Xitayning Kambodzhadin Qayturulghan Uyghurlarni 'Térrorchilar'gha Chiqirishi Kishilik Hoquq Teshkilatlirining Gumanini Qozghidi

Muxbirimiz Erkin
2010-06-24

Xelqara kishilik hoquq teshkilatliri we bir qisim gherb elliri 2009 ‏- Yili 12 - Ayda kambodzhadin xitaygha qayturup bérilgen uyghur musapirlirining teqdiridin jiddiy endishe qilip kéliwatqan idi. Bu endishining bikar emesliki axiri peyshenbe küni otturigha chiqti.

Xitay hökümiti peyshenbe küni uyghur musapirlirining ichidiki bir qisim kishilerni térrorchigha Chiqardi. Lékin xitayning bayani kishilik hoquq teshkilatlirining gumanini qozghimaqta.

Xitay j x ministirliqining peyshenbe küni bayanat élan qilip, ötken yili 12 ‏- Ayda kambodzhadin xitaygha qayturup bérilgen uyghur musapirlirining ichidin, bir qisim kishilerning térrorchilar guruhigha eza ikenlikini élan qilishi xelqara kishilik hoquq teshkilatlirining gumanini qozghidi. J x ministirliqi bayanatchisi peyshenbe küni élan qilghan bu heqtiki bayanatida 20 kishilik musapirlar guruppisidiki bezi kishilerning "térrorchilar" guruhigha eza ikenlikini ilgiri sürgen.

J x ministirliqi bayanatchisi wu xéping " térrorchilar" guruhi pash qilinip, guruhning 10 adimi qolgha élinghanliqini, ularning sherqiy türkistan islam herikiti bilen alaqisi barliqini bildürgen bolsimu, lékin dairilerning musapirlar guruppisidiki qanche kishini "térrorchilar" guruhigha baghlighanliqi melum emes. Lékin uyghur we kishilik hoquq teshkilatliri xitayning kambodzhagha qachqan musapirlarni "térrorchilar" guruhigha chatqanliqigha gumani pozitsiye tutmaqta. Dunya uyghur qurultiyining reisi rabiye qadir xanim xitayning meqsiti siyasi gherezlik bolup, ularning bayani ishenchlik emes dep körsetti.

Kambodzha dairilirining ötken yili 12 - Ayda bir neper ayal we ikki narside balini öz ichige alghan 20 kishilik uyghur musapirlar guruppisini xitaygha qayturup bérishi dunyada zor ghulghula qozghap, kambodzha hökümiti b d t musapirlar ehdinamisini depsende qilish bilen tenqidlengen. Bu weqe yene amérika - Kambodzha munasiwitige tesir körsitip, amérika hökümiti kambodzhagha béridighan herbiy yardemni bikar qilghan. Amérika dölet mejlisidiki bezi ezalar qanun layihisi hazirlap, kambodzhaning amérikigha bezi mallarni bajsiz éksport qilish imtiyazini bikar qilishni telep qilghan.

Amérika kambodzhagha bérishke wede qilghan 250 dane herbiy aptomobilni bérishtin waz kechkendin kéyin, xitay hökümiti kambodzhagha herbiy yardem bérishke wede bergen. Xitay uyghur musapirlirining ichidiki bezi kishilerni "térrorchi"dep élan qilishning bir kün aldida chiqqan xewerlerde xitayning kambodzhagha 257 dane herbiy aptomobil tapshurghanliqi ilgiri sürülgen idi.

Merkizi amérikidiki lawgey fondi jemiyitining mesuli xariy wu ependi, uyghur musapirlirini qayturuwétish xelqara ehdinamilargha xilap ikenlikini eskertip, lékin xelqara ehdinamilar xitay üchün héchniémige erzimeydighanliqini bildürdi. U, "junggo hökümiti xelqara ehdinamilargha imza qoydi, dégenlik néme gep. Xelqara ehdinamilar junggo üchün héchniémige erzimeydu. Ular her qandaq kélishimge imza qoyuwéridu, lékin herikitide özining bilginini qilidu. Ular nurghun höjjetlerge imza qoydi. Lékin ular héchqachan ulargha emel qilip baqmidi. Men buninggha heyran qalmaymen" dep körsetti.

Xitay j x ministirliqi yuqiriqi uyghurlarning qandaq bir terep qilinghanliqi yaki qilinidighanliqi, ularning hazir qeyerde tutup turuluwatqanliqi heqqide héchqandaq chüshenche bermigen. Xitayning 5" - Iyul weqesi"ge chétilip qolgha élinghanlarni bir terep qilish usuli xelqara kishilik hoquqi teshkilatlirining we gherb ellirining tenqidige uchrighan bolup, ular eyiblengüchilerning adil sotlinishini we özini aqlash hoquqigha hörmet qilinishini telep qilghan.

Rabiye qadir xanim buning bu mezgilge toghrilap élan qilinishi "tasadipiyliq emes" dep qaraydighanliqini bildürdi.

Xitay j x ministirliqining bayanatida yene, kambodzhadin qayturulghan uyghurlar abduréshit ablet we imin semerlerning guruppisigha mensup kishiler dep élan qilinghan bolup, abduréshit abletning sherqiy türkistan islam herikiti teripidin ewetilgenlikini, imin semer bolsa bu guruppining gholluq ademliridin ikenlikini ilgiri sürgen. Bu guruhning 2009‏ - Yili 8 ‏ - Ayda qeshqerde yüz bergen xitay chégra mudapie qisimlirigha hujum qilish, kuchada yüz bergen xitay nishanlirigha hujum qilish weqelirini élip barghanliqini, bu guruhning yene teshkilat ezalirini chetelge qéchishqa uyushturghanliqini bildürgen.

Lawgey fondi jemiyitidiki xariy wu ependi bolsa, j x ministirliqining bu kishilerni "térrorchilar"gha baghlighanliqigha heyran qalmaydighanliqini eskertti. U mundaq deydu" :men junggo hökümitining uyghurlarni qolgha élishi, ularni sotlap, térrorchi dégen qalpaqlar bilen jazalishidin heyran qalmaymen. Méningche bu heyran qalarliq ish emes. Chünki ular buni qilishqa tégishlik ish dep qaraydu hem uyghurlarni basturushni bir wezipe hésablaydu."

Xitay metbuatlirining bu yil 1‏ - Ayda élan qilghan kambodzhadin qayturulghan uyghurlar heqqidiki xewerliride musapirlar topidiki 7 - 8 Kishining 5" - Iyul weqesi" ge arilashqanliqini we weqe jeryanida atalmish"jinayet" sadir qilghanliqini ilgiri sürgen idi. Xitay hökümiti bu weqede 200 ge yéqin adem ölgenlikini élan qilghan bolsimu, lékin dunya uyghur qurultiyi ölgen hem iz ‏ - Déreksiz yoqalghan uyghurlarning nechche minggha yétidighanliqini bildürmekte.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-kambodia-20-uyghur-06242010201143.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.