Prézidént Bush Öz Azatliqi Üchün Küresh Qiliwatqan Uyghur Musulmanlargha Éhtiram Bildürdi

Muxbirimiz Jüme xewiri
2008-07-15

14 - Iyul düshenbe küni xelqara diniy erkinlik qanuni élan qilinghanliqining 10 yilliq xatire küni bolup, amérika prézidénti jorj bush mushu munasiwet bilen élan qilghan nutqida, hazir mewjut mustebit hakimiyetler astida öz diniy erkinlikidin mehrum yashawatqan xelqlerni eslep ötti we xitayda diniy erkinliki boghuluwatqan xelqler heqqide toxtighanda uyghur, tibet we bashqa diniy mezheptiki kishilerni tilgha aldi.



Prézidént bush rabiye xanim bilen 2007 - Yili 5 - Iyunda pragda. Prézidént bush, rabiye xanim teqdim qilghan uyghur doppisini köksige qoyup éhtiram bildürmekte.

Prézidént bush nutqida, uyghur musulmanlargha oxshash öz erkinliki üchün tirmishiwatqan kishilerni untumaydighanliqini hemde ulargha éhtiram bildüridighanliqini otturigha qoydi.

"Bir insanning eng eqelliy hoquqi: özi muwapiq dep tonighan öz ilahigha choqunush hoquqidur"
Prézidént bush nutqida diniy erkinlik hoquqining amérikining qurghuchi ejdadliri békitken kishilik hoquq qanunning birinchi maddisi ikenlikini otturigha qoyup: "ular bir insanning eng eqelliy hoquqining: özi muwapiq dep tonighan öz ilahigha choqunush hoquqi ikenlikini tonup yetken" dédi.

Xelqara diniy erkinlik qanuni bundin 10 yil muqeddem, amérikida békitilgen hemde shu asasta amérika xelqara diniy erkinlik komitéti qurulghan bolup, prézidént, mezkur qanunning békitilishi hemde xelqara diniy erkinlik komitétining qurulushi heqqide toxtaldi we mundaq dédi: "yene nurghunlighan döletlerde erkinlikni ipadilesh, mustebitlik, sebrisizlik we zulmet bilen jimiqturulup kelmekte. Shunga on yil ilgiri dölet mejlisi ezaliri, diniy rehberler we kishilik hoquq paaliyetchiliri, diniy erkinlikni yersharining her bir bulung pushqaqlirighiche kéngeytish üchün bir yerge yighilghan idi. Xelqara diniy erkinlik qanuniy ularning tirishchanliqining mehsulidur."

"Bu yene özining qimmetlik azadliqini qolgha keltürüshke muweppeq bolalmighan ashu nurghun kishilerni eslep ötüshning pursiti"
Prézidént bushning bildürüshiche, shuningdin kéyin xelqara diniy erkinlik qanunini, xelqarada diniy erkinlikni kapaletke ige qilish xizmetlirini muhim diplomatik qoral bilen temin etken bolup, shuningdin étibaren diniy erkinlikni kapaletke ige qilish amérika diplomatiye siyasitining merkiziy nuqtisigha qoyulup kelgen hemde amérika mushu qanun teminligen qanuniy asas bilen bezi diktator döletlerge émbargo qoyushqa muyesser bolalighan.

Jorj bush xelqara diniy erkinlik qanuni belgülengenlikining 10 yilliqini xatirilesh murasimining yene, dunyaning bashqa jaylirida özining diniy erkinlikige téxi érishelmigen kishilerni eslep ötüshning yaxshi pursiti ikenlikini bildürüp mundaq dédi: " xelqara diniy erkinlik qanunning 10 yilliq xatire küni bolsa yene, özining qimmetlik azadliqini qolgha keltürülüshke muweppeq bolalmighan ashu nurghun kishilerni eslep ötüshning pursiti. Mushu peytlerde oylirimiz diniy erkinlik alahide mesililerning bir bolup sanilidighan ashu döletlerde yashawatqan kishilerge yötkeldi." Bush yapon yighinida xu bilen söhbette

"Biz yene uyghur musulmanlirigha oxshash öz azadliqi üchün tirmishiwatqan ashu kishilerge éhtiram bildürimiz"
Prézidént bush dunyaning her qaysi jayliridiki mustebit döletlerde öz erkinlikliridin mehrum halda yashawatqan xelqlerni we diniy guruppilarni birmu ‏ - Bir eslep ötti we xitaydiki diniy erkinlik depsende qiliniwatqan kishiler üstide toxtalghanda uyghurlar üstide toxtilip mundaq dédi: " biz xitayda diniy erkinlik üchün izdiniwatqan ashu kishilerni unutmaymiz, biz yene uyghur musulmanlirigha oxshash öz azadliqi üchün tirmishiwatqan ashu kishilerge éhtiram bildürimiz. Men rabiye qadir bilen körüshüsh sheripige muyesser boldum ."

