Xitayning Tinch Özgirish Qedimi Héchqachan Astilap Qalghini Yoq
Muxbirimiz Weli
2009-06-16

Xitay tamozhnilri yéqinda élan qilghan sanliq melumatlargha qarighanda, bu yil 5‏ - Ayda xitayning tashqi soda méqdari ötken aydikidin 3.8% Azlidi, bulturqi oxshash mezgilidikidin 26.4% Kamlidi. Xitay bilen yawropa, amérika we yaponiye otturisidiki sodidiki tengpungsizliqmu 22.1%, 17.1% We 24.6% Azaydi.


Amérika awazining bayan qilishiche, washingtondiki pitérson xelqara iqtisad tetqiqat merkizining pishqedem tetqiqatchisi nikolas larson bu heqtiki mulahiziisde, xitay hazir amalsiz qalmaqta, gerche xitayning hazirqi iqtisadni qozghitish siyasitining türtkiside, asasi qurulushqa meblegh sélish qizghin boluwatsimu, xitay hökümiti yene ijtimaiy kapalet tikleshke tirishiwatsimu, emma bu, yenila xitay iqtisadini téz örlitidighan heriketlendürgüch küch bolalmaydu, omumiy ehwaldin qarighanda, xitay hökümitining tinch özgirishi héchqachan astilap qalghini yoq dep qaraydu.

Xitay hökümitining iqtisadni qaytidin qozghitishqa qabiliyiti yetmeydu
Xitayda aqillar guruppisi dep qarilidighan dölet uchur merkizining bash iqtisadshunasi fen jenpingning qarishiche, xitay hökümitining iqtisadning töwenlishini kontrol qilish iqtidari bar, emma iqtisadni qaytidin qozghitishqa qabiliyiti yetmeydu.

Uning bayan qilishiche, iqtisadning qaytidin güllinishi --- Xususiy shirketlerning meblegh sélishi we ichki serpiyatning muqimliqidin ibaret heriketlendütgüch küchke baghliq. Buning üchün xitay hazir aldi bilen amérika iqtisadining qaytidin güllinishini arzu qilidu we amérika bilen hemkarlishishqa muhtaj.

Amérika buningdin kéyin xitayda özining konsulxanilirini kéngeytidu
Amérika dölet mejlisi amérika - Xitay xizmet guruppisining ortaq reisi kérk yéqinda, amérika - Xitay munasiwiti 21‏ - Esrdiki xelqara munasiwetler buyiche eng muhim munasiwet, dep jakarlidi. Uning éytishiche, amérika buningdin kéyin afghanistan mesiliside yene xitay bilen bolghan hemkarliqini kücheytidu we xitayda özining konsulxanilirini kéngeytidu.

'Déng yüjaw délosi' heqqide chiqirilghan höküm xitayda tinch özgirish tézlewatqanliqining mésali
B b s ning bayan qilishiche, xitayda 2003 ‏ - Yilidin kéyin, dölet puqralirining özining puqraliq éngigha bolghan tonushi nahayiti téz östi. Intérnét xelqning kishilik hoquqini we pikir erkinlikini qolgha keltürüshini téz ilgiri sürdi.

Buninggha qarita, kommunist xitay hökümiti hazir amalsiz qéliwatidu. Belki xitayning tinch özgirishi tézlewatidu. Xitaydiki dölet puqralirining hoquqini qoghdash teshkilatning bayanatchisi péng ding ependining qarishiche, bügün xubéy ölkisining badung nahiyilik sot mehkimiside déng yüjaw délosi heqqide chiqirilghan höküm xitayda tinch özgirish tézlewatqanliqning mésali.

Xewede éytilishiche, xubéy ölkisining badung nahiyisi yésenguen baziri soda sanaet birleshmisining mudiri déng guyda bilen muawin mudiri xuang jizhdé 5‏ - Ayning 10 ‏ - Küni 'paraghet shehiri' dep atilidighan bir qawaqxanigha kirip, shu jayda ishlep jan béqiwatqan déng yüjaw isimlik 21 yashliq bir qizni 'pewquladde mulazimet' ke mejburlighan. U qiz haqaretke chidimay, bu ikki kommunist emeldarigha pichaq tiqqan. Uning biri ölgen. Saqchilar u qizni 'qatil' dep qolgha alghan. Bu nahiyidiki dölet puqralirining hoquqini qoghdash teshklatining bu qiz üchün adalet telep qilishi netijiside, bügün bu nahiyining sot mehkimisi, hökümet emeldarlirigha pichaq tiqqan bu qizni 'gunahsiz' dep höküm chiqirip qoyup berdi we kommunist emeldarlirini 'gunahkar' dep atidi.

Xitay hökümitini özgertishke hesse qoshmighan adem, adem emes
1957‏ - Yili 'ongchi' dep qalpaq keygüzülüp emgek bilen özgertish üchün shinjangdiki bingtuenge palanghan meshhur shair ey chingning oghli ey wéywéy 'közitish zhurnili'da maqale élan qilip, xitaydiki dölet puqralirini xitayning tinch özgirishini ilgiri sürüshke chaqirdi.

Uning qarishiche, xitayda asasiy qanun kapaletke ige emes, xelq saylam béliti dégenni bilmeydu؛ uchur wastiliri erkin emes, xelqning pikir bayan qilish erkinliki yoq, köchüsh erkinliki yoq؛ xitayda pütün xelqqe qaritilghan mejburiy maarip yoq, dawlinish sughurtisi yoq؛ xitayda sot mehkimiliri biterep emes, hökümetni nazaret qilidighan teshkilat yoq, musteqil ishchilar uyushmisi yoq, herbiy qisim döletning emes.

Uning qarishiche, xelq hazir mekteplerde öz arzuyi buyiche bilim alalmaydu, hökümetning gézitini oqusa aldinip qalidu, intérnétke kirse nazaretke élinidu. Xitayda xelqning yer - Zémnliri xalighanche tartiwélinidu, öyliri chéqiwitilidu, kanda ishlise kömülüp qalidu, yash qizlar xarlinidu, xelq ishsiz qélip ölse hökümetning kari yoq, agah bolmisa, hetta süt ichsimu zeherlinip qalidu.

Bundaq bala - Qazadin saq qalghan xelqni saqchi, amanliqini saqlash, bazar bashqurush, rohiy késellikler doxtorxaniliri dégenler jazalaydu. Qarshiliq ipadilep namayish qilsa 'junggogha qarshi küchler' dep jazalaydu, adalet telep qilsimu 'junggogha qarshi küchler' dep gunah artidu. Ey wéywéy ependining qarishiche, emdi xelq üchün xitay hökümitini özgertishtin özge yol qalmidi, shundaq déyish kérekki, buningdin kéyin xitayda 'junggogha qarshi küchler' bolup, xitay hökümitini özgertishke hesse qoshmighan adem, adem emes.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayda-ozgurush-06162009195734.html/story_main?encoding=latin