni Gérmaniye waqti saet 14:00 de bashlinip, 20:00 ge qeder dawamlashti.Sherqiytürkistan Birliki teshkilati yighin dawamida Seminariye qatnashquchillirigha Sherqiytürkistangha ayit her türlük matériyallarni tarqatti we ularning Sherqiytürkistan heqqidiki suwallirigha etrapliq jawap berdi.

Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati Teshwiqat Merkizi

Guantanamo: Europa soll unschuldig inhaftierten Uiguren Zuflucht gewähren - Report über Menschenrechtsverletzungen im US-Gefangenenlager vorgelegt


Göttingen, 23. Mai 2008Europa soll den 17 unschuldig im US-Gefangenenlager Guantanamo festgehaltenen Uiguren aus China aus humanitären Gründen Zuflucht gewähren. Dies hat die Gesellschaft für bedrohte Völker (GfbV) am Freitag gefordert, nachdem am Vorabend im Fernsehmagazin "Monitor" ein kritischer Beitrag über die verzweifelte Lage der Inhaftierten ausgestrahlt wurde. Gleichzeitig legte die GfbV einen neuen 25-seitigen Menschenrechtsreport vor, in dem nicht nur die persönliche Verfolgung der in dem US-Lager internierten Uiguren dokumentiert wird, sondern auch die Hintergründe ihrer Verhaftung, ihre unmenschlichen Haftbedingungen auf Kuba und die Unrechtmäßigkeit ihrer bis heute andauernden Gefangenschaft.

"Europa muss nun endlich handeln, nachdem es sechseinhalb Jahre tatenlos zugesehen hat, wie diese 17 politischen Flüchtlinge aus China zum Spielball internationaler Machtpolitik wurden und als unschuldige Opfer des weltweiten Kampfes gegen den Terror unter unmenschlichen Haftbedingungen langsam zugrunde gehen", sagte der GfbV-Asienreferent Ulrich Delius. Europa könne nicht glaubwürdig die Schließung des umstrittenen Gefangenenlagers fordern und andererseits keine Initiative ergreifen, unschuldigen Insassen des Camps die Freiheit zurückzugeben. Nach China könnten die Guantanamo-Uiguren nicht zurückkehren, da ihnen dort die Hinrichtung drohe.


Es sei beschämend für die EU-Menschenrechtspolitik, dass diesen 17 Männern mit Rücksicht auf China bisher die Zuflucht verweigert wurde. Jetzt sollten die europäischen Länder endlich ihrer Verantwortung gerecht werden, ihr Standvermögen unter Beweis stellen und diese Uiguren auch gegen den Widerstand Chinas aufnehmen, erklärte Delius. Schließlich seien diese Uiguren nach ihrer Festnahme mehrere Wochen lang in dem afghanischen US-Militärlager Kandahar festgehalten worden, das damals auch von deutschen Elitesoldaten des KSK-Kommandos bewacht worden sei.


Scharf werden in dem neuen GfbV-Report die unmenschlichen Haftbedingungen in Guantanamo kritisiert: Obwohl ihre Unschuld seit mindestens vier Jahren erwiesen ist, würden die Uiguren in kleinen Metallkäfigen in Isolationshaft gehalten, in denen es kein natürliches Licht gebe. Die Haftbedingungen seien verschärft worden, weil sie sich geweigert hätten, Mitgefangene auszuspionieren. Mit Schlaf- und Essensentzug, Schlägen und Einschüchterungen seien sie von Wärtern misshandelt worden.


Traumatisch sei für die Uiguren die Befragung durch chinesische Sicherheitsbeamte in Guantanamo gewesen. Um Chinas Wohlwollen in der amerikanischen Irak-Politik zu erkaufen, habe die USA auf Drängen Pekings nicht nur eine unbedeutende uigurische Organisation zur "terroristischen" Bewegung erklärt, sondern auch den chinesischen Verfolgern direkten Zugang zu den uigurischen Gefangenen gewährt, heißt es in dem Report. Dies sei eine massive Verletzung der Rechte der Internierten gewesen. Auch habe man ihr Vertrauen missbraucht, in dem man trotz gegenteiliger vorheriger Zusicherung den chinesischen Ermittlern Einsicht in alle Protokolle der Verhöre gegeben habe. Unbehelligt hätten die chinesischen Beamten die Internierten bedrohen und einschüchtern können. US-Soldaten hätten ihnen sogar dabei geholfen, die Gefangenen gegen ihren Widerstand zu fotografieren.

