Muxbirimiz Erkin Tarim xewiri
2008-08-05
4 - Awghust, düshenbe küni, qeshqerdiki bir saqchi ponkitigha qilinghan hujumda 16 saqchi ölgen we eng az 16 saqchi oxshimighan derijide yarilanghan idi. Dunya metbuatida muhim xewer sheklide yer alghan bu weqe türkiye we ereb metbuatliridimu keng kölemde orun aldi we oxshash bolmighan tehlil we analizlar otturigha qoyuldi.
Radiomizgha iane qilinghan bu sürette, xitay qoralliq saqchilirigha qilinghan hujum yüzbergen qeshqer shehirining kochilirining biride olturushqan uyghurlar.
Bu programmimizda türk we ereb dunyasining aldinqi qatardiki téléwiziye we gézitliride orun alghan xewer we analizlargha orun bérimiz:
Türkiye höriyet géziti:Bu xewerge türkiyining pütün téléwiziye we gézitliri xewer we tehlil sheklide yer berdi. Türkiyining eng nopuzluq gézitliridin biri bolghan höriyet gézitide "qeshqerde olimpiyat bombilirida 16 kishi ölgen" témida xewer bérilgen bolup, bu maqalini mexpiy halda sayahetchi süpitide urumchi, qeshqer, ghuljilarni aylinip kelgen zhurnalist faruq sabchi yazghan. U maqaliside qeshqerde meydangha kelgen weqeni bayan qilghandin kéyin u yerde uyghurlarning özige anglatqanlirini mundaq dep yazghan: "uyghur türklirining hemmisi manga shuni anglatti. 'Bu yer bizning zéminimiz.
Xitaylar kélip bésiwalghan. Bizmu sizge oxshash türkiy millet bolghachqa xitaylar bizdin bek qorqudu we bizni basturush üchün qolidin kelgenni qiliwatidu. Kichikkine naraziliq bildürüp qoysaq qanliq basturidu. Bizni öltürse térrorchini öltürduq dep xush bolup bizge böhtan chaplaydu. Bizning bu yerning weziyiti tibet bilen oxshash.' " Faruq sabchi maqaliside uyghurlar olturaqlashqan mehellilerning weziyitini teswirlep mundaq dep yazidu: "xitaylarning mehelliside birmu saqchi körmidim. Uyghur mehelliliride saqchi qaynap ketken. Uyghurlar bilen xitaylar bir sinipta oqusimu bir - Birige salam bermeydiken. 16 Yashta bir uyghur qizi manga "xitaylardin nepret qilimen" dédi. Türkiyining nopuzluq gézitliridin radikal, jumhuriyet gézitliridimu 4 - Awghust qeshqer weqesige keng kölemde yer bérildi.
Eljezire téléwiziyisi:Ereb dunyasining eng büyük téléwiziyiliridin biri bolghan eljezire téléwiziyisining béyjingda turushluq muxbiri izzet shehrur shinxua agéntliqining xewirini menbe qilghan analizida mundaq deydu: "... Weqede 16 saqchi öldi we 16 saqchi yaridar boldi, ölüm sanining éshish éhtimalliqining küchlük ikenliki ilgiri sürülüwatidu. Bir qanche kün ilgiri " sherqiy türkistan islam partiyisi" namidiki bir teshkilat olimpik musabiqisi harpisida partlitish weqeliri élip baridighanliqini élan qilghan we xitayning ichkiri ölkiliride yüz bergen aptobus partlitish weqelirini üstige alghan idi".
Eljezire muxbiri analizida "sherqiy türkistan islam partiyisi" ning öz tertipini ongshash we, kadirlirini tertipke sélishta muweppeqiyetke érishkenlikini ilgiri süridu.Izzet shehrurning yuqiridiki xewirige yézilghan inkaslar arisida huda muhemmed teysir isimlik bir ayalning inkasi eljezire tor béti ziyaretchilirining küchlük qollishigha érishken bolup, huda xanim mundaq yazidu: "xitay xelqi bir az shekli özgergen 'yaxshichaqliq' xususiyitige ige. Ular bizni mesxire qilidu, tillaydu, bizning béyjingdin yiraq bir sheherde yeni, guangjuda bolishimizgha qarimay her daim, her qandaq bir soda sariyining aldigha barghinimizda pasportlirimizni tekshüridu. Qattiq qiyinchiliqlarni tughdurush netijiside nurghun dostlirimizning iqametliri bikar qilindi, nurghun tijaretchilerning xitaygha kirishi cheklendi..." Sebriy enwer isimlik bir ziyaretchi mundaq yazidu: " guangjuda yashaydighan erebler yer tewresh mezgilide xitaylargha meyli qan bérish, meyli maddiy jehettin bolsun, bashqilargha qarighanda eng köp yardem qilghan kishiler bolushigha qarimay, ulargha xitay saqchiliri dawamliq türde qiyinchiliq tughdurup turdi...."
Misir - Eléhram géziti:16 Kishining ölümi we 16 kishining yarilinishini keltürüp chiqarghan qeshqerdiki weqeni ötken yillar ichidiki hejmi eng zor weqe, dep yazghan hemde, qaysi dölettiki kishiler ikenlikini tilgha almastin, cheteldiki türksitan islam partiyisige eza kishilerning weqe yüz bergenlikini élan qilghanliqini, emma mesuliyetni üstige alghan almighanliqi heqqide ipade bildürmigenlikini eskertken.
Ottura sherq géziti:Weqening tepsilati heqqide toxtalghan " ottura sherq géziti" weqedin kéyin kishilerning nezirining sherqiy türkistan islam herikitige qaritilghanliqini alahide eskertken we ötken alte ay ichide hökümet dairilirining 82 kishini qolgha alghanliqini bildürgen.
Riyad géziti:Seudi erebistanida chiqidighan " erriyad géziti " qeshqerdiki weqeni bir térror xaraktérliq hujum, dep körsetken.
Elhayat géziti:Seudi erebistanida neshr qilinidighan "elhayat géziti", "bir dunya, bir ghaye" shuari astida olimpik musabiqisige jiddiy hazirliq qiliwatqan xitay hökümitining " bir junggo" gha razi bolmaydighan küchlerningmu " sherqiy türkistan döliti" qurushtin ibaret bir "ghayisi" ning bolghanliqini, bu seweblik köp sanliq musulmanlar yashaydighan bu rayonda ölüwélish xaraktérlik bu weqening yüz bergenlikini yazghan.
Elquddus elerebiy géziti:Londonda neshr qilinidighan "elquddus elerebi géziti" bashqa metbuatlarda yer bérilmigen bir nuqtini yeni, rayondiki saqchi dairilirining qolida "sherqiy türkistan islam herikiti" ning awghustning birinchi künidin sekkizinchi künigiche bolghan ariliqta térror xaraktérlik hujum élip baridighanliqi heqqide melumat barliqini bildürgenlikini yazdi.
