Uygur Siyasi Panahliq Tiligüçiler We Qehriman Şireli Heqqide Qisqa Melumat


Korash Atahan

Hemimizge melum bolğinidek, Xitay hokümiti 1996 - yili 3 - ayning 19 - küni Şerqiy Türkistan (Xinjang Uygur aptonum rayoni) heqqide mehsus qarar hésaplinidiğan "7- nomurluq" höjjitini élan qilip, Uygur xelqining qan yaşqa tolğan mustemlike tarixining yengi bir sehipisini açqan idi.Xitay hökümitining, mehsus Uygur xelqining milliy kimlikini yoqutuşqa qaritilğan bu höjjet ijra qilinğandin başlap, Uygur rayonining siyasi we ijtimayi weziyiti qedemmu-qedem éğirlişip, Uygur siyasi panahliq tiligüçilerningning 10 ming yillardin buyan yaşap kelgen muqeddes zeminini terk étip, başqa ellerdin panahliq tileş weziyitini keltürüp çiqardi.Xitay hökümiti Uygur siyasi panahliq tiligüçilerning çiqiş yolini kesip taşlap, xelqimizge qaratqan irqiy qirğinçiliqni menggü sir peti saqlap qélip, tajawuzçiliq mexsidige üzil-késil yétiş üçün teşebbuskarliq bilen "Shannghai anglaşmisiğa eza beş dölet ittipaqi"ni qurup, yüz yillardin béri Uygur musteqilliq herkitining arqa seplirining biri hésaplinip kelgen merkizi asiya Türk jumhuriyetlirini Kommunist Xitay hökümitining siyasi tesiri astiğa éliwaldi. Xitayning siyasiy jehettiki besimi bilen, bu jumhuriyetler öz dölitidiki Uygur puqralar we siyasi panahliq tiligüçi Uygurlarğa qaratqan nazaretçilikini qattiq küçéytti. Uningdin başqa Xitay hökümiti Şeqiy Türkistan bilen biwaste çigirilinidiğan Pakistan, Hindistan, Nepal we Uygur siyasi panahliq tiliguchiliri bir qeder ziç olturaqlaşqan Türkiye we Germaniye qatarliq döletlerge ohşimiğan derijide déplomatiye jehettin bésim işlitip, xelqara ehdinamilerge xilap halda, Uygur xelqining bu rayonlardiki Xitay tajawuzçiliriğa qarşi élip bériwatqan, ténçliq şekildiki siyasiy pa'aliyetlirini éğir ziyanğa uçratti.

Şuning bilen Uygur siyasi pananahliq tiligüçilar Xitay dölet çigira siziqining siritida turupmu insaniy heq hoquqliridin mehrum yaşaydiğan tiragediylik ehwal barğançe küçeymekte. Bolupmu Uygur xelqining heqiqiy baş panasi boluşqa tegişlik Türkiye hökümitining bu rayondiki Uygur pananahliq tiligüçilarning siyasiy paaliyetlirige çek qoyuş heqqide qarar maqullişi we Russiye, pakistan, Qazaqistan, Qirğizistan, Özbekistan, Nepal qatarliq döletlerning, hayati xewp içide qalğan Uygur siyasi panahliq tiligüçilerning we Uygur siyasi pananahliq tiligüçilerni, Xitay hökümitige qayturup bérişi qatarliqlar, xelqara kişlik höquq ehdinamilirige pütünley xilap bolup, bu mesile munasiwetlik teşkilat we jemiyetlirmizning diqqitini téximu tartişi kérek elbette.Xelq'aradiki munasiwetlik insan heq - hoquplirini qoğdiğuçi BDT kişilik hoquq kommutiti, Xelq'ara keçürüm teşkilati, Xelq'ara Amnesty qatarliq teşkilatlar teripidin tekşürülüp, Siyasi panahliq tiliiğuçi ikenliki bekitilgen, şundaqla siyasi pananahliq tiligüçilar qatarida tonulğan Abdujélil Turdi 2000-yil 4-ayning 13-küni Qirğizistan hökümiti teripidin , Ümid, Qasim, Ilyar qatarliqlar 2000-yili Qazaqistan hökümiti teripidin, 2003-yil 7-ayning 16-küni Abduwahab Tohti, Muhemmedtohti Metruzi qatarliqlarni Pakistan hökümiti Xitay hökümitige ikki qollap ötküzüp bérip ularning yaş hayatiğa zamen boldi, we Uygur xelqining musteqilliq herkitige éğir ziyan saldi.Yéqinqi 10 neççe yildin béri Şerqiy Türkistanğa hoşna Pakistan, Qazaqistan, Qirğizistan qatarliq namrat döletler, Xitay hökümitidin kélidiğan azğine menpietke sétilip, özlirining diniy we qan-qérindaşliri hésaplanğan Uygur siyasiy panahliq tiligüçilerni, Xitayha qayturup bériş şeklide ölümge tutup bérip, xelqaraning siyasi panahliq tiliguçilar we siyasi pananahliq tiligüçilar heqqidiki qanunliriğa emel qilmayla qalmay, Uygur xelqining rohi dunyasida tarixtin dawamlişip kelgen, bu rayon xelqige bolğan semimiy héssiyat we qan qérindaşliq tuyğuliriğa éğir dez ketküzdi.

