Amérika Xitayda Jazaliniwatqan 734 Neper Siyasiy Mehbusning Arxipini Élan Qildi

Muxbirimiz Shöhret Hoshur xewiri
2008-07-08
Amérika dölet mejlisining xitay ishliri komisyoni xitayda jazaliniwatqan 734 siyasiy mehbusning arxipini élan qildi. 214 Betlik bu arxipta, mehbuslarning isimliki, jazaliniwatqan lagéri, késilish mudditi we jazalinish sewebi bayan qilinghan. Arxipta 46 neper uyghur mehbus heqqide melumat xatirilengen bolup, bularning nöwette jazaliniwatqan mehbuslarning peqet bir qismi ikenliki eskertilgen.


Amérika palata ezaliridin Frank Wolf bilen Christopher Smith aldinqi hepte xitay ziyaret qilghan chéghida, mezkur arxipni xitay xelq qurultiyining tashqi ishlar komitéti mesuli Li jing xing gha sunghan we mehbuslarning hazirqi ehwalidin endishe qiliwatqanliqini bildürgen we ular heqqide melumat telep qilghan idi. Xitay terep amérikining bu telipini xitayning ichki ishlirigha arilashqanliq dep naraziliq bildürgen idi.

Shundaqla, mezkur komisyondiki palata ezaliridin Byron Dorgan ötken hepte dölet mejliside söz qilip, amérikining xitay weziyitini izchil közitip méngishi kéreklikini tekitligen we mundaq dégen idi: "amérika xitayni insan heqliri xatirisini qayta közdin kechürüshke qistishi, xitay hökümiti puqralirini ras gep qilghanliqi üchün jazalashni toxtitishi kérek. Xitayning nöwettiki weziyitidiki bezi yüzlinishler amérikini ümidlendürsimu, yene bezi ehwallar endishilendüridu. Biz xitay weziyitini toluq bilip turushni ümid qilimiz. Yene palata ezaliridin Christopher Smith shu qétimqi yighinda söz qilip, xitay siyasiy mehbuslar arisidiki méyip adwokat Chen guangcheng heqqide toxtilip mundaq dégen idi: chén guangchéng rast gep qilip mushunchilik bedel tölewatqan iken, biz téximu jiddiy heriket qilishimiz kérek, bu insanlargha özimizning semimiyitini körsitishimiz, zalim hökümetlerning axiri jazasiz qalmaydighanliqini ulargha hés qildurushimiz kérek."

Amérika élan qilghan bu qétimqi siyasiy mehbuslar arxipida uyghur siyasiy mehbuslardin Abdughéni Imin, Abduxélil Zunun, Obulqasim Abliz, Musa Hüsen, Shirmemet Abdurishit, Ekrem Qurbantay, Ezimet Sadir, Exmet Jamal, Abliz Memet we Ablik Hoshur qatarliq 40tin artuq mehbus heqqide melumat xatirilengen.

Arxipta yene, xitay 1992 ‏ - Yili ürümchide yüz bergen aptowuz partlash weqesi seweblik ölüm jazasigha höküm qilinghan Idrisxan Ömer we Hémit Talip qatarliq uyghur musteqilchilirining sepdishi Kérem Abduwéli heqqide tepsiliy melumat yézilghan, uning 1993 ‏ - Yili 12 yilliq késilgenliki we 2002 ‏ - Yili mudditining yene 3 yil uzartilghanliqi bayan qilinghan.

Bularning islam islahatchilar partiyisi namida teshkilat qurghini üchün jazalanghanliqi bildürülgen arxipta ularning adwokatsiz sotlanghanliqi eskertilgen. Arxipta yene Kérem Abduwélining bu yil 4 ‏ - Ayning 26 ‏ - Küni mudditi toshup qoyup bérilishi kérekliki, emma hazirgha qeder amérika terepning uchur alalmighanliqi eskertilgen.

Arxipta yene, yopurgha nahiyisidiki Obulqasim Abliz, Abdughéni Émin qatarliq yashlarning 1999 ‏ - Yili nahiyilik hökümet qorosigha sherqi türkistan bayriqini qadighanliqi üchün, 15 yil késilgenliki xatirilengen.

Arxipta yene, aqsuning awat nahiyisidiki Mutellip Muhemmet, Yasin Abla, Omer Aqchi, Ablet Ablimit qatarliq yashlarning allah partiyisi namida teshkilat qurghanliqi we xotende yighin achqanliqi üchün döletni parchilash jinayiti bilen késilgenliki, ularningmu sotlinish jeryanining qanuniy tertipke uyghun bolmighanliqi, ularning hazir turpanda türmide ikenliki bayan qilinghan.

Arxipta yene, Sherqiytürkistan milliy herikitining rehbiri Rabiye Qadir xanimning oghulliri Alim Abduréhim we Ablikim Abduréhim؛ tarixchi Toxti tuniyaz, yazghuchi Nurmuhemmet Yasin we "Néfit bulaqlirining tragédiyisi" namliq eserning aptori Abdulla Jamal heqqidimu tepsiliy melumatlar bérilgen.

Amérikining xitay ishlirini nazaret qilish komisyoni 2000 ‏ - Yili qurulghan bolup, bu komitét shu yildin étibaren xitaydiki siyasiy tutqunlar heqqide melumat toplap arxip turghuzghan. Arxiptiki melumatlar mexsus tekshürüsh guruppilirining doklatliridin bashqa, xelqara kechürüm teshkilati, dunya kishilik hoquqni közitish teshkilati, dialog fondi jemiyiti we erkin asiya radiosining melumatlirigha asasen toplanghan.

Menbe: http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/tepsili_xewer/xitaydiki-mehbuslar-tizimligi-07092008035120.html/story_main?encoding=latin