Uyghur Latin Yéziqi (ULY) Heqqide

Uyghur Kompyutér Yéziqi (yeni Uyghur Latin Yéziqi-- ULY) kompyutér saheside we bashqa munasiwetlik sahelerde kona yéziqqa yandash qilip ishlitilidighan latin herpliridin tüzülgen yéziq bolup, 2001- yilning aldinqi yérimida Ibrahim Mutihi, Mirsultan Osman, Muhebbet Qasim, Imin Tursun, Abliz Yaqup, Xemit Zakir, Arslan Abdulla, Hoshur Islam, Türgün Ibrahim .. qatarliq alim, tilshunas, doktor we proféssorlarning qatnishishi bilen 5 qétimliq ilmiy muhakime yighini arqiliq 2000-yilighiche ishlitilgen 15 xildin artuq oxshash bolmighan lahiyini estaidil muzakire qilish arqiliq 2001-Yil 3-Iyul küni birlikke keltürülgen. Shuning bilen bir waqitta, birlikke keltürülgen lahiye Shinjang Uniwérsitéti teripidin aptonum rayunluq xelq hökümitige we til-yéziq komététige yollan'ghan. Aptonum rayunluq xelq hökümiti sabiq reis Ablet Abdurishitning teshkillishi bilen shu yili baharda "Uyghur isim - familisi we UKY toghrisida mexsus pikir anglash yighini" chaqirip, deslepki qedemde Uyghur isim - famililirini qéliplashturush, shundaqla UKY ning ammiwiy asasini puxtilash, undin kéyin sharait pishship yétilgende qayta muzakire qilish qararigha kelgen.

Ilmiy muhakime yighinlarda "Uyghur Kompyutér Yéziqi (yeni Uyghur Latin Yéziqi) ni ishlitish yéziq özgertish islahati qilish bolmastin belki kona yéziqqa qoshumche qilip ishlitilidu..." dep éniq körsitilgen hem tekitlen’gen.

UKY ning birlikke kélishi moshu bette saqit qilin'ghan nurghun mutixesis we tordashlarning ilmiy munaziriler arqiliq barliqqa kelgen ortaq netije bolup, u melum bir shexis yaki tor békitining ijadiyiti emes. UKY élipbesi nöwette nurghun tor béketliri, kündilik alaqe we ilmiy tetqiqat hem bashqa sahetside keng kölemde ishlitilmekte. UKY élipbesi jedwili töwendikiche:


(Teshwiq qilish üchün moshu resimni ishliting)

Eskertish: 1. Eger "öö, üü, éé" larni kirgüzüshke imkan bolmighanda, UKY belgilimisige asasen mas halda "Oo, Uu, Ee" larni ishlitishke bolidu. Ularni kigüzüsh usuli http://www.ukij.org/teshwiq/uey eou.HTM da körsitildi.

2. [zh] bolsa "j" (jurnal) herpining oqulushini ipadilesh üchün toluqlima süpitide ishlitidilidu. Mesilen: Jurnal [zhurnal]

--------------------------------------------------------------------------------

Diqqet: 2005-yilining bashlirida tordashlarning teklipi we qollishi bilen Uyghur Kompyutér Yéziqi (UKY) dégen atalghuni Uyghur Latin Yéziqi (ULY) dep élip qarar qilin'ghan. Bundaq qilishtiki meqset UKY ning kompyutér tili/yéziqi bolghan 0 we 1 ler bilen ariliship kétip kishilerde atalgha yaki uqum qalaymiqanchiliqi peyde qilishtin saqlinish üchündur. UKY we ULY lar bir nersini körsitidu. Ular Uyghurche sözler arisida qisqartilma atalghu sheklide ishlitilgende mas halda"Uyghur Kompyutér Yéziqi" we "Uyghur Latin Yéziqi" dep oqilidu (yeni qisqartilghan söz ShUAR ni "Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni" dep oqighandek).


--------------------------------------------------------------------------------

UKY Muhakime Yighinliri

Waqitliri: 2000- Yili 24- Noyabir (1- Nöwetlik)
2000- Yili 1- Dékabir (2- Nöwetlik)
2000- Yili 14- Dékabir (3- Nöwetlik)
2001- Yili 9- Iyun (4- Nöwetlik)
2001- Yili 3- Iyul (5- Nöwetlik)
Orni: Shinjang Uniwérsitéti Kutupxanisi 2-Qewet Yighin Zali

--------------------------------------------------------------------------------

UKY gha ait xewerler we maqaliler Arxipliri

1. ürümchi Kechlik Géziti 2000-yil 16-dékabir (kona yéziq .jpg format)
2. Shinjang Uniwérsitiéti Géziti 2000-yil 25-dikabir (kona yéziq .jpg format)
*3. Shinjang Téléwiziye Istansisi 2-Qanalda(XJTV-2) de 2001-yilining béshida tarqitilghan UKY gha ait mexsus xewer we Shinjang Géziti, Shinjang Iqtisad Géziti qatarliq metbuatlardiki xewerlerni arxip süpitide teminlishingizni qarshi alimiz.
4. Internet Toridiki Arxip (Misran.com) , http://www.voy.com/37018
5. An Introduction to Latin-Script Uyghur (by Jean R. Duval, Waris A. Janbaz, 2006)


--------------------------------------------------------------------------------

Teshekkürler

UKY ning birlikke kélishini töwendiki orun we shexislerning yighin'gha qatnishishi yaki pikir bérish arqiliq qilghan yardimidin ayrip qarighili bolmaydu:

Ablet Abdurishit (Shinjang Uyghur Aptonum Rayuni sabiq reisi): Hökümet namidin UKY toghrisida mexsus pikir anglash yighini oyushturghanliqigha rehmet

Tursun Ershidin (Sh.U.A.R xelq qurultiyi): UKY ni birlikke keltürüshke tenqidiy pikirlerni bérip, chüshenchilerni aydinglashturushqa yardem qilghanliqigha rehmet.

Mirsultan Osman (Tilshunasliq alimi): 2001-Yil 20-Iyul qismen herplerni békitishte we UKY imlasi toghrisida mexsus ziyaritimizni qobul qilip qimmetlik pikirlerni berginige alahide rehmet.

Hoshur Islam, Waris A. Janbaz (Shinjang Uniw.): Her qétimliq UKY ilmiy muhakime yighinigha deslepki lahiye teklipi tüzüp teshkillesh we teshwiqat xizmiti ishliginige rehmet.

Abduréhim, M.Erdem: UKY ni birlikke keltürüsh we uni tor béketliride ishlitish arqiliq toghra teshwiq qilish yolida 4 yildin buyan tewrenmey izdinip tordashlarning soallirigha estaidil jawab bérip körsetken ejrige köp rehmet.

Tilshunaslar Ibrahim Mutihi, Muhebbet Qasim, Mirsultan Osman, Imin Tursun, Abliz Yaqup, Xemit Zakir, Razaq Metniyaz, Tahir Abduweli, Enwer Exmet, Jamile Sattar, Arsilan Abdulla qatarliq Alim, Doktur, Proféssor we tetqiqatchilarning qimmetlik pikirlirige rehmet
Kompyutér Mutixesisliri Hushur Islam, Türgün Ibrahim, Mirshat Létip, Alim Ehed, Yasin Imin, Waris Abdukérim Janbaz, Perhat Muhemmed, Mijit Ablimit, Erkin Imir qatarliq Proféssor, Dotsint we tetqiqatchilarning qimmetlik pikirlirige rehmet.

Shinjang Uniw. Rehberliri Tashpolat Tiyip (Doktur), Arsilan Abdulla(Dotsint), Türgün Ibrahim(Dotsint) yighinni qollighanliqigha we teshkillesh jehette qimmetlik pikirlerni bergenlikige rehmet.
Shinjang Uniw. Oqutquchiliri Mijit Xudaberdi (Proféssor), Yasin Ghupur, Memtimin Ghéni(Doktur), Razaq Metniyaz (Proféssor), Abdukerim Raxman(Proféssor), Qeyser Qadir, Ayqiz Qadir, Raxmanjanlarning qimmetlik pikirlirige rehmet.
Shinjang Uniw. Kutupxanisi; Shinjang Uniw. 863 Tetqiqat Goruppisi Abdurusul Kichikaxun, Hoshur Islam, Yasinjan Memet, Mutellip Mamut larning matéryal, yighin orni teminligenlikige we qimmetlik pikirlerni bergenlikige rehmet.

Jem'iyet erbabliri Nijat, Nejmidin(Qarluq.com), Muhemmed Erdem latin yéziqining jem'iyette qollinilishi we bashqa jehetlerde qimmetlik pikirlerni bergenlikige rehmet.

Torda pikir bergenler Abduréhim, Niyaz, "Boran", Alimjan, Alijan, "Palwan", "Qizziqchi", Tursun, Dilmurat, Abdüshkür, "Tilshunas", "Adil", Muhtar ... qatarliqlarning tor arqiliq yighindikilerge qimmetlik pikirlerni ayimighanliqigha rehmet. (tepsili pikirlerni bu yerdin körüng.)

Metbuat we Teshwiqat Orunliri Shinjang Téliwiziye Istanssi, ürümchi Kéchlik Géziti (muxbir: Niyaz), Shinjang Géziti, Shinjang Ishchilar Waqit Géziti, Shinjang Uniwérsitéti Géziti, merhum "Makanim" tor békiti, Misran tor békiti, Oyghan tor békiti qatarliq orunlarning UKY ni TOGHRA teshwiq qilighinigha rehmet.

Bashqilar UKY ni birlikke keltürüsh yolida ilmiy yusunda selbiy pikirlerni bérip, meqsetni aydinglashturushqa yardem qilghan hem munazire mezmunini béyitqan kishilerge rehmet. UKY ni ishlitip tor békiti yasap toghra teshwiqat élip barghan, we UKY gha ait yumshaq détallarni yasighanlargha rehmet.