Egelligen melumatlarğa qariğanda1990-yillardin Hazirğa kelgüçe neççe yüz qerindişimiz, Xitayning tömür tapini astdin aman esen qutulup, erkin dunyağa çiqqandin kéyinmu, birinçidin özimizning içkiy mesililirimizni, özimizning küçige tayinip hel qiliş organizimimizning mukemmel bolmiğanliqi, ikkinçidin şu pananahliq tiligüçining şehsiy beheterlikke toluq kapaletlik qilalmiğanliqi we ikkinçi dölettiki bir qisim qanun ijra qilğuçilirining wijdansizliqi qatarliq seweplerdin, Xitay Hökümiti teripidin ölümge höküm qiliwetildi yaki qattiq éğirlitip siyasi jazağa tartildi.

Xitay hökümitining xelq'arada oynawatqan pakitni burmilap, jamaet pikirini mujimelleştüriştin ibaret neyrengwazliqi, Uygurlarning xelq'aradiki insaniy biheterlikige éğir tehdit élip keldi. Uygur Amerika jemiytining 2003-yil 23-öktebirde élan qilğan raporining mezmunidin qariğanda, Xitay hökümiti yéqinda 2002-yili pewrualda Nepal hökümiti teripidin Xitayğa qayturulup (tutup) bérilgen Şiréli (Ğojamuhemmet Abbas), Abdulla Sattar, Qeyum Haşimeli qatarliq mujahid (Political activist) larğa höküm élan qilğan."Xinjang Geziti"ning 2003-yil 21- Öktebirdiki sanida Şirélining, Xinjang Uygur aptonum rayonluq yoquri sot mehkimisi teripidin " Milliy Bölgünçi" (Ethnik separatism) jinayiti belen eyiplinip, ölümge höküm qilinğanliqi hewer qilinğan. Xitay Hökümiti siyasi-panahliq tiligüçilerning mesélisini bir terep qilğanda, ularning eyiplinişining sewebini, Xitay dölet çigirisi içige bir hil, yeni asasliqi "milliy bölgünçi", dölet çigirisi siritiğa bir hil, yeni"Islam téroristi" dégen namlarda teşwiq qilmaqta. Xitay hökümiti Uygur xelqini basturuşta "milliy bölgünçilik" we "Islam térorizimi" degen kélimilerni , héligerlik belen qollunip, bir tereptin xelqara jamaetçilikni aldisa, yene bir tereptin Uygur xelqini basturuşta, éhtiyajğa qarap aptomatik özgertse bolidiğan " ewrişim" atalğu süpitide qollunup, özining tajawuzhiliqtin ebaret rézil meqsidige yétip kelmekte. Bizning bundaq bayan qiliştiki meqsidimiz, Xitay hökümitining Şiréli, Abdujélil Turdi, Ümid, Abduwahap Tohti... qatarliq Siyasi panahliq tiligüçilerningni, BDT, Amnesty International, Xelqara keçürüm teşkilati we Yauropa Ittipaqi qatarliq bir qisim küçlük xelqara teşkilatlarning hewiri turğan ehwal astida, qandaqsige, Qirğizistan, Qazaqistan, Pakistan,Hindistan we Nepaldin ibaret musteqil döletlerdin élip çiqip ketéligenlikini, jamaetçilikimizge melum bir tereptin yorutup bériş.

