Sherqitürkistan Birliki Teshkilatining Bayanati

Ar-Nomusimizni Qoghdap Qalayli!

Bu yil 6-Ayning 26-küni Xitayning Guangdung ölkisi, Shawgüen Sheheride Xitay téroristliri qanliq weqe tughdurup, u sheherde yashawatqan 800 din artuq qérindishimizni tömür kaltekler bilen dumbalap, qanche on kishini öltürüp, yüzligen kishini yarilandurup, Sheher kochillirida uyghurlarning issiq qénigha dessep turup, insaniyet tarixida kam körülüdighan bir jinayetni otturgha chiqirip, Xitay döliti we Xitay millitining Uyghur xelqige bolghan tarixiy öchmenligini heqiqiy rewishte yene bir qétim otturgha chiqardi.


Hitaylar yoq yerdin hékaye toqup, "Ikki qizimizgha Uyghurlar basqunchiliq qildi", dep pütün xelqini mexpiy herket pilani boyiche seperwer qilip, biguna, mejburiy tutup ketilip, haqaretlengen, numusigha tégilgen, qullar emgikige tutulghan, insan qatarida izzet-hörmetke erishelmey kelgen 800 din artuq perzentimizge quralliq hujum qildi.Bu herketning arqisida xitay hökümitining qoli barliqi shunche éniq körünüp türmaqta.

Qérindashlirimizgha hujum qilghanlar addiy awam-puxralar emes!Xitay hökümiti quwluq-shumluq qilip, bu bir top topilangchilargha wetinimiz Sherqitürkistandiki Uyghur xelqige tutqan pozitsiyeni tutmay, buni xelq ichidiki ijtimayi ziddiyet sewiyeside bir terep qilip, bizni we xelqara jemiyetni aldashqa oruniwatidu...Mana heqiqi térorost dése Uyghur xelqi bilen Xitay millitining arisida peyda boliwatqan milliy öchmenlikini bir qolluq perwish qilip yétildürüwatqan Xitay merkiziy hökümitini dése bolidu… Mana heqiqi téroris dése öz wetini we söyümlik xelqidin ayrilip, mejburiy halda yaqa yurtlarda topidek sorulup yashashqa mejburlanghan Uyghurlarni, Insaniyeke yat qilmishlar bilen kalteklep, Uyghurning qénini deryadek aqquzghan Geangdungluq Xitaylarni dése bolidu.Ular dölitining destiki bilen héch ikkilenmestin qiz-yigitlirimizni öltürüp, millitimizning qelbidiki qisas otlirini yandurdi.Biz bu Xitay téroristlirining pashistik jinayetliri üchün hésap alidighan künlerning baldurraq yétip kélishi üchün küresh qilishimiz kérek!

Hazir xitay tupriqidiki qérindashlirimiz düshmen déngizida, yingnining uchidekmu ümid yoq halette hayatliq üchün tirikeshmekte!Hayatliq chighiri izlep, güdek balilardek etrapqa telmürmekte!Ular qeyerge qarisa düshmen, yardemchi we bash-panahsiz, reqibimizning tupriqida, Allagha yélinip qangqir yighlimaqta.

"Asman yiraq, yer qattiq" boldi millitimizge!

Bizning uzaqta turup qayturghan her türlük küchlük inkaslirimizning we xitaygha qarshi naraziliq paaliyetlirimizning ulargha wastiliq we biwaste paydisi bolmaydu ,dep éytalmaymiz.Xitaylar hazir qozghulup, kolléktip halda Uyghurlarni qarilap, gunahning hemmini bizge artip qoyush üchün heriket qiliwatidu.Ularning Uyghur millitini haqaretlep yazghan yazmilliri milyondin éship ketti…Biz nime qilishimiz kérek?!

Biz awal "men néme qilalaymen, qandaq qilsam bu ish üchün azraq bolsimu destekchi bolup, insaniy, milliy, diniy burchumni ada qilalaymen" dep özimizdin soraydighan waqit keldi artuq...Choqan kötürüp Insaniyetke murajet qilayli, xelqimizning kélichigini qutulduriwalayli!

Biz yol qoyduq, keng qursaqliq qilduq, düshmenge hemmini tartturup qoyduq… axirida Qizlirimizning numusi depsende qilindi, tarixiy jinayet ortigha chiqti, téxi biz bu heqqaniyetsizliklerge yéterlik, pilanliq, kolléktip inkas qayturalmiduq, musulman millet turup, muqeddes kitap Qurani kerimning 22-süre 39., 40. Ayetlirining rohiy boyiche yashiyalmiduq.Bizning ar- numusimizni qoghdash üchün élip baridighan barliq herketlirimizning, shu ayetlerdiki Allaning "zulumgha uchrap qisas alghuchilargha üzem yardem qilimen, yéngilip qalsa axirqi ghelbige érishkenge qeder yene yardem qilimen ",dégen kelimillérining rohiy boyiche bolidighanliqini ittirap qilmay turup, qandaqmu özimizni Uyghur dégen shereplik nam bilen atiyalaymiz.Körüp türiwatimiz Sherqitürkistanliqlarning öz teqdirdash qandashliridin bashqa heqiqiy siyasiy yardemchisi yoq! Öz-ara bir birimizni qoghdayli, hörmetleyli,yol qoyayli, kona- yéngi hésaplarni dölet hör bolghanda milliy sotimiz arqiliq bir terep qilayli! teshkilatlirimizning chaqriqigha awaz qoshayli etrapigha uyushayli, uyushmighan milletlerning bizdek halak bolidighanliqini, qilghan ishlirining ronaq tapmaydighanliqini isimizdin chiqarmayli!!!

Yatlar-Tajawuzchi, butperes we komménist xitaylar atalmish ikki qiz üchün nimilerni qiliwatidu, biz 200, 2000, 200 000 qizimiz xitay tajawuzchillirining haqaritige uchrawatsa, ularning qizliq ar numusi depsende qiliniwatsa, kelgüsidiki millitimizning anillirining ippiti, buwaqlirimiznni imitidighan köksi, perzentlirimizge nan chaynap beridighan we ilim ügütidighan aghzi it süydüki we tongguz poqi bilen bulghanghan derya süyidek bolup kettiwatsa süküt qilip tursaq Rebbimizning qarghishigha kétimiz...közlirimiz qarighu bolup, qollirimiz tutmas, tillirimiz gacha, putlirimiz basmas bolup qalidu...

Qeni bizdiki ar-numus, qeni bizdiki musulmanliq exlaqi...Musulman millet ar-numusini qoghdash yolida, ikki qizi üchün qozghulup ketken Guangdung xitaylirichilekmu bolalmasmu...Ejdatlirimiz ikki Jumhuriyetni depsende qilinghan xotun- qizlirimizning qisasini élish we bulghanghan milliy ar-nomusimizni qan bilen yuyush jeryanida qurup chiqqan! Bir-birimizni ittek talap, haqaretle dese, nijasetke chiwin olashqandek qurutlap ketimiz...bu weqe heqqide nime uchun wichir-wichir pikir almashturup niyette, iddiyde, herkette birleshmeymiz... nimishqa dunya boyiche qozghulup ketmeymiz!?Biz qilayli dések shundaq qilalaymiz...biz qutulup kéteyli,dégen iradige kelsek bu numusluq teqdirdinmu azat bolup kételeymiz! Hör yashiyalaymiz...öz wetinimizde xalighanni qilalaymiz...!

Biz qul bolup qalduq, qulluq zenjiri bizge yarashmaydu, qul tebiyetlik bir pes milletning quli bolup yashighandin kolliktip qarshiliq bildürüp qirilip ketken ming yaxshi turuqluq, teqdirimizni xitaygha tutquzup qoyup, numussizlarche yashawatimiz, teshkilatlarni we yétekchillirimizni yéterlik derijide himaye qilmaywatimiz. Bu bangqushluqimizning ballirimizgha, xelqimizge, xudagha qandaqmu jawabini birelermiz.

Hey qérindashlar, biz eslide bundaq bir sherepsiz millet emes! Uyghurlar heqqide yézilghan seltenetlik tarixlarmu toqup chiqilghan hékaye emes.Biz oyghunayli, hushimizgha keleyli, kallimizni ishliteyli, toghra yolgha jem bolayli!Tarix tekrarlinidu, milliy seltenitimiz qaytidin tughulidu... Dölet qushimiz Sherqitürkistan asminida yene qanat qaqidu!

Erkin dunyada turup Xitay millitining xelqimiz üstidin yürgüziwatqan milliy, érqiy we kultural qirghinchiliqlirini-mushu esirde xitaylar teripidin ishliniwatqan tiragédiyelik jinayetlerni, bu qétim 2009 yili 6-Ayning 26-küni Guangdungda yüz bergen qanliq weqe arqiliq insaniyetning Adalet soti aldigha ittirip kireyli!

Ar- numusimizni qoghdap qalayli!

Sherqitürkistan Birliki Teshkilati


Gérmaniye/Frankfurt

27/06/09

Xelqara Kechürüm Teshkilati Xitay Tutup Ketken Ikki Neper Uyghur Oqughuchi Heqqide Bayanat Élan Qildi
Muxbirimiz gülshen abduqadir
2009-06-29

Yéqinda, xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi bayanat élan qilip, xitay hökümiti teripidin tutup kétilgendin kéyin, hichqandaq iz dériki bolmighan ikki neper aliy mektep oqughuchisi yüsüpjan bilen memetjanning hayati bixeterlikidin intayin ensirewatqanliqini bildürdi.


RFA File

Xelqara kechürüm teshkilati.

Yüsüpjan we memetjan qatarliq 5 neper aliy mektep oqughuchisi 10 - May küni shinjang uniwérsitétidiki bir yataqta uyghur élining nöwettiki diniy weziyiti heqqide hemsöhbette boluwatqanda xitay dairiliri teripidin tutup kétilgen bolup, bularning üch nepiri qoyup bérilgen bolsimu, emma yüsüpjan bilen memetjanning hazirghiche iz dériki bolmighan.

Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi élan qilghan bu heqtiki bayanatida mundaq déyilgen: "yüsüpjan bilen memetjan uyghur, shinjang uniwérsitétining oqughuchiliri, 10 - May küni ular dostliri bilen xitaydiki diniy weziyet heqqide pikir almashturuwatqanda xitay dairiliri teripidin tutup kétilgen bularning qalghanliri qoyup bérilgen bolsimu, emma yusupjan bilen memetjanning hichqandaq iz dériki yoq biz ularning hayati bixeterlikidin intayin endishe qiliwatimiz, ular ten jazasigha uchrighan we yaki bashqa 3 - Bir xil yol bilen bir terep qiliniwatqan bolushi mumkin. Xitay tereptin igiligen melumatlirimizgha asaslanghanda, bu 5 neper oqughuchining 3 nepiri 15 kün qanunsiz solap qoyulghandin kéyin, qanunsiz diniy yighilish ötküzgen dégen seweb bilen her birige 5 ming yüen jerimane qoyulup andin qoyup bérilgen. Oqughuchilargha nisbeten bundaq qanunsiz jerimane qoyush we jazalash xitayning asasiy qanunigha xilap bir qilmish bolghandin tashqiri, yüsüpjan bilen memetjanning hazirghiche iz dérikining bolmasliqi, bizning bularning hayati bixeterlikige bolghan endishimizni kücheytmekte, shunga biz kechürüm teshkilati bolush süpitimiz bilen, xitay dairilirining aliy mektep oqughuchisi yüsüpjan bilen memetjanni derhal qoyup bérishini tewsiye qilimiz."

