Bizdiki Siyasiy Sapa We Pissixologiyelik Ajizliqlar

Korash Atahan

-Bu maqalamni, Uyghuristanning milliy musteqilliqi üchün qolni-qolgha tutup küresh qiliwatqan sebdashlirimning Jumhuriyet bayrimigha teqdim qilimen.
-Aptordin

Uyghuristanning heqiqiy mustemlike astigha chüshüp qalghinigha yérim esir bolup ashti.Eslide tajawuzchilarning milliy xaraktéri we millitimizning poténsal küchige nisbiten élip éytqanda bu bir binormalliq.Mustemlike tariximiz bashlanghandin béri meyli wetende meyli chet-ellerde bolsun munqerz qilinghan téritoriyesi 1, 828, 418 kuwadiratkélométirdin ashidighan bir döletning dawasini qiliwatimiz.Biz qiliwatqan bu dawa peqetla kishlik hoquq we insan heqliri dawasi bolupla qalmastin, shuning bilen birge erkinlik we musteqilliq dawasidur.Insaniyetning kéyinki 60 yili ghayet zor özgürüshler barliqqa kelgen, bezi küchlük milletler ajizliship, bezi ajiz milletler qed kütergen bir dewir boldi.Bu dewir yene Uyghuristan xelqi hayatliq üchün tirkishken, aghriq azawigha tolghan, siyasiy teqdirimiz he dése paydisiz bolghan ichkiy we tashqiy amillar bilen yanmu-yan mewjut bolup turiwatqan bir dewri boldi.Murekkep bolghan xelqara weziyet, künsayin éship bériwatqan tajawuzchi xitaylar teripidin kéliwatqan milliy zulum barliq insaniy heq-hoquqliridin mehrum bolghan uyghuristanliqlarni yéngiche bir tepekkur we yénghiche bir inqilap yolini izlep tépishqa mejburlimaqta.

Wetinimiz tajawuzgha uchrighandin bashlap, weten ichi we weten siritida qanat yéyiwatqan milliy herkitimiz bir künmu toxtap qalghini yoq.Bu herket tereqqiy qilish jeryanida, biz bileligen we bilelmigen derijide xelqara weziyetning toxtimay ghidiqlishigha uchrap keldi.Bu xil ghidiqlash héli-hem dawamlishiwatidu.Bu xil ghidiqlashni peyda qilghanlar ichide dost kebi körüngen düshmen we düshmen sheklide körünüp qalghan dostlarmu bar.Bezide dost bilen düshmen arliship ketken, bezide dawani pütünley bizge paydisiz bolghan küchler changgiligha kirgüziwalghan yene bezide dawa élip bériwatimiz dep, he dése bashqilarning oyunchiqigha aylinip qalghan waqitlarmu boldi.

Ichkiy ziddiyet bilen tashqiy ziddiyetni, dost bilen düshmenni, diplomattik munasiwetler bilen qandashliq munasiwetlirini, qandashliq munasiwéti bilen siyasiy teqdirdashliq munasiwetlirini, siyasiy teqdirdashliq munasiwéti bilen diniy qérindashliq munasiwetlirini özimizning milliy alahédiliklirige layiqlashqan halda istratégiye jehettin her birini öz alahidiliki, xususiyiti we derijisi bilen békitish hoquqimiz dawamliq yatlarning héch bolmighanda béjiriksiz siyasiy yol bashlighuchilarning kontrolluqidin qutulalmaywatidu. Bu xildiki ghidiqlashlarning ijabiy we selbiy derijisini bahalap békitishke intayin ötkür bolghan kolléktip zéhniy küch kérek boliwatsa, eqilni we bilimni hörmetlesh, tarixiy sawaqlarni yekünlesh, küchlerni tertipke turghuzush, dawaning merkizini serxillardin teshkillesh, küchlüklerning nopuzini hörmet qilish prinsipida turup, milliy herkitimizni yéngi bir tereqqiyat basquchigha kötürüsh uyaqata tursun, dawayimizdiki tarixtin béri bizge késeldek chapliship kelgen teshkilatlinish jehettiki iptidayiliq yeni qayide pirinsipqa sel qarash, pursetni tonup yétip küchlük nopuzlarning etrapigha uyushmasliq ewij élip kétiwatqandek qilidu.Teshkillinishimizde we siyasiy istratégiyelerni tallap békitishimizde tarixtikisi bilen sélishturghanda yüksilish bolmay eksiche chékinish weziyiti barliqqa kelse bolmaydu.

Dawayimizni 21-esirdiki siyasiy milletlerdek emes, ottura esirdiki iptidayi qebililerning tepekkurigha layiq derijide élip bérishni tekitlewatqanlar bar bolup, ular her kichik döngge bir bayraq qadiwélip, bir merkezdin bashqurulidighan, hemme birdek xelq étirap qilghan qayide nizam we pirinsip asasida ish qilidighan weziyetning barliqqa kélishi milliy herkitimiz üchün hawa we sudek kérek boliwatsa xalighanche ish tutup, dawaning menpeetige ziyan séliwatidu. Birlikni qoghdap, ittipaqlishishqa bolidighan barliq küchler bilen jiddiy shekilde birliship, öz-ara toluqlap we yétekliship, nezer dayirimizni keng tutup, biz üchün paydiliq bolghan xelqara weziyettin yaxshi paydilanmisaq, bixutluq qilsaq düshmenlirimiz kündin-künge köpüyüp, siyasiy teqdirdashlirimiz we dostlirimiz barghanche bizdin yirginidighan weziyet otturgha chiqidighandek qilidu.

Weten-milletning nijatliqi üchün izchil derijide küresh qilip kéliwatqinimiz bilen, méngiwatqan yolimizdiki chuwalchaqliqlarni tüzütüp, dewir bizdin kütüwatqan pak we saghlam bir rohni yaratmisaq kélichek ewlatlargha yüz kélelmeymiz.Milliy xaraktérimizdiki bashbashtaqliq, menmendanliq, hangwaqtiliq, galwangliq, tekebburluq, rohiy ghalbiyetchilik, xiyalpereslik, temexorluq, yalghanchiliq, teqdirchilik we gorohwazliq qatarliqlar milliy herkitimizning saghlam tereqqiy qilishigha putlikashang bolmasliqi kérek. Bizde qomandan qumandan emes, esker esker emes, xelq xelqemes, hökümdar hökümdar emes. Biz uyghurlar hökümdar süpitide xelqimizni, xelq süpitide qumandanlirimizni kemsitkechke milliy qedriyetlirimiz, milliy ghururimiz, milliy shan shöhritimiz, ar-numusimiz düshmenler teripidin depsende qiliniwatidu.Biz özimizni özimiz qedirlimigenlikimiz mundaqche qilip éytqanda merkizi teshkilatlirimizning we xelqaragha meshhur lederlirimizning hörmitini toluq qilalmighanliqimiz üchün öz-ara we bashqilar teripidin toluq qedirlenmeywatimiz, bir yawayi milletchilekmu nopuzimizni qoghdiyalmaywatimiz.Eger shundaq kétiwerse küchlük milletlerning özlirini kücheytiwélishi üchün qurbanliq bolup kétimiz. Kolléktip éngimizdiki yoqarqidek cheklimilikler tüpeylidin milliy herkitimizge paydiliq bolghan arqa-arqidin kéliwatqan pursetlerni xuddi tarixtikige oxshash shekilde qoldin bérip qoyimiz.