--------------------------------------------------------------------------------
UKY Imla Qaidisi

Uyghur Latin Yéziqi yeni Uyghur Kompyutér Yéziqi (UKY) bilen xet yazghanda töwendiki qaidiler boyiche yézish kérek.

1. Jümlining birinchi sözining bash herpi chong herp bilen yézilidu.

2. Adem we nersilerning isimliri, dölet namliri, milletlerning namliri we yer-jay isimlirining bash herpi chong yézilidu.
Mesilen: Mehmud Qeshqeri, Uyghur, Amérika, Ürümchi

3. Xas isimlarning bash herpi chong herp bilen yézilidu. Chettin kirgen xas isimlar Uyghur tiligha boy sundurup yézilidu, esli shu tilda yézilishini tirnaq ichige élip qoysimu bolidu.
Mesilen: Qeshqer, Yüsüp Xas Hajip, Nyu York (New York), Béyjing (Beijing), Arman

4. Qisqartilghan isimlar chong herp bilen yézilidu.

Mesilen: AQSh, BDT, UKY

5. Xelq'ara birlikler, qisqartilma sözler we tawar namliri öz péti yézilidu.

MTV, VCD, DVD, m, cm, volt, Microsoft

6. Qisqartilghan sözlüklerning ichide qoshma herp bolsa shu herpning birinchi herpi chong yézilip ikkinchi herpi kichik yézilidu.

A.Q.Sh (Amérika Qoshma Shitatliri), B.D.T.(Birleshken Döletler Teshkilati), ShUAR. (Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni)

7. Memuriy orunlarning namlirining bash herpi chong herp bilen yézilidu.
Mesilen: Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni

8. Yuqirikilerdin bashqa ehwallarda herpler birdek kichik yézilidu.

9. Melum sözde bir boghum uzuk tawush bilen axirlashsa shu boghumning arqidin kelgen yene bir boghum sozuq tawush bilen bashlansa, bu ikki boghum apostrof (') bilen ayrip yézilidu.
Mesilen: sen'et, chet'el, qet'iy, jem'iyet

10. Melum sözde bir boghum sozuq tawush bilen axirlashsa shu boghumning arqidin kelgen yene bir boghum sozuq tawush bilen bashlansa, bu ikki boghum apostrof (') bilen ayrip yézilmaydu. Chünki, Uyghur gramatikisi boyiche yeni Uyghur tilida her bir boghumda bir sozuq tawush bolidu, ikki sozuq tawushning arqimu-arqa kélishinig özila boghum ayrishning bisharitidur.
Mesilen: maarip, daire, radio, mueyyen, tebiiy, paaliyet

11. Perqlendürüp oqushqa asan bolush üchün s'h, n'gh, n'g, ng'h arisighimu apostrof qoshup qoyilidu.
Is'haq, Özbékistan'gha, Hin'gan, Cheklen'gen, Ganggirap, Bashlan'ghuch.

--------------------------------------------------------------------------------

UKY Resimlik élipbesi

Aptori: Abduréhim (herplerni cheksingiz misallarni köreleysiz)

Uyghur Ereb Yéziqi (UEY) we Uyghur Latin Yéziqi (ULY) Resimlik élipbesi

Yuqiridiki resimlik élipbeni A4 yaki uningdinmu chong qeghezge yuqiri éniqliqta bésip chiqirish üchün töwendiki höjjetlerdin paydilining:

1. PSD format (22 mb): basqandiki éniqliq derijisi eng yuqiri. Uni échish üchün kompyutéringizda Adobe Photoshop we UKIJ Tuz Tom dégen font bolishi kérek.

2. PDF format (685 kb): basqandiki éniqliq derijisi ottura hal. Uni échish üchün kompyutéringizda Adobe Acrobat Reader bolishi kérek.

3. GIF format (2.08 mb): basqandiki éniqliq derijisi yuqiridikilerdin töwen.

Eskertish: Eger teshwiqat qilishni xalisingiz, yuqurdiki tepsilatlarni yaxshi oqung. "Yéziq özgertidikenmiz ..." , "UKY ni ishlitish Uyghur kona yéziqini islaha qilish..." dégendek xata teshwiqat élip barsingiz ashkara tenqid qilinisiz.

© Bu matéryallar delil ispatlargha asasen Oyghan.com din Waris A. Janbaz we Misran.com din Abduréhim teripidin teyyarlandi. Paydilansingiz bashqilarning emgikige hörmet qilish yüzisidin "Uyghur Kompyutér Ilimi Jem'iyiti www.ukij.org din" yaki yuqurdiki tor béketlirining biridin élindi dep eskerting.

Bu höjjet élan qilin'ghan waqit: 2004 - Yil 10 - May

Axirqi qétim yéngilan'ghan waqit: 2006-10-19 14:38

(Bu matéryal ULY HTML format, UEY HTML format, PDF formatlarda tarqitildi)

Menbe: http://www.ukij.org/teshwiq/UKY_Heqqide.htm

Guantanamo Türmiside Yézilghan Bir Parche Shéir 'Muzlidi'

Muxbirimiz Shohret Hoshur
2009-11-20
Biz palawdiki ziyaritimiz dawamida, guentanamodiki uyghurlarning amérika tesirati heqqide melumat élishqa tirishtuq. Bayqishimizche, ularning amérika adalitige bolghan ishenchi ümidlinish we ümidsizlinishtin ibaret ikki nuqta arisida dawalghup turghan.


RFA Photo / Shohret Hoshur

Süret, palawdiki uyghurlardin adil nuri ependining yéqinqi süretliridin biri.

Ular amérika eskerlirige esirge chüshken chéghida, özlirining amérika bilen héchqandaq majirasi bolmighanliqi, bolupmu amérika insan heqliri mesilisini qattiq tekitlep kéliwatqanliqi üchün, amérikidin özlirige chong ziyan kelmeydighanliqini texmin qilghan.

Emma dunyaning qeyiride bolsa bolsun, türme türmidur؛ ularning türmidiki bir qisim kechürmishliri, bolupmu gunahsiz dep élan qilinghandin kéyinmu dawamliq qamilip turushi, ularni amérika adalitidin ümidsizlendürgen.

Özining amérika tesirati heqqide toxtalghan adil nuri mundaq deydu: "biz aldi bilen insan, shunga heqsizliqqa uchrighan waqtimizda ghezeplinimiz, etiwarlanghan chéghimizda , adaletning nurini körgen chéghimizda xush bolimiz."

Adil nuri türmidiki chéghida muzlidi namliq bir parche shéirni yazghan.

Amérika, guantanamo türmisidiki uyghurlardin hazirgha qeder 15 nepirini erkinlikke qoyup berdi we orunlashturdi. Metbuat xewerliride bayan qilinishiche, 6 neper uyghurning palawgha orunlishish xirajiti 8 milyon dollar bolghan.

Guentanamodiki uyghurlar 8 yil bigunah qamalghini üchün amérika hökümitidin narazi, shuning bilen bille, amérika hökümitining xitayning guentanamodiki uyghurlarni qayturup ekitish telipini ret qilghini üchün memnun. Yuqiridiki shéir ularning guantanamo türmiside amérika adalitidin ümidsizlengen chaghliridiki héssiyatining ipadisidur.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/guatnamoda-yezilghan-sheir-11202009190928.html/story_main?encoding=latin v

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Béyjingdiki Mutexessislerning 'Shinjang'diki Milletler Munasiwiti Mesilisi Heqqidiki Qarashliri
Muxbirimiz Mihriban
2009-11-17

Yéqinda béyjingdiki junggo siyasiy qanun uniwérsitéti teripidin uyushturulghan, "shinjangdiki milletler munasiwiti ilmiy muhakime yighini"da xitay tetqiqatchiliri" 5 - Iyul ürümchi weqesi" ning yüz bérish sewebi hem xitay hökümitining bu yillarda yürgüzüwatqan az sanliq milletler siyasiti heqqide öz qarashlirini bayan qilip ötti.

www.56.com Din élindi.


Süret, béyjingdiki junggo siyasiy qanun uniwérsitéti teripidin uyushturulghan, "shinjangdiki milletler munasiwiti ilmiy muhakime yighini" din bir körünüsh.


«"Dalay lama we rabiye qadirlarnimu xitaygha chaqirip kélip ularningmu erkin halda saylamgha qatnishishigha yol qoyup, milletlerning öz teqdirini özi belgilishige yol qoyush kérek."
Yighinda junggo siyasiy qanun uniwérsitéti tarix tetqiqat ornining bashliqi Prafissor go jiyu ependi échilish nutqi sözlep, bu yighinning meqsitini otturigha qoydi. U sözide bu yighinning meqsiti heqqide toxtilip, xitay hökümitining bu 60 yildin béri yürgüzüwatqan milletler siyasiti heqqide mutexessislerning erkin pikir élip bérishning tolimu zörürlükini, yighin qatnashchilirining, hazirqidek nazuk bir peytte, "ürümchi weqesi"ning tejribe ‏ - Sawaqlirini xulasilep, hökümet bashliqlirining öz xataliqini tüzitish üchün, teklip pikirlirini, ilmiy yosunda dadilliq bilen otturigha qoyushi lazimliqini tekitlidi.

Xitayning hazir yürgüzüwatqan siyasiti heqqide toxtalghan chingxua uniwérsitétining tarix penliri proféssori xitay kommunist hökümitining yerlik milletlerge qaratqan siyasiti we bu siyasettiki milletlerning milliy aptonomiye hoquqi we qanuniy hoquqigha étibar bérilmigenliki, hetta hökümet yerlik milletlerge qarita basturush xaraktérlik qattiq qol siyaset yürgüzgenliki üchün, "5 - Iyul ürümchi weqesi" ge oxshash weqelerning yüz bergenlikini bayan qildi: "hazir xitayda yürgüzülüwatqan milletler siyasiti we tüzüm emeliyette impératorluq tüzümi bolup heqiqiy menidiki jumhuriyet tüzümi emeliyette mewjut emes. Dölitimizde yürgüzülüwatqan tüzüm xelqarada yürgüzülüwatqan hemme milletler barawerlik asastiki démokratik tüzümdin tolimu yiraq. Xitayda xelq emes, belki hökümran bolghan partiye herbiy küch arqiliq xelqni idare qiliwatidu. Xitayda gherbtiki démokratik döletlerge oxshash démokratik saylam arqiliq hakimiyet yürgüzidighan partiye saylap chiqilmidi. Eger xitayda heqiqiy haldiki démokratik saylam arqiliq hakimiyet yürgüzülüshi kérek deydikenmiz, u chaghda dalay lama we rabiye qadir qatarliqlarnimu xitaygha chaqirip kélip ularningmu erkin halda saylamgha qatnishishigha yol qoyup, milletlerning öz teqdirini özi belgilishige yol qoyush kérek. Emma hazirqi hökümitimiz buninggha yol qoymisa kérek."