Von:http://www.gfbv.de/pressemit.php?id=1346

Amérika Hökümiti Uyghur Mehbuslarni Amérikigha Orunlashturushi Kérek
Muxbirimiz ömer qanat xewiri
2008-05-21

20‏ - May küni amérika dölet mejlisi tashqi munasiwetler shöbe komitétida güentanamo türmisidiki musapir mehbuslar heqqide ötküzülgen guwahliqtin ötüsh yighinining uyghurlar üchün eng muhim ehmiyiti güentanamoda tutup turuluwatqan uyghurlar mesilisi bilen birlikte, uyghurlarning nöwettiki ehwali shuningdek xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan bésim siyasiti munazire qilinghan.

Bir sabiq mehbus yighinda guwahliqtin ötken
Bu yighinning yene bir alahidiliki, tunji qétim güentanamoda tutup turulghan bir sabiq mehbusning yighinda guwahliqtin ötkenliki idi. Güentanamo türmiside besh yil tutup turulghandin kéyin qoyup bérilgen, milliti türk bolghan gérmaniye puqrasi murat qurnaz, tél - Kaméra arqiliq yighingha qatniship, özining güentanamoda tutup turulush jeryanidiki sergüzeshtiliri heqqide melumat berdi. Gerche bu qétimqi yighin güentanamoda tutup turuluwatqan 50 neper , öz döletlirige qayturulishi mumkin bolmighan 50 neper mehbusning mesilisi üstide échilghan bolsimu, lékin yighindiki munaziriler asasliqi güentanamodiki uyghurlar mesilisi üstide bolup ötti.

Uyghur mehbuslar pul üchün amérika qisimlirigha tutup bérilgen kishiler
Güentanamoda tutup turuluwatqan 17 neper uyghur mehbusning mesilsii üstide ishlewatqan pütün adwokatlar qatnashqan yighinning ichilishida söz qilghan amérika dölet mejlisi tashqi munasiwetler shöbe komitétining reisi bél délahent , güentanamoda tutup turuluwatqan mehbuslarning asasliq qismining, afghanlar we pakistanliqlar teripidin peqet mukapat puli élish üchünla, amérika herbiy qisimlirigha tutup bérilgen kishiler ikenlikini bildürdi. Güentanamo türmiside ötküzülgen xataliqlarning, amérikining xelqaradiki obrazigha jiddiy selbiy tesir yetküzgenlikini tekitligen bél délahent, "amérikiliq bolush süpiti bilen bizning tarixi alahidilikimiz, xataliqni bayqighanda, uni étirap qilip, barliq chare - Tedbirlerni qollinip xataliqni tüzetkenlikimizdur " dédi.

