4 - Awghust Semen Yoli Qehrimanliri Heqqide Yéngi Uchur

Abduréshid Haji Kerimi

2008 - yili 10 - ayning 6 - küni ismini ashkaralshni xalimighan bir wetenperwer Uyghur dostimiz manga xet yézip munularni bildürdi.

U xitide munularni yiziptu:
- bir nechche künning aldida " erkin asiya radio istansiyisi '' bir xewer birip, xewerde: 4 - awghust Semen yoli weqeside Amérikiliq sayaetchilerning nex meydandin tartqan süretliride heyran qalarliq ishlarni körduq, qandaqtur , quralliq saqchi qisimliri bilen saqchilar bir birni uzun sapliq pichaq bilen öz ara chanashti....,- dep xewer berdi.

Bu eslide Amérikaliq sayaetchiler éytqandek saqchilar bilen saqchilar ottursidiki quralliq élishish emes, del bizning milliy qehrimanlirimiz Qurbanjan héyt bilen Abduraxmanjan Azadlarning baturluq ishliri, u heriketni bashlashtin burun'ular nahayiti puxta teyyarliq qilghan, ular xitay opitsér eskerlirining herbi pormilirini kéyip , toluq qorallinip, heriketni bashlighan.

Ular aldi bilen birsamsimul ( yükni özi chüshüridighan mashina) mashinini shenbe küni kechte teyyarlap, qoralliq saqchi qisim orunlashqan yiqin yerge yoshurup qoyghan, ertisi ettigende( yekshenbe küni) bamdat namizidin burun del Xitay eskerlirining herbi meshqqe chiqidighan waqittqa toghrilap mashini Abduraxmanjan Azad ot aldurup kütüp turghan. Qurbanjan héyt saqchi pormisini keygen qiyapette qoralliq saqchi qisimlirining derwazisining aldi teripide, qoralliq saqchi qisimlirining derwazidin chiqip herbi meshq qilish üchün " shatxoram'' méhmanxanisi terepke qarap mangghanda, Qurbanjan héyt yan télféni bilen Abduraxmanjan'gha téléfuni qilip mashinini heydep kirishke bolidighan waqitning kelgenlikini uqturghan.

Téléfonni qobul qilghan Abduraxmanjan azad derhal mashinini tiz sür'ette heydep mihmanxanining ichide ettigenlik meshq qilish üchün kéliwatqan qoralliq saqchi qisimlirini arqa tereptin mashina bilen basturup sürüp mangghan.

Mashinining chaqigha ikki Xitayning ( bir rawayette bir nechchimu déyilidu...) jesidi kirip qilip mashina tizlikini yoqutup jayidin midirlimaydu, mashinigha rasa may birip heydigen bolsimu mashina aldigha mangalmay yan terepke mingip yölünishini özgertip éliktirik sitolbisigha bérip urulup mingishtin toxtaydu. Abduraxman Azad mashinidin chüshüp eslidiki kélishiwalghan pilan boyunche akisi Qurbanjan heytqa masliship aldigha kelgen Xitay saqchilirini chanashqa bashlaydu. Weqedin xewer tapqan arqidiki bir nechche Xitay eskerliri yügrep kilip Qurbanjan bilen gireliship qalidu, shu ariliqta Qurbanjanning yinidiki özi yasighan addi tiptiki partlatquch bomba partlap Xitay eskiridin bir nechchisi ölidu bextke yarisha Qurbanjan saq qalidu emma yarilinip düshmen qoligha chüshüp qalidu......
Ular qirindash tughqanlar idi.
Qurbanjan héyt bilen Abduraxmanjan Azadlar, bir tughqan qirindashlarning baliliri, yeni Qurbanjanning anisi Ibadetxan. Milliy shipaxanida ishlep pinsiyege chiqqan ayal.
Ibadetxanning ukisi Azad – Qeshqer shehrige qarashliq Shamalbagh 1- dadüydiki yéridin ayrilghan bir déhqan. ( Abduraxmanjaning dadisi)

Qurbanjan héyt . 33 yash. Millitiy Uyghur. Qeshqer shehrige qarashliq Shamalbagh yézisining 5 - dadüy 3 - shiyawdüydin. ( Qqeshqerliqler bu jayni Toghraghliq Mazar Ghojam dep atishidu) ali mektepni püttürgen ali melumatliq chong ziyali, ( dashu shing) u xizmet tapalmay, chetke qéqilip, urundi - soqundi bolup köp riyazet chekken bir Uyghur ziyalisi.....

