Muxbirimiz Gülchéhre
2010-11-05
Ürümchidiki at beyge meydani rayoni ürümchidiki bashqa yurtluq uyghurlar eng köp olturaqlashqan rayon idi. 5 - Iyul weqesidin kéyin bu jay xitay hökümitining ürümchide eng zor küch bilen kontrolluqqa alghan, uyghurlarni eng köp tutqun qilghan rayongha aylandi.
www.nytimes.com Din élindi. Photo: David Gray/Reuters
7 - Ayning 7 - Küni bir türküm uyghur ayalliri namayish ötküzüp tutqun qilinghan balilirini qoyuwétishni telep qilghan bolup, süret, hasa tutqan bir uyghur momayning xitayning browniklirining aldini sosup hurpiyip turghan körünüshi.
Bu jay yene 7 - Iyuldiki ayal we balilarning, xitay hökümitining 5 - Iyulda tutqun qilghan erliri we oghullirini qoyup bérishni telep qilip élip barghan tinchliq namayishi bilenmu dunya metbuatida küchlük diqqet tartqan alahide nuqta bolup qaldi.
Xitay dairiliri yéqinda bu jaydiki yene uyghur aile ayallirigha mexsus "anilarning sapasini östürüsh kursi" échip siyasiy idiyiwi terbiye élip barghan. Xitay dairilirining at beyge meydanida olturushluq uyghurlargha toxtimay qatmu qat bésim ishlitip kéliwatqanliqi chetellerdiki uyghur paaliyetchilerning küchlük naraziliqini qozghimaqta.
Ürümchi radio istansisining yéqinda élan qilghan xewiridin ashkarilinishiche, uyghur aptonom rayonluq ayallar birleshmisi we ürümchi sheherlik ayallar birleshmisi bu yil séntebirdin bashlap, at beyge meydanidiki ish bashqurush komitéti bilen birliship bu rayonda mexsus " anilarning sapasini östürüsh dersxanisi qurup " 200din artuq uyghur anigha, qanungha riaye qilish, diniy siyasetlerge emel qilish hetta qandaq kiyinip yürüsh heqqide ders bérishke bashlighan.
At beyge meydanida olturushluq ahalining 80%tidin köprekini yaqa yurtlardin ürümchige kélip olturaqlashqan uyghurlar igileydu. Ularning erlirining köpinchisi soda -Sétiq we ushshaq tijaret bilen shughullinish arqiliq aile iqtisadini qamdisa, ayalliri asasen ailide bala terbiyilesh we aile ishliri bilen meshghul bolup kelmekte. Ular, uyghurlarning eneniwi aile bashqurush usulini dawamlashturup kelmekte idi.
Xitayning xewiride at beyge meydanidiki bu aile ayallirining sapasini östürüp, özige tayinidighan, öz aldigha kirim qilalaydighan qilish hemde ularning kiyinish, yürüsh -Turush jehette sapasini yuqiri kötürüp yardem qilish üchün mexsus terbiyilesh herikiti élip barghanliqini yazghan.
Xitay dairilirining bultur 5 - Iyuldin kéyin at beyge meydanida élip bériwatqan heriketlirige diqqet qilsaq, bu jayni alahide kontrolluqqa alghanliqini köreleymiz. Ürümchige ornitilghan 40 ming közitish apparatining 60i at beyge meydanining her bir mehelle -Koylirini közitishke qoyulghan, mexsus saqchi ponkiti qurulup yüzdin artuq saqchi we közetchi, charlighuchi xadim ishqa chüshken. Her bir kocha béshigha tekshürüsh ponkiti qoyulghan hemde mehelle komitétlirida mexsus siyasiy idiyiwi xizmet ishleydighan kadirlar heriket qilishqa bashlighan.
Xitay hökümitining nöwette bu jayda yene aile ayallirighimu mexsus kurs échip siyasiy sapa terbiyisi élip bériwatqanliqi bizni bulturqi, at beyge meydanida bolup ötken ana - Balilar naraziliq herikitini esleshke mejbur qilidu.
Eslep ötsek, yeni ürümchide uyghurlarning 5 - Iyul namayishi xitay hökümitining qoral küchi bilen qanliq basturuldi. Bu jeryanda uyghurlar eng köp topliship olturaqlashqan at beyge meydanimu tutqun qilish herikiti eng jiddiy élip bérilghan jaylarning biri boldi. Eyni chaghda at beyge meydanidin radiomizgha uchur bergüchi uyghurlar xitay hökümitining bu jayda olturushluq uyghurlarni öymu - Öy kirip tutqun qilghanliqini, 15 yashtin 40 yashqiche bolghan minglighan bigunah uyghurning tutqun qilinghanliqini bildürgen idi.
Weqedin bir kün kéyin at beyge meydanida erliri, oghulliri, aka - Iniliridin ayrilip, imkansiz qalghan 300dek uyghur qiz -Ayalliri 7 - Iyulda xitaygha qarshi tinchliq namayishi élip bardi. Quchiqida balisi, yigha -Nalisi bilen "erlirimizni qoyup béringlar" dep yighlighan amalsiz qalghan ayallar, béshida aq yaghliq, "oghlumni tutup ketti" dep nale qiliwatqan anilar, "gunahsiz aka inilirimni nege élip ketting" dep xitay qoralliq saqchi we herbiylerdin adalet telep qiliwatqan merdane qizlar we tanka - Broniwiklarni chékinishke mejbur qilghan tursungüldek batur anilarning simasi dunya metbuatida küchlük tesir qozghighan idi.
At beyge meydani tilgha élinghanda hélihem ularning uyghurlarning weziyitige wekil bolup süretlerde qétip qalghan simasi namayan bolidu. Nöwette, at beyge meydanida türlük qismetlerge uchrawatqan bu ayallarni xitay hökümitining qandaqtur " sapaliq" qilimiz dep mexsus kurslargha uyushturup, rohiy bésimni kücheytiwatqanliqi chetellerdiki uyghur paaliyetchiliride küchlük naraziliq qozghimaqta.
Bu heqte toxtalghan amérikidiki xelqara uyghur kishilik hoquq we démokratiye fondining yétekchilikidiki amérika uyghur ayalliri komitéti reisi zubeyre xanim, xitay hökümiti sapasiz körsitiwatqan at beyge meydanidiki shu uyghur anilirining emeliyette "heqiqiy uyghur milliy rohigha ige ghururluq sapaliq uyghur ayalliri" ikenlikini körsetti.
Dunya uyghur qurultiyining tarmiqidiki gérmaniye uyghur ayallar komitéti reisi gülnar osman xanim bolsa, xitayning at beyge meydanidiki uyghur qiz ayallirigha qaratqan bu terbiyilesh herikitining bu uyghur qiz ayallirining endishilik weziyitidin dérek béridighanliqini analiz qildi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumchi-ayallar-namayishi-11042010200415.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