Yighinda söz qilghan xitay ijtimaiy penler akadémiyisining tetqiqatchisi lyu jingmin ependi, xitay hökümitining hazir uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan diniy siyasiti heqqidiki qarishini mundaq bayan qildi: "biz uyghurlargha hem siyasiy, hem diniy jehettin bésim ishlitiwatimiz. Uyghurlar öyide tawap qilsa, qanunsiz diniy paaliyet bilen shughullandi déyish tolimu külkilik ish bolmaqta . Hökümet tekitlewatqan qanunsiz diniy heriket dégen zadi némini körsitidu? emeliyette men bu atalghuni chüshünelmeywatimen."

Yighingha béyjingdiki yash uyghur ziyaliyliri hem oqughuchilar wekillirimu qatnashqan bolup, yighinda bir uyghur yash "5 - Iyul ürümchi weqesining kélip chiqish sewebi" heqqidiki qarishini mundaq bayan qildi: " méningche, uyghurlar bu 60 yildin béri heqiqiy aptonomiye hoquqidin behrimen bolalmidi. Buning konkrét ipadiliri, bu yillarda ichki ölkilerdin uyghur aptonom rayonigha köplep xitay köchmenliri yötkep kélindi. 1949 - Yilida uyghur aptonom rayonidiki xitay nopusi aran 6 pirsentni igileytti, bügün bolsa uyghur aptonom rayonidiki xitay nopusi46% ke yetti. Uyghur aptonom rayoni ichige qurulghan " ishlepchiqirish qurulush bingtüeni"de bolsa, xitay köchmenlirining nopusi bolsa 90% tin éship ketti. Undin bashqa aptonom rayondin taki yézilarghiche bolghan idarilerdiki her derijilik partkomning birinchi qol rehberlirining hemmisi xitay millitidin belgiliniwatidu."

Xitay hökümitining " qosh tilliq maarip " déginining emeliyette xitay tili maaripini mejburiy yürgüzüp uyghur tilini siqip chiqiriwatqanliqini tenqidligen xunen uniwérsitétining proféssori, amérikining milletler siyasiti bilen xitayning milletler siyasiti otturisida zor perqning barliqini, xitay hökümitining bolupmu yerlik milletlerning diniy étiqad erkinliki hem uyghur aptonom rayonida ana tilini ishlitish erkinlikige hörmet qilishi kéreklikini tekitlidi.

Muhakime yighinining keypiyati erkin bolup, yighingha qatnashqan mutexessisler öz köz - Qarash, pikirlirini bir qeder erkin otturigha qoyghan. Mutexessisler, xitay kommunist hökümiti siyasitidiki nuqsanlarni dadilliq bilen échip bergen.

Yighingha qatnashqan mutexessislerdin xunen uniwérsitétning qanun fakultéti proféssori shü jimin ependi, xitay hökümitining " shinjang ezeldin xitayning ayrilmas zémini" dégen qarishigha reddiye bérip, xitayning, zémini chong, bayliqi munbet bu zémingha qaratqan tajawuzchiliq siyasitini yumurluq halda tenqidlidi: "shundaq, hazir hökümitimiz yash ewladlarning quliqigha " shinjang ezeldin junggoning bir qismi" dégenni quyuwatidu, shunga hökümet milliy aptonomiye hoquqi telep qilghuchilarni milliy bölgünchiler dep ulargha zerbe bériwatidu. Bu xuddi er ‏ - Xotunlar chiqishalmisa, ajriship kétimen dégen xotunni séning ajriship kétishke heqqing yoq, chünki séning mal dunyaying jiq, sen mélingni élip kétimen déseng, ailemning iqtisadigha dexli yétidu, men qalghan balilirimni qandaq baqimen& déginige oxshashla bir ish."

Yighingha qatnashqan mutexessisler ichide, yene bezi mutexessisler yighinda otturigha qoyulghan tenqidi pikirlerge nisbeten naraziliq keypiyatinimu ipadiligen bolup, uyghur aptonom rayonidin kelgen shinjang ijtimaiy penler akadémiyisining tetqiqatchisi, hökümetning "5 - Iyul weqesi"ni basturushidiki meydanini aqlap mundaq dédi: " shundaq, shinjangda yüz bergen weqeler elwette yerlik hökümetning milliy siyasetni yürgüzüsh jeryanidiki bezi tengsizlikler sewebidin kélip chiqqan, buni qanuniy yol arqiliq hel qilishqa bolidu, lékin hazirqi chetellerdiki teshkilatlar we dölet ichidiki bir qisim kishilerge nisbeten, hökümetning xitay dölet térritoriyisining zémin pütünlüki nuqtisidin shinjang mesiliside tutqan yoli toghra, chünki eyni yilliri amérikida yüz bergen jenub -Shimal urushimu amérikining zémin pütünlükining parchilanmasliqi üchün élip bérilghan urush idi."

Yighin qatnashchiliri uning pikrige nisbeten reddiye bérip, bügünki yighinning, xitay hökümitining bu 60 yildin buyan yürgüzgen milliy siyasiti üstidin élip bériliwatqan bir ilmiy muhakime yighini ikenlikini buninggha siyasiy tüs bermeslikini tekitlidi.

Merkizi téléwiziye istansisining ijtimaiy munasiwetler programmisining muherriri mu jyaw ependi öz pikrini mundaq otturigha qoydi: "xitayda nedimu puqralarning erkin pikir qilish erkinliki bolsun& gerche shu tapning özide biz her qaysi mektep we tetqiqat orunliridin kelgenler, xitay kommunist hökümitining milliy siyasiti hem "5 - Iyul ürümchi weqesi" ge oxshash weqelerning tekrar yüz bérishining aldini élish üchün, bu yerde ilmiy muhakime élip bériwatqan bolsaqmu, emma bügünki pikir we tekliplirimizge hazirqi hökümet emeldarlirining qulaq sélishi hem bu pikirlirimizni qobul qilishi natayin dep qaraymen. Eger bu hökümet xelqning awazigha qulaq salidighan hökümet bolghan bolsa, u chaghda "5 - Iyul ürümchi weqesi" hem bultur tibette yüz bergendek weqeler yüz bermigen bolatti. Xitayda heqiqiy démokratik tüzüm ornitilip, puqralar hoquqi kapaletke ige bolghinidila andin xitayda heqiqiy haldiki milliy aptonomiye tüzümi emelge ashidu."

Béyjingdiki junggo siyasiy qanun uniwérsitéti teripidin uyushturulghan bu yighin, xitayda échiliwatqan ilmiy muhakime yighinliri ichide xitay mutexessislirining pikri bir qeder erkin hem ashkara otturigha qoyulghan yighinlarning biri bolup, bu yighin heqqide téximu tepsiliy melumatqa ige bolush istikide bolghanlarning http://www.56.com Gha kirip bu yerdin yighin tepsilatini körüshini tewsiye qilimiz.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitay-Uyghur-mesilisi-11172009184919.html/story_main?encoding=latin

Obama Kishilik Hoquq Mesilisinimu Otturigha Qoydi, Xu Jintawning Qoliqi Buni Anglimay Qalghanmu?
Muxbirimiz Weli
2009-11-17

17‏ - Noyabir küni, obama béyjingda xujintaw bilen sözleshkende, erkinlikni yolgha qoyush lazimliqinimu otturigha qoyghanliqini jakarlidi, emma xujintaw bu bir mezmunni yoshurdi. Xitay bu axbarat yighinida muxbirlarning sual sorishigha ruxset qilmidi. Amérika bilen özining dölet bashliqi sözleshken mezmunlarni xewer qilghandimu, amérika prézidéntining sözliridiki kishilik hoquq we erkinlik heqqidiki ibarilerning hemmisini késip tashlidi.

Bügün amérika prézidénti barek obamaning xitay ziyaritining üchinchi küni. Bügün xitay reisi xu jintaw béyjingdiki xelq sariyida obamani qarshi élish murasimi ötküzgendin kéyin, obama bilen xu jintaw bir nechche saet ayrim söhbetleshti. Söhbettin kéyin axbarat yighini échip, her ikkisi bu söhbetning mezmunini dunyagha ashkarilidi.

Kishilik hoquq amérikiningla arzuyi emes, dunyadiki hemme ademning arzuyi
Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, amérika prézidénti obama bügün xu jintaw bilen sözleshkende, kélimat özgürüshi mesilisi, iran we shimaliy koriyining yadro qoralliri mesilisi, amérika ‏ - Xitay otturisidiki iqtisadiy mesile qatarliqlardin bashqa, kishilik hoquq mesilisi heqqidimu sözlep 'dunyaning hemme yéridiki her bir er yaki ayalda bolushqa tégishlik eqelli kishilik hoquq amérikiningla arzuyi emes, dunyadiki hemme ademning arzuyi', 'amérika tibetning xitay tewelikide ikenlikini étirap qilidu, shundaqla dalay lamaning xitay bilen söhbet ötküzüshini qollaydu', 'özlüksiz örlewatqan iqtisadqa layiq mesuliyetchanliqmu özlüksiz küchiyishi kérek' dep körsetkenlikini dunyagha jakarlidi.