Manju istilasining aldi keynide pen-téxnika we medeniy-maarip jehette bekla arqida qalghanliqimiz, qiliwatqan ishlirimizning hemmisi dinni merkez qilghandek qiyapette, weten-milletni untushtek xurapiyliq ichige pétip qalghanliqi üchün weten munqerz boldi.Xitayning bash aghriqi özige yétip ashidighan u yillarda, eslidide zéhnimizni merkezleshtürüp siyasiy jehettin qedimizni tiklep tereqqiy qiliwélishimiz kérekidi.Emma biz özimizni küchlendüriwélishning ornigha diniy we siyasiy mezhepchilik kürishi élip barduq, ichkiy urushta muqeddes wetinimiz Uyghuristanning tupraqlirini qérindashlirimizning issiq qéni bilen boyap chiqtuq.Wetinimzni ikki qollap düshmenge teqdim qilduq.Bu qobul qilghili bolmaydighan téragédiye özimizdin özgini chong bilishtin, özimizning ichidin yétiship chiqqan hökümdarlargha bash égishtin, yatlargha qul bolushni ela bilidighan teslimchilik xaraktérimizdin kélip chiqti.Bir milletning tarixida shu milletning numusigha, shan-sheripige we izzet-nepsige wekillik qilidighan bir sinip yitiship chiqqan bolidu.Ular yaxshi yaman künlerde xelqning wetenning ar-nomusi üchün küresh qilidu.Bizde u sinipning rolini éliwatqan bir qoshun bar, uni kücheytishimiz, qedri-qimmitini qilishimiz, uning etrapigha uyushushimiz, bixutluq qilmasliqimiz kérek. Ular tarixni, Tarix ularni yaritidu.Bu sinip köpinche wetini, milliti üchün jénidin, mélidin we nepsidin waz kécheleydighan, weten millet yolida eskiriy, siyasiy, diniy, ilmiy, iqtisadiy we meniwiy tereplerde pidakarliq bilen izdinip, shu milletning mewjutluqini sürdüridu.Yéqinqi zaman tariximizdiki Seyidiye dewridiki Uyghuristan jemiyiti, bir jemiyetni teshkil qilidighan köp tereplimilik shertlerni hazirlighan, siyasiy, iqtisadiy we meniwiy tereplerdin zamanisigha yarisha toyunghan bir jemiyet idi.U dewirde Uyghur jemiyiti Hakimiyet, Téxnologiye, Eskeriyet, Téologiye, Tibabet, Matématika, Astronomiye, Ximiye, Siyasiy-Iqtisad, Medeniy-Maarip, Edebiyat-Senet, muzika, Qol-Hünerwenchilik, Baghwenchilik, Mimarchiliq, Yéza-igilik, Su- inshaati we Charwichiliq tereplerde intayin küchlük we muntizim ziyalilar qoshunigha ige idi. Xelqimiz héchqandaq bir milletning buzek qilishigha uchrimayti, bayashat, xatérjem, dostane we heqiqiy bir milliy hayatni yashayti.

Uyghuristanni tehdit hés qilghan we bu dölettiki bayashatliq we tereqqiyattin rahetsiz bolghan gherbiy asiyaliqlar, bu xelqqe eskiriy jehettin teng kelgili bolmaydighanliqini, u döletni bashqiche bir shekilde gumran qiliwétishni pilanlap, Uyghur xelqining diniy tereptiki sadda, aq-köngül, rastchil we semimiyitidin paydilinip, bir milletning mewjut bolup turishigha esla yarashmaydighan, xelqni ich-ichidin tügeshtüriwétidighan, yaxshi yaman tereplirini addiy insanlarning tepekkuri bilen perq étish qiyin bolghan zeherlik teriqetchilik pelesepisini islamiy eqidiler bilen perdazlap wetinimizge import qildi.

Hökümdarlar, dölet erkanliri, diniy ölimalar, eskiriy qumandanlar, pen-téxnika alimliri, yazghuchilar, shaérlar, mutexesis we senetkarlar atalmish diniy “islihatchilar”ning qolida ujuqturiwétildi. Tajawuzchilar közligen mexsetke yetti, ular bu döletni ishghal qiliwélishni emes, tamamen bashqiche bolghan shekilde yeni özining yéghida özining göshini qorup, öz xelqining qolida öz dölitini gumran qiliwétishni könglüge pükkenidi.U qétim weten meniwiy tereptin munqerz qilinghanidi.U jahaletlik yillarda qizziqqanliq qilip, téximu yüksek bolghan bir islamiy jemiyet berpa qilimen dep, sheytan(düshmen)ning arqigha kirip, milliy hakémiyitimizning idarisini ret qilip, weten-milletni esheddiy buddist qalmaqlarning qoligha ikki qollap teqdim qilduq.

Uyghur anilliri balilliri xapa qilsa, ularni “Beshingni yersen ilahim!” dep qarghaydu.Adem özining béshini özi yéyelmeydu.Bu sözning menisi balilarning özining bash-panayini, idare qilghuchisini, qehrimanini, yol-bashlighuchisini, hökümdarini halak qilidighan adem bolup chiqishini tiligenliktin bashqa nerse emes.Anillirimizmu qarghawerdi, bizmu béshimizni yewerduq. Héli hem eshu dewirning axirini yashawatimiz.Kechürgili bolmaydighan xurapiyliqimiz, bilimsiz we jayilliqimiz, tepriqichilik we yurtwazliqimiz sewebidin Yaqubbeg hakimiyitini we özlirining issiq qéni bilen özlirining shanu-shewkitini, millitimizning ar-numusini berpa qilghan Uyghur aqsöngeklirini étirap qilmay, tughumpéti xitaylarning Uyghuristan(Qeshqeriye) dölitini munqerz qilishida öz qolimiz bilen numusizlarche bir meydan oyun oyniduq, öz ayiqimiz bilen tajawuzchilani bashlap chiqip xelqimizni qul qilip berduq. Bu inqilapning meghlup bolishigha öz ichimizdin chiqqan hökümdarlarni yeni Yaqupbeg terepdarlirini étirap qilmasliqimiz we siyasiy, diniy we étnik jehetlerdiki tar mezhepchilik qarishimiz sewepchi boldi, Yaqup Begni hökmaran dep tonughan bolsaq, shu dewirdiki aqsüngeklerni yol bashlighuchillirimiz dep étirap qilghan bolsaq, uning bashlighan yoligha shertsiz egeshken we semimiy niyette weten-millet üchün bedel töligen bolsaq teqdirimiz bam-bashqa bolatti.

Manjularning 1911-yildiki Tömür xelpe bashchiliqida élip bérilghan Sherqiytürkistan inqilawini basturushigha ichkiy jehettin hemtawaq bolduq, diniy mesililerni milliy menpeetlirimizge baghlap oyliyalmighanliqimiz üchün dinni dep, dinni we milliy kimlikimizni pütünley ret qilidighan wehshiy kapirlarning qoligha chüshüp qalduq.Siyasiy küresh yolimiz, pirinsiplirimiz, meqsidimiz éniq otturgha qoyulmighachqa, dinni merkez qilghan ittipaqdash küchlerning satqinliqi bilen inqilap méwimiz tajawuzchi xitaylarning changgiligha chüshüp ketti.

Tömür xelpe qozghilingi bir milliy döletni barliqqa keltüridighan yüksek siyasiy ghayige emes, mushtumzor xitay emeldar we ularning ghalchilliri bolghan beg-törilerni yoqutup, qisas élishni meqset qilghan, milliy qérindashliqqa qarighanda diniy qérindashliqqa bekraq étiwar bilen qaraydighan, waqitliq maddiy we siyasiy menpeetlerni yetmekchi bolghan nishan qilghan, üzil-késil bir yétekchi iddiysi we yitekchisi bolmighan dihqanlar inqilawiy idi. U qétimqi déhqanlar inqilawining küchlük siyasiy yitekchi iddiysi, siyasiy küresh nezeriyisi hem yüksek ghayisi bolmighachqa meghlup bolushi aldinala békitilgenidi.1990-yillardin kéyin yüz bergen we éghir meghlubiyet bilen axirlashqan her qétimliq inqilapqa qaraydighan bolsaq, ilgirki siyasiy xataliqlarni tekrar ötküziwatqanliqimizni we u inqilaplarni kalligha tayinip emes, ikki mushtumizgha tayinip pilanlighanliqimizni, u inqilaplarni bir ademge oxshatsaq bashsiz bir tenning qolida qilich kötürüp, yetküdek müdürüp-choqurup herketlinip yüriwatqanliqini, düshmenning xatirjem olturup tamashshe körüwatqanliqidek échinishliq menzire köz aldimizgha kélidu.

Sherqiytürkistanda 1930- we 1940-yillarda partilighan milliy inqilaplirimiz, dost bilen düshmenni éniq ayriyalmighanliqimiz, ichkiy ziddiyet bilen tashqiy ziddiyetni perqlendürelmigenlikimiz, özimizni kemsitip, yatlardin dost we nijat istigenlikimiz, ichkiy ittipaqliqqa köngül bölmigenlikimiz sewebidin halaketke mehkum boldi, bir-birimizni közge ilmiduq, öz qérindashlirimizni inqilawimizgha qarshi qoyduq, qariliduq, arimizdin chiqqan inqilap yitekchillirining xelq ichidiki nopuzi we shan-sheripige qara sürttuq, we héch ikkilenmey shexsiyitimiz üchün milletning istiqbalini sattuq. Xitaylar eziz wetinimiz Sherqiytürkistanni bésiwalghan 1950-yillardin kéyinki inqilaplarda Uyghuristan xelqining qandaq milliy terkiplerdin, qandaq diniy terkiplerdin, qandaq siyasiy terkiplerdin we qandaq étnik terkiplerdin teshkillengenlikini nezerdin saqit qilip, he dése tar we bir tereplimilikke ége, ichkiy we tashqiy jehettin milliy musteqilliq herkitimizge paydisiz, inqilawimizni yétim qalduridighan, küchimizni parchilap, dostlirimizni düshmen, düshmenlirimizni dost deydighan tuyuq yollarda mangghanliqimiz üchün bir pütün xelqning- köp xil terkiplerdin teshkillengen Uyghuristan milliy musteqilliq herkitining ishtrakchillirining - toluq himayisi we ishenchisige érishelmiduq.