Prézidént bush özining yene, xitaydiki yer asti xristian muritliri bilen uchrishish sheripige ige bolghanliqini, shundaqla yene, amérika hökümiti we xelqining dalay lama we tibet buddistlirining jasaritige éhtiram bildüridighanliqini bildürdi.

"Öz azadliqi uchun küresh qilidighan kishiler mewjutla bolidiken, amérika qoshma shtatliri haman ular bilen birge "
Amérika prézidénti bush xitay prézidénti xu jintaw bilen bu nöwet yaponiyining xokkaydo arili toyako shehiride élip bérilghan sanaetleshken sekkiz dölet aliy rehberliri uchrishishida, mezkur yighingha sirttin qatnashqan xitay rehbiri xu jintaw bilen uchrashqanliqini hemdem uninggha amérika xelqi we hökümitining erkinlik meydanini ipadiligenlikini bildürüp: " men xitay prézidénti xu jintawni ötkende uchratqinimda uninggha: öz azadliqi uchun küresh qilidighan kishiler mewjutla bolidiken, amérika qoshma shtatliri haman ular bilen birge dep éyttim" dédi.

Halbuki, xitay tashqi ishlar ministirliqi bushning nutqida otturigha qoyulghan uyghur we tibetler heqqidiki bayanlirigha naraziliq inkaslirini ipadiligen bolup, bügün xitay bayanatchisi lyu jiyenchaw, muxbirlargha xitayda awam - Xelqning négizlik diniy erkinlik hoquqidin behrimen bolidighanliqini bildürdi we xitayning bir qanun döliti ikenlikini, döletni qanun buyiche idare qilidighanliqini hemde xitay qanunining döletning pütünlüki we muqimliqigha tesir körsitidighan her qandaq qilmishlarni chekleydighanliqini tekitlidi.

Xitayning prézidént Bushning sözlirige inkasi
Lyu jiyenchaw mundaq dédi: " emma melum bir shexisning diniy étiqadi tüpeyli qanungha xilapliq qilishigha yol qoyulmaydu, xilapliq qilghuchilar qanun buyiche jazagha tartilidu. Biz munasiwetlik döletlerning xitayning ichki ishlirigha arilishishni toxtitishini ümid qilimiz."

Prézidént bushning uyghurlar heqqide éytqan sözliri, bu ayning 8 - Küni, xitay saqchiliri besh neper uyghur yashni turalghusigha bésip kirip étip tashlighandin kiyin, hemde etisi küni yene, qeshqer shehiride besh neper uyghur yashqa ölüm jazasi bérilip nechche künidin kéyin meydangha keldi.

Derweqe, 9 - Iyul qeshqerde uyghur yashlarning ölümge höküm qilinishi, bir ilgiri yene besh uyghurning ürümchide oqqa tutulushi xelqarada küchlük insanlarni qozghighan hemde uyghur jamaitini ghezeblendürgen idi.

Ötken jüme küni amérika dölet mejlisi kishilik hoquq guruppisi reisliridin jim mkgowérn (Jim Mcgovern) we frank wolflar (Frank Wolf)bayanat élan qilip, xitayning uyghurlar üstidin yürgüzgen bu xil basturush heriketlirini hemde xitayning térrorluqqa qarshi küreshni uyghurlarni basturushtiki kozir qilip ishletkenlikini qattiq eyibligen idi.

Wehalenki, xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi lyu jiyenchaw qeshqerde échilghan ochuq sot heqqide soralghan soaldin özini qachurup: "ehwalning tepsilatidin méning xewirim yoq" dep jawab bergen.

Menbe:http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/bush-uyghurgha-ehtiram-07162008012649.html/story_main?encoding=latin