Prézidént Bush Yang Jyéchige Kishilik Hoquq We Erkinlik Toghrisidiki Qarishini Bildürdi
Muxbirimiz Erkin xewiri
2008-07-30
Muxbirimiz Erkin xewiri
2008-07-30
Amérika prézidénti jorj bush seyshenbe küni dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir xanim, xitay démokratlirining wekilliridin xarriy wu, wéy jingshing, bab fu we gong shawshyalarni aqsaraydiki turalghusida qobul qilip, xitay dairilirige " erkinlik chaqiriqi" élan qilghan shu küni, aqsarayda béyjingdin kelgen yene bir méhmanni kütüwalghan idi.
Bu méhman xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bolup, bush yang jyéchige kishilik hoquq we erkinlik toghrisidiki qarishini bildürgen.
Amérika prézidénti jorj bush dunya uyghur qurultiyi reisi rabiye qadir we amérikidiki 4 neper xitay démokratchini aqsarayda kütüwalghan seyshenbe küni, aqsaray yene amérikida ziyarettiki xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchini kütüwalghan idi. Lékin aqsaray yang jyéchining aqsaray ziyariti bilen prézidént bushning rabiye qadir xanim qatarliqlarni kütüwélishning oxshash bir künge toghrilanghanliqi meqsetlik orunlashturushmidu yaki bir tasadipiliqmidu? dégen gumanlarni chüshendürmidi.
Prézidént bush rabiye qadir xanim we amérikidiki 4 neper xitay démokratik paaliyetchisini kütüwalghan shu küni, xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi küntertiptiki ziyaret pilanigha asasen prézidént bushning dölet xewpsizlik meslihetchisi stifan xadléy bilen söhbet ötküzüsh üchün aqsaraygha kelgen idi. Söhbet xadléyning aqsaraydiki ishxanisida ötküzülgen bolup, xadléy bilen yang jyéchi söhbet ötküzüwatqanda prézidént bush yang jyéchi bilen körüshüp qoyghili yighin meydanigha kirgen.
Aqsarayning bayanatchisi dana perino xanim prézidént bushning yang jyéchi bilen körüshkenliki üstide toxtilip, bushning yanggha olimpik yighini xitaygha kishilik hoquq we erkinlik mesilisidiki semimiyitini körsitishke purset ata qilghanliqi toghrisida öz pikirini bildürgenlikini ashkarilidi. Dana perinoning eskertishige qarighanda, prézidént bush yene, xitay - Amérika munasiwitining yéqinqi tereqqiyati üstide pikir bildürgen shundaqla olimpikning muweppeqiyetlik bolushini kütidighanliqini tekitligen.
Shinxua axbarat agéntliqining bu heqtiki bir xewiride, yang jyéchining kishilik hoquq we diniy erkinlik mesililiride xitayning barawerlik, öz - Ara hörmet qilish we bir - Birining ichki ishlirigha chat kérimeslik asasida amérika bilen üzlüksiz pikir almashturushni xalaydu, dégenlikini ilgiri sürdi. Amérika dölet xewpsizlik meslihetchisi stifan xadléy bilen xitay tashqi ishlar ministiri yang jiéchi shu küni yene washingtondiki amérika ilmiy tetqiqat orgini wudrow wilson merkizide "amérika - Xitay késsingir inistituti" ning qurulush murasimigha qatnashqan.
Aqsarayning bayanatchisi dana perino, prézidént bush yang jiéchi bilen körüshken shu küni uning xarriy wu, wéy jingshing, rabiye qadir, gong shawshya we bab fular bilen xitay kishilik hoquq weziyitidiki endishe qozghawatqan mesililer üstide muzakire élip barghanliqini, bushning béyjinggha barghanda bu mesililerni otturigha qoyidighanliqigha wede qilghanliqini bildürdi. Perino mundaq deydu": prézidént olimpik üchün béyjinggha barghanda burun daim xitay emeldarlargha eskertip kelgendek bu qétim yene erkinlik chaqiriqini birge élip baridighanliqini bildürdi. U bu zatlargha xitay bashliqlar bilen alaqide bolush uninggha amérikining meydanini ipadilesh yeni héchkimning kishilik hoquq we diniy erkinliki ret qilinmasliqi kérek, dégen qarishini yetküzüshke purset yaritidu, dep qaraydighanliqini eskertti," deydu.