50-yillardin hazirghiche weten ichi we siritida élip bériliwatqan milliy herketlirimiz her qétim kéyinki ikki yüz yildin béri élip bériwatqan inqilawimizgha oxshash bir shekilde meghlubiyetke uchrap keldi we uchrawatidu. Teshkilatlinalmasliq, özimizni kemsitish, milliy inqilapning heqiqiy yétekchillirini yétim qaldurush, he dése ulardin qusur izlesh, öz-rolini jariy qildurmay uning we ularning qiliwatqan xizmetlirige buzghunchiliq qilish, sewrisizlik qilish, aqsaqalliq qilish, hemme ishqa chépiliwélish, jiddiy peyitte ularni qoghdimasliq, ihtiyaj tughulghanda baturluq bilen otturgha chiqip qurban bermeslik, ikkilinish, dilighulde bolush, düshmendin rehim- shepqet kütüsh késilidin saqiyalmiduq. Her qaysi qatlamlarda xelqning inqilap sépidikilerni, inqilap sépidikilerning milliy yétekchillirini, milliy yétekchilerning teshkilatni yeni milliy yol bashlighuchini hörmetlimesliki, hemme adem özini alahide chaghlash, sepler boyiche qumandangha boy sunmasliq, dahiylarni, qehrimanlarni, ziyalilarni, diniy ülimalarni hörmetlimeslik, aktipchanliqini, pidakarliqini köz-küzi qilish, milliy herketni istixiyilik élip bérilghan déhqanlar herkiti sewiyeside yeni iptidayi halette tutush, yüksek siyasiy ghayini angqiralmasliq, istratégiye we taktika belgülesh iqtidari bolmasliq, milliy yétekchiler sépidiki bilimsizlik, nadanliq, xurapatliq, sewiyesizlik, jayilliq, ittipaqsizliq, memedanliq, oxshimighan seplerdiki milliy yétekchilerning nopuzigha hörmet qilmasliq, küchlüklerni, qabiliyetliklerni rehber qilip tallashqa sel qarash, xelqning iradisige boy sunmasliq, bir-birimizni étirap qilmasliq, zéhniy küchimizni merkezleshtürelmeslik qatarliq xataliqlardin qutulalmiduq.Uningdin bashqa , inqilap sépimizdikilerni türlerge ayrip, alahidilikige yarisha herket we xizmet qilishqa yétekliyelmigenlikimiz-Qanuniyetke qarshi halda béliqni uchushqa, qushni üzüshke zorlighanliqimiz- xelqimizge ishenmigenlikimiz, düshmen küchlerni we gheyri düshmen küchlerni türge ayriyalmasliqimiz, öz-ara munasiwet, diplomattik munasiwet bilen istiratigiylik hemraliq munasiwetlirining oxshaydighan we oxshimaydighan terepliridiki chékini békitelmigenlikimiz sewepliridin her qétimqi inqilawimiz éghir meghlubiyetke uchrawatidu.

Mustemlike yilliri qaldurup ketken milliy jarahet kolléktip pissixikimizda bir siyasiy millette bolushqa tégishlik shertlerni hazirlashqa yol qoymighachqa, téxiche Milliy dawayimizda mukemmel bir sistéma yaritalmiduq dések artuqche bolmaydu.Inqilap tejiribillirimizni yekünlimiduq. Tajawuzchilargha qarshi élip barghan herketlirimiz tarixtiki enggüshterlirimiz bilen bizelmidi.Tejiribe sawaqlirimizni yekünlimiduq.Xelqara weziyetni küzütüsh, düshmenning ichkiy ajizliqini tehlil qilish ishlirigha sel qariduq.Eng addiysi dölet qurmaqchi bolduq, döletning ismini talash tartish qilip, sepler boyiche parchilinip kettuq.Eqilge eng uyghun, bir isimni hazirghiche békiltelmiduq. “Uyghuristan” dégen söz 21-esirde milliy inqilawimizgha hawadek ihtiyajliq turup yenila eyni dewirning mehsuli bolghan düshmenler turmaq hetta merkizi Asiyadiki qandash xelqlernimu biaram qilidighan “Sherqiytürkistan” dégen isimgha mehkem ésiliwalghanliqimizni wetenperwerlik we milletchilik, dep terghip qilduq. Shu seweptin “Sherqiytürkistan” dégen isimni qollunishi itirap qilinmighan emma “Uyghuristan” dése tamamen mümkin bolghan ehwaldimu, bashqilarning iqtisadiy yardimi bilen özimiz bashquriwatqan erkin Asiya Radiyosimu imkaniyet turup, bu heqte birlikimiz bolmighanliqi üchün “Uyghur diyari” digen qamlashmighan birnersini döletning nami süpitide qollinishqa mejbur boliwatidu. Sanap kelsek bundaq yene nurghun mesililer bar. U isim we waqti ötken yene bezibir jendilerge kanidek yopushiwalghanlar quruq gepni tola qilip, emiliy bir herketke ötelmey milletning ölümini kütüwatidu. Eqilsiz milletkenmiz dések ghezeplinidighanlar chiqidu.Eqilliq milletmiz déyishke tilimiz köyidu. Eng addiy ichkiy mesililirimizni baturluq bilen intayin tizlikte hel qilmisaq, dewirge, riyalliqqa qarap ish tutmisaq yene 50 yildin kéyin isim qoyidighan wetenmu yoq, öz-ara bir-birige düshmen bolidighan uyghurmu yoq, u yerde muqeddes dinimiz islammu yoq bolidu, hemmimiz “Muradimiz”gha yétimiz.

Oylap baqsaq bügünki kün´ge kelgendimu weten ichi we siritidiki milliy herketlirimiz yenila shu ilgirkidek istixiyilik bir shekilde xuddi notisi yoq muzika chalghandek kétiwatidu. Qumandan bar esker yoq, meydan bar merdan yoq, qushun bar tertip yoq halet saqliniwatidu. Milliy herkitimizge yitekchilik qilishning toluq höddisidin chiqalaydighan jenggiwar bir qoshunimiz bar emma tertipke salalmiduq.Yol bashlighuchigha shertsiz boysunidighan, milliy herketning yitekchi iddiysini muqeddes bilidighan, istixiyilik herket qilmaydighan, ammiwiy asasiy küchlük, xelqini toghra yolgha bashlaydighan siyasiy küresh programmisi qéliplashqan sewiyeni yaritish üchün barliq küchimiz bilen izdinishimiz kérek.

Milliy inqilap peqet bir isyan emes, milliy inqilap peqet hoquq we maddiy menpeet qoghlushushmu emes, milliy inqilap étnik, til-yéziq, din, tarix, iqtisad we cultural baghlinishqa ige bolghan xelqlerning démokoratiye we kishlik hoquqni aldinqi shert qilghan hörriyetchilik we musteqilliq herkitidur.Eger u payda menpeet, démokiratiye we tajawuzchilar bilen bolghan teng barawerlikni aldinqi shert qilghan bolsa, milliy döletni qurushning zörüriyiti qalmaydu.Emma shu nersini estin chiqirishqa bolmayduki, milliy inqilapni élip bérishta barliq seplerning adalet üchün körsütüwatqan tirishchanliqlirigha, talliwalghan yollirigha ilham bérish, siyasiy, diniy we étnik meselilerde radikalliship kétishtin saqlinish, öz-ara kemsitmeslik, chetke-qaqmasliq, ittipaqdashliq, qérindashliq, teqdirdashliq tuyghusini yétildürüsh, Méngishqa tégishlik barliq yollarda parallel shekilde herket qilishning deslepki endizisini turghuzush, u yollarni bir-birige qarshi we zit qilip qoymasliq lazim.

Bizning chet-elde qilip yürgen ishlirimiz xelqimizning kütkenliridek bolmaywatidu. Tarixtin qalghan késelliklerni dawalash waqti kelmidimu téxi!?