Uyghurlarni amérikigha orunlashturush mesilini hel qilishning birdin ‏ - Bir yoli
Yighinni ichish sözide, güentanamoda tutup turuluwatqan uyghurlar mesilisini, eng muhim mesile süpitide tilgha alghan, amérika dölet mejlisi tashqi ishlar shöbe komitétining reisi bél délahent ependi, xitay hökümitining dawamliq teleplirige qarimay, uyghur mehbuslarni, xitaygha qayturmighan, amérika tashqi ishlar minstirliqini teqdirlidi. Prézidént bush hökümitini öz xataliqlirini tüzitishke chaqirghan bél délahent ependi, güentanamoda tutup turuluwatqan uyghurlarni amérikigha orunlashturush güentanamodiki uyghurlar mesilisini hel qilishning birdin ‏ - Bir yoli dep körsetti. Güentanamoda tutup turuluwatqan uyghur mehbuslarning bash adwukati sébin welit yighinda qilghan sözide, güentanamodiki uyghurlar mesilisi we xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan siyasiti üstide toxtaldi. Mart éyida tibette béyjing hakimiyitige qarshi naraziliq herikiti élip barghan tibetlik buddist rahiblarni térrorchi dep atighan xitay hökümitining, 11‏ - Séntebir weqesidin kéyin, xelqara jamaetke uyghurlarni térrorchi dep tonutup kéliwatqanliqini eskertken sébin welit yighinda qilghan sözide mundaq dédi ": güentanamoda tutup turuluwatqan uyghurlarning biri bolghan huzeyfe perhat diniy erkinlik telep qilghan we xitayning pilanliq tughut siyasitige qarshi chiqqan. Xitayda, perhatqa oxshash oy - Pikirde bolghanlarni " meniwiy térrorchilar " dep ataydu. Hökümet meniwiy térrorchiliq katégoriyisige kirgen xataliqlarni ishligen uyghurlarni qattiq jazalaydu. Bezilirini ölümge höküm qilip, hökümni ijra qilidu".

Amérika dölet mejlisi güentanamodiki uyghurlarni düshmen dep békitmigen
4‏ - April küni washington rayonidiki amérika fédéral erziyet sot mehkimiside, güentanamodiki uyghurlarni shuningdek sherqiy türkistan islamiy herikitini aqlighan sébn welit, seyshenbe küni amérika dölet mejlisi tashqi ishlar shöbe komitétida ötküzülgen guwahliqtin ötüsh yighinida qilghan sözide, güentanamodiki uyghurlarning héchqachan amérikigha düshmen bir pozitsiyide bolmighanliqini we amérikining düshminini belgilesh qanuniy salahiyitige ige birdin ‏ - Bir aliy organ bolghan amérika dölet mejlisining héchqachan güentanamodiki uyghurlarni düshmen dep békitmigenlikini tekitlep, güentanamodiki uyghurlarning amérikigha orunlashturulushi kéreklikini bildürdi.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-amerika-alem-boshluqi-05222008072138.html/amerika-guantanamo-uyghur-05222008081059.html/story_main?encoding=latin

Türklerning Mehmut Qeshqiri Söygüsi
Muxbirimiz Erkin Tarim xewiri
2008-05-20

Türkiyidiki her qaysi uniwérsitét, bashlanghuch, ottura mektepler, tetqiqat organliri her xil yollar bilen büyük alim mehmut qeshqiri we uning ölmes esiri `türkiy tillar diwani' ni tonushturmaqta.

RFA Photo / Erkin Tarim

Enqere ümid köy anadolu toluq ottura mektipi türkchem kulubining qurghuchisi, aslixan yaziji xanim oqughuchiliri bilen birge.

Hetta bezi nuqtiliq mektepler ulugh alim mehmut qeshqirining resimi we tughulghan ‏- Wapat bolghan künliri yézilghan maykilarni basturup, oqughuchilargha kiydürüp her xil yighinlargha élip bérip mehmut qeshqirini anglatmaqta. Bulardin biri enqere ümid köy anadoli toluq ottura mektipi. Bu mektepning til ‏- Edebiyat oqutquchisi aslixan yaziji mektepte kulup qurup mehmut qeshqirini anglitiwatqanliqini, bu mektep mehmut qeshqirining ismi yézilghan popaykilarni bésip tarqitip mehmut qeshqirini xatirilewatqanliqini, yéqinda mehmut qeshqiri namliq mexsus zhurnal chiqirip büyük alimni türk dunyasigha toshturidighanliqini anglatti. U radiomizgha qilghan sözide mehmut qeshqirining türk dunyasidiki orni, eserlirining ilmiy qimmiti we bügünki roli dégenge oxshash mesililer üstide toxtilip ötti.

