Dunya Tibet Qurultéyining Qararidiki ' Ottura Yol ' Dégen Qandaq Siyaset ?

Muxbirimiz Weli
2008-11-24

Muhajirettiki tibetler hindistanning shimalidiki tagh shehiri - Daramsalada achqan dunya tébet qurultéyi 11 - Ayning 22 - Küni axirlashti. Bu 6 künlük qurultay ikki kün srtqa ochuq yighin achti, qalghan 4 künde yépiq yighin achti.


Dalay lama wekilliri muxbirlarni kütüwélish yighinida.


Yighinda 600 wekil tibetlerning kelgüsi istiqbali heqqide estayidil hem etrapliq muzakire élip bardi.

Tibette yüz bergen weqelerning hemmisige xitay hökümiti jawabkar
Radiomiz muxbirlirining daramsaladin xewer qilishiche, muhajirettiki tibet hökümitining parlamint bashliqi karma chofél bu qurultayda qobul qilinghan 6 betlik qarar heqqide toxtilip 'kommunist xitay tibetni bésiwalghandin kéyin, tibette intayin qabahetlik siyaset yürgüzdi. Pilanliq we meqsetlik halda tibetlerning milliy muhitini, medeniyitini, dinini yoqitishqa bashlidi.

Wetenperwerlik terbiye' dégen nam astida xitaydin keng - Kölemde köchmen yötkep, tibetlerning kishilik hoquqini depsende qildi. Bu jeryanda, tibetlerde tedriji halda toplinip, kommunist xitay hökümitige qarshi her xil qarshiliq heriketler qozghaldi. Xitay hökümiti bu yil 3 ‏ - Ayda tibetlerni qanliq basturghanliqi buning dawami. Bu weqelerning hemmisige xitay hökümiti jawabkar' dédi.

Ottuz yildin buyan tibet - Xitay otturisida élip bérilghan söhbetler pütünley netijisiz axirlashti
Muhajirettiki tibet hökümitining parlamint bashliqi karma chofél bayanatida yene'ottuz yildin buyan tibet - Xitay otturisida élip bérilghan söhbetler pütünley netijisiz axirlashti. Dalay lama pénsiyige chiqishtin burun bizge qilghan nesihitide, buningdin kéyin tibetler özining kelgüsini özliri démokratik asasta belgilisün, dep körsetken idi.

Biz bu qurultayda dalay lama qollinip kéliwatqan ottura yol siyasitini dawamlashturushni we buningdin kéyinmu, dalay lamaning xelqara weziyetke we xitayning tibetlerge qaratqan siyasitige asasen otturigha qoyghan yéngi teshebbuslirinimu qobul qilishni qarar qilduq'dédi.

Karma chofélning bayan qilishiche, kommunist xitay hökümiti dalay lamani tibetke wekillik qilish salahiyiti yoq dep jakarlighan idi, bu qurultayda dalay lama hem tibetlerning siyasi dahisi dep qarar élindi' dédi.

' Xitayning tibetlerning milliy kimlikini yoq qilishqa hergiz yol qoymaymiz'
Muhajirettiki tibet hökümitining parlamint ezasi kélsang gélsén sözide 'bu qurultaydiki ortaq sada 'biz xitayning tibetlerning milliy kimlikini yoq qilishqa hergiz yol qoymaymiz' dégendin ibaret boldi.

Gerche hazir tibetlerde musteqil bolush sadasi nahayiti küchlük bolsimu, emma biz buningdin kéyin yenila 'ottura yol siyasiti' ni dawamlashturimiz ' dédi.
'Ottura yol siyasiti'dégen tibetler zorawanliq bolmighan küresh sheklini qollinish arqiliq özining teqdirini özi belgilesh dégendin ibaret
Xitay hökümiti bu qurultayning 'ottura yol siyasiti' qollinish dégen qararigha qarshi chiqti. Xitayning birliksep ministiri ju wéychün bu qétimqi dunya tibet qurultiyining qarari heqqide élan qilghan bayanatida 'dalay lamaning ottura yol dégini, emeliyette tibetni musteqil qilishtin ibaret' dep jakarlidi.