Uyghuristan xelqining milliy dawasi 5 ming yilliq bir dawa, u yene 5 ming yillarghiche dawamlishidu. Bizning milliy kürishimiz peqet milliy jumhuriyet qurushnilam emes, uningdinmu uzaq bolghan, jumhuriyet qurulghandin kéyinki qanche ming yillarghiche sozulup baridighan muqeddes ziminimizning we qutsal xelqimizning mewjutluqini saqlap qélishni meqset qilidu.Mundaqche qilip éytqanda bu küreshning meqsidi millitimizni siyasiy, iqtisadiy, cultural we téxnologiye terepliridin qudret tapquzush, özimizning bir millet süpitide menggü yoq bolup ketmesliki üchün küresh qilishtin ibaret.Yol uzaq, japaliq emma shereplik.Biz köz aldimizda körünüp turghan ichkiy mesililirimizni hel qilmay turup, yalghuzluq ichide élip bériwatqan küreshllirimiz bilen xelqimizni aldisaq ejdatlirimiz we ewlarlirimiz aldida qara yüz qopimiz.

Dawayimizdiki qérindashlar-ara ittipaqsizliqning dawamlishishigha bilip bilmey hesse qoshqanlarni, qoshiwatqanlarni, qoshushni oylawatqanlarni kechürüshke bolmaydu.Dawayimizda ilgirleshler chong boliwatidu, emma u dewir we xelqimizning kütüwatqanliridin tolimu uzaqta.Bundaqliqini étirap qilishimiz kérek, xelq-ara weziyet biz üchün paydiliq bolghan bir weziyette turiwatidu, dawayimizda tereqqiyatlar boliwatqandek qilghan bilen, u tereqqiyatlar peqet özimizdiki énirgiye sewebidin emes, xelq-ara siyasiy atmospuraning ghidiqlishidinmu qolgha kéliwatidu.

Muqeddes dawyimizda xelqimizning pütünley hémaye qilishigha érishish üchün shertsiz, öz-ara yol qoyghan shekildiki yéngi bir sistémini keship qilip chiqishimiz kérek.Buni pikir jehette dunyadin bek arqida qalghanliqimiz, öz xelqimizni, xelq-ara jemiyetni we tajawuzchi milletni toluq chüshünishke orunmasliqimiz, qarisigha, dogma, chéchilangghu herket qilghanliqimiz, dawani xitayning yiraqtin kontorul qilishigha yol qoyghanliqimiz, dawani xelq-ara jemiyetning pütünley qolgha kirgüziwélishigha yol hazirlap bergenlikimiz keltürüp chiqardi.Shunglashqa qiliwatqan xizmetlirimiz téxi toluq méwe bermidi dep éytalaymiz.

Teshkilatlirimizning birsimu artuq, birsimu kam emes. Ularning shu xil shekilde qurulushi we mewjut bolup turushini bizning qéchip qurtulghili bolmaydighan riyalliqimiz belgüligen. Hechkimni kemsitishke, herqandaq teshkilatni herqandaq bir teshkilattin siyasiy nuqtidin üstün qoyushqa héchqandaq heqqimiz yoq. Emma ularning hemmisi özining xususiyet we xaraktérliri bilen qatnishalaydighan bir sistima qurushqa qadir bolalmaywatimiz. Uyghuristan milliy musteqilliq herkitini bir teshkilatning emes, bir siyasiy hedepni mexset qilghan alahiyde bir siyasiy sistémining ichide birleshtürüsh kérek. Meselen: Hökümet-hökümet, parlament-parlament, partiye-partiye bolidighan, uyushqan siyasiy teshkilatlarning emiliy xizmetliride öz-ara bir-birini yeklimeydighan we chetke qaqmaydighan. Herqandaq bir teshkilatning rayon, dölet, we xelqaraliq cheklimisi bolidu. Hemme teshkilatni uninggha zorlash aqilaniliq emes. Eger u aqilaniliq bolsa peyda bolghan küch diktator, yéteklengüchiler isyankar bolup chiqidu.Birlik körünüshte emelge ashqandek qilghan bilen hemme kishining köngli bir yerde bolmaydu.Qelbte, herikette we ishta birlik wujutqa chiqmaydu.

Hazir wetinimizde 20 milyondin artuq, chet-elde 2 milyondin artuq Uyghuristanliqlar yashaydu. Uyghuristanliqlarning milliy kimlikining ret qilinishi we tajawuzchilarning ular üstidin yürgüziwatqan érqiy qirghinchiliqi peqet biznila emes, Uyghuristangha xoshna döletlerni, ottura sheriqtiki döletlerni we yiraq gheriptiki döletlernimu biaram qilmaqta.Bu del “Uyining münggüzige ursa tuwiqi sirqiraptu” dégendek bir ish.Mana bu bizge paydiliq bolghan keng xelqara weziyet.Xelqara jemiyet bezide xitay bilen hemkarlishiwatqandek qilghan bilen otturgha chiqiwatqan weqe-we hadisilerning hemmisi uyghuristanliqlarni yoqutuwétish üchün emeslikini, milliy musteqilliq herkitimizning jeryanida yüz béridighan bezi hadésilerdin saqlanmaqning eqliy küch we siyasiy édrak telep qilidighanliqini ésimizdin chiqarsaq bolmaydu.Xitay bilen her türlük alaqide boliwatqan döletlerning qelb mayilliqini qazinishimiz kerek. He dése ularning soda we siyasiy baghlantillirigha zeherxendilik bilen hujum qilmasliqimiz, sewrichanliq bilen pursetning biz üchün paydiliq bolishigha kapaletliq qilishimiz lazim.Ular waqti kelgende biz bilenmu bu xildiki iqtisadiy we meniwiy hemkarliqlar quridu.Ularni yene biaram qiliwatqan bir ish, bizning béjiriksizlikimiz, sewiyesizlikimiz, teshkilatlinalmasliqimiz we teshkilatlinish adetlirimizge 21-esirge bap kélidighan yéngi mitod we yéngi qan bérelmeslikimiz boliwatidu.Küchlüklerge yol béreyli, eqilliqlerdin ürkümeyli, pidakarlardin ügüneyli, töhpikarlarni ilhamlandurayli, qehrimanlarning ata-anillirigha éhtiram bildüreyli, hesetxorluq, körelmeslik, shexsiyetchilik qilmayli, xelq bermigen shan-shöhretni dep eqlimizdin, imanimizdin, insanliqimizdin waz kechmeyli.

Musteqilliq özlikidin qolgha kelmeydu. Milliy Jumhuriyetimizni eslige keltürüshimizde bésip ötmisek bolmaydighan musapiler bar. Bu dawani parallel shekildiki üch yönülüshte élip bérish kérek.Birinchi musteqilliqni üzül-késil telep qilish, ikkinchi insaniy heq-hoquqlirimizni xelqara qanunlargha baghlap turup qoghdash, üchünchisi xitaylar bilen melum bir sewiyede yeni chek-chégirini saqlighan shekilde diyalog ornutup, hazirqi xitay hökümitining asasiy qanuni we aptonomiyelik qanunlirini asas qilip, biz musteqilliqni teqdim qilishni könglümizge pükken weten ichidiki 20 milyondin artuq xelqning insaniy heqlirini yeni eng töwen derijidiki milliy mewjutluqimizni saqlap qalidighan Til-yéziq, Maarip, Edebiyat-Senet, Metbuat, Axbarat, Ishqa orunlishish, Ozuqlunish, Dawalinish, Oltraq öy, yerlik bayliqlardin behrimen bolush, Ekilogiyeni qoghdash …qatarliq meselilirini hel qilishqimu éghirliq bérishni kün tertiwimizge qoyushimiz kérek.

Hazirqi ehwaldin qarighanda birla teshkilat yaki dawa sépimizdiki melum bir goroh yaki shexis özi yalghuz bu xizmetning höddisidin chiqip bolalmaydu.Shunga dawa sépimizdiki pidakar insanlar, teshkilatlar we teshkilat birlikliri “peqetla men” dégen atalghudun hezer eylishi shert. Xelqimiz bizge yükligen shereplik wezipini emelge ashurushta Uyghuristan xelqide biwaste yaki wastiliq shekillerdiki démokiratiye, birlik, ittipaqliq we oxshash bolghan siyasiy hedep qarishini tiklesh kérek. Eger yüksek bolghan siyasiy hedeptin mesile körülmeydiken, biz heydewatqan bu tiz poyizning u üch dane chishliq chaqi oxshash tizlik, oxshash retim we oxshash relista uchqandek méngip, belgülengen nishangha pilanlighan muddette yétip baralaydu.Eger hazirqi ehwaldin qarighanda bu üch chaqning birliki, ittipaqliqi, öz-ara maslishishidin mesile chiqsa, ularning ichidiki ikkisi yaki tenha birsi özi yalghuz xelqimizni zulmet ichidin nijatliqqa bashlap chiqalmaydu.

