Bu yil Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining qurulghanliqining 5 yilliqi bolup, bu muhajirette weten dawasi qiliwatqan Sheriqiy Türkistanliqlarning hayatidiki zor ishlarning biri. Bu munasiwet bilen Türkiyede yillardin béri milliy dawayimizda aktip rol oynap kéliwatqan, Sherqiy Türkistan Hemkarliq teshkilati, „5-Iyul Ürümchi Herkiti“ bilen „Sürgün we Ölüm“ namida ikki filim ishlep, Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining qurulghanliqining 5 yilliqigha teqdim qildi.
Filimlerning birinchisi „5-Iyul Ürümchi Herkiti“bolup, bu Türkiyediki dangliq téléwiziye qanallirining biri TRT ning „5-Iyul 2009 qanliq qetliami“ mezgilide süretke alghan we Sherqiy Türkistan Hemkarliq teshkilati teminligen nex meydan körünüshlirini asas qilghan matériyallar asasida ishlengen höjjetlik filimdur. Bu höjjetlik filimda, Xitay tajawuzchillirining bu yil eziz wetinimiz Sherqiy Türkistanda ortigha chiqarghan qanliq qetliami asasiy téma qilinghan bolup, shu arqiliq Xitay tajawuzchillirining Sherqiy Türkistan xelqige bolupmu Uyghur xelqige qarshi yürgüziwatqan érqiy we kultural qirghinchiliqigha ayit jinayetler pash qilinghan.Bu Filim süretke élinish texnikisining yoquri bolushi, matériyallirining köpliki we höjjetlik xraktérining küchlükligi, siyasiy xahishining éniqliqi, merkiziy iddiysining saghlamliqi we pikirining ötkürlügi bilen, weten siritidiki shu türge ayit, neshir boyumlirimizning ichide muhim orunda turidu.
Sowghatning ikkinchisi „Sürgün we Ölüm“ bolup, bu qazaq yazghuchillirining, shu yillardiki Sherqiy Türkistanliq qazaq qebililirining tragédiyelik köch hayati tarixiy arqa körünüsh qilinghan edebiy eserliri asasida, Türkiyediki Qazaq qérindashlirimizning maddiy yardimi bilen süretke élinghan hékaye filimdur.
Wetinimiz Xitay ishghaliyiti astigha chüshüp qalghan shu yillarda, Mujahitlirimizdin Memet Imin Bughra we Isa Yüsüp Aliptékinler bashchiliqida yüzminggha yéqin Sherqiy Türkistanliq „Weten üchün wetendin Ayrilish“qa mejbur bolghanidi. Xitay tajawuzchillirining ishghaliyiti sewebidin 50- yillarda otturgha chiqqan ötkür siyasiy kirzis, sewebidin wetenni terik étishke mejburlanghanlar ichide Sherqiy Türkistanliq Qazaqlarning sani birqeder yoquri bolup, ularning köpsanliqi japaliq köch yolida düshmenlerning zerbisi we tebéiy apetler sewebidin qirilip ketken we az bir qismi erkin döletlerge ulishalighan.
Wetinimiz Xitay ishghaliyiti astigha chüshüp qalghan shu yillarda, Mujahitlirimizdin Memet Imin Bughra we Isa Yüsüp Aliptékinler bashchiliqida yüzminggha yéqin Sherqiy Türkistanliq „Weten üchün wetendin Ayrilish“qa mejbur bolghanidi. Xitay tajawuzchillirining ishghaliyiti sewebidin 50- yillarda otturgha chiqqan ötkür siyasiy kirzis, sewebidin wetenni terik étishke mejburlanghanlar ichide Sherqiy Türkistanliq Qazaqlarning sani birqeder yoquri bolup, ularning köpsanliqi japaliq köch yolida düshmenlerning zerbisi we tebéiy apetler sewebidin qirilip ketken we az bir qismi erkin döletlerge ulishalighan.
Bu eserde Sherqiy Türkistandin köchken qérindash Qazaq qebililirining béshigha kelgen her türlük achchiq qismetler, bir qazaq Ailisining sergüzeshtilliri asasida yorutup bérilgen bolup, uningda Uyghur we bashqa Türkiy xelqler bilen qandash, dindash we teqdirdash qazaq xelqining, Sherqiy Türkistanning hörlüki, bir pütnliki we musteqilliqi üchün shash attek tipicheklep turghan qelib dunyasi ekis ettürilgen. Filim yoquri sewiyede süretke élinghan bolup, uningda algha sürülgen merkiziy iddiye, Xitay tajawuzchilliri 60 yildin béri biz Sherqiy Türkistanliq qérindashlarni parchilap idare qilish üchün terghip qilip kéliwatqan, atalmish „Milletler siyasiti“ni inkar qilidu. Eserde Ejdatlirimiz kéyinki ikki esirde Sherqiy Türkistanda qurghan ÜCH DÖLET- Qeshqeriye Döliti, Sherqiy Türkistan Islam Jumhuriyiti, Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti- alahiyde gewdilendürülgen we ejdatlirimizning bu yolda körsetken qehrimanliqi medihiyilengen bolup, shu arqiliq Sherqiy Türkistan xelqining azatliq we musteqilliqtin qilche waz kechmeydighanliqidin ibaret milliy iradisini otturgha qoyghan.(K.Atahan)
Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümiti Medeniyet-Teshwiqat Ménistirligi