Kélsang gélsénning chüshendürüshiche, 'ottura yol siyasiti'dégen tibetler zorawanliq bolmighan tinch küresh sheklini qollinish arqiliq özining teqdirini özi belgilesh dégendin ibaret.

Dunya tibet qurultéyi yépiq yighin échiwatqanda, xitay hökümiti özining bir emeldarini wezipidin qaldurdi
Roéytérs agéntliqining bayan qilishiche, dunya tibet qurultéyi yépiq yighin échip tibetlerning kelgüsi heqqide muzakire qilishqa bashlighan haman xitay hökümiti özining tibet siyasiti meghlup bolghanliqini, xitayning tibet ishlirigha mesul boluwatqan emeldari bi kéni wezipidin qaldurghanliqini jakarlighan.

Shuningdin kéyin kommunist xitayning birliksep minisitiri dunya tibet qurultéyini eyiblep qattiq pozitsiye ipadileshke bashlighan.

Buningdin kéyin söhbet arqiliq mesile hel qilishtin ümid yoq
Tibet mesililirini tetqiq qiliwatqan erkin tetqiqatchi wang lishong ependining qarishiche, tibetler xitay bilen söhbetlishish arqiliq mesile hel qilalmaydu. Xitay hökümiti hazir tibetlerning ottura yol siyasitigimu qarshi chiqti.

Gerche hazir her ikki terep söhbet derwazisi taqaldi démigen bolsimu, emma buningdin kéyin yene söhbet élip bérip mesile hel qilishtin ümid kütmeydu.

Xitayning dölet mudapie minisitiri yéqinda xitay - Hindistan chégrisigha bérip qebre süpürmekchi
Ürümchi kechlik gézitining bayan qilishiche, junggo dölet mudapie minisitiri lyang guanglyé 1962‏ - Yili xitay - Hindistan urushi bolghanda, urushqa qatnashqan 54 ‏ - Korpusning qomandani idi. Uning yéqinda, eyni waqitta urush bolghan jaygha bérip, qehrimanlarni eslep qebre süpürmekchi bolghanliqi hindistan hökümitini endishige saldi.

Hindistan hökümiti buni tehdit xaraktérlik heriket dep qarap, buninggha taqabil turush üchün, özining gézitliride atom urushi yüz bérish mumkinliki heqqide maqaliler élan qilishqa bashlidi.

Xewerde éytilishiche yene, hindistan qisimliri xitay bilen chégrilinidighan jaylarda yol yasap, tonil qézip, 'yalqun' belgilik bashqurulidighan bombilirini orunlashturmaqta. Emma bu xewerni yazghan muxbirning qarishiche, xitay bilen hindistan otturisida toqunush yüz berse taghlarda emes, belki déngizda yüz bérishi mumkin.

'Toghra belgilengen siyaset tibet xelqini xeterdin saqlaydu'
S n n muxbiri sottanning yéngi déhlidin xewer qilishiche, tibetler hazir özlirining kelgüsini özi belgilesh yoligha méngishqa bashlidi. Bolupmu tébet yashlirining musteqilliq sadasi barghansiri kücheymekte.

Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, tébet mesilisi 1949 ‏ - Yilidin buyan kommunist xitay hökümitige bir muhim riqabet bolup kéliwatidu. Bu riqabet hazir téximu küchlenmekte. Dalay lama bundaq ehwal astida, muhajirettiki tibet hökümitining siyaset belgileshke ehmiyet bérishni tekitlep 'toghra belgilengen siyaset tibet xelqini xeterdin saqlaydu' dégen.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/tibet-dalay-ottura-yol-11242008220023.html?encoding=latin