Xelqara Kechürüm Teshkilati Xitay Tutup Ketken Ikki Neper Uyghur Oqughuchi Heqqide Bayanat Élan Qildi
Muxbirimiz gülshen abduqadir
2009-06-29
Muxbirimiz gülshen abduqadir
2009-06-29
Yéqinda, xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi bayanat élan qilip, xitay hökümiti teripidin tutup kétilgendin kéyin, hichqandaq iz dériki bolmighan ikki neper aliy mektep oqughuchisi yüsüpjan bilen memetjanning hayati bixeterlikidin intayin ensirewatqanliqini bildürdi.
RFA File
Xelqara kechürüm teshkilati.
Yüsüpjan we memetjan qatarliq 5 neper aliy mektep oqughuchisi 10 - May küni shinjang uniwérsitétidiki bir yataqta uyghur élining nöwettiki diniy weziyiti heqqide hemsöhbette boluwatqanda xitay dairiliri teripidin tutup kétilgen bolup, bularning üch nepiri qoyup bérilgen bolsimu, emma yüsüpjan bilen memetjanning hazirghiche iz dériki bolmighan.
Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi élan qilghan bu heqtiki bayanatida mundaq déyilgen: "yüsüpjan bilen memetjan uyghur, shinjang uniwérsitétining oqughuchiliri, 10 - May küni ular dostliri bilen xitaydiki diniy weziyet heqqide pikir almashturuwatqanda xitay dairiliri teripidin tutup kétilgen bularning qalghanliri qoyup bérilgen bolsimu, emma yusupjan bilen memetjanning hichqandaq iz dériki yoq biz ularning hayati bixeterlikidin intayin endishe qiliwatimiz, ular ten jazasigha uchrighan we yaki bashqa 3 - Bir xil yol bilen bir terep qiliniwatqan bolushi mumkin. Xitay tereptin igiligen melumatlirimizgha asaslanghanda, bu 5 neper oqughuchining 3 nepiri 15 kün qanunsiz solap qoyulghandin kéyin, qanunsiz diniy yighilish ötküzgen dégen seweb bilen her birige 5 ming yüen jerimane qoyulup andin qoyup bérilgen. Oqughuchilargha nisbeten bundaq qanunsiz jerimane qoyush we jazalash xitayning asasiy qanunigha xilap bir qilmish bolghandin tashqiri, yüsüpjan bilen memetjanning hazirghiche iz dérikining bolmasliqi, bizning bularning hayati bixeterlikige bolghan endishimizni kücheytmekte, shunga biz kechürüm teshkilati bolush süpitimiz bilen, xitay dairilirining aliy mektep oqughuchisi yüsüpjan bilen memetjanni derhal qoyup bérishini tewsiye qilimiz."
Bu munasiwet bilen biz xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisining bashliqi maykél krag ependini ziyaret qilduq. U aldi bilen xitaydiki, bolupmu sherqi türkistandiki kishilik hoquq weziyiti heqqide toxtilip mundaq dédi: "manga nisbeten éytqanda, xitay dairiliri, sherqi türkistanda yüz bergen adettiki bir mesilinimu sherqi türkistanning musteqilliq mesilisi bilen birleshtürüp qarimaqta. Sherqi türkistanning asasliq igiliri bolghan uyghurlar özlirining ana wetini sherqi türkistanda ikkinchi derijilik puqra muamilisige uchrimaqta. Mesilen,utken ayda qolgha élinghan yüsüpjan bilen memetjanmu normal diniy paaliyet bilen shughulliniwatqanda qanunsiz diniy paaliyet bilen shughullandi dégen guman bilen qolgha élinghan."
"Undin bashqa, uyghurlar til, medenyet we bashqa jehetlerdimu insan qélipidin chiqqan muamililerge uchrimaqta. Xitay köchmenlirini köplep yötkesh, aliy mekteplerni püttürgen oqughuchilarning ish tapalmasliqi, uyghur qizlirini xitay ölkilirige yötkesh istratégiyisi qatarliqlar sherqi türkistanning kishilik hoquq weziytini téximu jiddiyleshtürüwatqan mesililerdin ibaret. Xitay dairiliri yene, uyghur mesilisige ait her qandaq bir mesilini térrorluq bilen baghlashqa urunup sherqi türkistan weziytini intayin jiddiyleshtürmekte. Shunga biz xelqaraliq kechürüm teshkilati bolush süpitimiz bilen, her waqt xitaygha oxshash diktatur döletlerge qarita jiddiy bayanatlar élan qilip, kishilik hoquqqa xilap ehwallarning yüz bérishining aldini élip kéliwatimiz."