Bu munasiwet bilen biz xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisining bashliqi maykél krag ependini ziyaret qilduq. U aldi bilen xitaydiki, bolupmu sherqi türkistandiki kishilik hoquq weziyiti heqqide toxtilip mundaq dédi: "manga nisbeten éytqanda, xitay dairiliri, sherqi türkistanda yüz bergen adettiki bir mesilinimu sherqi türkistanning musteqilliq mesilisi bilen birleshtürüp qarimaqta. Sherqi türkistanning asasliq igiliri bolghan uyghurlar özlirining ana wetini sherqi türkistanda ikkinchi derijilik puqra muamilisige uchrimaqta. Mesilen,utken ayda qolgha élinghan yüsüpjan bilen memetjanmu normal diniy paaliyet bilen shughulliniwatqanda qanunsiz diniy paaliyet bilen shughullandi dégen guman bilen qolgha élinghan."

"Undin bashqa, uyghurlar til, medenyet we bashqa jehetlerdimu insan qélipidin chiqqan muamililerge uchrimaqta. Xitay köchmenlirini köplep yötkesh, aliy mekteplerni püttürgen oqughuchilarning ish tapalmasliqi, uyghur qizlirini xitay ölkilirige yötkesh istratégiyisi qatarliqlar sherqi türkistanning kishilik hoquq weziytini téximu jiddiyleshtürüwatqan mesililerdin ibaret. Xitay dairiliri yene, uyghur mesilisige ait her qandaq bir mesilini térrorluq bilen baghlashqa urunup sherqi türkistan weziytini intayin jiddiyleshtürmekte. Shunga biz xelqaraliq kechürüm teshkilati bolush süpitimiz bilen, her waqt xitaygha oxshash diktatur döletlerge qarita jiddiy bayanatlar élan qilip, kishilik hoquqqa xilap ehwallarning yüz bérishining aldini élip kéliwatimiz."

Maykél krag bu xil bayanatlarning, awazini dunyagha anglitishqa amalsiz qéliwatqan uyghur qatarliq milletlerning mesililirini dunya kün tertipige élip kélishte muhim rol oynaydighanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi: "jiddiy bayanat élan qilish dunyadiki kishilik hoquq teshkilatlirining eng muhim wezipiliridin biri. Buningdiki asasiy meqset dunyaning her qaysi bulung ‏ - Pushqaqliridiki bigunah turmilerge tashliniwatqan, ten jazasigha uchrawatqan, qanun arqiliq öz ‏ - Özini qoghdashqa amalsiz qéliwatqan kishilerge yardem qolimizni sunush, dunyaning eng qarangghu bulung ‏- Pushqaqlirini yorutush - Sham chiraq bolushtin ibaret. Bundaq jiddiy bayanat élan qilish arqiliq biz dunya xelqining hésdashliqini qolgha keltürüp, diktaturlargha özliri qiliwatqan mexpiy ishlarning, qanunsizliqlarning mahiyitini échip tashlaymiz. Xelqara kechürüm teshkilati bundaq jiddiy bayanatlarni élan qilish arqiliq, dunyadiki nurghunlighan diktatur döletlerning kishilik hoquq mesililiride yaxshilinishqa qarap yüzlinishige türtke boldi. Ishinimizki, xitay hökümitimu pütün dunya jamaetchilikining nazariti we yéqindin diqqet qilishi netijiside kishilik hoquqni yaxshilash yoligha qarap mangidu."

Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisining bayanati éngilizche,xitayche we uyghurche üch xil tilda teyyarlanghan bolup, téléfun qilish, faks yollash, xet yézish shekilliri arqiliq xitay dairilirini iz ‏ - Direksiz yoqap ketken bu ikki neper uyghur oqughuchi heqqide melumat bérishke qistighan we dunya jamaitining ularning ten jazasigha uchrash we yaki 3 - Bir xil yol bilen bir terep qilinish éhtimalliqigha uchrawatqanlighidin endishe qiliwatqanliqi bildürülgen. Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi élan qilghan jiddiy bayanat xitay bash ministiri win jyabaw, uyghur aptonom rayon sékritari wang léchüen, reisi nur bekri we xitayning ottawada turushluq bash elchisi qatarliqlargha yollanghan.

Bu, xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisining sherqi türkistandiki kishilik hoquq ehwali heqqide élan qilghan tunji bayanati emes, bu teshkilat buningdin burunmu, bolupmu olimpik mezgilide sherqi türkistanda yüz bergen konkrétni weqeler heqqide köp qétim jiddiy bayanatlar élan qilghan idi.

Xelqara kechürüm teshkilati toronto shöbisi kanadadiki eng chong ammiwi teshkilatlarning biri hésablinidighan, xitayda kishilik hoquq teshkilatining qarmiqidiki bir ammiwi teshkilat bolup, xitayda kishilik hoquq teshkilatining qarmiqida, kanada tibet komitéti, falungungchilar jemiyiti, démokratik xitay fédiratsyoni, studéntlar tibetke erkinlik jemiyiti, teywen kishilik hoquq jemiyiti, tibet ayallar jemiyiti, tibet yashlar jemiyiti, xitay démokratik jemiyiti we kanada uyghur jemiyiti qatarliq teshkilatlar bar.

Bu jemiyetler qarmiqida qanche yüzligen kishilik hoquq we démokratiye paalyetchiliri we aktipliri xizmet qilidighan bolup, ularning asasliq xizmiti xitayda yüz bériwatqan kishilik hoquq we démokratiyige xilap ehwallarni közitish, toplash, kanadadiki her qaysi metbuat sahelirige shuningdek hökümet organlirigha yollash we bu arqiliq xitaygha bésim hasil qilishtin ibaret. Bu teshkilatning yene, her qaysi itnik milletler we oxshimighan köz qarashtiki siyasiy aktiplardin terkip tapqan bir intérnét xet alaqe tori bar bolup, ular bu xet alaqe tori arqiliq xitaydiki kishilik hoquq ehwalidin téz we del waqtida her qaysi ezalargha melumat bérip turidu.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/kanada-kechurum-teshkilat-uyghur-06292009190621.html/story_main?encoding=latin

Hindistan Mawchilargha Qarshi Heriket Bashlidi, Xitay Chégrigha Esker Köpeytti
Muxbirimiz Weli
2009-06-29

Bügün shinxua agéntliqining bombaydin xewer qilishiche, hinidstan hökümiti 6‏ - Ayning 29‏ - Küni özining bixeterlik qisimliri töt rayonda - Hindistanning gherbiy déngiz qirghiqidiki bombayda, sherqiy déngiz qirghiqidiki jinnayda, ottura jenubtiki heyderabad we jakarta rayonida, xuddi bultur 11‏ - Ayda bombayda térrorchiliqqa qarshi heriket élip barghandek jiddiy heriket élip baridighanliqini jakarlighan.


Hinidstan 'asiya xewer agéntliqi'ning bayan qilishiche, hinidstan bixeterlik qisimlirining bombay merkizi 6 ‏ - Ayning 30 ‏ - Küni heriket bashlighan, qalghan 3 rayondiki bixeterlik merkizi 7‏ - Ayning 1 ‏ - Künidin bashlap heriketke ötidiken.

Hinidstan hökümiti 6‏ - Ayning 22 ‏ - Küni hindistandiki maw zédungchilarni térrorchi teshkilat dep jakarlighan idi

'Awstraliye radio stansi'ning xewer qilishiche, hinidstan hökümiti 6‏ - Ayning 22 ‏ - Küni hindistandiki maw zédungchilarni térrorchi teshkilat dep jakarlighan idi. Amérika awazining xewer qilishiche, hinidstan hökümiti mawchilarning hinidstan térritoriyiisde heriket qilishini meni qilghan we özining bixeterlik qisimlirigha hindistan térritoriyisidiki her qandaq maw zédungchi teshkilatning ezalirini yaki uninggha alaqidar shexslerni qolgha élishqa hoquq bergen.

Hinidistan 'bombay weqesi'din kéyin, bixeterlik qisimlirini pütün memliketke orunlashturush lazimliqini hés qilghan

Shinxua agéntliqining 'xelqara awangart géziti' de bayan qilinishiche, hinidstan hökümiti bultur 11 ‏ - Ayda bombayda térrorluq weqesi yüz bergendin kéyin, özining bixeterlik qisimlirini pütün memliketke orunlashturush lazimliqini, her qandaq jayda térrorluq weqesi yüz berse, uninggha téz inkas qayturush lazimliqini hés qilghan.

Hindistan xelqi özining bixeterlik qisimliridin 'téz inkas qayturalmidi' dep narazi bolghan idi
Xewerde éytilishiche, hindistan bixeterlik qisimliri 1986‏ - Yili qurulghandin kéyin, gerche 1994‏ - Yili 4 ‏ - Ayning 24 ‏ - Küni hinidstanning shimalidiki amuliz ayrodromida yüz bergen ayrupilan bulash weqesini bir terep qilghan.

2008‏ - Yili 11 ‏ - Ayning 26 ‏ - Küni bombayda yüz bergen térrorluq weqeside 8 neper térrorchini étip tashlap, térrochilar güröge éliwalghan köp ademni qutquzghan bolsimu, emma hindistan xelqi yenila ulardin, uchtumtut yüz bergen hadisige inkas qayturushi téz bolmidi, dep narazi bolghan idi.

Bu qétim mawchilargha zerbe béridighanlar hinidstanning pewquladde qisimliri

Emma bu qétim töt rayonda heriket élip bérishqa orunlashturulghan hinidstan bixeterlik qisimliri térrorchilarning uchtumtut qozghighan hujumigha taqabil turush, térrorchilar güröge éliwalghan kishilerni qutquzush, térrorchilar orunlashturghan partlatquchlarni bayqash we bir terep qilish jehetlerde, yuqiri ölchem buyiche mukemmel herbiy telim körgen pewquladde qisimlar iken.

Xitay hazir hindistan chégrisigha esker köpeytmekte
Bügün ' boshün tor béti' de bayan qilinishiche, gerche xitay - Hinidstan chégrisi tinchtek körünsimu, emeliyette hazir chégrida jiddiylik bashlandi. Hindistan yéqinda özining bixeterlik qisimlirigha 60 ming adem qoshqandin kéyin, xitayning chégrigha esker köpeytip urush halitige ötösh alametliri körülmekte.