Aslixan yazichi xanim aldi bilen mektipide özliri qurghan türkchem kulubi we uning paaliyetliri heqqide toxtilip mundaq dédi: "eslide her edebiyat oqutquchisigha oxshash menmu türk tiligha nahayiti ehmiyet bérimen. Ötken yili ümid köy anadolu toluq ottura mektipi türkchem kulubini qurduq. Bu kulubning ismini türkchem dep qoyduq. Biz pütün paaliyetlirimizde türk tilining qanchilik muhim bir til ikenlikini tekitleshke tirishiwatimiz.

Türkchining bilinmigen tereplirini otturigha chiqirishqa tirishiwatimiz. Biz türkchem kulubi bolush süpitimiz bilen dangliq kishilerni teklip qilip léksiyiler berduriwatimiz. Mektipimizde tam gézitlirige maqale yézish arqiliq kishilerni ana tiligha ige chiqishqa ehmiyet bérishke chaqiriwatimiz. Biz enqerede kochilarni aylinip dukanlirigha chetel tilida isim bergen kishilerge idiyiwiy xizmet ishlep dukanlirining ismini türkchige özgertishni telep qiliwatimiz. Yéqinqi yillardin béri türkiyide ana tilgha ehmiyet béridighanlarning sani kündin ‏- Künge köpiyiwatidu. Enqerediki pütün rayonluq hökümetlerni ziyaret qilip chetel tilida isim qoyghan dukan we shirketlerning isimlirini özgertishni telep qiliwatimiz.

Bulardin bashqa zhurnal chiqiriwatimiz. Bu yil mehmut qeshqiri yili bolghachqa mehmut qeshqiri we uning ölmes esiri türkiy tillar diwanini xelqimizge tonushturuwatimiz." Aslixan yazichi xanim, büyük alim mehmut qeshqiri heqqide paaliyetler élip bériwatqanliqingizni dep öttingiz, konkrét néme paaliyetlerni élip bériwatisiler? dégen sualimizgha jawab bérip mundaq dédi: "mehmut qeshqiri heqqide bezi xizmetlerni qilduq. Buningda mehmut qeshqirining tughulghanliqigha 1000 yil bolghanliqini tekitleshke tirishiwatimiz. Sizgimu melum mehmut qeshqiri yazghan bir grammatika kitab bar. Téxiche tépilghini yoq.

Türkiye yawroasiya yazghuchilar jemiyiti bu kitabni tapqanlargha 1000 jumhuriyet altuni béridighanliqini élan qilghan idi. Biz bu kitabqa kishilerning diqqitini tartish üchün bu kitab heqqide waraqchilarni bésip tarqitiwatimiz. Biz 2008-Yili mehmut qeshqiri yili munasiwiti bilen mehmut qeshqirining resimi, ismi we familisi, tughulghan we wapat bolghan yili yézilghan maykilarni bésip tarqitiwatimiz." Enqere umidkoy anadolu toluq ottura mektipi oqutquchisi aslixan yaziji xanim mehmut qeshqiri we uning eserlirining türk dunyasi üchün shundaqla ilim dunyasi üchün intayin muhim ikenlikini éytip mundaq dédi: "aldi bilen ilmiy heqiqetler bar, uni qobul qilishimiz kérek.

Birinchisi mehmut qeshqiri tunji türkche grammatika kitabining yazghuchisi. Tunji qétim qamus yazghan kishi. U yene tunji qétim bundin 1000 yil burun lughet yazghan kishi. Menche mehmut qeshqiri türk dunyasi üchün nahayiti muhim bir shexs, chünki türkologiye ilmining qurghuchisi. Türk dunyasi medeniyitige öchmes töhpilerni qoshqan kishi. Türkiy milletlerning eng chong kemchilliki ana tiligha yéterlik derijide ehmiyet bermeslik. Mehmut qeshqiri `türkiy tillar diwani` namliq esiride türk tilining qanchilik bay bir til ikenlikini, uninggha ige chiqishimizning ehmiyitini körsitip bergen.

