Muxbirimiz Arislan
2010-11-03
Türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghluni qeshqer we ürümchi ziyaretliri shundaqla xitay dairliri bilen uyghurlargha alaqidar élip barghan söhbetliri türkiye metbuatlirida keng türde tarqaldi. Türkiyining köpligen gézit - Zhurnal we téléwiziye qanalliri bu heqte keng türde uchur tarqatti.
www.worldbulletin.net Din élindi.
Süret, Türkiye Tashqi Ishlar Ministiri Ahmet Dawudoghlu we ayali Mehmut Qeshqiri süriti aldida.
Diqqet qilishqa tégishlik nuqta shuki, xitay dairliri türkiye hökümiti bilen térrorluq we bölgünchilikke ortaq qarshi turush heqqide uchur tarqatqan bolsimu türkiye metbuatlirida bu heqte héchqandaq uchur bérilmidi.
Zaman gézitining 2010 - Yili 11 - Ayning 2 - Künidiki sanida xewer qilishiche, xitay dölet muawin reisi shi jinping tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghluni, xitay xelq qurultiyidiki shinjang uyghur zali dep atalghan yighin zalida kütüwaldi. Dawutoghlu shi jinping we hemrahlirigha türkiyining uyghur aptonom rayoni bilen peqet kultér - Medeniyet jehette köngül bölüwatqanliqini tilgha élip, xitayning siyasiy pütünlükini tekitlidi.
6 Künlük xitay ziyaritining axirqi békiti bolghan béyjinggha kelgen türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu béyjingda, xitay xelqara tetqiqat institutida ötküzülgen yumilaq üstel yighinigha qatnashti. Exmet dawutoghlu yighingha qatnashquchilarning, xitay - Türkiye munasiwetliri we enqerening tashqi siyasiti heqqide sorighan soallargha jawap berdi. Dawutoghlu, türkiyining xitay we bashqa asiya döletliri bilen tereqqi qiliwatqan munasiwetlirining gherb ellirining ornigha qoyidighan bir kandidat emeslikini yene bir qétim tekrarlidi.
Xewerde bildürüshiche, exmet dawutoghlu shi jinpinggha, türkiyining bir junggo siyasitini közitip kéliwatqanliqini bildürdi. Qeshqer we ürümchige barghanliqidin memnun bolghanliqini ipadilidi. Ministir exmet dawutoghlu qeshqerni türk til lughiti yézilghan yer dep ipadilep, xitaydin bashqa döletlerdimu xitay bolghangha oxshash türkiyiningmu bashqa yerlerde irqdash, qérindash xelq tughqanliri barliqini, uyghurlarning ulardin ikenlikini bildürdi.
Dawutoghlu uyghurlarni xitay bilen türkiye otturisida dostluq we hemkarliq köwrüki dep qaraydighanliqini ilgiri sürüp, uyghurlar bilen kültür - Medeniyet jehettiki munasiwetlirini tereqqiy qildurushni xalaydighanliqini bildürdi.
Xewerde bildürüshiche, ministir exmet dawutoghlu yene xitay tashqi ishlar ministiri yang jéchi bilen uchrashqan.
Ixlas xeber agéntliqini 2 - Noyabir künidiki xewiride bildürüshiche, 6 künlük resmi ziyaritini qeshqerdin bashlap béyjingda axirlashturghan türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu bügün kech türkiyige qaytti.
Xewerde bildürüshiche, türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu béyjingdiki ziyaritini axirlashturup bolghandin kéyin, türkiyining béyjingda turushluq bash elchixanisida muxbirlarni kütiwélish yighin uyushturdi we muxbirlarning soallirigha jawap berdi. Exmet dawutoghlu muxbirning soaligha jawap bérip, xitay dairiliridin, ürümchi we shienge biwaste ayropilan uchushni telep qilghan. Exmet dawutoghlu yene xitay bilen türkiye otturisidiki medeniyet munasiwetlirini tilgha élip, kultér - Medeniyet jehette, uyghur rayonigha qarita, tarixi we medeniyet munasiwetlirimiz barliqi heqqide xitay emeldarliri bilen éniq bir shekilde sözleshtuq. Xitayning zémin pütünlükige hörmet qilimiz, bu heqte xelqara qanungha uyghun halda heriket qiliwatimiz. Emma oxshash waqitta uyghur rayonining türkiye bilen xitay otturisida bir dostluq köwrüki roli oynaydighanliqi sewebidin bu rayongha türkiyining köngül bölüshi éshiwatqanliqining normal ikenliki heqqide her ikki terepning muwapiq körülgenlikini bildürdi. Bu munasiwet bilen ürümchige bir türk sanaet rayoni qurush heqqide buningdin ilgiri tüzüshken kélishimnamini emeliyleshtürüshke qedem bésish heqqide sözleshkenlikini bildürdi. Xitaylarmu, bu heqte türkiyining uyghur rayonidiki paaliyetlirining éshiwatqanliqigha ijabiy qarawatqanliqini bildürgen.
