Xitaylar Arisida Oqughan Uyghur Qizliri Milliy Tengsizlikni Téximu Küchlük Hés Qilghan
Muxbirimiz Mihriban
2010-11-05

90 - Yillardin kéyin uyghur élide xitay tili ziyade tekitlinip, uyghur tilida oqughanlarning xizmet tépishi barghanche tesleshken. Bu sewebtin bezi ata - Anilar yaxshiraq xizmet pursiti üchün balilirini xitay tili mektepliride oqutqan. Emma pütünley xitay maaripida oqughan bu oqughuchilar xitaylar bilen bille oqush hem oqush tügetkendin kéyinki xizmet izdesh jeryanida yenila türlük cheklimiler hem kemsitishlerge uchrighan.
Bügün radiomiz ziyaritini qobul qilghan xitayche oqughan uyghur qizliri özining xitayche mektepte oqush jeryanida yoluqqan tengsiz muamililer sewebidin, axirqi hésabta ikki millet arisidiki milliy perqni tonup yetkenlikini bildürdi.

Igiligen matériyal hem uchurlardin melum bolushiche, xitay kommunist hökümitining bu 60 yildin buyan, uyghur élige köplep xitay köchmenlirini köchürüshi seweblik, sheherlerdiki uyghurlar nopusi barghanche shalangliship, sheherlerde xitay mektepliri köpeygen. 90 - Yillardin kéyin bolsa uyghur aptonom rayonluq hökümet dairilirining rayonda xitay tilini ziyade tekitlep, uyghur tilining 2 - Derijilik til ornigha chüshüp qélishi seweblik, nurghunlighan yash ata ‏ - Anilar balilirini xitay tili mektepliride oqutush arqiliq balilirining kelgüside özliri uchrawatqan xitay tili bésimigha uchrimasliqini hem yaxshiraq xizmet pursitige érishishini arzu qilghan.

Emma, pütünley xitay tili maaripi bilen terbiyilengen bu bir ewlad uyghur yashlirining, teqdir istiqbali ularning ata - Aniliri kütkinidek undaq parlaq bolmighan. 2000 - Yillardin kéyin uniwérsitétlarni tügetken uyghur oqughuchilirining ishsiz qélish nisbiti eng yuqiri pellige yetken.

Bügün dangliq uniwérsitétlarda pütünley xitayche oqughan turuqluq, uyghurlargha qaritilghan türlük kemsitish hem barawersiz muamililer sewebidin öz wetini bolghan uyghur diyarida xizmet tépish pursitige érishelmey, ata - Aniliri hem uruq ‏- Tughqanlirining yardimide chetellerge chiqip oqush arqiliq, öz istiqbali üchün tirishiwatqan ikki neper uyghur qizi ziyaritimizni qobul qildi. Ular öz bayanida, özlirining xitay baliliri bilen oqush hem xizmet izdesh jeryanida uchrighan köngülsiz ishlar hem barawersiz muamililerni bayan qildi.

Bultur ürümchide yüz bergen 5 - Iyul weqesidin kéyin, méditsina kespini püttürgen turuqluq bir yildin buyan xizmet pursitige érishelmey, amérikigha oqush üchün kelgen bir uyghur qizi, özining xitay baliliri bilen bille oqush jeryanida héchqachan xitay sawaqdashliri bilen yéqin dostlardin bolalmighanliqini bildürdi. U buning sewebini chüshendürüp, bir qétimliq yéngi yil olturushida bir neper xitay sawaqdishi teripidin qachisigha oghriliqche sélip qoyulghan choshqa göshini yewalghan chaghdiki köngülsiz weqeni bayan qildi.

U ashu köngülsiz weqedin kéyin özining siniptiki xitay sawaqdashliri bilen bolghan ilgiriki yéqin munasiwitini üzüpla qalmastin, belki mekteptiki herqandaq bir xitay oqutquchisigha hem mektep teshkiligimu ishenmeydighan halgha kelgenlikini bayan qilip, shu qétimliq weqedin kéyin özining xitaylar bilen uyghurlar otturisidiki milliy perqni hem uyghurlar uchrawatqan barawersiz muamilini téximu tonup yetkenlikini bildürdi.

U özining amérikigha kelgendin kéyin, ilgiri wetende xitay hökümitining intérnét hem xewerni qamal qilishi sewebidin özi bilish imkaniyiti bolmighan, uyghurlar uchrawatqan bésim hem zulum heqqidiki nersilerni bilgenlikini, xitay hökümitining 60 yildin buyan uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan basturush siyasitini téximu tonup yetkenlikini bildürdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan yene bir uyghur qizi bolsa, özining kichikidin tartip xitay baliliri bilen bille oqush jeryanida xitay oqutquchilirining xitay oqughuchiliri bilen uyghur oqughuchilirigha qilghan tengsiz muamilisi sewebidin, tebiiy haldila kichikidin tartip özini qoghdash psixikisi yétilgenlikini bayan qildi.

U özidiki bu xil qeyserlikning sewebini chüshendürüp mundaq dédi: "shundaq, ular elwette her waqit bizge perqliq muamile qilidu. Hetta bozek qilmaqchi bolishidu. Emma, men ular bilen bille oqush jeryanida özümni qoghdashni ögendim. Özümningki toghra bolidiken, héchqachan ulargha yol qoymidim. Netijide sinipta shunche jiq xitay baliliri arisidiki yalghuz bir uyghur qizi bolushumgha qarimay, ular manga yol qoyatti, hetta mendin eyminetti we qorqatti."

Bu qiz yene özining néme üchün chetelde oqushni qarar qilghanliqining sewebini chüshendürüp mundaq dédi: "biz öz wetinimizde ashundaq tengsiz muamililerge uchriduq. Bu ehwal bizde tebiiy haldila öz heq - Hoquqlirimizni qoghdaydighan jasaret yétildürdi. Méning chetelge chiqishim peqetla öz wetinimde xizmet tapalmighanliqim sewebidin emes, belki heqiqiy démokratiye hem erkinliktin behrimen bolush, öz qabiliyitimni heqiqiy jari qildurush üchün men bu yolni tallidim."

Uyghur weziyitini közetküchilerning qarishiche, kichikidin bashlap xitay tili maaripi bilen terbiyilengen uyghur oqughuchilirining köpinchisining xitay milliti bilen uchrishish pursiti téximu jiq bolghini üchün, ularning xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan milliy siyasettiki tengsizlikni hem xitaylar bilen uyghurlar otturisidiki perqni hés qilishi téximu küchlük bolup, ularda milliy kimlikini saqlash hem öz medeniyitini, öz hoquqini qoghdash iradisi téximu küchlük bolidiken.



http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghur-qizlar-inkasi-11052010195956.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.