Xitaydiki hemme az sanliq millet kishilik hoquqidin toluq behriman bolushi kérek
Roytrs agéntliqining bayan qilishiche, obama béyjingda xu jintaw bilen sözleshkende 'xitaydiki hemme az sanliq millet kishilik hoquqidin toluq behriman bolushi kérek', 'kishilik hoqoq amérikiningla qimmet qarishi we iradisi emes, belki alemdiki hemme kishining qimmet qarishi we iradisi' dep körsetken. U tokyoda qilghan sözidimu, bu noqtini tekitlesh bilen birge, xelqarada kishilik hoquq mesililirini közitiwatqan teshkilatlar hazir tibetlerning we uyghurlaning mesilisini yéqindin közitiwatidu, dégen idi.

'Kishilik hoquq prinsipi peqet amérikidila sözleydighan prinsip emes, belki pütün insaniyet alimining prinsipi we hemme adem qobul qilidighan prinsip'
Fransye agétliqining bayan qilishiche, obama bilen xu jintaw sözleshkendin kéyin échilghan axbarat yighinida 'kishilik hoquq prinsipi peqet amérikidila sözleydighan prinsip emes, belki pütün insaniyet alimining prinsipi we barliq yerlik xelq we dingha étiqad qilidighan her qandaq az sanliq kishiler topini öz ichige alghan hemme adem qobul qilidighan prinsip' dep körsetkenlikini jakarlidi. Emma xitay reisi xu jintaw bu axbarat yighinida 'biz dawamliq türde teng -Baraberlik, öz -Ara hürmet qilish rohigha asasen, bir -Birining ichki ishlirigha arilishiwalmighan halda, kishilik hoquq dégendek mesililerdiki oxshimighan köz qarashlar üstide dialog élip bérip, perqlerni azaytip, ortaq noqtilarni kéngeytimiz' dep bayan qildi we 'kishilik hoquq dégen mesilide kéler yili ikkinchi ayda washingtonda dialog élip bérishqa kélishtuq' dep qoshup qoydi.

Xitay, amérika prézidéntining sözliridiki kishilik hoquq we erkinlik heqqidiki ibarilerning hemmisini késip tashlighan
Hazir melum bolghan ehwallardin qarighanda, xitay bu axbarat yighinida muxbirlarning soal sorishigha ruxset qilmighan, amérika bilen xitayning dölet bashliqi sözleshken mezmunlarni xewer qilghandimu, amérika prézidéntining sözliridiki kishilik hoquq we erkinlik heqqidiki ibarilerning hemmisini késip tashlighan.

B b s, amérika awazi uchur wastiliri élan qilghan xewerlerdin qarighanda, obama 15‏ - Noyabir küni kechte shangxeyge kelgendin kéyin, 16‏ - Künidila, shangxeydiki aliy mektep oqughuchiliri bilen söhbetleshken. Bu söhbet heqqide neq meydandin bérilgen xewerler aqsarayning tor bétide we amérikining xitaydiki bash elchixanisining tor bétide rawan anglitilip we körsitilip turghan. Emma shangxeyning bir yerlik t w istansisi bu söhbetning pütün jeryanini üzüp - Üzüp éngilizche anglatti.

Xitaydiki 'shinjinbaw géziti' obamaning kishilik hoquq toghrisida qilghan bir jümle sözinila élan qilalighandin bashqa, uningdin bashqa uchur wastiliri, obamaning shangxeyde oqughuchilar bilen sözleshkende oqughuchilar sorighan soallarnila élan qildi, obamaning soallargha bergen jawabini késiwetti.

'Sen shuni chüshiniwal, amérikilqlarning pikir bayan qilish erkinlikini prézidént bermigen, u her bir ademning özide bar erkinlik'
Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, obama 'hazir men sanga amérikida barini sözlep bérey: amérikida intérnét erkin, intérnétte héchqandaq cheklime yoq, bu teshebbus qilishqa erziydu', 'sen shuni chüshiniwal, amérikilqlarning pikir bayan qilish erkinlikini prézidént bermigen, u her bir ademning özide bar erkinlik. Amérikidiki her bir adem bu erkinlik bilen hökümetke, prézidéntqa nazaretchilik qilidu we bu erkinlik bilen özining ademlik ghororini hürmetleydu' dégen.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/obama-xitaydiki-nutqi-11172009184905.html/story_main?encoding=latin

Amérika Dölet Mejliside Xitayning Pilanliq Tughut Siyasiti Tenqidlendi
Muxbirimiz Jüme
2009-11-11
Amérikidiki bir qisim kishilik hoquq paaliyetchiliri asiya ziyaritini bashlash aldida turghan prézidént obamani xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliki mesilisini otturigha qoyushqa dewet qildi.

www.chrissmith.house.gov

Amérika awam palata ezaliridin Christopher Smith arzugül tursun mesilisi heqqide xitay hökümitige naraziliq bildürgen bolup, süret, Smith ependining xitay hökümitini wehshilikni toxtitishqa, yeni arzugül tursungha qarita élip bérilmaqchi bolghan bala chüshürüsh opératsiyisidin waz kéchishke chaqirghan bayanatining öz tor bétidiki körünüshi.

Bu heqtiki pikirler 10 - Noyabir amérika dölet mejliside xitaydiki pilanliq tughut siyasiti heqqide échilghan guwahliq bérish yighinida ilgiri sürüldi.

Yighinda uyghur milliy herikiti reisi rabiye qadir xanimmu, pilanliq tughut siyasitining uyghurlargha élip kelgen külpetliri heqqide toxtaldi.

Amérika dölet mejlisi tom lentos kishilik hoquq komitétida échilghan guwahliq bérish yighini 10 - Noyabir seyshenbe küni kechqurun échildi. Yighinda xitay hökümitining ayallar hoquqini qandaq depsende qiliwatqanliqi we bu mezkur siyaset keltürüp chiqarghan aqiwetler otturigha qoyuldi.

Yighindin burun, yighinda guwahliq bergüchiler muxbirlarni kütüwélish yighini chaqirdi we obama hökümitining xitaygha qarita qattiqraq kishilik hoquq siyasiti yürgüzüshning zörürlükini otturigha qoydi.

Yighingha riyasetchilik qilghan amérika dölet mejlisi ezasi kirstofér simis kishilik hoquq depsendichiliki mesilisi yumshaq rewishte otturigha qoyulsa, héchnémining hel bolmaydighanliqini, buning dölet mejlisidiki 29 yilliq xizmet tejiribisi ikenlikini otturigha qoydi.

Kirstofér simis, ilgiri kishilik hoquq depsendichiliki, adem bédichiliki we bashqa shekildiki ayallarni jinsi qul qilip sétish jinayetliri yüz bergen döletlerge nisbeten amérika dairiliri diplomatiyini asas qilish, yumshaq qol siyaset yürgüzüsh pikirni teshebbus qilip héchqandaq netijige érishelmigenlikini, emma soda émbargosi we bashqa shekildiki jazalarni qollanghanda kishilik hoquq xatirisi nachar döletlerde on yil ichidila körünerlik ilgirilesh bolghanliqini ilgiri sürdi.

"Jaza qollanmighiche, undaq döletlerni eyiblemsiz, bayanatlarni élan qilamsiz we yaki özingiz xalighan her némilerni demsiz héchnéme yüz bermeydu."

Kirstofér simis, xitayda dölet ziyaritide bolush aldida turghan amérika prézidénti obamani xitayda kishilik hoquq mesilisini ochuq rewishte otturigha qoyushqa chaqirdi. U mundaq dédi: "prézidénttin telep qilidighinimiz bekmu az. Prézidéntmu mejburiy bala chüshürüsh mesilisini bilidu. Shunga biz uningdin, biz baya resimde körgen bichare ayalning, mushu peytlerde we yene kelgüside mejburiy bala chüshürüshke duch kélidighan milyonlighan ayallarning raziliqi üchün, ochuq ‏ - Ashkara we semimiy yosunda otturigha qoyushini, otturigha qoyghandimu keskin rewishte otturigha qoyushni telep qilimiz."

Xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliki mesiliside xitaygha yumshaq qol siyaset qollinishning héchqandaq netijide bermeydighanliqini qayta tekitligen amérika dölet mejlisi xelqara diniy erkinlik komitétining reisi lénard léo mundaq dédi: "kishilik hoquq mesiliside xitaygha yumshaq gep qilish bir exmiqane qilmish. Buni tarix ispatlidi."

U yene obama hökümitining xitaydiki kishilik hoquq mesilisi jehette müjimel pozitsiyide bolup kelgenlikini, emma prézidént obamaning bu nöwetlik ziyaritining bu müjimellikini tügitidighan yaxshi purset ikenlikini ilgiri sürdi.

Uyghur milliy herikiti rehbiri rabiye qadir xanimmu bu heqte toxtaldi we 5 - Iyul weqesidin kéyin xitayning uyghurlargha qaratqan basturushni téximu kücheytkenlikining, dunya jamaetchiliki bolupmu amérika hökümitining xitaygha qarita yumshaq qol siyaset yürgüzgenlikning netijisi ikenlikini ilgiri sürdi.

Yighinda guwahliq bergen, bash shtabi bélgiyidiki chégrisiz kishilik hoquq teshkilatining prézidénti réggié littljon xanimmu xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige qarita qattiq siyaset qollinishning zörürlükini ilgiri sürdi.

U yene, amérika qoshma shtatliri xitay kommunist partiyisige qarita yumshaq siyaset qollansa,xitayning depsendichiliktin ibaret jinayi qilmishlirining heddidin ashidighanliqini otturigha qoydi we: " eger prézidént obama özining xitaydiki barliq ayallarning dosti ikenlikini ishendürmekchi bolidiken, undaqta mejburiy bala chüshürüsh we tughmas qilish qilmishlirigha nisbeten öz endishilirini otturigha qoyush uning mejburiyiti" dédi.

