Qeyerde Zulum Bolsa Shu Yerde Qarshiliq Bolidu '
Muxbirimiz Mihriban
2009-07-30

"5 - Iyul ürümchi weqesi" rasttinla xitay hökümiti dewatqandek "chetellerdiki milliy bölgünchi küchlerning qutratquluq qilishi bilen bolghan weqe "mu? uyghur xelqi rastla bextlik yashawatamdu ? " 5 - Iyul ürümchi weqesi"ning partlishidiki heqiqiy seweb qeyerde ?


Süret, 10 - Iyul, jüme küni, medine isimlik 26 yashlik uyghur sodiger ayal, jümedin yanghan jamaetni bashlap namyish qiliwatqan körünüsh.

Radiyomiz uyghur bölümi Yéqinqi yillarda uyghur élidin igiligen ehwallarla, uyghur éli weziyitining xitay déginidek undaq tich, inaq - Ittipaq, bayashat emeslikini, uyghur xelqining shunche bayliqqa ige turuqluq namratliq, ishsizliq ichide, tirikchilik ghémide eng töwen halettiki turmush sewiyiside yashawatqanliqni, uyghur xelqi uchrawatqan türlük bésimlarning uyghur xelqini tinalmas haletke keltürüp qoyghanliqini, heqiqiy ehwalning xitay teshwiq qilghinidek uyghurlar barawer qanun astida,diniy étiqat erkinlikige, milliy til - Yéziq, orup - Adet erkinlikidin behrimen bolghan asasta emes belki éghir zulum we bésim ichide yashawatqanliqini körsitip turuptu.

Guangdungdiki shawgüen oyunchuq zawutidiki uyghur ishchilirining xitay ishchiliri teripidin naheq urup öltürülüsh weqesila emes, peqet bu yil 6 - 7 - Ay mezgilidila istansimizning uyghur bolumi igiligen, yekendiki memet tursun tashning saqchixanida soraq jeryanida urup öltüürülüsh weqesi, yekende yüz bergen bashlanghuch mekteptiki nareside oqughuchilargha xitay oqutquchining jinsiy peskeshlik qilish qilmishi, yerlirining mejburi tartiwélinip xitay köchmenlirige parnik qilip bériwétilgen uyghur déhqanlirining derdi... Qatarliq mesililerning özila uyghur élidiki zulum we tengsizlikning chékige yetkenlikini ispatlap turuptu. Qéni biz shikayet qilghan uyghurlarning sadasigha qulaq sélip baqayli.

Bu yil 6 - Ayning 24 - Küni ziyaritimizni qobul qilghan bir péshqedem oqutquchi bu künlerdiki uyghurlar uchrawatqan tengsizlikler heqqide oz hesritini mundaq bayan qilghan idi: "bularning dini özige toghra, muqimliqni qoghdash dep hemmini qalaymiqanlashturup bayliqlirimizni bulap chiqip kétiwatidu. Bundaq ishlarning qaysi birini dep tügetkili bolsun. Hazir qizlirimiz jan béqish üchün hemme ishni qilishqa mejbur boluwatidu. Hazir ular uyghurlarni ölüm girdabigha ittiriwatidu."

7 - Ayning 4 - Küni ziyaritimizni qobul qilghan bir oqutquchi, peqet jüme kündiki bir qétimliq namazgha qatniship qoyghanliqi üchün ders ötüshtin toxtitip qoyulghinigha bolghan heyranliqini mundaq ipadiligen idi: "jüme namizigha kiripsen bu xata ish dédi, bu ya qanunsiz diniy paaliyet emes idi, méni tekshürüsh yazdurdi, arqidinla ders ötüshtin toxtitip qoyushti."

Yézilarda uyghur déhqanlirining yéri tartiwélinip, bu munbet yerlerning xitay köchmenlirige bériwétilgenliki sewebidin tirikchilik menbesi üzüp tashlanghan déhqan ana öz naraziliqini mundaq bayan qilghan idi: "munbet baghlirimizni yene 25 yilliq toxtimi bar turuqluq tartiwélip, ichkiridin kelgen xitay köchmenlirige bergüche özimizge qaldursa bolmamdu& bir yilliq toxtam tüzgen xitayning toxtamni buzalmaywatidu. Emma bizning tüzgen toxtamimizni buzmaqchi boluwatidu. Hökümetning siyasiti bizgila qaritilghanmiken& men yashinip qaldim, qorqushum yoq deymen bu heqsizlikni."

Uyghurlar topliship olturaqlashqan yézilardiki baghlarning xitay köchmenlirige sétip bérilip, bu jaylargha bezmixanilarning sélinip, uyghurlarning diniy étiqadi, milliy örüp - Aditining depsende qiliniwatqanliqini bayan qilghan bir uyghur déhqan öz hesriti we qayghusini mundaq ipadiligen idi: " anglisaq bu baghlarni déhqanlardin tartiwélip, ichkiridin kelgen xitaylar bu yerge hor munchisigha oxshash bezmixanilarni salmaqchi iken, bu yer 300 yilliq qedimiy yurt idi, emma hazir bu yurtning perkayi uchay dewatidu."

Uyghur tilidiki mekteplerning mejburi halda qosh tilliq mekteplerge özgertilip, balilarning ana til maaripi we uyghur örüp - Adet terbiyisidin mehrum qalghanliqi, yézilardiki uyghur toluq ottura mektep sinipliri mejburi taqilip, oqushsiz qalghan balilarning chiqish yoli tapalmaywatqanliqi, yashlarning ishsizliq mesilisi jemiyet üchün éghir bésim boluwatqanliqini bayan qilghan bir uyghur maaripchisi öz naraziliqini mundaq ipadiligen idi: "9 ni püttürgen balilirimiz, toluq ottura mektep terbiyisi élish imkaniyiti yoq jemiyetke chiqip kétishke mejbur boluwatidu, bu ailigila emes jemiyetkimu éghir bésim boldi. Ishsizliq élip kelgen türlük aqiwetler jemiyet amanliqighimu éghir tesir yetküzüwatidu."

Xitay hökümitining türlük bésimlirigha narazi bolghanliqi sewebidin xitay türmilirige köp qétim tashlanghan bir uyghur xelqaradiki insan heqliri jemiyetlirining kélip, uyghurlarning öz wetinide turuqluq uchrawatqan bu zulumlirini öz közi bilen körüp, heqiqiy ehwalni dunyagha jakarlishini arzu qilip mundaq dégen idi: "bu yerde urush bolmay turup ölgen ademlirimizning sani kürming, türmilerge kirip kétip, déreksiz yoqalghan ademlirimizmu nurghun.Déyishke tégishlik ishlarni xelqaragha jakarlash kérek.Xelqara tekshürüsh ömiki bu yerge kélishi heqiqiy ehwalni öz közi bilen körüshi kérek idi.Derd tartiwatqan uyghurlarning ehwalini körüshi kérek, xelqara tekshürgüchiler kelsun, biz ulargha hemmini deymiz..."

Biz xitayning bu 60 yildin buyan uyghur xelqi üstidin yürgüzüwatqan qattiq qol siyasiti sewebidin "ürümchi 5 - Iyul weqesi"ning kélip chiqqanliq heqqidiki programmimizning dawamini kéyinki anglitishlirimizda dawamliq bérimiz.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/zulum-bolsa-qarshiliq-bolidu-07302009212229.html?encoding=latin