Xewerde éytilishiche, xitay - Hinidstan chégrisidiki herbiy küch sélishturmisi jehette xitay hazir üstünlükke ige

Hazir xitayning tömür yol arqiliq herbiy eshya yötkishi qolay bolupla qalmay, belki xitayning tébetning ali rayonida qurghan yolwas bolaq ayrodromining ayrupilan uchurush yoli 4500 méitr, bu ayrodromgha xitayning suxüy - 27, bombardimanchi - 6, yükchi - 8 Belgilik ayrupilanliri qonalaydu. Démek, hinidstanning shimal teripidiki ming kilométirliq daire hazir xitay hawa armiyisining zerbe béreleydighan dairisi ichide.

Buningdin bashqa, xitay - Hinidstan chégrisining gherbiy qismigha xitayning 13 chégra polki we tibet égizlikide urush qilidighan 52‏ - We 53‏ - Piyade qisim bérigadisi, sherqiy qismigha bolsa 13 ‏ - Birleshme armiyisining 149‏ - Déwiziyisi orunlashturulup bolghan. Xitay hazir yene 21‏ - Birleshme armiyisning 61‏ - Déwiziyisini derhal tibetke yardemge bérishqa teyyarlap qoyghan.

Dawasérin: xitay tibetning döletlik salahiyitini étirap qilmay turup chégra mesilsi hel bolmaydu

Hazir teywende turuwatqan tibet ziyaliysi dawasérinning bayan qilishiche, tibet özi musteqil bir dölet bolup turuwatqan yillarda, tibet bilen xitay otturisida tüzülgen kélishimlerni xitay hazir étirap qilmaydu, emma hinidstan étirap qilidu. Tibetning tarixtin qalghan döletlik salahiyitini étirap qilish - Qilmasliq mesilisi, hazir xitay bilen hindistan otturisidiki chégrida jiddiylik kélip chiqishqa sewebchi boluwatqan mesililerning biri.

Dawasérinning qarishiche, hazirqi sharaitta, xitay tibetning tarixtin qalghan döletlik salahiyitini étirap qilmay turup, xitay bilen hindistan otturisidiki chégra mesilisining hel bolup kétishi mumkin emes.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/hindistan-maw-xitay-06292009190606.html/story_main?encoding=latin

Türkiye Jumhuriyiti Reisi Abdullah Gül Sherqitürkistanning Bashbaliqi Ürümchide
Muxbirimiz Erkin Tarim
2009-06-29

Dölet ishliri üchün xitayda resmi ziyarette boliwatqan türkiye jumhur reisi abdullah gül, 2009 - Yili 6 - Ayning 28 - Küni xitaydiki eng axirqi ziyaret noqtisi bolghan ürümchige kelgen. Ayriportta aptonom rayonning reisi nur bekri we muawin reis yanggang abdullah gülni qarshi élishqa chiqqan.

Xitayda resmi ziyarette boliwatqan türkiye jumhur reisi abdullah gül, 2009 - Yili 28 - Iyun, eng axirqi ziyaret noxtisi bolghan ürümchige kelgen bolup, sürette, aptonom rayonning reisi nur bekri abdullah gülge ton we uyghur doppisi kiydürmek.

Abdullah gül ayrupilandin chüshishi bilen teng yene milliche kiyim keygen ikki neper uyghur yash qarshi élishqa chiqqan bolup, abdullah gül we repiqisi xeyrunnisa gülge gül deste tutqan.

29 - Chisla tünji bolup qiziltagh baghchisini ziyaret qilghan abdullah gül, arqidin shinjang uniwérsitétida söz qilghan. Türkiye jumhur reisi abdullah gülge shinjang uniwirsititi teripidin pexri doktorluq unwani bérilgen hem chimen doppa we chapan keydürülgen.

Türkiye dölet téliwéziyesi té ré ti türkte bérilgen xewerde bildürüshte, abdüllah gül shinjang uniwirisititide notuq sözligen. U nutiqida türklerning ming yillar burun u jughrapiyelerdin kelgenlikini, tarixi yipek yolini qayta janlandurush üchün teyyarliqlarning bashlanghanliqini éytqan. Bu xewerlerge türk metbuatlirida keng - Kölemde yer bérildi.

Türkiye jumhur reisi abdullah gül uyghur diyarigha tünji bolup ziyaret qilghan türkiye jumhuriyiti reisi hésablinidu, shundaqla, abdullah gül yene shinjang uniwéristitide tünji qétim söz qilghan dölet reisi unwaninimu aldi.

Emma bundin kéyin türkiye jumhuriyitining shundaqla türkiye hökumitining uyghur siyasiti qandaq bolidu? selkin tor béti munazire meydanida uyghurlar abdullah gülning bu ziyariti jeryanida uyghurlar toghriliq toghra melumatqa ige bolalmighanliqi üchün köngli yérim bolghanliqini yézishqan.

Abdullah gülning bu ziyaritige türkiyide paaliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ammiwiy teshkilatliri mesulliri we uyghurlar qandaq qaraydu? bu heqte tepsili melumat élish üchün munasiwetlik kishiler bilen söhbet élip barduq.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki söhbet xatirisining tepsilatini anglaysiler.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/abdulla-gul-urumchide-06292009190609.html/story_main?encoding=latin

Guangdungdiki Qanliq Toqunush Heqqide Uchur We Inkaslar
Muxbirimiz Shohret Hoshur
2009-06-29

Guangdungdiki qanliq toqunush heqqide xitay hökümiti tekshürüshini dawamlashturmaqta. Emma tekshürüshning qedimi asta, netijisi yétersiz halette turmaqta. Hökümet terepning bildürüshiche, weqege, 6 neper uyghur ishchining 2 neper xitay qizigha basqunchiliq qilghanliqi heqqidiki bir saxta xewer seweb bolghan.


Süret, 2009 - Yili 26 - Iyundiki toqunushta, xitaylar shawgüendiki oyunchuq fabrikisida ishleydighan bir uyghurgha hujum qilip uruwatqan körünüsh.

Saxta xewer arqiliq weqege ot yaqti dep qaralghan ju pemililik bir xitay qolgha élinghan. Emma körsitilgen seweb kishilerde guman peyda qilmaqta. Bu heqte, xitayning shangxey shehiride tijaret qiliwatqan bir uyghur gumanlirini otturigha qoydi.

Xitay weqediki toqunushta bashlamchiliq qilghanlar we ikki uyghur ishchini öltürgen qatillar heqqide hazirghiche melumat bergini yoq. Xitay weqege alaqidar uchur we inkaslarni izchil halda qamal qilmaqta.

Nöwette uyghur yaridarlarning qaysi doxturxanida ikenliki we zawuttin yötkiwétilgen 600 uyghurning qeyerge orunlashturulghanliqi melum emes؛ bügün radiomizning guangdungche bölümi shawguen nahiyisidiki doxturxanilardin ehwal igiligen. Melum bir doxturxana xadimi özi ishlewatqan doxturxanida xenzu yaridarlar barliqini bildürgen, yene bir doxturxana xadimi bolsa, yaridarlarning ehwalining éghir ikenlikini bildürüsh bilen bille, yaridarlar bilen til uqushalmaywatqanliqini eskertken.

Melum bolushiche, mezkur weqe zawutta nahayiti chong wehime peyda qilghan bolup, weqedin kéyin 4000 din artuq ishchi zawuttin ayrilghan.

Mezkur oyunchuq zawuti, xongkongluq bir karxanichigha tewe bolup, zawutta 10 mingdin artuq ishchi barliqi melum. Buning ichide, bu yil 5 ‏ - Ay we 6 ‏ - Ayda bolup qeshqer kona sheher nahiyisidin 800 neper ishchi qobul qilinghan.

Muxbirimiz zawutning xitay ishchiliridin birini ziyaret qilghanda, u , uyghur ishchilarning yürüsh - Turushliridin zawuttiki xitay ishchilarning narazi ikenlikini ashkarilighan.

Weqe yüz bergendin kéyin, kona sheher nahiyisi guangdunggha mexsus xizmet guruppisi ewetken. Kona sheher nahiyilik hökümitining ishxana mudiri mahinur bügün weqe heqqide söz qilghan؛ u sözide uyghur ishchilarning, tunji qétim yurtidin ayrilghanlar ikenlikini, ularning sadda we ishchan balilar ikenlikini bildürgen. Emma uyghur ishchilarni öltürgen we yarilandurghan zorawanlarni eyiblimigen hem jazalash telipinimu qoymighan. U, bu weqening ayrim weqe ikenlikini, milletler ittipaqliqigha tesir körsitelmeydighanliqini eskertken.

Bizge xitayning melum shehridin melumat bergen bir uyghur tijaretchi bolsa, guangdungdiki toqunushni yalghuz saxta xewer keltürüp chiqarghan weqe dep qarimaydighanliqini, asasliqi u yerdiki yerlik xelqning 800 neper uyghur ishchining zawutqa ishqa orunlashqanliqini hezim qilalmighanliqini bildürdi.

Hörmetlik oqurmenler, weqe heqqide dawamliq melumat bérishke tirishimiz. Oqurmenlirimiz ichide weqe heqqide tepsiliy yaki perqliq melumati barlar bolsa, biz bilen alaqilishishini ümid qilimiz.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/guangzhuda-uyghur-xitay-toqunushti1-06292009190543.html/story_main?encoding=latin

Dunya Uyghur Qurultiyi: Xitayning Shao Guan Sheride yüz bergen Uyghur – Xitay otturisidiki qanliq toqunush heqqide bayanat

Xitay metbuatlirining xewirige asaslanghanda, 6 – ayning 26 – küni Xitayning Guang Dong ölkisige qarashliq Shao Güan shehridiki bir oyunchuq zawutida Xitay ishchilar bilen bu zawutqa Sherqiy türkistandin mejburi yötkep kelingen Uyghur ishchiliri otturisida keng kölemlik qanliq toqunush yüzbergen. http://www.youtube.com/watch?v=6_PJTO2k0PM

26 – iyun küni yüz bergen Uyghur – Xitay otturisidiki qanliq toqunushning heqiqi mahiyiti we bu weqede ölgen, yaridar bolghanlar heqqide Béyjiing höküméti téxi ipade bildürmidi. Lékin Xitay yerlik axparat wastiliridiki uchurlar Mutleq köp qisim ölgüchi we yarilanghuchilarning Ishlemchi Uyghurlar ikenlikini ispatlap turmaqta. Bu qétimqi weqe meyli néme seweptin yüz bergen bolmisun, Sherqiy Türkistandin Ichkiri ölkilerge mejburi ishlemchilikke yötkiliwatqan Uyghurlarning Xitay chong milletchilikining qurbanlirigha ayliniwatqanliqi we nesil qurutush xaraktérlik qirghingha uchrawatqanliqi ispatlandi!