2010 - Yili 10 - Ayning 31 - Küni türkiye gézitide, axbaratchi batuxan yashar teripidin uyghurlarning köz yashliri we enqerediki kütiwélish dégen témida bir maqale élan qilindi. Bu maqalining aptori batuxan yashar ependi, türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu bilen qeshqer we ürümchi sheherlerni ziyaret qilghan axbaratchilardin biri iken.
Batuxan yashar ependi maqalisini mundaq bashlighan: tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu bilen birlikte üch kündin biri xitayda ziyarette boluwatimiz. Emma bu ziyaret, béyjing, shien, hongkong we yaki shangxeydin bashlimidi. Exmet dawutoghlu enqeredin sherqiy türkistanning muhim sheherliridin biri bolghan qeshqerge keldi. Exmet dawutoghluning özi dégenge oxshash, mehmut qeshqiri we yüsüpxas hajipqa salam bergendin kéyin bu qétim bashqa bir muhim ata yurti ürümchige keldi. Ötken yili türkiye jumhuriyiti reisi abdullahgül bilen birlikte ürümchige kelgen iduq. Bu ziyaretning arqisidinla yüz bergen 5 - Iyul qanliq weqeler bolghanliqigha téxi uzun waqit ötmidi. Enqere bilen béyjing jiddi bir sürkülüsh basquchqa bérip qaldi. Chünki uyghurlar peqet bir millet bolghanliqi üchünla emes belki türkiye jumhuriyitiningmu intayin sezgür bir mesilisi bolghanliqi üchün türkiye bu weqege qattiq qarshi turdi. Mushundaq bir weqe yüz bérip arqidinla, türkiye jumhuriyiti tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu enqeredin biwaste qeshqerge keldi. Xitay dairliri xalisa, exmet dawutoghluni bashta béyjinggha kéling, kéyin qeshqer we yaki ürümchige barisiz, déyeleytti. Xitay qandaq bolup bu ziyaretke ruxset qildi& dégendek bir soal eqlimizge kélidu. Bu heqte tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghluning heqliq ikenlikini eyiblimeslik kérek. Exmet dawutoghlu u qanliq weqelerdin kéyin, ikki dölet otturisidiki krizist yüz bergen munasiwetlerni basquchmu - Basquch bésip otturidiki munasiwetni yaxshilidi. Buningdin bashqa yene, türkiyining sherqiy türkistan bilen bolghan baghlinishliq munasiwitini téximu kücheytti. Bu eng güzel muweppeqiyetlik bir diplomatiye élip bérish.
Axbaratchi batuxan yashar maqalisining dawamida yene mundaq dégen:
Emeliyette, bir mezgil tereqqi qilishta keynide qalghan sherqiy türkistan rayonini dunyagha échishni meqset qiliwatqan xitay dairliri buni türkiye bilen birlikte mumkin bolidighanliqini yaxshi chüshinip yetken bir weziyette. Chünki, béyjing, dunyadin munasiwiti üzülüp qalghan hetta térrorluqqa yardem bergen dep qarap bésim qilidighan döletler qataridin orun alghan süriyini türkiyining qolidin tutup yéteklishi netijide xelqara jemiyette étibarliq bir döletke aylanghanliqini chüshengen. Türkiyining irangha alaqidar krizistning tinchliq yol bilen hel qilinishi üchün dunya jamaiti aldida qanchilik tesir körsetkenlikini kördi. Bizge nisbeten xitay shuni qarar qildi. Biz uyghur rayonini dunyadiki sermaye - Meblegh salidighan shirketlerge achimiz. Meblegh salghuchilar üchün bu rayonni jelp qilarliq halgha keltürimiz, buni emeliyleshtürüshte türkiyini qollinimiz. Enqere, xitaydiki merkizi hökümet bilen bolghan munasiwetliri qanchilik yaxshi bolsa, uyghur rayonigha qilalaydighan yardemning shunchilik ashidighanliqini chüshengen bir weziyette. Shuning üchün aldimizdiki künlerde ikki dölet otturisida istiratégiye ortaqliq kélishimi tüzülidu. Buni shundaq ipadilesh belki toghra bolidu, türkiye bilen xitay istiratégiyilik ortaq bolidu, ürümchide türkiye tashqi ishlar ministir exmet dawutoghlu bilen birlikte chong meschitte jüme namizi oquduq. Exmet dawutoghluni meschitte körgen uyghurlar bashta heyran qaldi. Chünki tunji qétim bundaq bir ish boluwatatti. Tunji qétim türkiyidin kelgen bir ministir we heyetni köz aldida körüwatatti. Namazdin kéyin bolsa hayajanliq minutlar ötti. Uyghurlar jüme namizidin kéyin uzaqtin kelgen tughqanlirini köz yashliri ichide quchaqlidi. Közliridin aqqan u yashlar eslide otturimizdiki munasiwet béghining héch ajizlimighanliqini körsitip turatti.