Abduraxmanjanmu yuquri melumatliq oqughan bir ziyali, 28 yash , millity Uyghur. Qeshqer shehrige qarashliq Shamalbagh yézisining 1- dadüyidin del weqe yüz bergen jay " shatxoram "" méhmanxanisi ( Qeshqer shehrige dangqi ketken , Qeshqerliq seskinidighan pahishaxane) Abduraxmanjan Azadning mehellisi....

Weqe yüzbergendin kéyin bolup ötken ishlar.

4- awghust weqesi yüz bergendin kéyin Xitay hakimiyet dairliri bekla qorqup ketken, bularni teswirlesh qiyin, qisqisi Xitay ahaliri ichide nahayiti qorqush wehimisi yüz bérip qéchish teyyarliqigha ötken.....

Xitayning merkizidiki Hujintao goruhidin tartip Uyghur diyaridiki Wangléqan'giche qattiq sarasimgha chüshüp bir mehel es hushuni yoqatqan.... Chüshliri buzulghan... Umidliri üzülgen...
Shu seweptin weqe yüz bergen künidin bashlap chong tutqun bashlan'ghan, biguna 40 nechche adem tutqun qilin'ghan. Hetta Qurbanjan bilen Abduraxmanjanlarning téléfun xatirisidin chiqqan téléfun numrliri bar ademlermu tutqun qilin'ghan hetta Xitayning Awmindiki melum bir méhmanxanisida ishlewetqan 3 Uyghurmu tutqun qilin'ghan...

Qurbanjan héyt bilen Abduraxmanjan Azadlarning öyliri axturlup ( bomba yasighan dimekchi iken) bir nerse tapalmghandin kéyin axirida topa ishritish mashinisi bilen öyini ishtirip tüptüz qiliwetken, öyning ishik derizilirinimu shu jayning özidila bashqilargha biriwetken....

Sottiki sual jawablar.

Yéqinda Qeshqer wilayetlik sot mehkimisi Qurbanjan héyt bilen Abduraxmanjan Azad larni mexpi sot qilip " jinayi '' jaza bermekchi iken. Ulardin nahayiti qalaymiqan yoq geplerni sorighan.

Ularning chet'eldiki " térorluq teshkilatlar"" bilen alaqisining barliqini ulargha tangmaqchi bolghan, ular teptish we sot mehkimiliréining undaq soraqlirini qet'iy ret qilghan. Ular sözide nahayiti temkin aldirmay toluq Uyghur teluppuzida, héchqandaq temtirmey yaki qorqmay, tebii bir xil türde sotchigha we bashqa kishilerge hemde tonuydighan tonumaydighan barliq Uyghur qérindashlirigha bir xil merdaniliq haldiki xitapnamisini bildürgendek, diyelmeywatqan nurghun geplirining barliqini emma ularning gep qilish erkinlikining cheklen'genlikini sottiki Uyghur qérindashlirigha salam tebessum bilen ipade qilghan....

Uzun qulaq aghinilirimning diyishiche: ularni bek chong guman bilen , Qeshqer turmisidin yötkep Ürümchidiki " Nensen turmisi"' gha qamighan iken. Ular bashtin ayagh bizning chet'eldiki héchqandaq teshkilat we shexsi bilen alaqimiz yoq! Hem weten ichidimu héchqandaq bir teshkilat we shexsiler bilen alaqimiz yoq! Biz öz aldimizgha teshkillinip meslehet bilen köp kéngiship, jiq bash qaturup bu ishni wujutqa chiqarduq....qolungdin kelginini qil ! deptu....