Weten ichidiki Aptonomiyeni tutqa qilghan dawa, weten ichi we siritidiki milliy musteqilliqni tutqa qilghan dawa we weten siritidiki kishlik hoquq we insan heqliri pirinsipini tutqa qilghan dawada yéngi bir koordinatsiyeleshtürüsh aparati shekillenmey turup, meqsetke yétish u yaqta tursun, dawa sépimiz düshmen bilen toqunushmay turup, tarmar bolup kétidu. Bularning hemmisining oxshash bir zaman we makan ichide birlikte peyda bolup turushi körünüshte paydisizdek qilghan bilen, milliy herkitimizdiki turghunluqqa xatéme bérip, yéngi tereqqiyatlarni qolgha keltürüshte intayin zor riyal ehmiyetke ige.

Dawaning ichidiki bir qatar ushshaq talash-tartishlarning köpüyüp kétishi we eslide muhim bolmighan nersilerning köptürüliwétip, eng muhim meselilerning bir chette qaldurulushi milliy rohimizni xoratmaqta.Bir goruppa yene bir guroppini “Dinchi” dése, bir guroppa yene bir guroppini “milletchi” deydu. Bir guroppa yene bir goruppini “Aptonomiyechi” dése yene bir gruppa yene birsini “ Pédiratsiyechi” deydu. Beziler bezilerni “Musteqillini terghip qiliwatqan bilen xitayning jasusliri” dése beziler bezilerni “dawani xitayning qumandanliqi bilen qiliwatidu, bizning yoq bolup kétishimiznimu xalimighandek, küchüyüp kétishimiznimu xalimaydu” deydu. Yene beziler bezilerni “jahangir döletlerning özi bilen xitay munasiwetlirini bir terep qiliwélishi üchün millitimizni qonchaq qilip bériwatidu” … wahakizalar…dep tenqitlewatidu.

Beziler bezilerni “tajawuzchilargha hemtawaq bolup, ularning hökümitide ishleydu, ularmu xitaygha oxshash düshminimiz” dése, Beziler bezilerni “ulardin ümüd kütkili bolmaydu, hemmidin muhimi bar imkanlardin paydilinip mewjutluqimizni saqlap qélish” deydu.Ularning hemmisi milliy mewjutluqimizni saqlap qélishta kam bolsa bolmaydighan amillarning inkasi bolsimu, yoqarqi küchlerde téximu éniq qilip éytqanda uning wekilliride sheyi we hadésilerni kilassipikatsiyelesh(türlerge ayrish), morpologiyelesh(birleshtürüsh), dinamiklash (merkezleshtürüsh), Kordinatsiyelesh( qanuniyetke uyghun tertipke turghuzush), Sintakislash ( rolini békitish), udul we kontekistliq (del we wastiliq alahidilikini) menisini békitish, dewirning qimmet qarishigha hörmet qilish, emeliyetke baghlash dégen sewiye, eqliy hasilatlar asasida sheyilerning tüp qanuniyitidin köre chare-tedbir békitidighan qabiliyet mukemmel piship-yétilmeywatidu. Shunga milliy dawayimizdiki bir qisim küchler tejirbisizlik, bilimsizlik we hesetxorluq sewebidin dawayimizning merkizi qomandanliqigha boy sunmisa, yene beziler shexsiy xaraktéridiki türlük ajizliqlar sewebidin dawagha düshmendinmu éghir ziyan salmaqta we yene beziler dawadiki bu ajizliqtin paydilinip, tajawuzchilargha hemtawaq bolmaqta.

Milliy dawa sépimizdiki xéli köp sanliq kishilerde herqandaq bir hadisige baha bergende tekshürüp tetqiq qilmastin “Aq” we “Qara” dep aldiraqsanliq bilen békitiwétishtin saqlinish, pikir igiliri we mutexesislerdin mayirliq bilen meslihet sorash aditi yoq.Ular adettiki nersiler üstide öz-ara ölgüdek talash-tartishqa kirgini bilen düshmen we gheyri düshmenler bilen ölsimu waz kéchishke bolmaydighan mesililerde sewir qilidu, süküt qilidu, muresselishidu, yol qoyidu.

Öz-ara bir-birsini tenqit qiliwatqanlarning hemmisi weten-milletni söyidighan pidakar kishiler bolsimu, öz qimmet qarishini qoghdiyalighan halda, pikirde perqliq bolghan guroppilarni hörmetleshni, teqdirdishim, qérindishim, bir tughqunum dep qarashni bilmeydu. Chünki, ular hazirghiche hadisilerni pelesepiwiy nuqtidin küzütüsh, logikiliq shekilde tehlil qilish, siyasiy menpeetdarliq nuqtisidin xulasileshni bilmeydu.Bu yerdiki asasiy mesile matématkiliq qayide qanuniyetlerni milliy menpetimizge uyghun bolghan siyasiy we nezeriyewiy bilimlerge aylanduralmighanliqtin, hadisilerni türge ayrish, goruppilash, pormulalashturush, hésaplash we netijilesh sewiyemizning töwenlikidin boliwatidu. Bu milliy herkitimizdiki taktika we istratégiyeler sheyi-hadésilerning tebéiy qanuniyiti asasida bolmastin eksiche, uni ret qilghan halda élip bérilghachqa shunche küchep qilghan ishlirimizdin kütkünimizdek netijige érishelmeywatimiz, dégenliktur.

Beziler milliy dawa qiliwatimen dep teshkilat dawasi qiliwatidu, beziler milliy dawa qiliwatimen dep diniy mezhepchilik dawasi qiliwatidu, beziler milliy dawa qiliwatimen dep payda- menpeet dawasi qiliwatidu, beziler milliy dawa qiliwatimen dep gheyri küchlerning damigha chüshüp kétiwatidu, beziler milliy dawa qiliwatimen dep gorohwazliq dawasi qiliwatidu.Emma ularning tolisi qandaqsige nishandin ézip kétiwatqanliqini bilelmeywatidu.

Bundaq bolishi, dawaning merkizi nirwa sistémisini shekillendüridighan pirinsip, nizam we qayidilerning qéliplashmighanliqidin boliwatidu. Bir döletning asasiy qanuni bolghandek, bizningmu barliq herketlirimizning toghra xataliqini ölcheydighan qanun, pirinsiplirimiz maqullinishi kérek. Hemme birdek özini shu qélipqa sélip turushni adetke aylandurghanda dawayimizdiki chéchilangghuluq we chuwalchaqliqlar aptomatik tüzülüp kétidu.

Yoqarqi goruppilar özlirini kücheytish üchün milliy menpetimizni qurban qilalaydu, Ittipaqdashlarni érqiy, dini, ijtimayi meslilerni shert qilmastin barghanche köpeytish üchün eqiliyet we maddiyet serip qilmaydu.Xelqimizni aldisa aldayduki we millitimizni yoqutuwétish éhtimalliqi bolghan düshmen we gheyri düshmenler bilen ittipaq tüzse tüzeyduki hergizmu öz xelqining ichidiki muxellipet gorohlar bilen muresselishish, sülhiy qilish, ittipaqlishish yoligha qarap mangmaydu, méngishni xalighanlarning herkitige chek qoyidu.Mana bu bizning qul bolushimizning asasliq seweplirining biri.

Ular meyli “Din”, meyli “Démokiratiye”, meyli “Aptonomiye” qalpiqini kiyiwalghan bolsun milliy dawayimizda kem bolsa bolmaydighan jeryanlarni chéchilangghuluq, teshkilatsizliq, chuwalchaqliq ichide bésip ötüwatidu.Ular toghra bolghan ortodoksal bir yolni tutmisa axirqi hésapta millitimizning munqerz bolishi üchün, tajawuzchilargha özi bilmigen halda xizmet qilishtin saqlanghili bolmaydighanliqini chüshünüp yétishi kérek.Tajawuzchi xitaylar bu nuqtini obdan bilgechke her bir goruppa etrapigha uyushqan milyonlighan shir yürek ezimetlirimizni ochuq sorunda bir pay oq chiqarmay turupmu ularni özimizning qoli bilen tarmar qiliwetti. Ular bizning milliy xaraktérimizdiki ajizliqlarni ügüniwalghanliqi üchün bizni Biologiye alimliri hasharetlerni bashqurghandek kontorul qiliwatidu, biz bolsaq dawani yéngi bir sistémigha soqup, ularning kütmigen yéridin chiqidighan taktika we istiratégiye tüzelmeywatimiz.Qoshunimiz barghanche parchilinip, ittipaqdashlirimiz kettikche aziyip özimizmu étirap qilghumiz kelmigüdek derijide ajizliship kétiwatimiz. Shunga tajawuzchilar qanuniyetlik pikir qilghanliqi sewebidin, ming japada qurup chiqqan uwimizni küchimeyla tozutiwétishke qadir boliwatidu. “Kalla ishlimise putqa ziyan” dep qurban berginimiz, bedel tölüginimiz, hérip-charchighinimiz qaldi. Ish qiliwatimen dep özimizni bezliduq, xelqimizge paydisidin ziyini köp boldi. Toghra yol tépishta hemme adem aqsaqalliq qilidighan, özxan, özbeg boliwalidighan késellikni tashlap dahigha, yétekchige boy sunishimiz, pikirge, bilimge, qanuniyetke hörmet qilishimiz, enggüshterlirimizni jénimizni tikip muhapizet qilishimiz shundaqla paydisi yoq tekrar yollardin waz kéchishimiz lazim.

