2008.03.17
Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
Awaz köchürüsh
Tibet paytexti lxasa kochilirini Xitay armiysi igiliwaldi
Tibet paytexti lxasada yüz bergen isyan asasen tinjitilghan bolsimu, lékin lxasa shehirining weziyiti yenila jiddiy bolup, herbiy we saqchilar kocha we sheherge kirish éghizlirini tizginlep, weqe tughdurghuchilarni axturmaqta iken. Dairiler lxasa shehirining weziyitini tizginligenge qarimay, isyan tibetke qoshna chingxey, gensu we sichüen ölkiliridiki tibetler olturaqlashqan rayonlargha kéngeydi. Tibet rohani dahisi dalay lama bolsa xitay dairilirining namayishchilarni basturush herikitini "medeniyet qirghinchiliqi "dep eyibligen. Xelqara jemiyet bolsa tibet weziyitining özliride endishe qozghawatqanliqini bildürmekte.
Herbiy we saqchilar öymu - Öy axturup gumandarlarni tutqun qilmaqta
Xitay dairiliri tibet paytexti lxasa shehiride ghezeplengen tibet namayishchilirining isyanini basturghandin kéyin, lxasa shehirining weziyiti asasen tinjighan bolsimu, lékin sheherde weziyet yenila jiddiy bolup, xitay herbiy we saqchi qisimliri weqe tughdurghuchilarni tutqun qilmaqta. Xitay herbiy qisimliri yekshenbe küni etigen saet 8:00 lerde 200 dane herbiy aptomobil we tankining yol bashlishi bilen lxasa sheher merkizige kirip, sheher merkizi we budala sariyining etrapidiki kocha - Koylar hem ibadetxanilarni igelligen shundaqla bu rayonni pütünley tizginligen idi.
Xewerlerge qarighanda, saqchi we herbiyler lxasa shehiri we sheherge kirish éghizlirida tekshürüsh ponkitlirini qurup, ötken - Kechkenlerni we qatnash qorallirini tekshürmekte iken. Lxasa shehiridiki puqralar radiomizgha dairilerning lxasa sheher merkizidiki bina ögzilirige herbiy mergenlerni orunlashturghanliqini, herbiy we saqchilarning öymu - Öy kirip axturush élip bérip, weqe sadir qilghuchi dep gumanlanghan kishilerni tutqun qiliwatqanliqini bildürmekte.
Lxasa shehiri xitay saqchiliri teripidin qamal qilinghan. Ularning eskertishiche, dairiler lxasa sheher puqralirini agahlandurup, sheherdiki her bir tibetlikning öyide axturush élip bérilidighanliqini, dalay lamaning resimi we isyangha qatnashqan kishilerning sürüshtürülidighanliqini, héchkimning axturush we tutqun qilish herikitige tosalghu bolmasliqini, kishilerning toplanmasliqini tekitligen.
" B d t kishilik hoquq kéngishi tibetke tekshürüsh ömiki ewetishi kérek "
Tibet rohani dahisi dalay lama xitay dairilirining tibettiki herikitini " medeniyet qirghinchiliqi" dep eyiblimekte we xelqara jemiyetning tekshürüsh élip bérishini telep qilmaqta. U daramsalada muxbirlargha,xitayning lxasadiki weqege tutqan pozitsiyisini"meqsetlik yaki meqsetsiz élip bériliwatqan medeniyet qirghinchiliqidur " dep körsetti . Lxasadiki weqede ölgen tibetlerning sani toghrisida terepler oxshimighan melumatlarni élan qilishmaqta.
Xitay hökümiti weqede 13 ademning ölgenlikini jakarlidi. Bu sanni tibet aptonom rayonining mesuli champa ponsok, düshenbe küni béyjingda muxbirlargha tekitligen bolup, bu san xitay hökümiti aldinqi küni élan qilghan sangha qarighanda 3 adem köp. Lékin tibet sergerdan hökümiti ölgenlerning 100ge yétidighanliqini ilgiri sürmekte. Hindistanning daramsala rayonidiki tibet sergerdan hökümitining bash ministiri samdong rénpochi "ölgen tibetliklerning heqiqiy sani toghrisida bir néme démek tes, emma 100 ge yéqinlishidighanliqi perez qilinmaqta " deydu. Tibet sergerdan hökümiti xelqara olimpik komitéti we b d t ning tibet weziyitige arilishishini telep qilmaqta.
Tibet sergerdan hökümitining bayanatchisi séring tashi yekshenbe küni daramsalada " biz xelqara jemiyetni jümlidin b d t we xelqara olimpik komitétini xitaygha qoral küchi ishletmeslik, tibet xelqining hoquqigha hörmet qilish toghrisida xizmet ishleshke chaqirimiz " dep tekitleydu. Tibet sergerdan hökümiti yene b d t kishilik hoquqi kéngishining tibetke tekshürüsh ömiki ewetishini telep qilmaqta. Bu telepni daramsaladiki sergerdan hökümiti düshenbe küni washingtondiki tibetni himaye qilish yighilishida tarqatqan bayanatida otturigha qoydi.