Kommmunist Xitay hakimiyiti, Uyghurlarni atsimilatsiye qilip yoqutush qedimini tezlitish meqsidide, 2003 – yilidin etibaren Sherqiy Türkistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan Jenobi rayonliridiki yüzminglighan Uyghur dehqan qiz – yigitlirini pilanliq halda Xitayning ichki ölkiliridiki zawut we kan – karxanilargha mejburi halda ishlemchilikke ewetip kelmekte.

Gerche Xitay hakimiyitining bu siyasiti weten ichi we sirtidiki uyghurlarning küchlük naraziliqigha uchrap keliwatqan bolsimu, Xitay hakimiyiti Uyghurlargha qaratqan irqiy tazilash herikitining mohim bir parchisi hisaplanghan bu rezil siyasitidin esla waz kechkini yoq, eksiche siyasi we qanuni jehettin besim ishlitish, ijtimayi jehettin chetke qeqish, iqtisadi jehettin jazalash qatarliq gheyri insani wastilarni qollunup, Uyghur dehqanlirini yer – zimin we yurt – makanlirini tashlap Xitayning ichki ölkilirige berip Xitay xojayinlirigha erzan emgek küchi süpitide yallinip ishleshke mejbur qilmaqta.

Nöwette, Xitayning ichki ölkiliride hökümet tarmaqliri we hetta adettiki Xitay puxralarningmu Uyghurlarni irqiy jehette qattiq kemsitish we xorlash herikiti yuquri pellige kötürülgen bolup, bolupmu Sherqiy Türkistandin xitayda ishlemchilikke mejburlanghan Uyghur ishchilar iqtisadi jehettin qaqti – soqti qilinish, siyasi jehettin tehdit sélinish bilen birge, xuddi jinayetchiler kebi qattiq nazaret astigha elinip, sépi özidin bir jaza lagiri yaki türme hayatini béshidin köchürmekte. Sherqiy türkistan Xitayning eng asasliq nefiz, gaz, kömür qatarliq enirgiye mehsulatlirini ishlepchiqirish bazisigha we Xitay sanaitining jan tomurigha bolishigha qarimay, bu rayonning heqiyqi igiliri bolghan Uyghurlar iqtisadi kirim we turmush sewiyesi jehette pütün Xitay boyiche eng axirqi orunda turup kelmekte, milyonlighan uyghurlar yurt – makanliridin heydilip, Xitayning ichki ölkiliride ottura esirdiki qullar kebi echinishliq hayat kechürüshke mejbur bolmaqta.

Bu qétimqi weqening jawapkari; uyghur qiz – yigitlirini ichki ölkilerdiki Xitay xojayinlirigha mejburi qulluqqa tutup bergen we ularni eghir ezishke, xorluqhem kemsitishke mehkum qilghan, ularni söyümlük yurt – makanliridin ayrilishqa mejbur qilghan Xitay hakimiyitining neq özidin ibaret !

Biz Dunya Uyghur Qurultiyi bolush süpitimiz bilen, Xitay hakimiyitining Uyghurlarni ichki ölkilerge mejburi ishlemchilikke yötkesh siyasitini yene bir qétim qattiq eyipleymiz we bu siyasetin derhal waz kechishke chaqirimiz, shundaqla Xitayda mejburi yallinip ishlewatqan barliq Uyghurlarni bixeter halda esli yurtigha yötkep, ulardin tartip elinghan yer – ziminlarni igisige toluq qayturushni, bu qetimqi toqunushta hayatidin ayrilghan we yarilanghan Uyghurlar üchün xelqaraliq ölchemler boyiche tölem töleshni, qatillarni derhal jinayi jawapkarliqqa tartish bilen birge, weten ichi we sirtidiki pütün Uyghur xelqidin kechürüm sorishini telep qilimiz !

Shuning bilen birge xelqra jamaetchilikning bu qanliq tuqunushqa jiddi diqet qilishni, BDT, Yawrupa Parlamenti, demokiratik doletlerning we xelqara teshkilatlarning bu weqege qol tiqip, weqening terepsiz xelqara organlar teripidin tekshurulup, adil bir terep qilinishi uchun herketke otushini iltimas qilimiz!


Dunya Uyghur Qurultiyi

2009-yili 6-ayning 30-küni

Menbe:http://www.uyghurcongress.org/Uy/News.asp?ItemID=1246355542

Guangdungda Uyghurlar Bilen Xitaylar Arisida Qanliq Toqunush Yüz Berdi
Muxbirimiz Shohret Hoshur
2009-06-26

26 - Iyun küni seher saet 2 de, guangdung ölkisining shawgüen shehiridiki bir oyunchuq zawutida, uyghur ishchilar bilen xitaylar arisda qanliq toqunush yüz bergen. Hazirgha qeder ölgüchiler we yaridarlar sani heqqide perqliq melumatlar mewjut. Emma weqening zorluqi we jiddiyliki weqege ölkilik hökümettin, merkizi hökümetke qeder jiddiy arilishiwatqanliqidin melum bolmaqta.

www.uighurbiz.net Din élinghan bu süret, toqunush yüz bergen binaning aldidiki neq meydandin körüsh.

Shawgüen sheherlik hökümetning weqe heqqidiki dokilatida körsitilishiche, weqede jemiy 120 kishi yarilanghan؛ bulardin 81 kishi uyghur, qalghan 39 nepiri xitay؛ weqede 2 kishi ölgen؛ ölgüchiler uyghur. Boshün qatarliq uchur wastilirida körsitilishiche, weqede ölgüchiler sani 18 neper bolup, bulardin 12 nepiri uyghur, 6 nepiri xitay. Hökümet terepning doklati weqening kélip chiqish sewebi heqqide toxtalmighan.

Peqet weqeni bir terep qilish üchün, 400 neper saqchi, 152 neper jiddiy qutquzush xadimi, 48 qétim jiddiy qutquzush aptomobili heriket qilghanliqi bildürülgen. Xitayche tor betlerdiki inkaslarda, toqunushning bir qanche qétimliq basqunchiliq weqesi bilen munasiwetlik ikenliki, basqunchilarning uyghurlar ikenliki bayan qilinmaqta؛ bayan qilinishiche, axirqi qétimliq basqunchiliq weqesidin kéyin, zawuttiki xitay ishchilardin 200 - 300 Kishi uyghur ishchilar yataq binasigha hujum qilghan. Uyghur ishchilarmu kaltek - Chomaq bilen qarshiliq körsetken.

Toqunush seher saet 2 din 6 ge qeder 4 saet dawam qilghan. Deslepki saetlerde saqchi terep weqege arilashmighan. Weqe adem ölüsh derijisige kötürülgendin kéyin, sheher bashliqi jéng jintawning buyruqi bilen, saqchilar weqege arilashqan. Saqchilar yaridarlarni doxturxanigha orunlashturghandin bashqa, zawuttiki qalghan 600 neper uyghur ishchini zawuttin bashqa jaylargha yötkigen. Taziliq ishchiliri weqe meydanidiki qan izlirini 2 saet etrapida yuyup tazilighan.

Weqedin kéyin merkizi hökümetning bixeterlik we jamaet xewpsizlik ishliri mesulliridin juw yungkang, méng jyenju qatarliqlar, sheherlik hökümetke yolyoruq bérip, weqening kéngiyip kétishining aldini élishni, yaridarlarni yaxshi orunlashturushni we ölgüchiler aile tawabatidin hal sorashni tapilighan. Ular yene weqedin yaman niyetlik kishilerning paydilinip kétishining aldini éliishqa chaqirghan.

Weqening sewebi heqqide hazirghiche melumat bergüchiler toqunushning bir teripi yeni xitay terep bolup, uyghurlardin élinghan héchqandaq melumat yoq. Sheherlik hökümetning orunlashturush buyruqida, uyghurlarning örp - Adetlirige hörmet qilish, yimek - Ichmek qatarliq turmush sharaitlirini yaxshilash tekitlengen. Mana bu, weqening kélip chiqish sewebliridin birining uyghurlarning örp - Adetlirining dexli - Terüzge uchrighanliqi ikenlikidin bisharet bermekte.

Uyghur közetküchilirining qarishiche, uyghurlar bilen xitaylar arisidiki milliy ziddiyet yillardin béri oxshash bolmighan sahelerde, oxshash bolmighan shekillerde ipadilenmekte. Bu qétimqisigha tarixiy mesililerdin bashqa, uyghur qizlirining xitaygha yötkilishi we xorlinishi, yéqinda yekende yüz bergen nariside qizning basqunchiliqqa uchrash weqesi qatarliqlarmu seweb bolghan bolushi mumkin.

Nöwette, xitay tor betliride mezkur weqe qizziq tima bolup munazire qilinmaqta. Munazirilerde uyghurlarni kemsitidighan irqchi ibariler qollinilmaqta.

Bu ehwalgha qarita bügün, musteqil tetqiqatchi ilham toxti uyghurbiz torida ochuq xet élan qilip, shawguen sheherlik hökümetni, weqening heqiqiy seweblirini tézdin ashkarilashqa, uyghur ishchilarning hayati we izzet - Hörmitini qoghdashqa chaqirdi. U yene hökümet orunlirining, bu pursette uyghur éshincha emgek küchlirini ichkirige yötkesh siyasitini qayta közdin kechürüshke, emgek qanunini uyghurlar arisida toghra ijra qilishqa chaqirdi.

Ilham toxti ochuq xétide yene, uyghur tordashlarni, mesile éniqlanmighiche héssiyatqa tayinip pikir bayan qilmasliqqa, lékin mesilining bir terep qilinish jeryanini izchil közitishke we mesilining adil bir terep qilinishini qanuniy yol bilen telep qilishqa chaqirdi.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/guangzhuda-uyghur-xitay-toqunushti-06262009195834.html/story_main?encoding=latin

Xitay, Chetellerdiki Uyghurlargha Siyasiy Bésim Ishlitishke Urunmaqta

Muxbirimiz Eqide
2009-06-25

Chetellerde uyghurlarning siyasiy we kishilik hoquq paaliyetlirining üzlüksiz küchiyishige egiship, xitay hökümitining uyghurlarning bu xil paaliyetlirige tosqunluq qilish, bésim ishlitish heriketlirimu ewjige kötürülmekte.


Uyghurlarning bolupmu siyasiy paaliyetchilerning inkas qilishiche, xitay hökümiti weten ichi we sirtidiki uyghurlargha, bolupmu siyasiy paaliyet bilen shughulliniwatqan paaliyetchilerge bolghan bésimini yillardin buyan dawam qilip kelgen bolup, weten ichide yashawatqan uyghurlar nöwette xitayning asasiy qanunlirida, aptonumiye qanunlirida békitilgen hoquqlardin paydilinip, namayish qilish, sözlesh, diniy erkinlik hoquqliridinmu behrimen bolush imtiyazliridin pütünley mehrum qaldurulghan, uyghurlarning xitayning qanun - Nizamnamliri boyiche élip barghan eng kichik heriketlirimu, öch élish we qirghinchiliq xaraktérlik her xil shekilde basturulup kelgen.

