Istanbulda Sherqiy Türkistan Jumhuriyetlirini Xatirilesh Yighini Ötküzüldi
Muxbirimiz Arislan
2009-11-09

2009 ‏- Yili 11 ‏- Ayning 8 ‏- Küni merkizi istanbuldiki sherqiy türkistan wexpining uyushturushi bilen türk dunyasi tetqiqat wexpining sulaymaniye kültür merkizi yighin zalida, 1933 ‏- Yili qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti we 1944 ‏- Yili ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh yighini ötküzüldi.


Süret, 2009 ‏- Yili 11 ‏- Ayning 8 ‏- Küni sherqiy türkistan wexpining uyushturushi bilen türk dunyasi tetqiqat wexpining sulaymaniye kültür merkizi yighin zalida ötküzülgen, 1933 ‏- Yili qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti we 1944 ‏- Yili ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh yighinidin bir körünüsh.

Yighingha istanbulda paaliyet qiliwatqan pütkül sherqiy türkistan ijtimaiy teshkilatlar mesulliri, istanbul wexipler mudirliqi shöbe mudiri mustafa qilich, yanal altuntash qatarliq uyghurlarning dostliri we istanbulda yashawatqan uyghurlar bolup köp sanda kishi ishtirak qildi.

Yighinning échilish programmisigha sherqiy türkistan wexpining bash katipi Hamut Köktürk riyasetchilik qildi. Yighin quran kerim tilawet qilish, shéhitlerning rohigha dua qilish we istiqlal marshi oqush bilen bashlandi.

Yighinda sherqiy türkistan wexpining reis wekili proféssor doktur Sultan Mexmut Qeshqerli échilish nutiqi sözlidi. Yighinda awstraliye sherqiy türkistan jemiyitining pexri reisi Ahmet Igemberdi, türkistanliqlar ijtimaiy hemkarliq jemiyitining reisi Ekber Yasa qatarliq shexsler söz qildi. Kéyin sherqiy türkistan hemkarliq jemiyitining reisi Ismail Chinggiz sherqiy türkistan tarixi we dölet qurulush apparatliri heqqide söz qildi we 1933 ‏- Yili Hoten we Qeshqerde bésilghan sherqiy türkistan pullirining esli nusxisini körsetti. Yighinda yene, péshqedem wetenperwer zat seleyhajim artishi sherqiy türkistan istiqlal marshini oqup ötti. Yighinda yene, türkiye jumhuriyiti dölet ministiri mehmet aydin we bir qanche parlamént ezalirining yighinni tebriklep yollighan mektupliri oqup ötüldi.

Yighinning kéyinki programmisida dokturlar, proféssorlar munberge chiqip söz qildi. Yighingha istanbul uniwéristétining oqutquchisi proféssor doktur abduqadir donuk ependi riyasetchilik qildi. Yighinda, türkiye fatix uniwéristétining oqutquchisi doktur yilmaz polat 'sherqiy türkistanning tarixi we sherqiy türkistan jumhuriyetliri' dégen témida, istanbul uniwérsitéti til ‏- Edebiyat fakultétining oqutquchisi doktur Eli Ahmet beyoghlu 'sherqiy türkistan jughrapiyisining ehmiyiti we sherqiy türksitan türklirining mesilisi' dégen témida, beykent uniwérsitéti türk til ‏- Edebiyat fakultétining oqutquchisi proféssor doktur metin qaraörs ' sherqiy türkistanda némiler boluwatidu? ' dégen témida söz qildi.

Proféssor doktur metin qaraörs söz qilip mundaq dédi: orxun abidiliri dégen kitabta, atimiz bilge xaqan 8 ‏- Esirde türklerge xitaylar heqqide agahlandurush bérip mundaq deydu: 'xitaylarning tili tatliq, dili zeher, tatliq sözliri we yumshaq yipekliri bilen aldap özlirige yéqinlashturidiken we otturida pitne ‏- Ighwa tarqitidiken, xitaylarning tatliq sözlirige ishenmenglar. Xitaylarning tatliq sözlirige, yumshaq hediyelirige aldanghan nurghun türk öldi.' Bügünki künde dunyagha tehdit boluwatqan xitaylar heqqide bilge xaqan 1200 yil ilgiri agahlandurush bergen. Xitayning impiryalist bolushi, bashqilargha zulum qilishi u dewrdin bashlap bar idi. Xitayda tüzüm özgerdi, maw tüzümi keldi, rosiyide stalin tüzümi keldi. Ular kommunist dölet qurdi we kishilerge wede bérip shundaq dédi: kommunizm, oxshash, barawer shexslerdin terkip tapqan, bir ‏- Birige hörmet qilidighan, ishchi ‏- Xelqlerni aldinqi qatarida qoyidighan, qebililer arisida perqliq ayrimaydighan bir jennet dep wede qildi we kommunizm tüzümini qurdi we rosiyide stalin, xitayda maw kommunist tüzümini emeliyleshturdi, kéyin bu tüzüm qandaq ehwalgha keldi? rus kommunizmi ruslargha xizmet qilidighan, xitay kommunizmi xitaylargha xizmet qilidighan bir sistéimlik halgha aylandi. Bashqa xelqler chetke qéqildi. Xitay we rusiye eng chong impérialist küch bolup meydangha chiqti.