Amerika qoşma şitatliri, Birleşken döletler teşkilati, Yawropa ittipaqi, Amnesty international, xelq'ara keçürüm teşkilati qatarliq küçlük xelq'araliq organlar Xitay hökümitige, Uygur xelqining milliy medeniyet, Diniy etiqat, Milliy teritoriylik aptonomiye hoquqlirini qoğdaş sewebidin kélip çiqqan mesililerni bir terep qilğanda, çoqum bundaq meséliler heqqidiki xelq'araliq kélişim we ehdinamilerge emel qiliş heqqide qayta- qayta agahlanduruş bérip kéliwatqan bolsimu, Xitay hökümiti özining Uygur xelqige qaratqan, insan qélipidin çiqqan siyasi qirğinçiliqidin waz keçmey, Xelqimizning Siyasi, Iqtisadi we Ijtimayi hoquqlirini téximu éğir, öç éliş şeklide depsende qilmaqta.Biz yoqarda tilğa alğan teşkilatlarning Uygur meséliliri heqqide Xitay hökümiti we Şerqiy Türkistanğa hoşna döletlerge, Insan heqliri, Kişlik höqoq we zulum astidiki milletler mesélisi heqqidiki xelq'araliq kélişim, ehdiname we bayannamilerge hörmet qiliş mesiliside téximu küçlük besim işlitişini we bu mesilini hel qilişning çare tedbirliri heqqide téximu estayidil izlinip béqişini, téximu ünümlik şekiller bilen telep qilişimiz lazim.

Şerqiy Türkistan Information merkizining 2003-yili 28-öktebirde bergen melumatidin qariğanda Xitay qanun ijra qilğuçi organlirining, xelqara ehdinamilerning rohiğa xilap halda‚ çeteldin qayturup bergen Uygur siyasi panahliq tiligüçilerni, éléktrik orunduqta olturğuzuş, elektrik karwatta yatquzuş, éléktirik kaltekte dumbalaş, elektrik kölçekke çümüldürüş, qaynaq su we muzluq suda yatquzuş , tirniqi we çişini yuluş, jinsiy ezasiğa elektrik yipi ötküziş, qol we put barmaqliriğa mih qeqiş, wehşilik belen urup dumbalaş qatarliq paşistik şekilliride jazalaşni téximu ewij alduriwatqanliqi melum.