Uyghur teshkilatchiliri, xitay hökümitining uyghurlar wetinining sirtidiki sherqiy türkistan milliy herikitini ajizlashturush üchün bolsa, her xil shekildiki tehdit, her xil shekildiki süyiqest shuningdek diplomatiye usullirini ishqa sélip kéliwatqanliqini, bolupmu xelqara jamaetchilikige uyghur herikitini térrorchiliq bilen zich munasiwetlik dep körsitip, öz meqset ‏ - Muddiasigha érishmekchi bolghanliqini, emma bu jehette héchbir netijige érishelmigenlikini bildürmekte.

Uyghur teshkilatchiliri yene, bolupmu xitay hökümitining uyghur dawasini yéqitish üchün özining diplomatik, iqtisadi küchlirini ishqa sélish, dunyadiki nopuzini ishqa sélish we birleshken döletler teshkilatidiki ornini ishqa sélish taktikilirini qollanghan bolsa, yene bir tereptin her qaysi döletlerde siyasiy panahliq telep qilghan uyghurlarni yaki her xil sewebler bilen chetellerde olturaqliship qalghan uyghurlarni siyasiy paaliyet hetta medenyet paaliyetlirigimu qatnashturmasliq, bu arqiliq uyghur teshkilatliri, uyghur milliy herikitini yétim qaldurush üchün türlük usullarni qollinip kéliwatqanliqini inkas qilmaqta.

Dolqun eysa ependi sözide, gérmaniye hökümitining gérmaniyide siyasiy panahliq telipi ret qilinghan bir qisim uyghurlargha,gérmaniyide turush roxsiti bérish üchün xitay elchixanisidin pasport élishni telep qilghanliqini, bu xil mejburiyet astida qalghan uyghurlargha xitay elchixanisining xadimliri ochuq halda özliri üchün jasosluq qilish telipini qoyghanliqini ashkarilidi.

Dolqun eysa ependi sözide, xitay hökümitining ishletken bu xil taktikiliri uyghur milliy dawasini ajizlitalmighanliqini, emma xitay nahayiti az sandiki bir qisim kishilerni özige tartish, ular arqiliq az bir uchurlargha ige bolush meqsitige yetken bolsimu, xelqaradiki uyghur milli siyasiy dawasining asasi huligha zerrichilik tesirini körsitelmigenlikini bildürdi. Bolupmu gérmaniyide yashawatqan zor köpchilik uyghurlarning dunya uyghur qurultiyining meyli siyasi yaki medenyet paaliyetlirige, xitay hakimyitige qarshi élip bérilghan namayishlargha aktip qatnishiwatqanliqini, bu xil paaliyetlerge qatnishishni bayqut qilidighan ehwallarning sadir bolmighanliqini éytti.

Kanada uyghur jemiyitining reisi ruqiye turdush xanim, dolqun eysa ependi otturigha qoyghan ehwallarning kanadadimu yüz bergenlikini bildürdi.

Ruqiye xanim sözide, gerche xitay hökümitining her xil hile ‏ - Mikir we charilirini ishqa sélip uyghurlarni siyasiy paaliyetlerge qatnishishtin waz kechküzüshke urunup chong bir netijige érishelmigenlikini, yenila heq - Hoquqlirini qolgha keltürüsh yolida bedel tölewatqan uyghurlarning köp sanni igileydighanliqini, buning bilen birge xitayning tehditlirige ajizliq körsitiwatqan uyghurlarningmu yoq emeslikini éytti. Ruqiye xanim weten sirtidiki her bir uyghurning xitayning bésimigha taqabil turush rohini kücheytish kéreklikini teshebbüs qildi.

Dunya uyghur qurultiyining bash katipi dolqun eysa ependi, dunya uyghur qurultiyigha wakaliten pütkül uyghur jamaetchilikidin xitay hökümitining bésimigha taqabil turush jasaritige ige bolushini telep qildi.

25 ‏ - Iyun küni xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi ching gang muxbirlarni kütiwilish yighinida, shiwitsiyide turushluq xitay diplomatining jasosluq sewebidin shiwitsiye chégrisidin qoghlap chiqirilghanliq weqesi heqqide ipade bildürüp, her qandaq bir xitay diplomatining turushluq dölet qanunigha emel qilishini, bolupmu tashqi diplomatiye munasiwet qanunlirigha hörmet qilishini, junggoning qanunigha xilapliq qilghan bashqa dölet diplomatiye xadimliriningmu oxshashla jazagha tartildighanliqini bildürdi.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayning-besimi-chetelde-06252009231921.html/story_main?encoding=latin

Qaghiliq Nahiyisidiki Mekteplerde Bash Kiyim Kiyish Cheklenmekte
Muxbirimiz Mihriban
2009-06-25

Yéqinda radiomizgha kelgen inkaslargha qarighanda, qaghiliq nahiyisidiki bashlanghuch mekteplerde oqughughuchilarning mektep ichide bash kiyim kiyishi cheklengen. Ehwalni inkas qilghan oqutquchining bildürüshiche, ularning mektipide, bu mewsum kirgendin buyan barliq oqutquchi - Oqughuchilarning mektepke bash kiyimsiz kélishi belgilengen, bu qaidige xilapliq qilghan oqutquchilardin hetta jerimane élinghan.

AFP Photo

Uyghur diyaridiki uyghurlarning saqal - Burutluq we bash kiyimlik körünüshliridin biri.

Biz bu ishning tepsilatini igilesh üchün qaghiliq nahiyisidiki melum bir bashlanghuch mektepke téléfon qilghinimizda téléfonimizni alghan oqutquchi hazir heqiqeten qaghiliq tewesidiki bashlanghuch, ottura mekteplerde oqutquchi‏ - Oqughuchilargha nisbeten mektep ichide bash kiyim kiymeslik telipi yolgha qoyuluwatqanliqini éytip, shu tapta ishxanida mektep mudiriningmu barliqini, mektep mudirining bu ishni yaxshi bilidighanliqini dep téléfonni mektep mudirigha berdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan mektep mudiri, maarip idarisidin oqutquchi - Oqughuchilarning mektep ichide bash kiyim kiymesliki heqqide téxi mexsus éniq höjjet chüshürülmigenlikini, mekteplerde bash kiyim kiymeslik teshebbus qiliniwatqanliqini, emma hazir bezi mekteplerde oqutquchi - Oqughuchilargha nisbeten mektepte bash kiyim kiymeslik tüzümi ornitilghanliqini bayan qildi.

Bu mektep mudiri yene, bu belgilimining ilgiri bir mezgil mekteplerde yolgha qoyulup, oqutquchilar narazi bolghanliqi üchün emeldin qaldurulghanliqini, emma hazir qaghiliq tewesidiki bezi mekteplerde tolimu solchil mektep mudirliri we kompartiye sékritarlirining öz mektepliride mektep ichide bash kiyim kiymeslikini tüzümleshtürüwalghanliqini, shexsen özining bu xil ehwalgha narazi ikenlikini dédi.

Qaghiliq nahiyilik maarip idarisining xitay xizmetchi xadimining bu ishqa nisbeten qarishi bashqiche bolup, uning qarishiche mekteplerde oqutquchi - Oqughuchilarning bash kiyim kiymesliki pédagogika qaidisige uyghun iken.

Biz uninggha qaghiliqtiki oqutquchilarning bu ishqa bolghan naraziliqini bizge inkas qilghinini éytqinimizda u narazi bolghan halda bizge bu xewerni zadi kimning yetküzgenlikini qayta - Qayta sürüshtürdi hem eger oqutquchilar bu ishqa narazi bolsa aldi bilen özlirige inkas qilishi kéreklikini tekitlidi, qarighanda maarip idarisining bu xadimi bizning bu ishtin xewer tapqinimizdin anche xushal emestek qilatti.

Qaghiliq nahiyilik maarip idarisining yene bir uyghur xizmetchisi bolsa, nahiyilik maarip idarisining mekteplerde bash kiyim kiymeslik toghruluq mexsus höjjet chiqirilmighanliqini, bezi mekteplerning bundaq tüzüm chiqirishi emeliyette uyghur aptonom rayoni belgiligen omumi nizam boyiche boluwatqanliqini, özining bezi mesililerge jawab bérelmeydighanliqini éytti.

Biz qeshqer maarip idarisining qaghiliqta mekteplerde yolgha qoyuluwatqan oqutquchi - Oqughuchilarning bash kiyim kiyishi chekliniwatqan ehwaldin ularning xewiri bar - Yoqluqini igilesh üchün, qeshqer wilayetlik maarip idarisige télifon qilghinimizda, télifonimizni alghan idare xadimi özining bu ishtin taza xewiri yoqluqini éytip, maarip idarisidiki melum bir ishxana mudirining télifon nomurini dep berdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan maarip idarisining xitay millitidin bolghan ishxana mudiri, bizning erkin asiya radio istansisining muxbiri ikenlikimizni bilgendin kéyin, bizning bundaq kichik ishlarni sürüshte qilmasliqimizni, yéqinqi yillardin buyan shinjangda boluwatqan zor özgirishlerni körüshimiz kéreklikini, elwette adem terbiyileshni asasi meqset qilghan mektep orunlirida telepning téximu ching bolushining normal ish ikenlikini tekitlidi.

U bizning bash kiyim mesilisining uyghurlarning milliy örüp - Aditige taqilidighan mesile ikenlikige, eger uyghur oqutquchilardin bash kiyim kiymeslik telep qilinsa, bu ishning ularning naraziliqini qozghishi mümkinlikige nisbeten qandaq qaraydighanliqi heqqidiki soalimizgha nisbeten, her qandaq adetning dewr tereqqiyatigha egiship özgiridighanliqini, özining bezi nazuk mesililerge nisbeten téléfonda jawab bérelmeydighanliqini, eger heqiqiy ehwalni igilimekchi bolsaq yenila ishxanigha bérip, uni yüz turane ziyaret qilishimizni éytip söhbetni axirlashturdi.

Tor betliride inkas qilinishiche, qaghiliq nahiyisidiki mekteplerdikige oxshash, oqutquchi - Oqughuchilarning yürüsh - Turushigha cheklime qoyulidighan bu xil belgilimiler uyghur élining bashqa jayliridimu mewjud iken. Biz bu heqtiki melumatlarni bundin kéyinki programmilirimizda dawamliq bérimiz.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/qaghiliqta-bash-kiyim-cheklesh-06252009224102.html/story_main?encoding=latin

Wén Jyabawning Xitay Yashlirini Zo Zungtangdin Öginishke Chaqirghanliqi Némidin Dérek Béridu?

Muxbirimiz weli
2009-06-26

Xitayning bash ministiri wén jyabaw yéqindin buyan aliy mekteplerge bérip, xitay oqughuchilirini uyghur yurtlirigha köplep bérishqa seperwer qiliwatidu.