Yighingha riyasetchilik qilghan dölet mejlisi ezasi xitayda bügünki dewrde yolgha qoyuluwatqan pilanliq tughut siyasitining "bügünki dewrdiki eng éghir kishilik hoquq depsendichiliki" ikenlikini otturigha qoydi we mundaq dédi: "shunga biz prézidént obamani xitayda her küni nopus tizginlesh xadimlirining wehshiyliki we sistémiliq xorlishigha uchrap turuwatqan ayallarning murajietlirini keskin rewishte otturigha qoyushqa chaqirimiz. Xitayning nopus tizginlesh siyasiti minglighan ‏ - Milyonlighan ayallargha, balilargha qiliniwatqan wehshiyliktur."

Yighinda uyghur milliy herikiti rehbiri rabiye qadir xanimmu öz nöwitide guwahliq berdi. U xitayning uyghurlargha jümlidin bashqa az sanliq milletlerge qarita élip bériwatqan pilanliq tughut siyasitining mahiyiti we aqiwiti heqqide misallar bilen toxtaldi. Rabiye qadir xanimning matériyalini amérika uyghur jemiyitining muawin reisi alim séyitof inglizche oqup ötti.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/amerika-xitay-pilanliq-tughut-11112009214621.html/story_main?encoding=latin

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Tarixtiki Bügün - Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Xatire Küni
Muxbirimiz Ümidwar
2009-11-12

1933 - We 1944 - Yili 12 - Noyabirdin ibaret oxshash bir künde uyghur xelqi ikki qétim öz - Özige xoja bolghan sherqiy türkistan jumhuriyiti qurghan idi. Ene shu künidin étibaren 12 - Noyabir uyghur xelqining tarixidiki untulmas sehipe bolup qaldi.


File photo

Süret, 1944 - Yili ghuljida qurulghan sherqi türkistan azadliq armiyisidiki bir qisim jengchi ofitsérlerning süretliri.

12 - Noyabir jumhuriyet küni munasiwiti bilen dunyaning her qaysi jayliridiki uyghurlar türlük xatirilesh paaliyetlirini ötküzmekte.

Tarixtiki bügün sehipimiz boyiche 20 - Esirning 30 - We 40 - Yillirida ilgiri kéyin qeshqer we ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyiti heqqide teyyarlighan programmimizni diqqitinglargha teqdim qilimiz.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/sherqi-turkistan-jumhur-kuni-11122009210950.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Uyghur Kultur Galerie

Menbe: http://uyghur.blogspot.com/2009/03/uyghur-doppaliri.html

S.Türkistan Heqqide Qeside

Aptori: Selim Turan

Ahmet Igemberdining Jumhuriyet Bayrimi Heqqidiki Bayanati

Bügün mubarek 12- Noyabir, ulugh wetinimiz Sherqiy Türkistanning Jumhuriyet bayrimi, men bu munasiwet bilen barliq Sherqiy Türkistanliq eziz qérindashlirimining Jumhuriyet bayrimini ching qelbimdin qizghin tebriklymen. Möhtirem qérindashlirim Jumhuriyet bayriminglar qutluq bolsun!

Batur, eqil-parasetlik, emgekchan we küreshchan Sherqiy Türkistan xelqi, buningdin 76 yil awal yeni 1933-yili 12-Noyabir we 65 yil awal yeni 1944-yili 12-Noyabirda özlirining mustemlike we milliy zulumgha qarshi heqqaniy küreshlirining netijiside, eziz wetinimiz Sherqiy Türkistanda musteqil jumhuriyetlirini qurup dunyagha jakarilighanidi. Bu jumhuriyetler gerche ichkiy-tashqiy sewepler netijiside künimizgiche put tirep turalmighan bolsimu, ular qaldurup ketken milliy roh, azatliq we höriyetning yultuzi süpitide xelqimizning qelbide yélinjap, düshmen ishghaliyitidiki zulmet qaplighan ata miras tupraqlirimizni yorutup kelmekte. Shunga biz ejdatlirimiz azatliq we höriyet marshini zoq-shoq bilen oqughan, u qutsal künlerni xatirlimey turalmaymiz.

Xitaylar yérim esirdin köpraq waqittin béri xelqimizni Aptonomiye we atalmish démokiratiye bilen aldap keldi. Xitay téritoriyeside Autonomiye dégen nerse mewjut emes, hemme millet qanun aldida barawer dégini qip-qizil yalghanchiliq. Xitay tajawuzchilliri her türlük hélimikirlerni ishqa sélip, wetinmiz Sherqiy Türkistanni heqiqiy ishghaliyiti astigha éliwalghan yérim esirdin artuq waqittin béri, xelqimizge qaratqan érqiy we kultural qirghinchiliqni üzlüksiz türde sistémiliq we pilanliq halda ijra qilip kelmekte. Xitay hökümiti Sherqiy Türkistan xelqini milliy medeniyitini yashnitiwatqandek, yerlik siyasiy, iqtisadiy we memuriy hoquqlargha igidek qilip körsütüp, Dunya xelqini aldawatidu, emeliyette milliy kimlikimiz yoqulush girdawigha qistap keltürüldi, milliy qediriyetlerni qoghdap turidighan her-türlük menbeler alla burun kisip tashlandi.

Xitay tajawuzchilliri wetinmizni bésiwalghandin béri közligen shum mexsetlirige yétish üchün, Xitay chong milletchilikini terghip qilip, millitimizning meniwiyitige wekillik qilidighan yoquri qatlam ziyalilarni, diniy ölimalarni, pen-téxnika xadimlirini, oqutquchi ustazlirini qepezde dan choqup yashashqa zorlap, tarixiy we eneniwiy ediologiyemizge tüptin yat bolghan, Xitayche qimmet qarashliri bilen milliy pissixikimizni zeherlep, milliy medeniyitimizni xaniweyran qildi, yer asti we yer üsti bayliqlirimizni talan-taraj qildi. Xitay tajawuzchilliri yene érqiy yoqutush we assimilatsiye siyasitini yürgüzüp, tilimizni, milliy enenimizni, diniy étiqadimizni chetke qéqip, ewlatlirimizni öz enenimiz asasida terbiyelesh, öylük-ochaqliq qilish hoquqimizni tartiwaldi. Wetinimizni milyonlighan xitay aqqunlirining bulang-talang, xaniweyran qilidighan meydanigha aylandurup, perzentlirimizni iqtisadiy qiyinchiliqqa qoyup, Xitay rayonlirigha mejburiy köchüshke zorlidi. Mana bular Sherqiy Türkistan xelqini bir millet süpitide tarix sehipisidin qedemmu-qedem öchürüp tashlap, ata miras tupraqlirimizni ach we namrat Xitay sergerdanlirigha menggülük soyurghal qilip bérishning ipadilliridur.

Xitaylar wetinimiz Sherqiy Türkistan we Tibet tupraqlirini bésiwalghini yetmigendek, wetinimizning gherbidiki ellerge we Sherqiy Yawropa tupraqlirigha qeder köz alaytmaqta. Xitaylar sewebidin pütün dunyada ekinomik kirzis ichige patqan insanlar qanche yüz milyondin ashti.Yéngi musteqil bolghan qérindash Türk Jumhuriyetliri Xitayning rastinla ejdatlirimiz tash abidilerge xatirligendekla, „Téshi beher, ichi zeher“ikenlikini asta-asata chüshünüp yetmekte. Biz Sherqiy Türkistanliqlar yalghuz emes, buni Xitaylarning jéni tuyghachqa, atalmish „démokiratliri“ni ishqa sélip wastiliq we biwaste halda dawayimizgha singip kiriwatidu.Ular bu ghayet zor küchke qarshi turushta özlirini bizning shérikimizdek körsütishke tirishiwatidu. Xitay tajawuzchilliri ijra qiliwatqan dölet térorining qurbanliqi boliwatqan Insanlar jümlidin xelqimiz yüz bériwatqan bilindirip we bilndirmey ishliniwatqan bu jinayetlerge hangwaqtilardek qarap turghini yoq.

Erkinlik, adalet we höriyet telep qilish, zulumgha bash egmeslik eng töwen derijidiki janliqlarningmu ortaq alahiyidilikidur. Biz insanmiz, yéngilduq emma teslim bolmiduq. Béshimizdiki 60 yilliq zulum, gheriptiki ellerning béshighimu saye tashlighili turdi. Biz yalghuz emes. Tarix Sherqiy Türkistan xelqi bilen Xitaylarning bir hakimiyet astida hergizmu birlikte yashiyalmaydighanliqini barghanche ispatlimaqta. Dunyadiki barliq din we édiologiyelerning hemmisi insanlarning eqelliy heq-hoquqlirini qoghdash, heqiqet izdesh we höriyetke kapaletlik qilish asasida dunyagha kelgen. Bu jehettin alghanda élip bériwatqan kürishimiz dunya tinchliqi we rayon bixeterlikini qoghdashni, ishghal astidiki dölitimizde yashawatqan insanlarning eng eqelliy heq-hoquqliri kapaletke ige qilishni meqset qilghan ulughwar inqilap bolup, u peqet démokiratiye we kishlik hoquq dawasi bolmastin, igilik hoquqi we musteqilliq dawasidur. Ishenchimiz kamilki bu inqilap haman bir küni barliq insanlarning qollap quwetlishi we düshmenlirimizning mejburiy étirap qilishi bilen ghelbige érishidu.

