Ghuljining Töpedeng Mehellisi We Chapchalning Qoghunchi Yézisida Diniy Zatlar Tutqungha Uchrighan
Muxbirimiz Erkin
2010-06-02

Diniy ibadetke cheklime qoyup, kishilerning kündilik rohani turmushini kontrol qilish, diniy sorun we erkin diniy paaliyetlerni meniy qilish xitay dairilirining uyghur aptonom rayonida izchil yolgha qoyup kéliwatqan siyasitidur. Amérika xelqara diniy erkinlik komitéti yéqinda élan qilghan bu heqtiki bir doklatida xitayning diniy siyasiti uyghurlardiki diniy étiqadni ajizlitishqa qaritilghanliqini ilgiri sürgen.

Xitayning diniy siyasitining basturush nishanidiki kishiler bolsa, xitay hökümitining diniy orunlashturushigha beyet qilmighan diniy zatlar idi. Töwende ghuljining töpedeng mehellisi we chapchalning qoghunchi yézisida yüz bergen diniy zatlarning tutqungha uchrushigha dair bir weqeni diqqitinglargha sunimiz.

Ghuljining töpedeng mehellisi we chapchalning qoghunchi yézisida olturushluq abduréhim qarihaji we musajan qarimning béshigha kelgen dishwarchiliqlar diniy siyasetning sezgürliship, uyghurlardiki rohani turmushning paaliyet dairisi qanchilik tariyip kétiwatqanliqining tipik misali. Ghulja shehirining töpedeng mehellisidiki abduréhim qarihaji we chapchalning qoghunchi yézisida olturushluq musajan qarim özi turushluq shu etraptiki jamaet ichide hörmetke ige mötiwer diniy zatlardin idi.

Lékin, bu ikki zat ötken yili qurban héyt mezgilide chapchal nahiyilik jamaet xewpsizlik idarisining siyasi bölümi teripidin tutqun qilinip, türmide yétishqa mejbur bolghan. Ghuljidiki ismini ashkarilashni xalimaydighan weqedin xewerdar bir xanim radiomiz muxbirining bu heqtiki soallirigha jawab bérip, abduréhim qarihaji we musajan qarimlarning tutqungha uchrap tekshürülgenliki, lékin hazir qoyup bérilgenlikini bildürdi.

Xitayning diniy erkinlik xatirisi xelqara kishilik hoquq teshkilati we gherb ellirining izchil tenqidige uchrap kéliwatqan sahelerning biridur. Xelqara jemiyet xitay "qanunsiz" dep élan qilghan diniy paaliyetler bilen adettiki diniy paaliyetler otturisida chek - Chégra yoqluqini eskertip, hökümetke beyet qilmaydighan diniy paaliyet we diniy zatlargha "esebiy diniy küchler" dep zerbe bériwatqanliqini ilgiri sürüp kelmekte. Amérika xelqara diniy erkinlik komitéti yéqinda élan qilghan bu heqtiki bir doklatida xitayning bu siyasiti uyghurlardiki diniy étiqadni ajizlitishqa qaritilghanliqini bildürgen idi. Lékin xitay hökümiti bu qarashni ret qilip, puqralarning diniy étiqad erkinliki qanunlargha asasen qoghdiliwatqanliqida üzlüksiz ching turup keldi.

Musajan qarim bilen abduréhim qarihaji qoghunchi yézisidiki bir parnikning ichide shu yézidiki bir qisim dindar jamaetni toplap, tebligh sözligen . Islamdiki ayallar mesilisi we musulman bolushning shertlirini chüshendürgen. Weqedin xewerdar kishiler abduréhim qarihaji bilen musajan qarimning tutqun qilinishigha mezkur yézisidiki bir ailide yüz bergen er- Ayalning jédili sewebchi bolghanliqini bildürmekte. Ismini ashkarilashni xalimighan, bu weqedin xewerdar ghuljidiki yuqiriqi xanim, abduréhim qarihaji we musajan qarimning shu qétimqi sorungha qatnashqan bir kishining ayalining shikayitige asasen kishilerni "dingha mejburlash" bilen tutqun qilinghanliqini bildürdi.

Qoghunchi yézisidiki ismi ashkarilanmighan yuqiriqi kishi diniy tebligh axirliship öyige qaytqandin kéyin, ayalining örtünüp, musulmanlargha xas islamiy qiyapet bilen yürüshini telep qilghan. Ayali bolsa érining telipini ret qilip, örtünüshke qarshi chiqqan. Weqedin xewerdar kishiler ayaligha gep yigüzelmigen bu kishining ghezipige paylimay ayalini urghanliqini, ayali bolsa tayaqning achchiqida saqchixanigha erz qilip, érini bashqilarning küshkürtishi astida özini örtünüshke mejburlash bilen eyibligen.

Bu weqe chapchal nahiyilik j x idarisi xadimlirining quliqigha yétip, abduréhim bilen musajan qarim j x idarisining siyasi bölümi we nahiyilik dölet amanliqini qoghdash etriti teripidin tutqun qilinghan. Qoghunchi saqchixanisining ismini ashkarilashni ret qilghan bir xadimi bu weqening rast yüz bergenlikini étirap qilip, lékin bu weqening tepsilati we "qanunsiz" diniy paaliyetning chek-Chégrisi qandaq ayrilidighanliqigha dair soalimizgha jawab bérishni ret qildi.

Bu yil 60 lardin halqighan abduréhim qarihajim bilen 40 yashlarning qarisidiki musajan qarim bir ay tutup turülghandin kéyin qoyup bérilgen. Lékin, bu jeryanda ularning saqal-Buruti chüshürüwétilgen bolup, weqedin xewerdar kishiler, buning musajan qarimgha nahayiti har kelgenlikini, shuningdin kéyin uning qoghunchi yézisini tashlap, yene shu nahiyidiki kan yézisigha köchüp ketkenlikini ilgiri sürmekte.

Abduréhim qarihajimning ailisidikiler qarihajimning salamet turuwatqanliqini bildürdi. Lékin musajan qarim bilen alaqilishishqa mumkinchilik bolmighanliqi üchün uning ehwali bizge qarangghu shundaqla uning néme üchün qoghunchi yézisini tashlap, kan yézisigha köchüp ketkenlikining heqiqiy sewebi bizge melum emes.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/ghuljida-yene-tutqun-06022010185520.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.