'Tengritagh tor béti'ning bayan qilishiche, wén jyabaw 5 ‏ - Ayning 3 ‏ - Küni, 6 ‏ - Ayning 5 ‏ - Küni we 6‏ - Ayning 13 ‏ - Küni béyjingdiki chngxua uniwérsitéti, shiendiki qatnash uniwérsitéti we xunen uniwérsitétigha bérip, oqughuchilargha 'shinjang yaxshi jay, uni qurushqa zor türküm yashlar kérek' dégen we ularni zo zungtangdin öginishke chaqirghan.

Hazir gérmaniyide turuwatqan yazghuchi köresh ataxanning mulahize qilishiche, wén jyabawning bu sözliri uyghur xelqning jush urup ewj éliwatqan milliy herikitige taqabil turush üchün éytilghan.

Yazghuchi köresh ataxanning qarishiche, xitaylar tarixtin buyan gherbke kéngiyish xam xiyalidin waz kechken emes, hazir uyghurlarning milliy iradisige tosqunluq qilish üchün yene shu xam xiyalini otturigha qoyuwatidu.

Yazghuchi köresh ataxanning qarishiche, wén jyabaw hazir xitay yashlirini insanperwerlikke, tinchliqqa emes, belki zorawanliqqa, kéngeymichilikke bashlawatidu.

Yazghuchi köresh ataxanning qarishiche, wén jyabawning xitay yashlirini jallat zo zungtangni ülge qilishqa chaqirghanliqi, xitayning 60 yildin buyan dawamlashturuwatqan 'léy féngdek xelqning chakiri bolush' dégen siyasiti béraqla ' zo zungtangdek jahangirlik yoligha méngish' qa özgergenlikidin dérek béridu.

Bu, buningdin kéyin xitaylar bilen uyghurlar we tibetler otturisida siyasiy, ijtimai sürkülüshlerning kélip chiqishigha sewebchi bolidu.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/win-jyabaw-zo-zungtang-06262009195842.html/story_main?encoding=latin

Uyghurshunas Gunnar Yarring Yighip Saqlighan Qolyazmilar
Muxbirimiz Yalqun
2009-06-24
Gunnar yarring uyghur jamaitige nahayiti tonushluq bolghan shiwétsiyilik türkolog we uyghurshunas. Uning uyghur medeniyiti we tarixigha qoshqan töhpisi yalghuz uyghurlar heqqide eser yézishla bolupla qalmay, belki uyghur élide qedirsiz halda kishilerning tam - Toruslirida we ambar öylirining bulunglirida tashlinip yatqan zor türkümdiki qolyazmilarni yighip saqlighanliqidur.




Qanche mimg yilliq tarixqa ige Uyghur qedimiy sheherliridin bir körünüsh.

Gunnar yarring yighip saqlighan bu matériyallar bügünki künde shiwétsiyining jenubigha jaylashqan lund uniwérsitétining bétondin yasalghan, atom bombisining zerbisigimu berdashliq bireleydighan yer asiti kütübxanisida nahayti qimmetlik matériyal süpitide etiwarlinip saqlanmaqta.

Gunnar yarring bu matériyallarni uyghur élini ziyaret qilghan mezgillerde uyghurlarning qolliridin nahayti erzan bahada sétiwalghan bolsa, bir qismini kéreksiz gézit parchilirigha tigishiwalghan. Bu matériyallarning tilliri erep, paris, uyghur tillirida bolup, bu qolyazmilarning eng balduri 16 - Esirge ait bolsa, kiyinkiliri 19 ‏- Esirlerge aittur.

Qolyazmilar 560 parche kitab süpitide saqlansimu, emma bir qsim toplamlar nurghun eserlerni öz ichige alghanliqi üchün témisi 1100 din köprek bolghan. Bu qolyazmilarning tepsiliy tizimliki lund uniwérsitéti tor bétining gunnar yarring saqlanmiliri munderijisi astigha tepsiliy qoyulghan bolup, qolyazmilarning birinchi bétining fotokopi nusqisini körgili bolidu. Bu qolyazmilarni mezmun jehettin inchike tarmaq türler buyiche ipadilesh qiyin bolsimu, emma chong jehettin towendikidek bir qanche türlerge bölüshke bolidu.

1 - Risale tipidiki qolyazmilar, mesilen: tümürchilik risalisi, déhqanchiliq risalisi, derwishlik risialisi, mozdozluq risalisi, boyaqchiliq risalisi, yamghur tilesh risalisi, qassapliq risalisi, nawaychiliq risalisi we bashqilar.

2 - Her xil tezkiriler, bu tarixta ötken bir qism diniy shexisler, qehrimanlar heqqide yézilghan tezkirilerni öz ichige alghan. Mesilen: xoja muhemmed shirifning tezkirisi, süt bibishahning tezkirisi, hafit muhemmedshahning tezkirisi, siyit afaq xojamning tezkirisi, muqeddes noman ibin sabitning tezkirisi we bashqilar.

3 - Hékayetler. Bu her xil timidiki hékayilerni öz ichige alghan bolup, köpinchisi yenila diniy hékayilargha baghlanghan. Mesilen: sheyix jafar sadiq heqqide hékaye, shahzade sunubar heqqide hékayet, jamuil hékayetliri, qimarwazning hékayisi we bashqilar.

4 - Diniy tüs alghan her xil pütük - Dua, qissse we qollanmilar. Mesilen, nikah we méyit képenleshke dair bayanlar, ashiq - Meshuqlar üchün tumar pütüki, qissesul enbiya, quran tepsiri, asayishliq üchün qiriq dua, namaz qaydiliri we bashqilar.

5 - Tarixi eserler. Mesilen: tarixi reshidi, tarixi hemidi, yaqubbegning tarixi, muhemmediye, yaqubbegning bashqurush tüzümi heqqide bayan we bashqilar.

6 - Kilassik shairlarning shéir - Ghezelliri mesilen. Nawayi, xarabati, meshrep, exmet yesewi we bashqilar.

7 - Edebiy tüs alghan eserler mesilen: nuruzname, tamaqlar munazirsi, kitabi bextiyar, shehiri gülshen, yüsüp bilen zileyxaning béytliri....

8 - Bashqa her xil timidiki eserler: mesilen: shagirtlar üchün ewzellikler, késel dawalash rétsipliri, gharayibatlar, insaniyet we uning bedini heqqide ikki zikir we bashqilar.

Gunar yarring yighip saqlighan bu matériyallarning bir qismi neshr qilinip aliqachan uyghurlar bilen yüz körüshken bolsimu, emma köp qismi yenila kitabxanining pinhan jazilirida tetqiqatchilarning tetqiq qilishini we neshriyat orunlirining neshr qilishini kütüp yatidu. Uyghurlar, gerche xitay hökümiti uyghur élini junggo zéminning bir qismi dep atashta ching tursimu, shu zéminning igiliri bolghan uyghurlarning medeni miraslirigha ige chiqip, ularni retlesh we neshr qiish ishlirigha héchqachan köngöl bölmigenlikidin shikayet qilmaqta.

Menebe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/uyghurshunas-shiwetsiye-06242009191840.html/story_main?encoding=latin

Türkiye Jumhur Reisi Abdullah Gülning Xitay Ziyariti Resmiy Bashlandi
Muxbirimiz Erkin Tarim
2009-06-24

Türkiye jumhuriyitining reisi abdullah gülning xitayda élip baridighan ziyariti bügün resmiy bashlandi. Xitay dölet reisi xu jintawning teklipige binaen, köp kishidin terkip tapqan bir heyet bilen béyjinggha yétip barghan.



TRT / Erkin Tarim

Türkiye jumhuriyitining reisi abdullah gül

Abdullah gülni béyjing ayropilan istansisida xitay tashqi ishlar ministiri muawini jay jün, xitayning enqerede turushluq elchisi gong shyaw shéng we türkiyining béyjingda turushluq elchisi murat esen qatarliq kishiler kütüwalghan.

Abdullah gül 6 - Ayning 24 - Künidin 29 - Künigiche xitayda ziyaret élip baridighan bolup, béyjing, ürümchi, shien we shénjén qatarliq jaylargha baridiken. Abdullah gülning ürümchi ziyariti türkiye jumhuriyiti tarixida tunji qétim bir dölet reisining uyghur diyarigha élip barghan ziyariti hésablinidiken.

Abdullah gül bilen birlikte türkiye ichki ishlar ministiri béshir atalay, soda - Sanaetke mesul dölet ministiri zafer chaghlayan, qeyseri walisi mewlüt biliji, köp sanda parlamént ezaliri, aliy rehberler we karixanichilarmu xitaygha ziyaret élip barmaqta.

1995 - Yili türkiyining sabiq reis jumhuri sulayman démirel xitaygha resmi ziyaret élip barghandin béri, dölet bashliqi sewiyiside bir ziyaret bügüngiche élip bérilmighan iken. Shunga bu qétimqi bu ziyaret siyasiy közetküchilerning türk metbuatlirining nahayiti diqqet étibarini qozghimaqta. Bolupmu bu qétim abdullah gülning ürümchige ziyaret élip bérishi türkiyidiki uyghurlarningmu qattiq diqqitini qozghimaqta.

Türk metbuatliridiki xewerlerde bezi mutexessisler abdullah gülning bu qétimqi ziyariti jeryanida choqum uyghur mesilisini küntertipke élip kélishi kéreklikini, bolupmu tunji türk islam döliti qurulghan tarixi sheher qeshqerni xitaylaning chaqmasliqini otturigha qoyishi kéreklikini tekitlimekte.

Türkiye jumhuriyitining reis jumhuri abdullah gül 6 - Ayning 24 - Küni béyjingdiki ziyariti axirlashqandin kéyin, 6 - Ayning 25 - Küni ürümchige baridiken. Kéyin shien we shénjénni ziyaret qilghandin kéyin 6 - Ayning 29 - Küni türkiyige qaytidiken.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.


Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/turkiye-xitay-abdulla-gul-06242009191833.html/story_main?encoding=latin

Ürümchide Tunji Atilar Bayrimi Paaliyiti Ötküzüldi
Muxbirimiz Eqide
2009-06-24

Qedirlik oqurmenler, tunji qétim uyghurlar wetinide " atilar bayrimi" ötküzülüp, atilarning nam - Sheripi xatirilendi. Atilar bayrimini ürümchi xeyri saxawet bash jemiyiti, saxawetchi atilar kolliktipi, " diyarim pen - Téxnika cheklik shirkiti", " diyarim tor békiti", "yarp zeherning aldini élish tori" qatarliq orunlar birlikte uyushturghan bolup, paaliyet " xelqara atilar küni" yeni 21 ‏- Iyun ürümchidiki " qaynam " résturanida ötküzülgen.

21 ‏- Iyun ürümchidiki " qaynam " résturanida ötküzülgen tunji qétimliq " atilar bayrimi" din körünüsh.