Türkiye sitar gézitining obzorchisi, türkiye tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghluning qeshqer we ürümchi ziyaritini, "xitay ejdarhani güzellikke qayil qilip muwapiqiyet qazanghan bir diplomatiye chüshenche" dep baha berdi.
Türkiye gézitining 2010 - Yili 11 - Ayning 1 - Künidiki sanida yene obzorchi yilmaz öztnuna teripidin "xitaydin amérikighiche" dégen témida, yézilghan bir maqale élan qilindi.
Maqale mundaq bashlanghan: türkiye jumhuriyiti, yawrupa qiteside balqan, asiyada anatoliye, kawkasiye, ottura sherq döliti. Emma türk qowmi oxshash waqitta sherqiy yawrupa, ottura asiya, sherqiy asiya millitidur. Sherqiy türkistan ottura asiyada, xitayning bashqurushida, türkiye ziminidin ikki hesse chong bir ölke. Biz türklerge dölitimizning resmi dini dep henefiy, sünni islam dini qobul qildurghan 921 - Yilidiki qaraxaniylar xaqanimiz sultan abdulkerimxan sutuq bughraxan sherqiy türkistandiki büyük türk medeniyet belgisi bolghan qeshqerdiki qutluq qebirigahida yatidu. Türkiy tillar diwani isimlik türk lughet kitabining muellipi, qaraxanilar sultanining shahzadisi mehmut qeshqiri we türk shéiriyet meydanida tunji yézilghan siyasetname dep atalghan qutadghubilikning muellipi, qaraxaniylar saray ministiri yüsüp xas hajip. Türklerning kelgüsini we bügünki milletke aylinishimizgha asas salghan ikki neper büyüklirimizning qebrigahlirimu qeshqerde. Her ikki eser bizge anatoliyini échip, türkiye dölitining qurulushigha asas salghan malazghirt ghelibisidin bir qanche yil ilgiri yézildi. Biz mushundaq bir medeniyet bilen anatoliyige kelduq. Tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghlu mushundaq bir meniwiy qimmiti bar orunni ziyaret qildi.
Bashqurushta kommunist séstimisi, iqtisadi jehette erkinlik siyasiti yürgüzüwatqan xitay hakimiyiti, biz türkiye türklirini ziyaret qildurushta dawamliq sherqiy türkistanning éghir derijide xitaylashturulghan shehiri ürümchini ziyaret qilishqa ruxset qilatti. Qeshqerge, yekenge, ghuljigha we turpangha héch yéqinlashturmaytti.
Tashqi ishlar ministiri exmet dawutoghluning qoshnilar bilen héch qandaq mesile qalmasliq, dunyadiki pütkül döletler bilen tinchliq ornitish sheklidiki tashqi siyaset nezeriyisini emeliyleshtürüsh meydanigha kirgüzülgen xitayni ziyaret qilishi, dunyaning eng köp nopusigha ige dölet xitay bizge köp nerse satidu, bizdin az nerse alidu. Exmet dawutoghluning bu qétimqi qeshqer we ürümchi ziyariti, ikki dölet munasiwetlirini ilgiri sürüshte bésilghan muhim basquch. Türkiye üchün xitay istiratégiyilik ortaq bolalmaydu, xitay bilen élip bérilghan bu munasiwetler hergizmu amérikining ornigha xitay bilen istiratégiyilik ortaq bolush emes, xitay her qandaq sharaitta hergizmu türkiyining istiratégiyilik ittipaqdéshi bolalmaydu. Türkiye amérikining istiratégiyilik ittipaqdéshi.
http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/dawutoghlu-qeshqer-ziyariti-11032010184656.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