Bu qétim yeni 2009-yili 5-Iyulda Ürümchi qatarliq Sherqiy Türkistanning chong-kichik sheherliride yüz bergen „Sherqiy Türkistan 5-Iyul xeliq Inqilabi“herkiti yoqarqidek bir xelqaraliq we rayon xaraktérliq siyasiy atmospuraning teqezzasi bilen ortigha chiqti.Bu bizning küresh hayatimizdila emes, insaniyetning tarixidiki zor ish boldi!Bu inqilap ewlatlirimiz arisida ming yillap xatirlinidu, bu inqilapta qurban bolghanlar üchün tash abidiler tiklinidu! Xitaylar „Sherqiy Türkistan 5-Iyul xeliq Inqilabi“sewebi bilen minglighan qiz-yigitlirimizni rehimsizlerche qirip tashlap, 10 minglighan perzentlirimizni éghir jazalargha höküm qilip, axiri özining putigha özi palta urdi. „Niyiti yamanning qazini töshük“ boldi. Tökülgen qanlar xorluq we nomusqa chümüp yatqan eziz wetinimizning muqeddes tagh-deryalirini paklidi, xelqimizni türtüp oyghatti…! Shehitlar ölmeydu, weten yoqalmaydu…!„Sherqiy Türkistan 5-Iyul xeliq Inqilabi“ herkiti hergizmu Xitaylar terghip qiliwatqandek, jöyligendek otturgha chiqip qalghan emes. U hergizmu xitaylar éytqandek, „bir uchum milliy bölgünchi islamiy radikal küchler“ning qilmishi bolmastin, 30 milyondin ashidighan, dili Islamdin hidayet tapqan insanlar we ularning dostlirining milliy oyghunish herkitidur. Xelqimizning oyghinishi muqerer idi, Chünki Xitay tajawuzchilliri, Sherqiy Türkistan xelqining meniwiy, iqtisadiy, siyasiy, ijtimayi we érqiy jehetlerdiki émonit küchini tamamen yoq qilishqa orundi, qanuniyetke qarshi chiqti, öz wetinimizde tebéiy köpiyishimizge chek qoyup, 5 milyondin artuq buwaqlirimizni anilarning qarnida qetliam qildi, tughulghan bowaqlarni böshüktiki yéshidin bashlap qisirlashturush projektini yolgha qoydi, anilarni saqaymas késellikler bilen jan talishidighan halgha chüshürüp qoydi. Atom sinaqliri élip bérish shundaqla yer asti we yer üsti bayliqlirini qanunsizlarche bulap-talash netijiside tupraq, su, hawa we yémekliklirimizni zeherlidi, tebiyetni buzghunchiliqqa uchrutup, yer shari ékilogiyesige éghir ziyan saldi. Xitaylar hazir özlirini héchqandaq küch tosup qalalmaydighandek körenglimekte. Tarixtin béri körenglesh, tekebburluq qilish, her terepni yigha-zare, qiqas-choqanlar bilen toldurush özini chaghliyalmighanlarning halaketke yüzliniwatqanliqining rushen belgüsi bolup keldi. Xitaylarning wetinimiz Sherqiy Türkistandiki qilmish-etmishliridin ularning ertisi, wetinimizning parlaq kélichigi körünüp turiwatidu.Xitay tajawuzchilliridin hésap alidighanghimu uzaq künler qalmidi.

Mana „Sherqiy Türkistan 5-Iyul Xeliq Inqilabi“herkitige tört ay bolup ashti. Her küni wetendin kéliwatqan musubetlik xewerlerni anglawatimiz, dunya sükütke patti…Bu hergizmu insanliqning, heq-adaletning ghayip bolghini emes…Séhitlirimizning qéni bir wetenni azat qilishning daghdam yollirinila échip qalmastin, dunyadiki heqqaniyetsizlikke, diktatur tüzümge qarshi küresh frontidiki pelesepiwiy we eskiriy chüshenchilerning yönülishini yéngilawatqandek qilidu…Dunya intayin tiz özgüriwatidu…Biz uninggha sezgürlük bilen masliship herket qilishimiz kérek.Ishimiz onggha tartsimu, arqigha chékinsimu yénimizdin ketmeydighan bir küch bar.Ular bizni kozur qilip oynimaqchi bolishidu, hemme ademge menpeet tatliq. Bu nuqta dawayimizdiki eng nazuk nuqta. Buningdin paydilinish ötkür zéhniyet telep qilidu. Azraqla diqqet qilmisaq inqilap yolidin éghip, düshmen üchün bilip-bilmey ishlep qalidighan hadise kélip chiqidu. Inqilap yoli egri-toqay, bu yolda eng ishenchlik hemralirimiz eng aldi bilen yenila özimizning qérindash we nesildashlirimiz bolishi kérek.Bizge paydiliq herqandaq küch bilen layiqi we derijiside ittipaq tüzüshke bolidu, he dése hemme kishige yürekni yérip körsütüshning paydisi yoq. Bu meselini toghra bir terep qilalisaq yollirimiz daghdam échilip kétidu.Güzel künler aldimizda, biz körelmigenni siler körisiler…bazar chaqqanning, muqeddes kitawimizning ayetleride tilgha élinghandek, „Bir qewim öz teqdirini özi özgertishke niyet qilmighuche, Tengritalla ularni qutqazmaydu!“ Xitaylar millitimizning medeniyet we iqtisadiy tereqqiyatini 70 yil arqigha süriwetti, milliy maaripimizni palech halgha chüshürüp, millitimizni ümidsizlendürüp, milliy jasaritimizni ajizlashturup, Sherqiy Türkistan jemiyitining ming yillardin béri dawamliship kéliwatqan hayatliq sistimisini, ijtimayi alaqe zenjirini tüptin qélipidin chiqirip tashlash üchün herket qiliwatidu. Xelqimizni meheliwiy étnik goruppilar boyiche ayrip, iqtisadiy zorluq bilen ularni ichkiy we tashqiy tereptin parchilap, bir-birige düshmenlishidighan halgha keltürüp qoydi. Shundaq bolghachqa 21- esirde turiwatqan Sherqiy Türkistan xelqi, dunyada eng qattiq namratchiliqning, bilimsizlik we nadanliqning shuning bilen birge siyasiy, memuriy hoquqsizliq we ishsizliqning iskenjisi astida yashimaqta.

Jim tursaq yoqulup kétimiz, rohimizni chüshürsek, ümidsizlensek imandin ajrap kétimiz. Tolup tashqan ishench we yüksek ghaye bilen yashishimiz kérek. Tupraq qehrimanlarning qéni bilen yashnaydu, ejdatlar rohiy ewlatlarning duwa-tilawetliri bilen tik turidu. Dunyada köngül qoyup pilanlisa yetkili bolmaydighan menzil yoq. Küresh qiliwatqanliqimizning özi, nishangha yéqinlishiwatqanliqimizning rushen belgüsidur! Biz tégimiz pakiz millet, ejdat körgen, dölet körgen. Biz ejdadimiz Alip-Ertonganing, Oghuzxanning we Sultan Satuq Bughraxanning ewlatlirimiz. Qénimizdin ularning qénini, chirayimizdin ularning sür-heywisini tapqili bolidu. Xitaylar xelqimizni qiriwatidu, tuzimizni yep, qazinimizni chéqiwatidu. Bu tarixni untup qélishqa bolmaydu, her waqit qisas élishqa, düshmenlerni eziz wetinimizdin qoghlap chiqirip, Jumhuriyitimizni qayta qurushqa teyyar turishimiz kérek! Atillirimiz “Zimistan körmigen Bulbul baharning qedrini bilmes, Riyazet chekmigen ashiq wapaning qedrini bilmes”dep toghra éytqan.Shundaq bir künler kéliduki, Ay-yultuzluq kök bayraq weten asminida jewlan qilidu!Yol uzaq, japaliq emma Istiqbalimiz parlaq!

Qérindashlar, Qutsal Jumhuriyet bayriminglarda, hemminglargha amet yar bolsun!

Jumhur Reyis: Ahmet Igemberdi

Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümiti

12.Noyabir 2009/ Türkiye- Istanbul

Istanbulda Sherqiy Türkistan Jumhuriyetlirini Xatirilesh Yighini Ötküzüldi
Muxbirimiz Arislan
2009-11-09

2009 ‏- Yili 11 ‏- Ayning 8 ‏- Küni merkizi istanbuldiki sherqiy türkistan wexpining uyushturushi bilen türk dunyasi tetqiqat wexpining sulaymaniye kültür merkizi yighin zalida, 1933 ‏- Yili qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti we 1944 ‏- Yili ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh yighini ötküzüldi.


Süret, 2009 ‏- Yili 11 ‏- Ayning 8 ‏- Küni sherqiy türkistan wexpining uyushturushi bilen türk dunyasi tetqiqat wexpining sulaymaniye kültür merkizi yighin zalida ötküzülgen, 1933 ‏- Yili qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyiti we 1944 ‏- Yili ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitini xatirilesh yighinidin bir körünüsh.

Yighingha istanbulda paaliyet qiliwatqan pütkül sherqiy türkistan ijtimaiy teshkilatlar mesulliri, istanbul wexipler mudirliqi shöbe mudiri mustafa qilich, yanal altuntash qatarliq uyghurlarning dostliri we istanbulda yashawatqan uyghurlar bolup köp sanda kishi ishtirak qildi.

Yighinning échilish programmisigha sherqiy türkistan wexpining bash katipi Hamut Köktürk riyasetchilik qildi. Yighin quran kerim tilawet qilish, shéhitlerning rohigha dua qilish we istiqlal marshi oqush bilen bashlandi.

Yighinda sherqiy türkistan wexpining reis wekili proféssor doktur Sultan Mexmut Qeshqerli échilish nutiqi sözlidi. Yighinda awstraliye sherqiy türkistan jemiyitining pexri reisi Ahmet Igemberdi, türkistanliqlar ijtimaiy hemkarliq jemiyitining reisi Ekber Yasa qatarliq shexsler söz qildi. Kéyin sherqiy türkistan hemkarliq jemiyitining reisi Ismail Chinggiz sherqiy türkistan tarixi we dölet qurulush apparatliri heqqide söz qildi we 1933 ‏- Yili Hoten we Qeshqerde bésilghan sherqiy türkistan pullirining esli nusxisini körsetti. Yighinda yene, péshqedem wetenperwer zat seleyhajim artishi sherqiy türkistan istiqlal marshini oqup ötti. Yighinda yene, türkiye jumhuriyiti dölet ministiri mehmet aydin we bir qanche parlamént ezalirining yighinni tebriklep yollighan mektupliri oqup ötüldi.