Paaliyetke wetendiki her sahe zatlar, alim, mütexesssler, dangliq senetkarlar, tijaretchiler, anilar wekilliridin bolup 500 din artuq kishi daxil bolghan. Mezkür paaliyet abduréhim héyt ijrasidiki atilargha béghishlanghan " atilar " namliq naxsha bilen bashlanghan.

" Toqach berse anam tonurdin,
Erk bergen atam jenglerde.
Könglek berse anam matadin,
Bayraq berdi atam zeperde ."

Bu misralarning beziliride atilarning weten jenggahliridiki baturluqi teriplense, yene bezi misralirida ata terbiyiside tawlanghan perzentning yaw aldida xarlanmaydighanliqi medhiyelengen.

Tunji qétim ötküzülgen bu murasimda méhmanlardin wekiller, atilar sözge teklip qilinghan. Hazirqi zaman meshhur uyghur alimi, tilshunas imin tursun ependi atilar bayrimini tebriklesh paaliyitige yuqiri baha bérip, " bu paaliyet uyghur tarixidiki tunji qétimliq hem tolimu ehmiyetlik bir qétimliq paaliyet boldi " dep teripligen.

Wetende xatirilengen tunji atilar bayrimini tebriklesh munasiwiti bilen, imin tursun ependige téléfun urup, uning atilar küni heqqidiki tesiratini igiliduq.

Atilar bayrimini tebriklesh dawamida ehmiyetlik, mezmunluq we menilik paaliyetler élip bérilghan bolup, qimmet bahaliq resim we bashqa hüner senet - Buyumlirini kim artuq qilip sétish usuli we iane toplashtin yighilghan 50 nechche ming yüenni artuq pul ailiside qéyinchiliqi bar, oqush netijisi alahide yaxshi bolghan aliy mektep oqughuchilirigha we jemiyettiki türlük saxawet ishlirigha serp qilish békitilgen.

Paaliyette yene, pishqedem ustazlarning, uyghur tarixida öchmes izlarni qaldurghan uluq atilarning ish - Izliri, tarix betliride qaldurghan töhpiliri eslep ötölgen we bügünki atilarning ene shu ejdatlar izini bésip, yaramliq uyghur ewlatlirini yétishtürüsh ümidini ipadiligen. Heqiqetenmu wetenning, bir milletning ronaq tépishida atilarning rolining qanchilik muhim we éghir ikenliki hemmige melum. Mustehkem aile berpa qilish, yaramliq perzent yétishtürüsh her bir atining bash tartip bolmaydighan müqeddes burchi.

Wetende ötküzülgen atilar künidin süyüngen, chetelde yashawatqan bir ana atilargha bolghan ümidini izhar qilip yürek sözlirini ipadilep ötti.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/urumchide-atalar-bayrimi-06242009191828.html/story_main?encoding=latin

Uyghurs Held in Anniversary Clampdown

Radio Free Asia June 19, 2009

HONG KONG—Authorities the Xinjiang Uyghur Autonomous Region (XUAR), home to the mostly Muslim Uyghur ethnic minority, have detained a number of youths in an anti-separatism campaign ahead of the sensitive 60th anniversary of communist rule, sources in the region said.

The latest "100-day Strike Hard" campaign was launched following a nationwide teleconference by Beijing's ministry of public security in April, which called on police departments across the country to be especially vigilant as the Communist Party prepares to celebrate its 60th anniversary on Oct. 1.

"The Chinese government is trying really hard to destroy us, including our culture, our religion, and our language," a young man from the Gulja [in Chinese, Yining] region of Xinjiang, said.

Probe sought

He called on international human rights groups to carry out an investigation and said he knew of 13 Uyghurs, mostly young men, who had been detained in April and May in the Gulja area, which saw a violent suppression of an uprising against Chinese rule in 1997.

He said a Uyghur man named Osmanjan was detained by local police in March or April in Kara Bughra, Kunas county, and was currently being held in Kunas prison, and that Yasinjan, of Kipekyuz in Gulja county, was also detained in March or April. A third man, Abduheni Tayir, was detained in Jiliyuzi, also in Gulja county, in May.

Residents of Gulja have also been detained in the Uyghur capital Urumqi in May, the Uyghur man said, with the detainees including a man identified as Kasimjan from Onyar in Gulja county, Mehmutjan from Cholukay village in Gulja county, and Abduhalik from Kash in the same county.

Further Gulja county detentions had followed in May, the Uyghur man said, including Abduwahap Mutellip in Tohochiyuz village, Abdugheni Ablikim from Tohochiyuz village, Ilham from Onyar village Islam from Cholukay, and Yarmamet from Penjim.

An officer who answered the phone at the Gulja police station confirmed that some detentions had taken place but declined to give details.

"Yes, in May, we did detain some people who took part in illegal religious activities," the officer said. "But we cannot tell you their names. This is our rule."

The authorities also detained a 50-year-old imam of the Tawakchi mosque in Gulja city, the Uyghur man said, adding that he believed himself to be under threat as well.

"I know I am in great danger," he said. "I have been arrested three times already by the police. And I stayed in prison for more than 10 years."

He said seven of his relatives were killed during the suppression of the Gulja demonstrations in 1997.

Blamed for separatism

Uyghurs constitute a distinct, Turkic-speaking, Muslim minority in northwestern China and Central Asia.

They declared a short-lived East Turkestan Republic in Xinjiang in the late 1930s and 40s but have remained under Beijing’s control since 1949.

Beijing has launched a massive development initiative in the poorer western regions of the country in recent years, while at the same time actively encouraging the migration of Han Chinese to the troubled region.

Many Uyghurs are bitterly opposed to Beijing’s rule in Xinjiang.

Beijing blames Uyghur separatists for sporadic bombings and other violence in the Xinjiang region. But international rights groups have accused Beijing of using the U.S. “war on terror” to crack down on non-violent supporters of Uyghur independence.

Overseas rights groups say untold numbers of people were killed in the Gulja unrest of February 1997, in a crackdown that went largely unnoticed by the outside world.

Official warning

China has accused Uyghur separatists of fomenting unrest in the region, particularly in the run-up to and during the Olympics last year when a wave of violence hit the vast desert region.

The violence prompted a crackdown in which the government says 1,295 people were detained for state security crimes, along with tighter curbs on the practice of Islam.

XUAR Party Chief Wang Lequan was quoted in China’s official media as saying the fight against these forces was a “life or death struggle,” and he has spoken since of the need to “strike hard” against ethnic separatism.

In March this year, XUAR Governor Nur Bekri warned in a speech to the National People’s Congress, China’s annual session of parliament, of a “more fierce struggle” against separatist unrest in the region.

Activists have reported wide-scale detentions, arrests, new curbs on religious practices, travel restrictions, and stepped-up controls over free expression.

Original reporting in Uyghur by Mehriban. Uyghur service director: Dolkun Kamberi. Written for the Web in English by Luisetta Mudie. Edited by Sarah Jackson-Han.

Copyright © 1998-2009 Radio Free Asia. All rights reserved.

Xitayning Tinch Özgirish Qedimi Héchqachan Astilap Qalghini Yoq
Muxbirimiz Weli
2009-06-16

Xitay tamozhnilri yéqinda élan qilghan sanliq melumatlargha qarighanda, bu yil 5‏ - Ayda xitayning tashqi soda méqdari ötken aydikidin 3.8% Azlidi, bulturqi oxshash mezgilidikidin 26.4% Kamlidi. Xitay bilen yawropa, amérika we yaponiye otturisidiki sodidiki tengpungsizliqmu 22.1%, 17.1% We 24.6% Azaydi.


Amérika awazining bayan qilishiche, washingtondiki pitérson xelqara iqtisad tetqiqat merkizining pishqedem tetqiqatchisi nikolas larson bu heqtiki mulahiziisde, xitay hazir amalsiz qalmaqta, gerche xitayning hazirqi iqtisadni qozghitish siyasitining türtkiside, asasi qurulushqa meblegh sélish qizghin boluwatsimu, xitay hökümiti yene ijtimaiy kapalet tikleshke tirishiwatsimu, emma bu, yenila xitay iqtisadini téz örlitidighan heriketlendürgüch küch bolalmaydu, omumiy ehwaldin qarighanda, xitay hökümitining tinch özgirishi héchqachan astilap qalghini yoq dep qaraydu.

Xitay hökümitining iqtisadni qaytidin qozghitishqa qabiliyiti yetmeydu
Xitayda aqillar guruppisi dep qarilidighan dölet uchur merkizining bash iqtisadshunasi fen jenpingning qarishiche, xitay hökümitining iqtisadning töwenlishini kontrol qilish iqtidari bar, emma iqtisadni qaytidin qozghitishqa qabiliyiti yetmeydu.

Uning bayan qilishiche, iqtisadning qaytidin güllinishi --- Xususiy shirketlerning meblegh sélishi we ichki serpiyatning muqimliqidin ibaret heriketlendütgüch küchke baghliq. Buning üchün xitay hazir aldi bilen amérika iqtisadining qaytidin güllinishini arzu qilidu we amérika bilen hemkarlishishqa muhtaj.

Amérika buningdin kéyin xitayda özining konsulxanilirini kéngeytidu
Amérika dölet mejlisi amérika - Xitay xizmet guruppisining ortaq reisi kérk yéqinda, amérika - Xitay munasiwiti 21‏ - Esrdiki xelqara munasiwetler buyiche eng muhim munasiwet, dep jakarlidi. Uning éytishiche, amérika buningdin kéyin afghanistan mesiliside yene xitay bilen bolghan hemkarliqini kücheytidu we xitayda özining konsulxanilirini kéngeytidu.

'Déng yüjaw délosi' heqqide chiqirilghan höküm xitayda tinch özgirish tézlewatqanliqining mésali
B b s ning bayan qilishiche, xitayda 2003 ‏ - Yilidin kéyin, dölet puqralirining özining puqraliq éngigha bolghan tonushi nahayiti téz östi. Intérnét xelqning kishilik hoquqini we pikir erkinlikini qolgha keltürüshini téz ilgiri sürdi.

Buninggha qarita, kommunist xitay hökümiti hazir amalsiz qéliwatidu. Belki xitayning tinch özgirishi tézlewatidu. Xitaydiki dölet puqralirining hoquqini qoghdash teshkilatning bayanatchisi péng ding ependining qarishiche, bügün xubéy ölkisining badung nahiyilik sot mehkimiside déng yüjaw délosi heqqide chiqirilghan höküm xitayda tinch özgirish tézlewatqanliqning mésali.

Xewede éytilishiche, xubéy ölkisining badung nahiyisi yésenguen baziri soda sanaet birleshmisining mudiri déng guyda bilen muawin mudiri xuang jizhdé 5‏ - Ayning 10 ‏ - Küni 'paraghet shehiri' dep atilidighan bir qawaqxanigha kirip, shu jayda ishlep jan béqiwatqan déng yüjaw isimlik 21 yashliq bir qizni 'pewquladde mulazimet' ke mejburlighan. U qiz haqaretke chidimay, bu ikki kommunist emeldarigha pichaq tiqqan. Uning biri ölgen. Saqchilar u qizni 'qatil' dep qolgha alghan. Bu nahiyidiki dölet puqralirining hoquqini qoghdash teshklatining bu qiz üchün adalet telep qilishi netijiside, bügün bu nahiyining sot mehkimisi, hökümet emeldarlirigha pichaq tiqqan bu qizni 'gunahsiz' dep höküm chiqirip qoyup berdi we kommunist emeldarlirini 'gunahkar' dep atidi.