Qanche ming yilliq türk tarixigha qaraydighan bolsingiz, mehmut qeshqiridek kishidin peqetla bir qanche kishini köreleysiz. Mesilen qaramanli mehmet, mustafa kamal atatürk. Menche mehmut qeshqiri türk dunyasidiki eng muhim kishidur. Biz mehmut qeshqirini xelqimizge tonushturush üchün néme qilsaq az dep oylaymen." Aslixan yaziji xanim ana tiligha ehmiyet bérishning intayin muhim ikenlikini, emma türk dunyasidiki bezi türkiy milletlerning ana tiligha ige chiqmasliqining özini qattiq renjitkenlikini éytip mundaq dédi: "1993-Yili könglümni qattiq yérim qilghan ikki weqe bar. Bu yillarda türkiy jumhuriyetler arqa ‏- Arqidin musteqil bolghan idi. Türk dunyasi oyghiniwatatti. Biz bir küni türkiy milletler birliki qurulidu dep hayajanlinip kütiwatattuq.

U yili tunji qétim qara déngiz iqtisadiy birlikining yighini chaqirildi. Bu yighingha türkiye sahibxanliq qilghan idi. Emma bu yighingha qatnashqan dölet rehberlirining hemmisi türkmen, ezeri, özbek we qazaq idi. Emma ular bir ‏- Biri bilen rusche sözleshken idi. Yighinda hemmisi öz ana tili bilen emes, rusche söz qildi. Gerche bu türkiy jumhuriyetler musteqil bolghandin kéyinki17 yil ichide nurghun nersiler özgerdi. Epsuski ruschining tesiridin qutulalmidi, téxiche bu jumhuriyetlerde rus tili ishlitilmekte. Bu jumhuriyetlerdin türkiyige kelgen oqughuchilarmu öz ‏-Ara rusche gep qilishidu. Shunga bu türkiy jumhuriyetler mehmut qeshqirining eserlirini, uning ana tilgha bolghan söygüsini yaxshi öginishi kérek." Enqere ümid köy anadolu toluq ottura mektipi türkchem kulubining qurghuchisi, aslixan yaziji xanim buningdin kéyinki pilanliri üstide toxtilip mundaq dédi: "bu yerdiki mekteplerde oqughuchilargha mehmut qeshqirini anglatmaqchimiz.

Mehmut qeshqiri yili munasiwiti bilen mexsus bir zhurnal chiqarmaqchi boluwatimiz. Zhurnal chiqirish üchün teyyarliq xizmetlirimiz pütüp qaldi. Téxnika xizmetlirimizla qaldi. Bu zhornilimiz yéqinda chiqidu. Xudayim buyrisa bu zhornilimizni büyük alim mehmut qeshqirige yarashqidek, sewiyilik qilip neshr qilimiz. Bu zhornalni peqet türkiyidila emes, ejdatlirimiz kelgen türkistanghimu yetküzimiz. Bizning meqsitimiz büyük alim mehmut qeshqirini we uning eserlirini dunyagha anglitishtin ibarettur."

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/mexmut-qeshqiri-soygusi-05212008081141.html/story_main?encoding=latin

Der Tod als Strafe

Im Jahr vor den Olympischen Spielen in Peking sind in China wieder mehr Menschen hingerichtet worden als in jedem anderen Land der Welt. Zwar ließ die chinesische Justiz 2007 nach einer Statistik von amnesty international mit mindestens 470 nur noch halb so viele Menschen töten wie im Vorjahr. Trotzdem machte das immer noch mehr als ein Drittel aller weltweit vollstreckten Todesurteile aus.

Insgesamt zählte amnesty im Jahr 2007 weltweit 1252 Hinrichtungen in 24 Ländern und damit 21 Prozent weniger als im Vorjahr. Für knapp 90 Prozent aller vollstreckten Todesurteile waren China und vier weitere Länder verantwortlich: der Iran (317), Saudi-Arabien (143), Pakistan (135) und die USA (42).