Uyghuristan musteqilliq herkitige uyghuristanliqlarning hemmisi allaburun ishtirak qildi, téxiche ishtirak qilmighan bolsa tajawuzchilar teripidin uzaqqa qalmay mejburiy ishtirak qildurilidu.Uyghuristan bilen Xitay döliti ottursida haman otturgha chiqmay qalmaydighan bu aqiwet biz üchün tépilghusiz pursetlerni élip kélidu.Bu heriketning istiqbalining tolimu parlaq bolidighanliqi besh qoldek ayan bolmaqta.Shungimu xitay tajawuzchillirining yüriki pokildashqa bashlidi.Démisimu toghra-de parlap turghan nurluq quyashni itek bilen yépip bolghili bolmaydu. Uyghuristanliqlarning til-yéziqi, örpi-aditi, diniy étiqadi, edebiyat- seneti, pen-maaripi, soda-sanaiti, perzent körüshi, we milliy maaripi qatarliqlarning cheklinishi we kemsitilishi aptomatik shekilde xelqimizni milliy küresh sépimizge bashlap kirdi we kiridu. Biz buni téxiche bilmey xelqimizdin renjip, uni aqchi, buni kökchi dep waysap yüriwatimiz.Bu yerde kem boliwatqini bizning meghrurluqimiz, sewirsizlikimiz bir ish qilmay turup minnet qiliwatqanliqimizdin, tepriqichilik, gorohwazliq, bilimsizlik qiliwatqanliqimizdin boliwatidu, biz téxiche uni körüp yételmeywatimiz.

Bu dawaning bir millet we bir rayonning mewjudluqigha bérip chétilidighan barliq sahiyeliride özige xas shekilde oxshash qedemde, oxshash derijide we asasen oxshash sewiyede kétiwatqanliqini angqiralmaywatimiz.Dawadiki bu parallél liniyeler ottursida siyasiy programma xaraktérliq birlik otturgha chiqish harpisida turiwatidu.

Milliy qehrimanlirimizdin tartip addiy puxralirimizghiche, dahillirimizdin tartip milliy herkitimizning addiy ishtirakchillirighiche, xitayning yoquri derijilik dölet aparatida xizmet qiliwatqanlardin tartip chet yéza qishlaqlardiki addiy awam-puqralarghiche, teqwadar diniy ölimalardin tartip milliy zulum destidin keypi-sapa we eyish-ishretke bérilgen oghri-yanchuqchi, qimarwaz, pahishe we pahashiwazlarghiche hemmisi bizning qérindishimiz, milliy herkitimizning ishtirakchilliri, milliy mewjutluqimizning hul téshi. Biz eger ulargha yüksek ishench baghlimisaq, milliy herkitimiz yene meghlup bolidu.Biz eqilliq bolishimiz millitimizge mensup bolghan héch bir shexisni milliy herkitimizning siritida qaldurmasliqimiz, ulargha öz sewiyesi we derijisi boyiche muhabbet bérishimiz, aktipchanliqini qozghitishimiz, yashash hoquqini hörmet qilishimiz lazim.Emma, qehrimanlarni medihiylishimiz, hemmini yüksek siyasiy ghaye üchün xizmet qildurushimiz, milliy qediriyetlirimizni taj qilip taqishimiz, shuning bilen birge zulum ichide qalghan insaniy qedri-qimmiti depsende qilinip, insaniyliqtin uzartiwétilgen Uyghuristandiki barliq xelqni höriyet yoligha birlikte bashlap chiqip kétishimiz, Uyghuristan jemiyetining ular bilen téximu küchlük, ular bilen téximu renggareng, ular bilen téximu hayatiy küchke tolghan ikenlikini her waqit estin chiqarmasliqimiz hem bu achchiq riyalliqni qobul qilishimiz lazim.


Biz Uyghuristanliqlarning musteqilliq ishenchimizni urghutup kéliwatqan elbette nurghunlighan enggüshterlirimiz bar.Bu enggüshterler milliyitimizni shekillendürgen barliq sheyi we hadésilerning ichide közni qamashturup turghachqa, tajawuzchilar intayin biaram boliwatidu. Biz maqalining béshida dawayimizda saqliniwatqan bir qisim meseliler we milliy musteqilliq herkitidiki parallel üch yölünush heqqide pikir yürgüzduq.Mesililerni bu xil shekilde oyliyalighanliqimizning özimu, xudaning bizge qilghan hediyelirining biri bolup hésaplinidu. Biz Ata mirasimiz Uyghuristanning qanuniy warisliri süpitide éhtirap qilinishqa tégishlik bir xelq bolghanliqimiz üchün, düshmen herqanche küchlük bolghan bilenmu aldimizda paalech haletke chüshüp qaldi.Bundaq bolishigha yene milliyitimiz teshkil tapqan eshu bibaha enggüshterler sewep boliwatidu. U enggüshterler heqqide pikir bayan qilghanda meniwiy animiz Rabiye Qadir, kishining ésige kelmey qalmaydu. Rast démisimu Rabiye Qadir milliy musteqilliq herkitimizdiki tolimu teste qolgha keltürülgen Enggüshterlirimizning biri.Eger milliy musteqilliq herkitimizning ghelbisini xelq-ara küchlerning yardimisiz qolgha keltürgili bolmaydu dep qarash xata bolmisa, u halda Uyghuristan dawasi üchün Rabiye Qadérdek bir shexisning qimmitining qanchilik bolidighanliqigha baha bermek qiyin bolmaydu. Bir dölet tarixtin béri shu dölette olturaqlashqan hem shu döletning dölet nami shu milletning nami bilen atalghan, yerlik xeliqler ichidiki eng chong qewimning yeni étnik topluqning her zaman sepning aldida turishi bilen mustemlikidin qurtuldi, bir milliy dawa xelqarada bir shexis arqiliq tonulup keldi, bir heriket bir shexisning rehberlikide ghelbe qazandi, bir teshkilat bir shexisning pidakarliqi bilen küchlendi, ronaq tapti. Bu addiyla bir pormula köz aldimizda turup, del mushu ay-künlerde Rabiye Qadérni lédir qilalmisaq, wetinimizni bu wetenning milliy istiqlali üchün üzlüksiz éghir bedellerni bérip kéliwatqan Uyghur dégen sözdin kélip chiqqan "Uyghuristan"(1) dégen nam bilen atiyalmisaq undin bashqa "Uyghuristan" dégen sözdin birla Uyghur xelqi emes hetta Uyghuristanliqlarning hemmisi söyinidighan bir weziyet yaritalmisaq we Rabiye Qadérgha oxshaydighan bir ledirning bizni xelq qilishigha yol hazirlap bérelmisek axirqi hésapta yer sharidiki eng chong bexitsizlerdin we mushu esirdiki eng zor ziyan tartquchilardin bolup qalimiz.

Biz teshkilat we teshkilatlinish heqqide xéli köp toxtalduq.Yillardin béri milliy herkitimizde Dalay Lamadek bir lédir yoq dep waysapla yürettuq. Emdi xudayim, közidin ayrighan bu xelqimizge bir hasa teqdim qilghanda uning qedri-qimmitini bilmisek, uni Lédir, özimizni esker derijisige kötürelmisek, düshmenlerning milliy zulumi biz üchün halal bolghan bolidu.