Prézidént bush xitay rehberlirige yetküzüshke wede bergen bu telep we teklipler némilerni öz ichige alidu ? rabiye qadir xanim bushning béyjingda olimpik bixeterlikini bahane qilip, uyghurlargha zerbe bérishni toxtitish, olimpik bahanisida qolgha élinghanlarni qoyuwétish, siyasiy mehbuslargha ölüm jazasi bérishni bikar qilishni otturigha qoyushni shundaqla guentanamodiki uyghurlarni amérikigha qobul qilishni telep qilghanliqini bildürmekte. Dana perino bushning qobul qilishigha érishken bu zatlarning bu chaqiriqni xitay rehberlirige yetküzülüpla qalmay, bushning xitay xelqighe yetküzüshini telep qilghanliqini bildürdi.
Yang jyéchi bilen stifan xadléyning aqsaraydiki söhbitide qaysi mesililerning muzakire qilinghanliqi élan qilinmidi. Lékin xadléy bilen yang jyéchi shuni küni washingtondiki ilmiy tetqiqat orgini wudraw wilson merkizide "késingér amérika - Xitay inistituti"ning qurulush murasimigha qatnashqan bolup, murasimidiki sözide yang jyéchi xitayning kishilik hoquq saheside zor ilgirileshke érishkenliki, xitay - Amérika arisidiki ixtilaplarni bir terep qilishning yoli dialog ikenlikini tekitligen. Yang jyéchi xadléy bilen körüshüshning bir kün aldida yeni düshenbe küni amérika tashqi ishlar ministiri rayis bilen söhbet ötküzgen idi.
Amérika tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi shon mékkormak, rayis bilen yang jyéchining olimpik yighini, shimaliy koriye, yaponiye we soda mesililirini muzakire qilghanliqini ashkarilidi. Prézidént bush kéler düshenbe küni béyjing olimpik yighinining échilish murasimigha qatnishish üchün yolgha chiqidu. Lékin u béyjinggha bérish sepiride aldi bilen jenubiy koriye we taylandlarni ziyaret qilishi mumkin.
Amérikidiki analizchilar bushning rabiye qadir xanim we xitay démokratik paaliyetchilirini qobul qilghanliqini "diqqetke sazawer " bir weqe, dep analiz qilishqan. Washingtondiki istratégiye we xelqara tetqiqat merkizining yuqiri derijilik tetqiqatchisi déréyk mishéll aqsaraydiki uchrishishni "olimpik harpisida xitayning yéghirigha tekkenlik " dep teripligen. U, "washington pochta géziti" ning xewiridiki mulahiziside "xitayning neziride prézidént uchrashqan bu kishiler xitayni qalaymiqan qiliwatqan weqe tughdurghuchilardur... Bu körüshüsh xitayni naxush qilipla qalmay, uning béridighan signali ularni xush qilmaydu " dep körsitidu.
Prézidént bush démokratik zatlar bilen aqsarayda körüshken shu küni amérika oxayu shtatining kliwéland rayonidiki linkon éléktirik shirkitini ziyaret qilghan bolup, u shirket xizmetlirige sözligen nutuqida 2002 - Yili romaniyini ziyaret qilghan waqtidiki bir éghiz sözini yene tekitligen. Bush " eger siz manga oxshash erkinlikning uniwérsalliqigha ishensingiz, her sahediki xelqlerning purset bérilse, erkin jemiyette yashash üchün tirishidighanliqigha heyran qalmang " dégen.