Offizielle Zahlen gibt es nur aus wenigen Staaten wie den USA. In anderen Ländern wie China ist die Zahl der Hinrichtungen Staatsgeheimnis. Amnesty geht davon aus, dass in China im vergangenen Jahr tatsächlich mehrere tausend Menschen hingerichtet wurden.

Drei Staaten schafften die Todesstrafe 2007 komplett ab: Albanien, die Cook-Inseln und Ruanda. 62 Staaten halten allerdings noch daran fest.

3.347 Menschen in 51 Ländern wurden im vergangenen Jahr zum Tode verurteilt und damit 13 Prozent weniger als 2006.

Nach den Erkenntnissen von amnesty werden Todesstrafen allerdings nicht nur wegen gewalttätiger Verbrechen, sondern zunehmend für weniger gravierende Delikte ausgesprochen, beispielsweise in Saudi-Arabien wegen Homosexualität, in Südostasien wegen Drogenhandels und in China wegen Korruption und Steuerhinterziehung.

Im Verhältnis zur Bevölkerungszahl wurden im vergangenen Jahr in Saudi-Arabien die meisten Todesurteile vollstreckt, gefolgt von Iran und Libyen.
Ein Dossier von DW-WORLD.DE zum Thema Todesstrafe.

DW-WORLD.DE
· DW-WORLD: Hans-Gert Pöttering: "Ich bedaure die polnische Haltung"
Polen hat die Einführung eines Internationalen Tages gegen die Todesstrafe blockiert. Im Interview mit DW-RADIO nimmt Hans-Gert Pöttering, Präsident des Europäischen Parlaments, dazu Stellung. (20.09.2007)
· DW-WORLD: Justizreform in Kirgisistan: Todesstrafe abgeschafft
Aus der Verfassung war sie bereits verschwunden, nun ist die Todesstrafe nach einem Erlass von Präsident Bakijew auch nicht mehr im Strafgesetz zu finden. Als Höchststrafe gilt zukünftig lebenslange Haft. (05.07.2007)
· DW-WORLD: Stichwort: Die Todesstrafe
Zum dritten Mal tagt der Weltkongress gegen die Todesstrafe - dieses Jahr in Paris (1.-3.02.07). Dort befassen sich engagierte Bürger und Aktivisten aus aller Welt mit diesem Thema. (31.01.2007)
· DW-WORLD: Philippinen schaffen die Todesstrafe ab
Einen Tag vor ihrem Besuch im Vatikan hat die philippinische Präsidentin Gloria Macapagal Arroyo am Samstag (24.6.) ein Gesetz zur Abschaffung der Todesstrafe unterzeichnet. (24.6.2006)
· DW-WORLD: Die Todesstrafe ist brutal und sinnlos
In Montreal findet derzeit der zweite Weltkongresses gegen die Todesstrafe statt. Ein DW-WORLD-Interview mit Claudia Roth, der Menschenrechtsbeauftragten der Bundesregierung. (27.10.2004)
Todesstrafe in China
· DW-WORLD: China will Todesstrafe schärfer reglementieren
China plant mehr Zurückhaltung bei der Todesstrafe. Durch Folter erzwungene Geständnisse und geheime Hinrichtungen sollen verboten, Revisionsverfahren gründlicher werden. (13.03.2007)
· DW-WORLD: Todesstrafe als Massenspektakel in Chinas Provinzen
In China werden mehr Todesurteile vollstreckt als im Rest der Welt. Die öffentliche Verkündung und Vollstreckung von Todesurteilen gelten als wirksame Abschreckungsmethoden. (2.8.2006)
· DW-WORLD: Organhandel in China: Hinrichtung auf Bestellung?
Nach dem Henker der Chirurg: Hingerichteten werden in China Organe entnommen, die zum Teil zahlungskräftigen Ausländern eingesetzt werden. Von dem Transplantationsboom profitieren auch westliche Konzerne. (21.4.2006)
Todesstrafe in den USA
· DW-WORLD: Ist die Giftspritze verfassungsgemäß?