Yighinning kéyinki programmisida dokturlar, proféssorlar munberge chiqip söz qildi. Yighingha istanbul uniwéristétining oqutquchisi proféssor doktur abduqadir donuk ependi riyasetchilik qildi. Yighinda, türkiye fatix uniwéristétining oqutquchisi doktur yilmaz polat 'sherqiy türkistanning tarixi we sherqiy türkistan jumhuriyetliri' dégen témida, istanbul uniwérsitéti til ‏- Edebiyat fakultétining oqutquchisi doktur Eli Ahmet beyoghlu 'sherqiy türkistan jughrapiyisining ehmiyiti we sherqiy türksitan türklirining mesilisi' dégen témida, beykent uniwérsitéti türk til ‏- Edebiyat fakultétining oqutquchisi proféssor doktur metin qaraörs ' sherqiy türkistanda némiler boluwatidu? ' dégen témida söz qildi.

Proféssor doktur metin qaraörs söz qilip mundaq dédi: orxun abidiliri dégen kitabta, atimiz bilge xaqan 8 ‏- Esirde türklerge xitaylar heqqide agahlandurush bérip mundaq deydu: 'xitaylarning tili tatliq, dili zeher, tatliq sözliri we yumshaq yipekliri bilen aldap özlirige yéqinlashturidiken we otturida pitne ‏- Ighwa tarqitidiken, xitaylarning tatliq sözlirige ishenmenglar. Xitaylarning tatliq sözlirige, yumshaq hediyelirige aldanghan nurghun türk öldi.' Bügünki künde dunyagha tehdit boluwatqan xitaylar heqqide bilge xaqan 1200 yil ilgiri agahlandurush bergen. Xitayning impiryalist bolushi, bashqilargha zulum qilishi u dewrdin bashlap bar idi. Xitayda tüzüm özgerdi, maw tüzümi keldi, rosiyide stalin tüzümi keldi. Ular kommunist dölet qurdi we kishilerge wede bérip shundaq dédi: kommunizm, oxshash, barawer shexslerdin terkip tapqan, bir ‏- Birige hörmet qilidighan, ishchi ‏- Xelqlerni aldinqi qatarida qoyidighan, qebililer arisida perqliq ayrimaydighan bir jennet dep wede qildi we kommunizm tüzümini qurdi we rosiyide stalin, xitayda maw kommunist tüzümini emeliyleshturdi, kéyin bu tüzüm qandaq ehwalgha keldi? rus kommunizmi ruslargha xizmet qilidighan, xitay kommunizmi xitaylargha xizmet qilidighan bir sistéimlik halgha aylandi. Bashqa xelqler chetke qéqildi. Xitay we rusiye eng chong impérialist küch bolup meydangha chiqti.

Proféssor doktur Metin Qaraörs sözide yene mundaq dédi: xitay bügünki künde dunyagha tehdit boluwatidu, xitay hakimiyet yürgüzüwatqan yerde bizning sherqiy türkistanliq qérindashlirimiz bar, jughrapiyining untulghan tupraqliridin bir parchisi bolghan sherqiy türkistan, kishilik hoquqqa hörmet qilish, milliy salahiyiti we kültürini, dinini yoqatmasliq üchün küresh qiliwatqan xelqning, rehimsizlerche yoqitishqa, qetliam we ölümlerge duch kéliwatqan, azab we köz yashliri toxtimay éqiwatqan qedimi bir türk yurti.

Proféssor doktur metin Qaraörs sözide 5 ‏- Iyul ürümchi weqesi heqqide toxtilip mundaq dédi:, 2009 ‏- Yili 5 ‏- Iyul küni pütkül dunyaning diqqiti büyük türkistanda yüz bergen toqunush, qirghinchiliq we qetliamgha yüzlendi. Untulghan bu eziz tupraq, bextsiz xelq qaytidin xatirilendi, pütkül dunyada we türkiyide bir qanche hepte bu weqe heqqide bes ‏- Munazire qilindi. Jiddiyiliship ketken xitay dairiliri weqeni bésiqturushqa chare izdep chetel bilen alaqe qilidighan pütkül uchur wasitilirini, téléfun we intérnétni kesti, ürümchide qatnash toxtidi, kochigha chiqish cheklendi, chetellik ziyaretchiler we axbaratchilar öylerge qamaldi, 9 saet tok késildi, kéche qarangghularda uyghurlarning öyliri hujumgha uchridi. Qarangghuda, erler, ayallar, yashlar we kichik qizlar 13-14 Yashtiki kichik balilarmu öltürüldi yaki tutqun qilinip türmiler tolduruldi. Mana bular dunyaning köz aldida 21 ‏- Esirdiki zamaniwiylashqan dunyada, insanlarni téximu xushal, téximu erkin, téximu barawer hayatqa érishtürüshni shoar qilghan dunyaning köz aldida yüz berdi. Bir aydin kéyin pütkül dunya yene ilgirikige oxshash héch ish yüz bermigendek sükütke chömdi. Weqe bek tiz untuldi, u yerdiki bextsiz xelq öz teqdirige tashlap qoyuldi, xitay dunyaning pozitsiyisidin memnun bolup, insan qélipidin chiqishqa téximu jüret qilip, rezil, wehshiy séstimlirini ijra qilip, milliy qirghinchiliqni hazirmu dawam qiliwatidu. Aridin 4 ay ötti, intérnét hazirmu késilgen piti, téléfonlar ulanmidi, u yerde némiler boluwatidu, héchkimning xewiri yoq, sirtidikiler ichidikilerdin xewer alalmidi. Özlirini démokratiyining, barawerlikning, erkinlik we kishilik hoquqning qoghdighuchisi dep élan qilghan medeniy dunya uchur igilesh erkinlikini qolidin tartiwalghanlargha héch qandaq ipade bildürmey süküt ichide turuwatidu.

Proféssor doktur Metin Qaraörs sözide yene, sherqiy türkistan mesilisini b d t da küntertipke keltürüsh türk siyasiyonlarning mesuliyiti ikenlikini bildürüp mundaq dédi: hemmimiz sherqiy türkistan dawasini yaxshi bilishimiz lazim, bu dawani türkiyide her shexske anglatqangha oxshash, néme üchün hazirghiche bu dawani birleshken döletler teshkilatining kün tertipke élip chiqalmiduq? gerche bu mesile b d t gha yetküzülgen bolsimu, qiziq nuqta shekilide bes ‏- Munazire bolmidi. Dunyada qandashlar esir milletke aylandi, zulum chekti, emma uning mesilisi birleshken döletler teshkilatigha yetküzülmidi. Bu türk tashqi siyasitining eng chong ajizliqi, bu heqte xizmet ishlimigen türk siyasiyonlirining chong bir xataliqi bar, bu milletning kelgüsi heqqide siyasiy yol xeritisini sizghan siyasiyonlarning türkiyining bu halgha kélishide chong mesuliyetchanliqi bar.

Héchkim ümidsiz bolmisun, bügünki künde sherqiy türkistanda zulum bar, eziyet bar, emma bir küni sherqiy türkistan bilen birge pütkül türk elliri choqum musteqilliqqe érishidu, men buninggha ishinimen.

http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/istanbulda-sh-Turkistan-juhuryetliri-11092009224459.html/story_main?encoding=latin
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Bérlin Témi Yiqitilghili 20 Yil Boldi, Xitay Témi Qachan Yiqitilidu?
Muxbirimiz weli
2009-11-09

Ikkinchi dunya urushidin kéyin gérmaniye ikkige parchiliwétilip, gherby gérmaniye bilen sherqiy gérmaniyidiki gérmanlarni bir-Birige düshmenleshtürüshke bashlighan idi, 1961‏ - Yili yene bérlinda tam soqup, ikki terepning alaqisini üzüwetti. Axir 89‏ - Yili 11 ‏- Ayning 9‏ - Küni bu tam örüwitilip ikki gérmaniye birleshti.

Démokratiye we erkinliktin teng behriman bolghan gérmanlar bügün, buningdin yigirme yil burun bérlin témi yiqitilghan bu xasiyetlik künni xatirilidi we tebriklidi.

Bérlin témi yiqitilghili 20 yil boldi, xitay témi qachan yiqitilidu?

Bügün dunyaning her qaysi jayliridin kelgen 100 ming adem gérmaniyining bérlin shehiride buningdin 20 yil burun 'bérlin témi' yéqitilghan braytinbérg derwazisi etrapigha toplinip, bu 'erkinlik küni'ni xatirilidi. Gérmaniye awazining xewer qilishiche, bügün gérmaniyidiki bu chong tebriklesh paaliyiti borénxolmér kuchisidiki kowrükte bashlandi. Kishiler tolup tashqan qizghinliq bilen muzika chélip, naxsha éytip, usul oynap, saliyut étip bu 'erkinlik küni'de érishken démokratiye we erkinlikni qedirlidi.

Ikkinchi dunya urushidin kéyin, gérmaniye ikkige parchiliwétilip, gherby gérmaniye bilen sherqiy gérmaniyidin ibaret ikki gérmaniydiki tili, medeniyiti oxshash gérman xelqi bir-Birige düshmenleshtürülüshke bashlighan idi. 1961‏ - Yili 8‏ - Ayning 13 ‏- Küni etigende, ikki terepning alaqisi pütünley üziwétilip, bir yérim kilométirliq bérlin témi soqulushqa bashlighan idi. Sherqi gérmaniye xelqi bu tamni yiqitish üchün köp bedel tölidi. Bu tam 1989‏ - Yili 11 ‏- Ayning 9‏ - Küni yéqitilghangha qeder, sherqiy gérmaniyidin aran 5043 adem gherbiy gérmaniyige qéchishta muweppeqiyet qazandi. Qachqanlardin 239 ademni sherqiy gérmaniye étip öltürdi, 260 ademni oqta yarilandurdi, 3221 ademni qolgha élip qamidi.

