Ürümchi Shehiride Weziyet Yenila Jiddiy Halette
Muxbirimiz Eqide
2009-07-23


"5 ‏- Iyul ürümchi weqesi" sewebidin 16 kündin buyan soda qilish cheklengen xelqara chong bazar charshenbe küni mulazimet qilishqa bashlighan bolsimu, emma istansimizning hongkongda turushluq muxbirining ürümchidin igiligen melumatlirigha asaslanghanda, xelqara chong bazar ichidiki 4 mingdin artuq dukanning aran yérimi échilghan shuningdek hökümet dukandarlarni eslidiki waqittin 3 saet burun dukan taqashqa mejburlighan.

Buning bilen birge yene, bir qisim ürümchi ahalisi weziyetning yenila nahayiti jiddiy halettte ikenlikini, kochilarni qoralliq eskerlerning qaplap ketkenlikini bildürgen. Töwende muxbirimiz eqide bu heqte melumat béridu.

"5 ‏- Iyul ürümchi weqesi" yüz bergendin tartip bügünge qeder, xitay hökümiti ürümchi, qeshqer we ghulja qatarliq barliq chong sheher, yéza we hetta kentlergiche herbiy halet yürgüzüp, uyghurlargha qaratqan nazaritini alahide kücheytip kelmekte, bolupmu uyghurlarning naraziliq namayishi yüz bergen ürümchi shehirining weziyiti hazirmu nahayiti jiddiy halette bolup, uyghurlar eng köp olturaqlashqan we uyghurlarning tijariti merkezleshken döng köwrük rayonidiki xelqara chong bazar 16 kündin béri taqap qoyulghan.

Charshenbe küni yéngdin échilghan chong bazarning weziyiti heqqide melumat bergen hongkongning " soda radio istansisi" ilgiri mezkür bazar etirapida on minglighan kishining aylinip yürüydighanliqini, hazir bolsa nechche yüz kishini uchratqili bolmaydighanliqini, chong bazarda mulazimet bashlanghandin kéyin, 4 mingdin artuq dukanning aran yérimining échilghanliqi, bazar taqalghan 16 kün ichide tijaretchilerning her küni texminen 2 ming yüen ziyan tartqanliiqni bildürdi.

Melumatlarda yene, chong bazarning amanliq tertipini qoghdash meqsitide mexsus 70 neper amanliq xadimi tesis qilinip, her bir mushtirining somka we yanchuqlirini tekshürüshke mesul qilinghanliqi qeyt qilinghan, ürümchidiki bir sheher ahalisi radiomizning hongkongda turushluq muxbirining ziyaritini qobul qilip, kéchisi sirtqa chiqmasliq heqqide uqturush alghanliqini, kishiler arisida adem bomba xaraktérlik hujumlarning yüz bérish éhtimalliqi heqqide söz ‏- Chöchekler tarqilip, kishiler teshwish ichide yashawatqanliqini sözlep bergen.

Sheherlik hökümet binasigha yéqin jayda olturaqlashqan yene bir sheher ahalisi radiomiz muxbirigha, öyining etirapida esker aptomobili tolup ketkenlikini éytip": aldimizdiki hemmisi herbiy qisimning aptomobilliri, ularning yan tereplirige " qanunni himaye qilayli", " qanungha xilapliq qilghuchilargha qattiq zerbe béreyli", " üch xil küchlerni yoqitayli " dégenge oxshash shuarlar chaplanghan " dégen.

Xitay hökümiti 7 ‏- Iyul küni, " ürümchi weqesi" de 196 kishining ölgenlikini, 1434 ademning qolgha élinghanliqini élan qilghan idi. Biraq merkizi gérmaniyidiki dunya uyghur qurultiyining bayanatchisi alim séyitof ependi, qolgha élinghan adem sani bilen ölgen ademning sani xitay hökümiti élan qilghan sandin nechche hesse artuq ikenlikini, xitay hökümiti élan qilghan yalghan xewerler kishilerni téximu endishige séliwatqanliqini bildürdi.

Guangdung ölkisi shawgüen shehiride 26 ‏- Iyun yüz bergen, uyghur ishchilirining xitaylar teripidin hujumgha uchrap öltürülüsh weqesi, 5 ‏- Iyul küni ürümchide keng kölemlik naraziliq namayishining meydangha kélishige seweb boldi. Namayish qoralliq basturulghandin kéyin, hökümet uyghur diyarida herbiy haletni alahide kücheytkendin sirt yene, xitaydin alahide herbiy qisim yötkesh tedbirlirini ishqa saldi. Gerche xitay hökümiti weqe yüz bergende shuningdek weqeni bésiqturush jeryanida ölgen adem sani we qolgha élinghan adem sani heqqide sanliq melumat élan qilghan bolsimu, chetelde paaliyet élip bériwatqan dunya uyghur qurultiyini öz ichige alghan her qaysi döletlerdiki xelqara kishilik hoquq teshkilatliri shuningdek xelqara metbuatlar weqede ölgen adem sani bilen qolgha élinghan adem sanining xitay élan qilghan sandin nechche hesse köp dep perez qilmaqta.

Ölgen, yaridar bolghan, iz ‏- Direksiz yoqalghan we qolgha élinghan uyghurlar sanining köplüki hemde bu heqtiki her qandaq uchurning mexpiy tutulushi kishiler arisidiki qorqunch we endishini kücheytip, yene jiddiy weqelerning yüz bérish éhtimalliqi heqqidiki gumanlarni meydangha keltürdi. Mana bular ürümchi shehirining weziyitidiki jiddiychiliklerning téxi peseymigenlikini körsetmekte.


Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumqi-jiddi-halette-07232009195324.html?encoding=latin