Rabiye Qadér heqiqiten dawayimizdiki bir engüshter, bayraq we tépilghusiz purset. Biz bu maqalining aldi teripide tilgha alghan meselilerni bir terep qilayli deydikenmiz, xelqarada tonulghan, dawayimizgha heqiqiy wekillik qilidighan we merkiziy qumandanliqi sistimimiz üchün kéreklik bolghan bundaq bir pigurgha sel qarimasliqimiz, uning etrapigha uyushqan shekilde yoqarda tilgha alghan meselilerni helqilish üchün maddiyet we meniwiyet jehettin birlikte küch chiqarmisaq pishanimizdiki qulluq tamghisidin qutulalamaymiz.

Milliy musteqilliqimiz üchün yoqurda tilgha élinghan üch yölünishte heriket qiliwatqanlarni, musabiqige chüshken üch yügresh mahirigha oxshatsaq, Rabiye Animizning otturda yeni Chémpiyon munbéride, qalghan ikkeylenning tertip bilen ong we sol terepte ikkinchi we üchünchi bolghanliqini köriwalalaymiz.Rabiye animizning chémpiyon bolghanliqi hergizmu uning xataliqi bolmastin, ikki tereptiki mahirning ajizliqi turuqluq, méning saqilim uzun tursa buruti bar birsi mendin ötüp ketse bolamdu, dégendek exmiqane chuqanlar ichide Altun médal uninggha textim qilindi.Bu riyalliqni körüshimiz uninggha alqish yaghdurushimiz, aktipchanliqimizni urghutishimiz, uninggha ilham we medet bérishimiz kérek.Alma pish aghzimgha chüsh, dep yétishqa, pétir nandin qil izlep, asmandiki ghazning shorpisigha nan chilap yéyishke bolmaydu.Ish qiliwatqanlarning yolini tosmay, wetenni sétiwatqanlarning, milliy shan-sheripimizge dagh tekküziwatqanlarning, tajawuzchilarning yolini tosayli!Hemmimiz quruq söz bilen waqitni israp qilmastin, netijilerni qandaq qolgha keltürüsh heqqinde emily herketke ötüp, dawagha su we hawadek kérek boliwatqan kéngishish, ittipaqlishish, özimizge mas kélidighan shekildiki bir merkez, bir lédirning bayriqi etrapigha toplinish basquchlirini bésip ötüshimiz lazim.

Milliy zulum tarixtiki yérim mustemlike yillirigha qarighande teswirlep bergüsiz derijide ewjige chiqti.Wetinimiz Uyghuristan yérim mustemlike we qul qiliwétilgen bu dewir insaniyet tarixidin, jümlidin Uyghuristan tarixi nuqtisidin élip éytqanda tolimu qisqa waqit. Emma bir milletning küchüyish, zeyiplishish yaki mewjutluqidin mehrum bolushi üchün bu waqit keng-kushade yétip ashidu.Xelqimiz halaket girdawigha kélip qaldi.Milliy kimlikimiz we milliy téritoriyemiz inkar qilindi, tajawuzchi köchmenler apitige duchar bolduq. Til-yéziqimiz cheklendi, diniy tuyghumiz haqaretlendi, mekteplirimiz taqilishqa qarap yüzlendi, örpi-adetlirimiz kemsitildi, ishsizliq we namratliq patqiqigha paturulduq, tebéiy we Meniwiy bayliqlirimiz talan-taraj qilindi, tebéiy köpüyishimizge chek qoyuldi, xelq-ara qanunlarda qoghdulidighan heq-hoquqlirimiz heqqide sözligen sözlirimiz, yazghan maqalilirimiz, qilghan ishlirimiz we oylighan oylirimiz sewebidin türmilerge qamalduq, éghir iskenje astigha élinduq we qanliq qirghingha uchriduq.

Uyghuristanliqlar tarixtiki meniwiy, ijtimayi, iqtisadiy we siyasiy kechürmishlirimiz asasida, bu qisqa waqitta ortigha chiqqan siyasiy kirzis we érqiy tehditni tonop yetkechke milliy musteqilliq yolini talliwalghan.Uningdin bashqa ikkinchi yolmu yoq!Emma eshundaq bir ulughwar ghayige yétish, shuarwazliq, bikinmichilik we dogmichiliq bilen wujutqa chiqmaydu.Uning üchün barliq seplerde teng-barawerlik, intizam we pirinsip ichidiki öz-ara paralil bolghan xelq herkiti kérek bolidu.

Bir milletning musteqilliq zepiri xuddi törelme peyda bolup, toqquz aydin keyin buwaqning tughulghinigha oxshaydu, murekkep tereqqiyatlarni bashtin kechüridu.Törelmining normal ey bolishi nahayiti nurghun nersilerge baghliq, hem qiyin.Bezide törelme heqqiy hayatliqqa ériship, kéyinki qedemlerni muwepeqiyetlik basalisa yene beziliri uzaqqa qalmay nabut bolidu.Beziliri muddettin burun tughulghachqa, uning hayatini saqlap qélish üchün “tumaq”ning ichide alahide perwish qilinishi kérek(2).

Wetinimiz Uyghuristan Manju istilasigha uchrighandin tartip ta nomusluq 1932-yiligha qeder xelqimiz hamile bolghan musteqilliq törelmisini ey qilalmiduq. “1933” we “1944” dégen yilnamiler biz üchün tolimu muqeddes sanlardur.Uning muqeddeslikini alla belgüligen.Bu yillarda Uyghuristan xelqi zulumgha qarshi qozghulup, özlirining téxi hayat ikenlikini dunyagha jakarlidi.Millitimiz 1933 te tughulghan u buwaqni qelb textide perwish qilip kéliwatidu.

Hazirqi halitimiz tamamen bashqiche. U heqtiki tejiribe-sawaqlirimizning hemmisi untulduriwétilgen, yaki özimizge bolghan ishenchning tewrinip kétishi sewebidin, dunyadiki shuninggha parallel bolghan hadésilerning selbiy we ijabiy tesirliri ichide boghnuqmaqta.

Uyghur maaripining nabut qiliniwétilishi, ewlatlirimizning milliy rohqa toyunup ösüp-yétilishige passip tesirlerni Bergen. Addiy misal Sherqning tesirige uchrighanlarning aghzidin samsaq purisa, Gheripning tesirige uchrighanlarning aghzidin isprit purisa bolmaydu.

Uyghur millitining étnikiliq, pissixikiliq we pizikiliq alahidiliklirining hazirqi haliti, biz bésip ötken shanliq we nomusluq tarixtin kelgen. Millitimizni bir kitapqa oxshatsaq, uningda menggülük muqeddes bilishke we ikkilenmey öchüriwétishke tégishlik qurlarning barliqini körüwalalaymiz.

Bedinimizning ichidiki nersilerning hemmisi paydiliq bolmighandek, siritidiki nersilerning hemmisimu ziyanliq emes. Méningche Uyghuristan musteqilliq herkitini bir buwaqqa teqqaslisaq, xelqimizni jasaretlik bir anigha oxshatsaq bolidu.Uyghuristandiki Türkiy xelqler téximu éniq éytqanda Uyghurlar bu tupraqning musteqilliqi üchün qanche qétim hamile boldi. Bizning axirqi kürüshimiz kéyinkisini ey qilish üchün kétiwatidu. Törelmide hayatiy küch urghup turghan bolsimu, uning mewjutluqini istimigen amillarning dawamliq yeklishi adettiki ehwal, emma uninggha qarshi émont küchini saqlap qélish birdin-bir meqsidimizdur.Törelmining heqiqiy hayatliqqa köz échishi, anidin tughulghan kündin bashlinidu. Tughulghan kündin kéyinkilliri yene bashqa gep.Törelmining peyda bolushi we tughulup ösüp yétilishi érsiyet, meniwiyet we maddiyetke baghliq.

Hayatliq qanuniyitidin qarighanda “Küchlükler tallinidu, ajizlar shallinidu” bu bir heqiqet. Adem bedinidiki paydiliq we paydisiz mikroplarning hayatliq üchün qandaq pozitip we nigatip rol oynaydighanliqidin ibaret biologiyelik pirinsiplarni, organizimlarning roli asasida neziriye jehettin qobul qilip, emeliyetke tedbiqliyalmasliq hichnerse ügenmigen bilen, héch ish qilmighan bilen oxshash ish.

Kayinattiki hayatliqning bar bolushini belgüligen yaki chetke qaqqan amillarning birsimu artuq, birsimu kam yaritilmighan. Ularning ottursidiki rehimsiz küresh qip- yalingach halettiki tughum bilen ölümning her ikkisini chéniqturup turidu.Ölüsh bilen tughulushning, hayatliq bilen mamatliqning her ikkisi hayatiy küchke tolghan sheyi we hadisining menggü mewjut bolup turishining aldinqi sherti.Meghlubiyet we halaketni éhtirap qilmasliq zeper we tughulushni inkar qilghanliqtur.