Bügün bérlin témining yiqitilghanliqini tebrikleydighan chong paaliyette, sherqiy gérmaniyide tughulghan we démokratiye üchün köresh qilghan, bérlin témi yiqitilghan küni kéchide gherbiy gérmaniyige kelgen, hazirqi gérmaniye bash minisitri angila markél xanim dunyaning her qaysi jayliridin kelgen méhmanlarni qizghin qarshi aldi. Bügün bérlin témi yiqilghanliqining 20 yilliqini tebriklesh üchün fransiye prézidénti sarkozi, rusiye prézidénti médiwitif qatarliq dölet rehberliri keldi. Eyni waqitta bérlin témini yiqitishta zor töhpe qoshqan sabiq sowét ittipaqi rehbiri mixail gorbachéf, sabiq amérika prézidénti dada jorji bushmu bu paaliyetke qatnashti.

Amérika tashqi ishlar minsitiri héllari kilinton bu tebriklesh paaliyitide qilghan sözide, emdi 21‏ - Esirdiki 'bérlin tam'lirini yiqitishni nato chuqum orunlishi lazimliqini körsetti.

Hazir gérmaniyide turuwatqan uyghur yazghuchisi Koresh Atahanning bayan qilishiche, gérmaniyidiki uyghurlamu bügünki tebriklesh paaliyitige qizghin qatnashti.

Yazghuchi Koresh Atahanning bayan qilishiche, eyni waqitta mustebitler bérlin témini soqup, gérmanlarning otturisigha qandaq soghuqchiliq salghan bolsa, bu tam yiqitilghandin kéyin xitaymu uyghurlaning arisigha we uyghurlar bilen bashqa qéirindash xelqler arisigha shundaq soghuqchiliq salidighan siyasetni yürgüzüwatidu.

Yazghuchi Koresh Atahanning qarishiche, 21 ‏- Esir -- Dölet déktatorluqi aghdurup tashilinidighan, milletler musteqil, hür bolidighan esir. Xitay kommunist hökümiti yéqilish aldida salghan 'bérlin tamliri'ning yéqilidighanliqimu muqerrer.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/berlin-temigha-20-yil-11092009224518.html/story_main?encoding=latin

Çin 9 Uyghuru idam etti

AA Giriş Saati : 09.11.2009 14:59
Güncelleme : 09.11.2009 15:04

Çin, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 5 Temmuzda meydana gelen olaylara katıldıkları gerekçesiyle 9 Uyguru idam etti.
Resmi yayın organı Çin Haber Servisi, bugün yayımladığı haberinde, idamların kısa süre önce infaz edildiğini duyurdu, ancak kesin tarih ve ayrıntılı bilgi vermedi.

Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin merkezi Urumçi'de başlayan ve yaklaşık 200 kişinin ölümüne neden olan olaylarla ilgili olarak tutuklanan 9 Uygurun, cinayet ve diğer suçlardan idam cezasına çarptırıldığı kaydedildi.

Bu arada Haber Servisi, bugün 20 kişi hakkında daha, 18 kişinin öldürülmesi ve diğer suçlardan dava açıldığını belirtti.

Çin'de 5 Temmuz olaylarından sonra yapılan yargılamalarda 12 kişi idam cezasına çarptırılmıştı.

Menbe: http://www.sabah.com.tr/Dunya/2009/11/09/cin_9_uyguru_idam_etti

Türkiyede Doğu Türkistan Cumhuriyetleri’ni  Anma Toplantısı Düzenlendi

Türkiye-İstanbul’da Doğu Türkistan Vakfı’nın düzenlediği 1933 ve 1944 yıllarında kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyetleri’ni anma toplantısına katılan Doğu Türkistan Sürgün Hükümeti Cumhurbaşkanı İgemberdi, Sürgün Hükümet adına toplantıyı düzenleyenlere, katılımcılara teşekkür ederek, Doğu Türkistan halkının müstakillik ve erkinlik arzusunun temel hedefleri olduğunu, yeniden bağımsız bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin kurulması yolunda çalışmalarını sürdüreceklerini ifade etti.

Doğu Türkistan Vakfı Başkan Vekili olarak açış konuşmasını yapan Sürgündeki Doğu Türkistan Parlamentosu Başkanı Prof. Dr. Sultan Mahmut Kaşgarlı, işgalci ,Pekin yönetimine hitap ederek katliamlara son vermeye, uluslararası insani ve kültürel haklara saygı göstermeye davet etti.

Doğu Türksitan Sürgün Hükümeti Başbakanı İsmail Cengiz; Doğu Türkistan davasını BM gündemine getirebileceğini ifade eden, G-20 zirvesine katılan dünya liderlerine Doğu Türkistan’da yaşanan dramı aktaran ve sert ve kararlı çıkışı ile Doğu Türkistan’da olabilecek yeni katliamların önüne kesen Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Tayyip Erdoğan’a Doğu Türkistan halkının minnet ve şükranlarını ifade ederken, bu mazlum ve mağdur davaya sahip çıkmanın milli bir görev olduğunu söyledi.

Doğu Türkistan Vakfı Genel Sekreteri Hamit Göktürk’ün yönettiği toplantıda Prof. Dr. Abdulkadir Donuk, Prof. Dr. Metin Karaörs, Yrd. Doç. Dr. Ali Atabeyoğlu ve Doç. Dr. Yılmaz Polat konuyla ilgili bildiri sundular.

Korash ATAHAN

D.T.S.H. Medeniyet ve Propaganda Bakanlığı

Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining Qurulghanliqining 5 Yilliqigha Béghishlap Ikki Filim Ishlep Tarqitildi

Bu yil Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining qurulghanliqining 5 yilliqi bolup, bu muhajirette weten dawasi qiliwatqan Sheriqiy Türkistanliqlarning hayatidiki zor ishlarning biri. Bu munasiwet bilen Türkiyede yillardin béri milliy dawayimizda aktip rol oynap kéliwatqan, Sherqiy Türkistan Hemkarliq teshkilati, „5-Iyul Ürümchi Herkiti“ bilen „Sürgün we Ölüm“ namida ikki filim ishlep, Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümitining qurulghanliqining 5 yilliqigha teqdim qildi.

Filimlerning birinchisi „5-Iyul Ürümchi Herkiti“bolup, bu Türkiyediki dangliq téléwiziye qanallirining biri TRT ning „5-Iyul 2009 qanliq qetliami“ mezgilide süretke alghan we Sherqiy Türkistan Hemkarliq teshkilati teminligen nex meydan körünüshlirini asas qilghan matériyallar asasida ishlengen höjjetlik filimdur. Bu höjjetlik filimda, Xitay tajawuzchillirining bu yil eziz wetinimiz Sherqiy Türkistanda ortigha chiqarghan qanliq qetliami asasiy téma qilinghan bolup, shu arqiliq Xitay tajawuzchillirining Sherqiy Türkistan xelqige bolupmu Uyghur xelqige qarshi yürgüziwatqan érqiy we kultural qirghinchiliqigha ayit jinayetler pash qilinghan.Bu Filim süretke élinish texnikisining yoquri bolushi, matériyallirining köpliki we höjjetlik xraktérining küchlükligi, siyasiy xahishining éniqliqi, merkiziy iddiysining saghlamliqi we pikirining ötkürlügi bilen, weten siritidiki shu türge ayit, neshir boyumlirimizning ichide muhim orunda turidu.

Sowghatning ikkinchisi „Sürgün we Ölüm“ bolup, bu qazaq yazghuchillirining, shu yillardiki Sherqiy Türkistanliq qazaq qebililirining tragédiyelik köch hayati tarixiy arqa körünüsh qilinghan edebiy eserliri asasida, Türkiyediki Qazaq qérindashlirimizning maddiy yardimi bilen süretke élinghan hékaye filimdur.

Wetinimiz Xitay ishghaliyiti astigha chüshüp qalghan shu yillarda, Mujahitlirimizdin Memet Imin Bughra we Isa Yüsüp Aliptékinler bashchiliqida yüzminggha yéqin Sherqiy Türkistanliq „Weten üchün wetendin Ayrilish“qa mejbur bolghanidi. Xitay tajawuzchillirining ishghaliyiti sewebidin 50- yillarda otturgha chiqqan ötkür siyasiy kirzis, sewebidin wetenni terik étishke mejburlanghanlar ichide Sherqiy Türkistanliq Qazaqlarning sani birqeder yoquri bolup, ularning köpsanliqi japaliq köch yolida düshmenlerning zerbisi we tebéiy apetler sewebidin qirilip ketken we az bir qismi erkin döletlerge ulishalighan.

Bu eserde Sherqiy Türkistandin köchken qérindash Qazaq qebililirining béshigha kelgen her türlük achchiq qismetler, bir qazaq Ailisining sergüzeshtilliri asasida yorutup bérilgen bolup, uningda Uyghur we bashqa Türkiy xelqler bilen qandash, dindash we teqdirdash qazaq xelqining, Sherqiy Türkistanning hörlüki, bir pütnliki we musteqilliqi üchün shash attek tipicheklep turghan qelib dunyasi ekis ettürilgen. Filim yoquri sewiyede süretke élinghan bolup, uningda algha sürülgen merkiziy iddiye, Xitay tajawuzchilliri 60 yildin béri biz Sherqiy Türkistanliq qérindashlarni parchilap idare qilish üchün terghip qilip kéliwatqan, atalmish „Milletler siyasiti“ni inkar qilidu. Eserde Ejdatlirimiz kéyinki ikki esirde Sherqiy Türkistanda qurghan ÜCH DÖLET- Qeshqeriye Döliti, Sherqiy Türkistan Islam Jumhuriyiti, Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti- alahiyde gewdilendürülgen we ejdatlirimizning bu yolda körsetken qehrimanliqi medihiyilengen bolup, shu arqiliq Sherqiy Türkistan xelqining azatliq we musteqilliqtin qilche waz kechmeydighanliqidin ibaret milliy iradisini otturgha qoyghan.(K.Atahan)

Sherqiy Türkistan Sürgündiki Hökümiti Medeniyet-Teshwiqat Ménistirligi