" Tibetke musteqilliq! xitaylar tibettin chiqip ketsun! dalay lama yashisun! "
Ténchliq namayishi bashlighan tibetlikler. AFP Photo
Xitay hökümiti lxasa shehirining weziyiti tinjighanliqini jakarlighan bolsimu, lékin lxasadiki namayish chingxey, gensu we sichüenlerdiki tibetler olturaqlashqan rayonlargha kéngeygen we namayish nahayiti tizla isyangha özgergen hem gensuning naba wilayitidiki isyanda az dégende 7 neper tibet puqrasi öltürülgen. Tibetler gensuning naba wilayiti we jenubiy gensudiki machu nahiyiliride namayish qilip, shu jaydiki saqchilar bilen toqunushqan we 7 neper tibet namayishchi naba wilayitidiki kirti ibadetxanisi etrapida yüz bergen toqunushlarda öltürülgen.
Gensuning machu nahiyisidiki namayishchilar dalay lamaning resimini kötürüp,"tibetke musteqilliq", "xitaylar tibettin chiqip ketsun", " dalay lama yashisun " dégen shuarlarni towlidi. Gensuning lenju shehiride gherbiy shimal uniwérsitétidiki tibet oqughuchilar mektep qorusida yighilish ötküzüp, "tibet xelqi bilen bir meydanda turidighanliqini" ipadiligen. Yene bezi xewerlerde béyjing merkizi milletler uniwérsitétidiki tibet oqughuchilarning düshenbe küni yighilish ötküzgenliki ilgiri sürgen bolsimu, lékin bu xewer hazirgha qeder ispatlanmidi.
Sichüendiki tibetler olturaqlashqan genzi rayonidiki bir tibet puqrasi bu jaydiki "weziyetni nahayiti jiddiy" dep körsetti. U, 15 - Mart küni genzining kamtawo dégen yéride tibetlerning namayish qilghanliqini, xitay hökümiti 10 aptomobilda esker yötkep kélip, bu jaydiki bir ibadetxanini qorshiwalghanliqini bildürdi. Bir tibet oqughuchi radiomizgha "bu jaydiki mekteplerning taqalghanliqini, xitay bixeterlik qisimlirining kocha - Koylarda charlash élip bériwatqanliqini, weziyet nahayiti jiddiy bolup, hemme yerde saqchilarni uchratqili bolidighanliqini" eskertidu.
" Weqede ölgenlerning aile tawabatidin hal soraymen "
Xelqara jemiyet tibettiki weqening özliride endishe qozghawatqanliqini, xitay dairilirining özini tutuwélishini we tibet puqralirining yighilish erkinlikige hürmet qilishini tekitligen bolsimu, lékin olimpik musabiqisini bayqut qilishning toghra bolmaydighanliqini ilgiri sürmekte. Yawropa ittipaqidiki döletler we yawropa olimpik komitéti düshenbe küni béyjing olimpik musabiqisini bayqut qilish éhtimalini chetke qaqti.
Gollandiye hökümiti shu küni xitayning gaagadiki bash elchisini chaqirtip, "tibettiki weqelerning gollandiyini nahayiti endishige séliwatqanliqini" bildürgen. Tibettiki weqedin endishe qiliwatqan dölet yalghuz gollandiye emes. Bu weqe yene xelqara olimpik komitétini endishige salmaqta.
Yekshenbe küni tibettiki weqe özliride pewquladde endishe qozghawatqanliqini tekitligen olimpik komitétining reisi jeks rogi, tibettiki weziyetning tézrek tinchlinishini we shundaqla weqede ölgenlerning aile tawabatidin hal soraydighanliqini bildürdi. (Erkin)
Uyghurche
© 2008 Radio Free Asia
Munasiwetlik maqalilar
14 - Mart lxasa toqunushi we uyghurlarning inkasliri
Tibette yüz bergen toqunushqa türkiye metbuatlirida keng kölemde yer bérildi
Washingtondiki xitay elchixanisi aldida bolghan tibetler namayishigha uyghurlarmu qatnashti
Tibettiki namayish toqunushqa aylandi
Tibetlikler nyuyorkta béyjing olimpikige qarshi naraziliq paaliyetliri élip bardi
Hindistandiki tibet yashliri yurtigha qaytish üchün uzun seperge atlandi
Muhajirettiki tibetlikler olimpik musabiqisini hindistanda ötküzmekchi
Sürgündiki tibet hökümiti xitaygha qarshi piyade méngish paaliyiti qozghidi
14 - Dalay lamaning warisini kim belgileydu ?
Tibette saqchilar bilen xelq otturisida toqunush yüz berdi
Dalay lama iz basarini hayat waqtida özi teyinleydighanliqini bildürdi
Kanada - Xitay munasiwiti yirikleshmekte
Dalay lama: xitay dairliri tibetke ali aptonomiye bérilse, bu uyghur rayunigha tesir körsitidu, dep ensireydu
Kanadada, dalay lamaning ziyariti heqqide türlük inkaslar
Dalay lama we uning kanada ziyariti
Dostigha yollash
Xewerge mushteri bolush
Torda anglashqa yardem
Qoyghuchi köchürüsh
Dolqun süzgüch
Radio Free Asia
2025 M Street NW, Suite 300, Washington DC 20036, USA 202-530-4900 uygweb@rfa.org RFA Jobs
© 2005 Radio Free Asia