Maykél krag bu xil bayanatlarning, awazini dunyagha anglitishqa amalsiz qéliwatqan uyghur qatarliq milletlerning mesililirini dunya kün tertipige élip kélishte muhim rol oynaydighanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi: "jiddiy bayanat élan qilish dunyadiki kishilik hoquq teshkilatlirining eng muhim wezipiliridin biri. Buningdiki asasiy meqset dunyaning her qaysi bulung - Pushqaqliridiki bigunah turmilerge tashliniwatqan, ten jazasigha uchrawatqan, qanun arqiliq öz - Özini qoghdashqa amalsiz qéliwatqan kishilerge yardem qolimizni sunush, dunyaning eng qarangghu bulung - Pushqaqlirini yorutush - Sham chiraq bolushtin ibaret. Bundaq jiddiy bayanat élan qilish arqiliq biz dunya xelqining hésdashliqini qolgha keltürüp, diktaturlargha özliri qiliwatqan mexpiy ishlarning, qanunsizliqlarning mahiyitini échip tashlaymiz. Xelqara kechürüm teshkilati bundaq jiddiy bayanatlarni élan qilish arqiliq, dunyadiki nurghunlighan diktatur döletlerning kishilik hoquq mesililiride yaxshilinishqa qarap yüzlinishige türtke boldi. Ishinimizki, xitay hökümitimu pütün dunya jamaetchilikining nazariti we yéqindin diqqet qilishi netijiside kishilik hoquqni yaxshilash yoligha qarap mangidu."
Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisining bayanati éngilizche,xitayche we uyghurche üch xil tilda teyyarlanghan bolup, téléfun qilish, faks yollash, xet yézish shekilliri arqiliq xitay dairilirini iz - Direksiz yoqap ketken bu ikki neper uyghur oqughuchi heqqide melumat bérishke qistighan we dunya jamaitining ularning ten jazasigha uchrash we yaki 3 - Bir xil yol bilen bir terep qilinish éhtimalliqigha uchrawatqanlighidin endishe qiliwatqanliqi bildürülgen. Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi élan qilghan jiddiy bayanat xitay bash ministiri win jyabaw, uyghur aptonom rayon sékritari wang léchüen, reisi nur bekri we xitayning ottawada turushluq bash elchisi qatarliqlargha yollanghan.
Bu, xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisining sherqi türkistandiki kishilik hoquq ehwali heqqide élan qilghan tunji bayanati emes, bu teshkilat buningdin burunmu, bolupmu olimpik mezgilide sherqi türkistanda yüz bergen konkrétni weqeler heqqide köp qétim jiddiy bayanatlar élan qilghan idi.
Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi kanadadiki eng chong ammiwi teshkilatlarning biri hésablinidighan, xitayda kishilik hoquq teshkilatining qarmiqidiki bir ammiwi teshkilat bolup, xitayda kishilik hoquq teshkilatining qarmiqida, kanada tibet komitéti, falungungchilar jemiyiti, démokratik xitay fédiratsyoni, studéntlar tibetke erkinlik jemiyiti, teywen kishilik hoquq jemiyiti, tibet ayallar jemiyiti, tibet yashlar jemiyiti, xitay démokratik jemiyiti we kanada uyghur jemiyiti qatarliq teshkilatlar bar.
Bu jemiyetler qarmiqida qanche yüzligen kishilik hoquq we démokratiye paalyetchiliri we aktipliri xizmet qilidighan bolup, ularning asasliq xizmiti xitayda yüz bériwatqan kishilik hoquq we démokratiyige xilap ehwallarni közitish, toplash, kanadadiki her qaysi metbuat sahelirige shuningdek hökümet organlirigha yollash we bu arqiliq xitaygha bésim hasil qilishtin ibaret. Bu teshkilatning yene, her qaysi itnik milletler we oxshimighan köz qarashtiki siyasiy aktiplardin terkip tapqan bir intérnét xet alaqe tori bar bolup, ular bu xet alaqe tori arqiliq xitaydiki kishilik hoquq ehwalidin téz we del waqtida her qaysi ezalargha melumat bérip turidu.