Hayatliqni teshkil qilghan paydiliq we paydisiz amillarning hemmisi, hüjeyrilerning köpüyüsh- ölüsh- tekrar peyda bolushtin ibaret alahidilikini belgüligen. Saghlam bedendiki hüjeyriler köpiyish üchün ölüdu, ölüsh üchün köpüyidu. Hüjeyriler meyli ölsun yaki köpeysun, ularning barliq herkitini bir aqilaniliq, pidakarliq we qehrimanliq dep medihiyleshke erziydu.Uyghuristanning siyasiy kélichiki üchün ortigha chiqiwatqan her bir hadése we ish herketler iradimizni chéniqturidu, qehrimanliqimzgha küch-quwet béghishlaydu.

Saghlam bedendiki hüjeyrilerning perqiliq organlardiki halakiti we mewjudiyiti özidin halqighan bedenning mewjutluqi üchün tölen´gen bedel bolsa, kisellengen bedendiki hüjeyrilerning herkiti del uning teturisiche kordinatsiyelishish jeryanini melum bir hayatliq ölgenge qeder dawamlashturidu.

Ejdatlirimiz mewjudiyetning paydiliq we paydisiz tereplirini özlirining menpeeti üchün xizmet qildurushni mexset qilip, Diniy- étiqat, Edebiyat-senet, Tibabet, Qol-hünerwenchilik, Arxitéktorluq, Muzika, Téxnologiye we Astronomiye qatarliq tereplerde özige yarisha enenilerni berpa qilghan. Shu meniwiyetler tupriqida ejdatlirimiz 16 din artuq Imparatorluq, yüzge yéqin chong kichik dölet we begliklerni qurup chiqti. Ularning hemmisi janliq pakitlar arqiliq dewrimizge yétip keldi.Biz özimizdiki milliy énirgiyeni bayqishimiz we u yerdin millitimizning chiqish yolining janliq xeritillirini izlep tépishimiz lazim.


*****
Eskertish:

(1) Wetenning ismini "Uyghuristan" dégenlik "Sherqiytürkistan" dégen namni hergizmu chetke qaqmaydu. "Sherqiytürkistan" dégen atalghu bilen "Uyghuristan" atalghusi xuddi "Insan" dégen atalghu bilen "Adem" dégen atalghudek we "Apa" dégen kelime bilen "Ana" dégen kelimidek öz-ara bir-birining menisini toluqlaydu.Emma ularning dawa kontékisida tutqan orni oxshimaydu."Ana weten" dégili bolidu emma "Apa weten" dégili bolmighandek. Sherqiytürkistan dégen nam jughrapiyelik we siyasiy nam bolup, tarixta tar we keng menilerni anglitip kéliwatidu. Uning bügünki xeter astida qalghan Uyghurdek bir mezlum milletning siyasiy teqdiri bilen bolghan munasiwetliridin, Türk dunyasining birliki bilen téximu alaqisi küchlük."Sherqiytürkistan" dégen isim hazirqi xelqara istimaldiki "Germany" dégen sözge, "Uyghuristan" atalghusi "Deutschland" dégen kelimige oxshaydu.Biz Uyghuristanliqlar xelqaradiki bezi milletlerge oxshash "Gérmany"ni Gérmaniye deymiz, emma Germanlar özini "Dochlar" deydu, wetinini Dochland deydu.Ular arisida "Dotschland nichts mehr Germany" dégen söz bar. Bu söz del milliy menpeetini birinchi orongha qoyup éytilghan. Emma xelqaradiki bezi milletler u döletni "Dochland" dese bezilliri "Gérmany" dewatidu.Bundaq hadésilerni samandek misalgha keltürgili bolidu. Eger xelqarada bezi döletler wetinimizni adetlengini boyiche "Sherqiytürkistan" dése biz ularning tilida yazghanda "Sherqiytürkistan" özimizning tilida yazghanda "Uyghuristan" dep yéziwersek xata emes.Hemmidin yaman boliwatqini bu rayoning heqiqiy yerlik xelqi hésaplanghan we u yerde esirlerdin béri öz xelqining höriyiti üchün aldinqi qatarda qan kéchip küresh qiliwatqan Uyghurdin ibaret bir étnik topluq yoqulush aldida turiwatidu.Uyghurlar bu yerdin yoqalsa aptomatik uyghurgha qandash bolghan xelqlermu yoqulidu. Bu zimin téxiche hörriyitini qoligha alalmighan, bu yerde igilik hoquqi yürgüzüshke hemmidin bek sherti toshidighan bir milletning nami bilen atalmighanda milliy herkitimiz qulay ghelbe qilalmaydu. Hazirqi mushu xelqara weziyette türk dunyasining birliki emes, özimizning mewjutliqini saqlap qélishni eng asasiy kün tertipke qoyushqa qarshi turmasliq kérek.Uyghur meselisini milliy jumhuriyiti alla burun qurulup bolghan qérindashlirimizning meselisi ichige qoyup körsütish, Uyghuristanda esirlerdin béri küresh qilip kéliwatqan bir xelqning muqeddes siyasiy ghayisini ghuwalashturup, xelqara sehnilerde siyasiy küreshlirimizning obrazini xunukleshtüriwétidu.

Bizningche normal bir ehwal astida "Sherqiytürkistan" dégen nam bilen "Uyghuristan" dégen namning perqi yoq.Emma tariximiz, bügünimiz we yiraq kélichektiki mesililerni oylighanda we etrapimizgha obdan bir nezer tashlighanda andin "Uyghuristan" dégen isimning qanchilik muqeddesliki bilinidu.Shunimu tekitlesh kérekki bizning bir qisim qérindashlirimiz, Türkiy xelqler we Erepler til aditi we bezi ilmiy sewepler bilen bu zéminni "Sherqyitürkistan" dep atisa uningdin biaram bolushning, hem "Uyghuristan"dep atighanlargha siyasiy hujum qozghashning her ikkisila exmeqaniylik.Emma Uyghuristan xelqining siyasiy küreshlirige wekillik qilidighan küchler we shexisler zor tirishchanliq we jasaret bilen "Uyghuristan" dégen kelimini qéliplashqan siyasiy atalghu süpitide ishlitishtin chékinmesliki kérek.Xelqara étnik munasiwetler we kéyinki ikki yüz yilliq dunya tarixining tejiribilliridin qarighanda bir döletning dawasi bir millet arqiliq, bir gorohning dawasi bir partiye arqiliq, bir partiyening dawasi bir shexis arqiliq ghelbe qazanghan.Rayonlar ara ortaq bolghan nam, asasliq étnik topluq ghuwalashturulghan milliy herketlerning ichide meghlup bolmighanliri yoq.Mana bu teshkilatlinishimizda nezerdin saqit qilghili bolmaydighan qanche ming qétim tejirbidin ötken heqiqet!


Biz Uyghuristanliqlargha hemmidin awal "Musteqilliq", "Uyghuristan", "Dahi" dégen üch kelime kérek.Bu üch kelime zoruqmastin bizning siyasiy mewqeyimizni, Milliy alahiyidiliklirimizni we teshkilatlinish iqtidarimizni körsütüp béreleydu. Milliy namini milliy döletke tamgha qilip uralmighan, axirqi siyasiy meqsidini "Musteqilliq" dep békitelmigen, öz chidin étirap qilinghan "Dahi"si bolmighan millet radikal milletchilkining yaki eksiyetchi érqchiliqning qarangghu we tar kochillirida özini-özi halak qilidu.

Asasliq millet nami dölet nami qilip békitiwetilgende, étnik qewimlerning hetta millitimizning ismini alahiyde tekitlesh kérek bolmaydu, birlik, ittipaqliq, qérindashliq asasiy bolghan qutsal "Xelq" kelimisi quyashtek parlaydu. U chaghda "Türk" we "Uyghur" dégen bu chrayliq atalghularning ikkide bir bashqilarni rahetsiz qilidighan aqiwitidin qurtulghili, uyghuristanning milliy istiqlali üchün emiliy we ijabiy bir qedem tashlighili bolidu.

(2)Uyghuristanliqlarda baldur tughulup qalghan buwaqlarni, toqquz ay tolghiche tumaqning ichide ey qilishtin ibaret qanche-ming yilliq enene bar.Hazirqi zaman gherip tibabétide buwaqni Eynek ishkapta saqlash téxniksi yéngidin keship qilinghan, bu kéyinki ish.


Gérmaniye/Frankfurt(M) 07.Noyabir 2008