Der Oberste Gerichtshof prüft zum ersten Mal in der amerikanischen Justizgeschichte die Verfassungsmäßigkeit der Giftspritze als Hinrichtungsmethode. Infolgedessen könnten Hinrichtungen vielerorts ausgesetzt werden. (26.09.2007)
· DW-WORLD: 400. Hinrichtung in Texas innerhalb von 25 Jahren
Trotz eines Appells der EU hat der US-Bundesstaat Texas seine 400. Hinrichtung seit der Wiedereinführung der Todesstrafe vollstreckt. In Japan wurden drei zum Tode verurteilte Gefangene gehenkt. (23.08.2007)
· DW-WORLD: Die Zahl der Exekutionen in den USA geht zurück
Der "Weltkongress gegen die Todesstrafe", der bis zum 3. Februar in Paris stattfindet, wird nichts daran ändern, dass die Todesstrafe in den USA Alltag bleibt. Doch auch dort wächst die Zahl der Gegner. (31.01.2007)
· DW-WORLD: Stanley "Tookie" Williams mit Giftspritze hingerichtet
Der Fall des zum Tode verurteilten Ex-Bandenchefs Stanley "Tookie" Williams hatte in den USA für eine heftige Debatte über die Todesstrafe gesorgt. Geholfen hat es ihm nicht. Auch nicht prominente Fürsprache. (13.12.2005)
· DW-WORLD: USA schränkt Todesstrafe ein
Der Oberste Gerichtshof der USA hat die Todesstrafe gegen Jugendliche für verfassungswidrig erklärt. Doch 3400 erwachsenen Häftlingen droht weiter die Hinrichtung. (1.3.2005)
Das Todesurteil gegen Saddam Hussein
· DW-WORLD: Kritik an neuer Hinrichtung
Ungeachtet internationaler Appelle sind die beiden zum Tode verurteilten Gefolgsleute von Ex-Diktator Saddam Hussein hingerichtet worden. Erneut gibt es Kritik am Vorgehen. (15.01.2007)
· DW-WORLD: Ban unterstützt Appell gegen Hinrichtung von Saddam-Getreuen
Nachdem der neue UN-Generalsekretär die Hinrichtung des irakischen Ex-Diktators nicht ausdrücklich verurteilt hatte, beteuert er sein Festhalten an UN-Grundsätzen - gegen die Todesstrafe. (04.01.2007)
· DW-WORLD: Kommentar: Verpasste historische Chance
Nach der Hinrichtung Saddam Husseins ist die weitere Aufarbeitung seiner Schreckensherrschaft im Irak nicht mehr möglich. Peter Philipp kommentiert die Hinrichtung des Ex-Diktators. (30.12.2006)
· DW-WORLD: Proteste gegen wiederbelebte Todesstrafe in Guatemala
Begnadigung oder Tod? Jahr für Jahr geht die Zahl der Staaten, die die Todesstrafe ausüben, zurück. Doch dieser Trend kennt Ausnahmen: In Guatemala ist die Todesstrafe wieder in Kraft. Ein Kardinal führt den Protest an. (19.02.2008)
WWW-Links
· Externer Link: ai-Koordinationsgruppe gegen Todesstrafe
· Externer Link: Bureau of Justice Statistics
Offizielle Seite des US-Justizministeriums mit Angaben über Strafverfolgung (engl.)
· Externer Link: Death Penalty Information Center
Zahlen, Daten, Fakten über die Todesstrafe in den USA vom Todesstrafen-Informationszentrum (engl.)
Audios und Videos zum Thema
· Audio: Reaktionen auf ddie Hinrichtung Saddam Husseins (30.12.2006)
· Audio: Interview mit Oliver Hendrich (Amnesty International) zum Thema Todesstrafe (11.10.2006)
· Video: Das Hinrichtungsvideo von Saddam sorgt für Unruhe (2.1.2007)
· Video: Gemischte Reaktionen auf Urteil gegen Saddam Hussein (6.11.2006)
· Video: Todesstrafen: Der Bericht von Amnesty international für 2007 (15.04.2008)
http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1796079,00.html