Xitay hökümitini özgertishke hesse qoshmighan adem, adem emes
1957‏ - Yili 'ongchi' dep qalpaq keygüzülüp emgek bilen özgertish üchün shinjangdiki bingtuenge palanghan meshhur shair ey chingning oghli ey wéywéy 'közitish zhurnili'da maqale élan qilip, xitaydiki dölet puqralirini xitayning tinch özgirishini ilgiri sürüshke chaqirdi.

Uning qarishiche, xitayda asasiy qanun kapaletke ige emes, xelq saylam béliti dégenni bilmeydu؛ uchur wastiliri erkin emes, xelqning pikir bayan qilish erkinliki yoq, köchüsh erkinliki yoq؛ xitayda pütün xelqqe qaritilghan mejburiy maarip yoq, dawlinish sughurtisi yoq؛ xitayda sot mehkimiliri biterep emes, hökümetni nazaret qilidighan teshkilat yoq, musteqil ishchilar uyushmisi yoq, herbiy qisim döletning emes.

Uning qarishiche, xelq hazir mekteplerde öz arzuyi buyiche bilim alalmaydu, hökümetning gézitini oqusa aldinip qalidu, intérnétke kirse nazaretke élinidu. Xitayda xelqning yer - Zémnliri xalighanche tartiwélinidu, öyliri chéqiwitilidu, kanda ishlise kömülüp qalidu, yash qizlar xarlinidu, xelq ishsiz qélip ölse hökümetning kari yoq, agah bolmisa, hetta süt ichsimu zeherlinip qalidu.

Bundaq bala - Qazadin saq qalghan xelqni saqchi, amanliqini saqlash, bazar bashqurush, rohiy késellikler doxtorxaniliri dégenler jazalaydu. Qarshiliq ipadilep namayish qilsa 'junggogha qarshi küchler' dep jazalaydu, adalet telep qilsimu 'junggogha qarshi küchler' dep gunah artidu. Ey wéywéy ependining qarishiche, emdi xelq üchün xitay hökümitini özgertishtin özge yol qalmidi, shundaq déyish kérekki, buningdin kéyin xitayda 'junggogha qarshi küchler' bolup, xitay hökümitini özgertishke hesse qoshmighan adem, adem emes.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitayda-ozgurush-06162009195734.html/story_main?encoding=latin

Amérika 2009 - Yilliq Adem Bédikchiliki Heqqide Doklat Élan Qildi
Muxbirimiz Jüme
2009-06-16


Amérika tashqi ishlar ministirliqi 16 - Yun 2009 - Yilliq adem bédikchiliki heqqide doklat élan qildi. Doklatta dunyadiki barliq döletlerdiki adem bédikchilik ehwali tonushturulghan we 2008 - Yili jeryanida biri qisim uyghur qizlirining hökümetning qoli arqiliq adem bédikchilik qurbanigha aylanghanliqi körsitilgen.


www.state.gov Din élindi.

Amérika dölet ishliri bash katipi klinton xanim bübün gollandiyining hagda ötküzülgen afghanistangha yardem bérish yighinida sözde. Amérika xelqara diniy erkinliki komitéti élan qilghan bu doklat klinton xanimning xitay sepiridin anche uzun ötmey élan qilinghan.

Klinton xanim :" adem bédikchiliki hazirqi zamandiki qulluq tüzüm "
Doklatni tashqi ishlar ministiri hilariy klinton xanim We mezkur doklatni teyyarlash komitétining diréktori lusi débaka qatarliqlar imza qoyup tarqatqan bolup, hilariy klinton xanim mezkur doklatqa qoshumche qilghan ilawiside adem bédikchilikini " hazirqi zamandiki qulluq tüzüm " dep süretligen we " biz adem bédikchilikini yiltizidin qomurup tashlashta dunyadiki barliq hökümetlerni ortaq küch chiqirishqa chaqirimiz," dégen.

Klinton xanim nöwette dunya miqyasida ewj alghan iqtisadi krizis sewebidin köpiyishi mumkin bolghan köchmen ishchilarning adem bédiklirining qoligha chüshüp jismaniy we rohi jehette ékspilatatsiyige uchrash xetiri ashqanliqi, shu sewebidin adem bédikchilikige qarshi turushning bu yil téximu zor diqqet telep qilidighanliqini otturigha qoyghan.

Doklat 16 - Iyun seyshenbe küni tarqitilghan bolup, amérika tashqi ishlar ministirliqida bu heqte axbarat élan qilish yighini échildi.

"Xitay, mejburiy jinsiy ékspilatatsiye qilish meqsetliride sétilidighan er - Ayallar we balilarning menbesi"
Doklatning xitaygha qaritilghan qismida "xitay xelq jumhuriyiti mejburiy emgekke sélish, jinsiy ékspilatatsiye qilish meqsetliride sétilidighan er - Ayallar we balilarning menbesi, menzili we ötüsh békiti" dep körsitilgen.

Doklatta otturigha qoyulushiche, adem bédikchilik qilmishliri xitay chégrisi ichide sadir qilinghandin sirt yene, xitay puqralirining afriqa, asiyaning bashqa elliri, yawropa, ottura sherq, latin amérika we shimaliy amérika qatarliq qite we rayonlargha aldap élip bérilidighanliqi körsitilip: “" ayallar shtatliq xizmettin ibaret saxta wediler bilen aldinip, teywen, tayland, malayshiya we yapon qatarliq ellerde jinsiy qul bolushqa mejburlinidu”" déyilgen. Doklatta adem bédikchiliki heqqide bérilgen izahatlargha qarighanda, mejburiy emgekke sélish, qoramigha toshmighanlarni ishlitish qatarliqlarmu adem bédikchilikige yatidiken.

Doklatta uyghur élide yüz bériwatqan adem bédikchilik qilmishliri heqqidimu xéli köp toxtalghan bolup, aptonom rayonluq hökümetning "emgek arqiliq öginish" programmisini yolgha qoyup, "minglighan yerlik oqughuchini mejburiy emgekke" salghanliqi körsitilgen.

"Yerlik hökümet dairiliri qoramigha toshmighan uyghur qizlirining xitaydiki bir ayaq zawutigha ishleshke élip keldi"
Doklatta yene, xelqara metbuatlarning xewerliridin neqil élinip, uyghur élidiki yerlik hökümet dairilirining qoramigha toshmighan uyghur qizlirining kimlik guwahnamilirini chong qizlarningki bilen almashturush we bu qizlarning ata - Anilirigha bésim ishlitishtin ibaret wasitilerni qollinip qizlarni jenubiy xitaydiki bir ayaq zawutigha ishleshke élip kelgenliki, uningdin bashqa yene, uyghur élidiki hökümet dairilirining xitay bolmighan étnik déhqanlarni mejburiy hashargha sélishni dawamlashturup kelgenlikini körsitilgen.

Doklatta körsitishiche, xitayda adem bédikchilik qilmishliri 2005 - Yilidin 2009 - Yiligha kelgiche oxshash haletni saqlap kelgenliki, adem bédichilik qilmishlirining aldini élish xizmetliride körünerlik yaxshilinish bolmighanliqi otturigha qoyulghan we xitay hökümet dairilirige adem bédikchilikining aldini élish qanun, nizamlargha tüzitish kirgüzüsh, adem bédikchilik qilmishlirini tekshürüsh, jinayetchilerni jazalash ishlirini ilgiri sürüsh qatarliq teklipler bérilgen.

Doklattiki sanliq melumatlargha qarighanda, xitay jamaet xewpsizlik ministirliqi 2008 - Yili jeryandila 2566 adem bédikchilik délosini enge alghan. Uyghur élidiki saqchi dairilirimu uyghur élidin xitay rayonlirigha élip bérilip yanchuqchiliqqa sélinghan 746 neper bala qutuldurghan we 177 gumandarni qolgha alghan.

"Xitayda adem bédikchilik qurbanlirini orunlashturush mulazimet merkezliri yétersiz"
Halbuki, doklatta körsitilishiche xitaydiki adem bédikchilik qurbanlirini orunlashturush, psixika we bashqa jehetlerdin yardem béridighan mulazimet merkezlirining yétersizliki, hökümetning bu xildiki ijtimaiy teshkilatlargha ruxset qilmasliqi seweblik qutuldurulghan adem bédikchiliki qurbanlirining héchqandaq hökümet yardimige érishelmeydighanliqi körsitilgen.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi adem bédikchilikige qarshi turush komitéti diréktori lusi débaka adem bédikchiliki we uninggha qarshi turushning muhimliqi heqqide toxtilip " meyli qachanla bolsun adem bédikchiliki mewjutla bolidiken, bu bizning insanliqimizning ornini töwenlitidu" dédi.

Amérika tashqi ishla ministirliqi 2001 - Yildin buyan dunyadiki döletlerni adem bédikchilik ehwali heqqide doklat élan qilip kéliwatqan bolup, bu xil doklat élan qilish bu yil 9 - Yiligha qedem qoydi.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-adem-bidikchiliki-2009-06162009195743.html/story_main?encoding=latin

Uyghurlar Dunyaning Qayéride Bolmisun, Öz Millitining Erkinlikini Qolgha Keltürüsh Üchün Töhpe Qoshalaydu

Muxbirimiz Weli
2009-06-12

The four Uyghur men who recently arrived in Bermuda after spending more than seven years in the Guantanamo Bay detention center. From left to right: Helil Mamut (Abdul Nasser), Ablikim Turahun (Huzaifa Parhat), Salahidin Abdulahat (Abdul Semet), and Abdulla Abduqadir (Jalal Jalalidin). (Photo courtesy of Rushan Abbas)

Guentanamodiki 22 neper uyghurning 4 i uluq okyandiki aral döliti bérmudagha orunlashqanliqini uyghur ziyaliyliri qizghin qarshi aldi.

www.visit-palau.com Din élindi.

Süret, palawning amérika paytexti washingiitonda turushluq bash elchisi xérsiy kyota ependi we palawning menzire körünüshidin örnekler.

Gérmaniyide turuwatqan yazghuchi köresh ataxan guentanamodiki 22 neper uyghurning 4 i shimali atlantik okyandiki aral döliti bérmudagha orunlashqanliqini qizghin alqishlidi. Yuqiridiki awaz ulinishidin, gérmaniyide turuwatqan yazghuchi köresh ataxan bilen ötküzgen söhbitimizning tepsilatini anglaysiz

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/gitmo-uyghur-bermuda-06132009045533.html/story_main?encoding=latin