Undaq bolsa nime üchün bu ishni qilding? dégende, u mundaq dégen:
- men ali mektepni püttürüp ish telep qilsam manga ish bermidi, hetta köz aldimda manga " Uyghurlargha ish birilmeydu, Uyghurlardin xizmetke adem almaymiz,- didi. Men amalsizliqtin özümni özüm qamdash meqsitide, ata- anamgha ighirimni salmay. Jan biqishning koyida koktat bazirigha birip sey- köktat sattim. Méni Xitaylar köp qétim haqaretlidi. Bir küni bir Xitay ayal bilen gep tegiship qalsam 6 Xitayni bashlap kélip sual –jawabsiz méni urup yatquzup qoydi, uning sorighi bolmidi, 3 aydek doxtorxanida dawalandim, nurghun pul chiqim qildim dawalash pulinimu bermey yenile haqaretlidi....

Abduraxmanjan Azadtin gep sorighanda u mundaq dégen:
- mining akamni Xitaylar naheq urup keynidin turmigha solap qiynap öltürwitip öligini berdi....
Men jan béqish üchün ishsizliqtin taksi shopurluqni ügünüp taksichiliq qildim... Köp qitim Xitaylar mashinamgha olturup pulumni bermidi, hetta urup éghizgha alghusiz set gep bilen méning ghorurumgha tegdi...
Méning öyüm mushu yerde ( weqe yüz bergen jayni dimekchi ) men mashinamni ishkim aldigha toxtatsammu mashinini toxtutushqa orun bermidi, méning öyümning aldi numussiz pahshexanigha aylandi....men chidap turalmidim....mundaq yashashning nime kiriki!........,- dégen.

Hörmetlik oqurmen qérindashlirim. Manga weqe bayan qilghan dostimiz munularni xulassilep mundaq yiziptu!

Aq tamaka dégen kuspuruchni Xitaylar özliri satidu, saqchilar bilen ular shirik! Uning kasapitidin minglighan Uyghur yigit qizlirimiz alemdin ötüwatsa,......
Eydis késilinimu Xitaylar özliri tarqitiwatidu, uning kasapitidin nechcha minglighan Uyghur qiz yigitlirimiz jinidin ayriliwatsa,,,,,
Weten millet üchün ikki éghiz lilla gep qilghan insanlirimizni Xitaylar " térorést, milliy bölgünchi unsur, diniy esebichiler " dep öltürwatsa......
Balilirimizni yeslige yighiwilip tongguz goshi bérip dindin chiqirip dinsiz qilip terbiyelewatsa,,,, hetta biznimu tonutquzmaytwatsa...
Toluqsizni püttürp toluqqa chiqish aldidiki 15 yashlardiki balilirimizni toluq ottura Xitay kursi dep ichkirige appirip oxshashla tongguz goshi yigüzüp Xitaylashturup dinsiz qiliwatsa....
Qizlirimizni her öydin birdin ikkigiche qiz choqum Xitay shehrige bérip ishlep pul tipip kélishi kérek,- dep mejburlawatsa..... Mabezixanigha sitiliwatsa....
Dadüyjang shiyaw düyjang, Shiangjang, Shienjanglar Xitaygha yallinip ularning déginini qilip solamchiliq qiliwatsa.....
Uyghurlarni adem qatarida körmey xarlawatsa..... Ishqa almisa,..... Yashash hoquqy bermise Uyghur yashlirimiz ... Semen yoli weqesini peyda qilmay nime qilsa bolatti!,- dep jawab berdi,

Izahat_bu xewerdiki bayan qilinghan weqelik wetendiki ismini ashkarilashni xalimighan bir Uyghur dostimizning bayanliri.paydilnish qimmiti bar , dep ilan qildim.