Muxbirimiz Ekrem
2008-11-27
Fransiyidiki Agence Capa namliq bir axbarat orgini teripidin 2008 - Yili küzde ishlengen "xitaydiki qozghalghan uyghurlar" namliq höjjetlik filim 11 - Ayning 1 - Küni gérmaniye ARTE téléwiziye qanili teripidin körsitilgen idi.
AFP Photo
Süret, 2008 - Yili 8 - Awghust küni, héytgah meschiti meydanidiki jüme namizidin tarqighan uyghur jamaitidin bir körünüsh.
Mezkur filim 8 - Noyabir küni qayta körsitildi. 17 - Noyabir küni bu filimning axirqi tüzitilgen nusxisi yene bir qétim qoyuldi.
Erik darbré, jakques garnier we wiladimir berkhman teripidin ishlengen bu filimning ilgiri ishlengen uyghurlargha ait filimlargha tüptin oxshimaydighan bezi alahidiliki tamashibinlarni téximu küchlük jelip qilghan we bu filimning ikki hepte ichide üch qétim tekrar körsitilishke sewebchi bolghan asasi amil bolghan.
Hayatliq Heqliri Üchün Küresh
"Qozghalghan uyghurlar" namliq bu filimde uyghurlarning hayatliq heqlirini qoghdash, igilik hoquqini qolgha keltürüsh üchün qozghalghanliqi, her yerde, her xil shekilde küreshke atalghanliqi muhim téma qilinghan.
Qepezdiki Qush
Bu filimni qayta - Qayta körgen gérman ziyaliysi wiyolétti xanim mundaq dédi: "biz gérmanlargha nisip bolghan erkinlikning hich biri uyghurlarda yoqken. Uyghurlar goya qepezge bent qilinghan qushqa oxshap qaptu. Insan ichki dunyasini til bilen ipadileshke ajiz kelgende, heriket bilen ipadileshke mejbur bolidu. Bu filimdin hasil qilghan chüshenchem shuki, xitaylar 4 - Awghust weqesige oxshash weqeler üchün uyghur diyarida heqiqetenmu keng zémin hazirlap qoyuptu. Men bu xildiki qarshiliqning bundin kéyin téximu köp yüz béridighanliqidin gumanlanmaymen ..."
Béyjingni Sarasimige Salghan Weqe
"4 - Awghust semen yoli weqesi" filimgha kirish söz qilinip, bu weqede 30din artuq xitay eskiri saqchilirining ölgenliki hem yarilanghanliqi munasiwiti bilen olimpik harpisidiki béyjing hökümitining qattiq sarasimige chüshkenliki bayan qilinidu.
Xitay Zulmining Teswirliri
Elwettiki, mezkur filimda, uyghuristangha seldek éqip chiqiwatqan xitay aqqunliri, téxnikliri, sodigerliri, bayliq qédirghuchiliri qatarliqlar seweplik uyghurlarning nopus jehette az sanliq halgha chüshüp qéliwatqanliqi, uyghur déhqanlirining aqqunlargha ishlemchi bolup qéliwatqanliqi, eyni zamanda yipek yolining awat sheherliridin biri bolghan qeshqerni xitaylar bésip kétip, bu sheherning xarabliqqa yüzlengenliki, meschitlerning taqilip, imamlarning hökümet teripidin xitayning siyasitini teshwiq qilidighan jarchilargha aylinip qalghanliqi, uyghuristandiki milliy assimilyatsiye siyasiti we medeniyet qirghinchiliqining tibettikidin qanche barawer yuqiriliqi etrapliq tonushturulghan.
Sewri - Taqetning Chéki Bolidu
Lékin bash téma qilinip teswirlengen körünüshler bolsa, bu zulumlargha uyghurlarning emdi chidighudek sewri - Taqiti qalmighanliqi, sewri - Taqetningmu chéki bolidighanliqi, ghezeplengen uyghurlarning mana emdi uyqusini échip, zorluqqa zorluq bilen jawap qayturush yoligha atliniwatqanliqi we bu qarshiliqning uyghurlarni ümidlendürüp, rohlanduriwatqanliqidin ibaret bolghan.
Zulum Bar yerde Qarshiliq Qolidu
Shiwétsiyidiki uyghur ziyaliysi, yazghuchi abduréshit haji kirimi ependi xitayning bügünki dehshetlik zulumlirigha qarita uyghurlarning bildüriwatqan inkasliri heqqide toxtilip, her qandaq bir milletning azadliq kürishining her xil mujadililerni qoral qilidighanliqini, xitayning bu derijidiki éghir zulumlirigha qarita bezi uyghurlarning körsitiwatqan radikal qarshiliq heriketlirining tamamen normal hadise ikenlikini bayan qilghan idi.
"4 - Awghust Semen Yoli Weqesi"
Filimda körsitilishiche, filim ishligüchiler "4 - Awghust semen yoli weqesi" yüz bérip bir nechche kündin kéyinla, weqe yüz bergen neq meydangha yétip kélidu. Ular özlirini xitay dairilirige muxbir emes, sayahetchi dep tonushturushqa mejbur bolidu. Herbiy halet téxi bikar qilinmighan bu rayonda ularning yerlik xelqtin ehwal igileshliri xitaylar teripidin türlük tosalghulargha uchraydu. Shundaqtimu, bezi uyghurlar "shatliq méhmanxanisi" aldida yüz bergen abduraxman azat we qurbanjan hémitlarning heriketlirini meghrurlinip turup sözlep béridu. Ularni neq meydangha bashlap bérip ziyaret qilduridu. Mesilen؛ filimde chirayi tosuwétilgen bir taksichi uyghur ularni köp uchurlar bilen teminleydu.
Süretke Tartiwélinghan Jesetler Döwisi
Filimgha yene weqe yüz bergen küni "shatliq méhmanxanisi"da turup, neq meydan körünishini süretke éliwalghan bir yaponluq sayahetchi kishi teminligen resimler kirgüzülgen. Sunaylinip yatqan 30 din artuq xitayning qangha milengen körünishi éniq tartiwélinghan.
Awghust Ayliridiki Weqeler
"Qozghalghan uyghurlar" namliq bu filimdiki körünüshlerge asaslanghanda, filim ishligüchiler yene, bu weqening arqidinla yüz bergen "10 - Awghust kuchar weqesi", "12 - Awghust yamanyar weqesi" we "27 - Awghust qizilbuya weqesi" toghriliqmu etrapliq melumat élishqa tirishqan.
"Üch Xil küchlerge Qattiq Zerbe Bérish"
Bu weqeler we olimpik axirlashqandin kéyin bolsa, xitay hökümiti yolgha qoyghan "üch xil küchlerge qattiq zerbe bérish" herikitining jaylardiki körünüshlirini, sheher, nahiyilerdin yéza - Qishlaqlarghiche dawam qilghan bu heriketning emeliy jeryanlirini téximu etrapliq süretke éliwalghan. Bu filim uyghurlar toghrisida yéqindin buyan ishlengen eng muhim bir matériyal qimmitige ige bolghan.