Proféssor doktur Metin Qaraörs sözide yene mundaq dédi: xitay bügünki künde dunyagha tehdit boluwatidu, xitay hakimiyet yürgüzüwatqan yerde bizning sherqiy türkistanliq qérindashlirimiz bar, jughrapiyining untulghan tupraqliridin bir parchisi bolghan sherqiy türkistan, kishilik hoquqqa hörmet qilish, milliy salahiyiti we kültürini, dinini yoqatmasliq üchün küresh qiliwatqan xelqning, rehimsizlerche yoqitishqa, qetliam we ölümlerge duch kéliwatqan, azab we köz yashliri toxtimay éqiwatqan qedimi bir türk yurti.

Proféssor doktur metin Qaraörs sözide 5 ‏- Iyul ürümchi weqesi heqqide toxtilip mundaq dédi:, 2009 ‏- Yili 5 ‏- Iyul küni pütkül dunyaning diqqiti büyük türkistanda yüz bergen toqunush, qirghinchiliq we qetliamgha yüzlendi. Untulghan bu eziz tupraq, bextsiz xelq qaytidin xatirilendi, pütkül dunyada we türkiyide bir qanche hepte bu weqe heqqide bes ‏- Munazire qilindi. Jiddiyiliship ketken xitay dairiliri weqeni bésiqturushqa chare izdep chetel bilen alaqe qilidighan pütkül uchur wasitilirini, téléfun we intérnétni kesti, ürümchide qatnash toxtidi, kochigha chiqish cheklendi, chetellik ziyaretchiler we axbaratchilar öylerge qamaldi, 9 saet tok késildi, kéche qarangghularda uyghurlarning öyliri hujumgha uchridi. Qarangghuda, erler, ayallar, yashlar we kichik qizlar 13-14 Yashtiki kichik balilarmu öltürüldi yaki tutqun qilinip türmiler tolduruldi. Mana bular dunyaning köz aldida 21 ‏- Esirdiki zamaniwiylashqan dunyada, insanlarni téximu xushal, téximu erkin, téximu barawer hayatqa érishtürüshni shoar qilghan dunyaning köz aldida yüz berdi. Bir aydin kéyin pütkül dunya yene ilgirikige oxshash héch ish yüz bermigendek sükütke chömdi. Weqe bek tiz untuldi, u yerdiki bextsiz xelq öz teqdirige tashlap qoyuldi, xitay dunyaning pozitsiyisidin memnun bolup, insan qélipidin chiqishqa téximu jüret qilip, rezil, wehshiy séstimlirini ijra qilip, milliy qirghinchiliqni hazirmu dawam qiliwatidu. Aridin 4 ay ötti, intérnét hazirmu késilgen piti, téléfonlar ulanmidi, u yerde némiler boluwatidu, héchkimning xewiri yoq, sirtidikiler ichidikilerdin xewer alalmidi. Özlirini démokratiyining, barawerlikning, erkinlik we kishilik hoquqning qoghdighuchisi dep élan qilghan medeniy dunya uchur igilesh erkinlikini qolidin tartiwalghanlargha héch qandaq ipade bildürmey süküt ichide turuwatidu.

Proféssor doktur Metin Qaraörs sözide yene, sherqiy türkistan mesilisini b d t da küntertipke keltürüsh türk siyasiyonlarning mesuliyiti ikenlikini bildürüp mundaq dédi: hemmimiz sherqiy türkistan dawasini yaxshi bilishimiz lazim, bu dawani türkiyide her shexske anglatqangha oxshash, néme üchün hazirghiche bu dawani birleshken döletler teshkilatining kün tertipke élip chiqalmiduq? gerche bu mesile b d t gha yetküzülgen bolsimu, qiziq nuqta shekilide bes ‏- Munazire bolmidi. Dunyada qandashlar esir milletke aylandi, zulum chekti, emma uning mesilisi birleshken döletler teshkilatigha yetküzülmidi. Bu türk tashqi siyasitining eng chong ajizliqi, bu heqte xizmet ishlimigen türk siyasiyonlirining chong bir xataliqi bar, bu milletning kelgüsi heqqide siyasiy yol xeritisini sizghan siyasiyonlarning türkiyining bu halgha kélishide chong mesuliyetchanliqi bar.

Héchkim ümidsiz bolmisun, bügünki künde sherqiy türkistanda zulum bar, eziyet bar, emma bir küni sherqiy türkistan bilen birge pütkül türk elliri choqum musteqilliqqe érishidu, men buninggha ishinimen.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/istanbulda-sh-Turkistan-juhuryetliri-11092009224459.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.