Erkin Asiya Radio istansisining bir melumatidin qariğanda, Şiréli Xitay Dölet çigirisidin aman esen qeçip çiqiştin ilgiri, Xitay jandarmillirining Şirélini Insan qélipidin çiqqan şekilde qiyin qistaqqa alğanliqi melum boldi. Şiréli 1999-yil Hotende yüz bergen, milliy qehriman Küreş başçiliqidiki Xitay zulimiğa qarişi milliy inqilabning asasliq teşkilügiçilirining biri bolup, U şu qétimqi Inqilabta qurban bolğan rehbiri Küreşke wakaliten inqilabqa yetekçilik qilip, Xitay tajawuzçiliriğa, tillarda dastan bolğidek ejellik zerbe bergen. Hoten weqesi yüz bériştin awal yeni 1994-yil Apreilda wetenning azatliqi we xelqimizning erkinliki üçün küresh qilip, Xitay saqçillirining qoliğa çüşüp qélip, Hoten welayiti Guma nahiyesidiki kona bazar türmisige qamalğan. bir mezgil Xitayning türmiside éğir qiyin qistaq, horliniş we eşeddiy usullar bilen jazalinişni baştin keçürüp, türmidin çiqqandin kéyin Küreş qatarliq sebdaşliri bilen birlişip, wetenning azatliqi üçün baturluq bilen küreş qilğan. Özi we sebdaşlirining hayati eng heterde qalğan mezgilde, behitke yarişa 2000-yil 11-ayda aman- esen weten siritiğa qéçip çiqip Nepal hökümiti we BDT'ning Nepaldiki alahide kommetitidin siyasi panaliq tiligen.Şiréli we uning ikki sebdişining, hayatining Nepalda xewp içide qalğanliqidin çet'eldiki Uygur teşkilatliri we xelq'ara insan heqliri teşkilatliri hewer tapqan.

Amerika erkin asiya radiosi Şirélini ziyaret qilğanda, U özining Xitay saqçillirining qoloğa çüşüp qalğan çağdiki türme hayati heqqide kişini eçinduridiğan, teragidiylik melumatlarni bergen idi.Şirélining melumatida, Xitay hökümitining Uygur siyasiy panaliq tiligüçilerning(siyasi mehbus-lar)ni xelqara qanunlarğa xilap halda wehşi usullarda jazalawatqanliqi, Xitay hökümitining Sherqiy Türkistanda yürgiziwatqan Insan heqliri we Kişlik hoquq meséliliri heqqidiki Xelq'ara qanunlarni qattiq ayaq asti qiliwatqanliqi heqqide janliq ispatlar otturğa qoyulğanidi.Şirélining Erkin asiya radiosi muhbériğa özining béşidin ötkenlirini bayan qilişiçe: Şiréli Xitay jandarmilirining qoliğa çüşüp qalğan eşu eçinişliq künlerde, insan çidiğusiz derijide qiyin–qistaqqa uuçriğan. Xitay jandarmiliri Şirélini her 10 we 15 künde bir qétim biz yoqurda bayan qilğan élékter seplengen waste we qurallar bilen, özliri toqup çiqqan bir talay jinayi weqelerning jawapkarliqini öz üstige élişqa we özining qilğanlirini birni qoymay sözleşke mejburliğan.

Şirélining deyişiçe "Xitay jandarmilirining her küni emes her 10 we 15 künde élip baridiğan wehşi soraq we qiyin qistaqqa élişi, siyasi mehbuslarni dem alduruş yaki alliqandaqtur insanperwerlik bolmastin uning del eksiçe aldinqi qétimliq qattiq jaza keltürüp çiqarğan jismaniy hestilikning bir az yahşilinişini kütüp, siyasi mehbusning kéyinki soraqlarda, ular mehsetke yetiştin ilgiri ölüp ketip qalmasliqining asasini séliş üçün iken. Şirélining éytişiçe, u bir qétimliq qiynaqta Xitay jandarmiliridin peqet çidiyalmiğanliqini, qiynaqni tohtutuşni qayta-qayta telep qilğan. Emma Xitay jandarmiliri özliri toqup çiqqan jinayi weqelerning jawapkarliqini üstingge almisang muşu kamerdila séni öltüriwetimiz, dep tehdit salğan we tok belen qiynaşni dawamlaşturğan. Bir jandarma yene birsige köz qisip şeret qilip, Şirélini urup, tépip, itni sörigendek sörep kélip, tokluq orunduqqa olturğuzğan we uningğa yoquri besimda tok ötküzgen. Bu waqittiki ehwalini teswirlep, Şiréli mundaq deydu:"...bu waqitta huddi biraw mening üsti-béşimğa qaynaq su quyiwetkendek, pütün wujudum çidimaq tes bolğan ağriq azawi içide qaldi. tok ötküziş belkim 3 minut dawamlaşqan bolişi mumkin..." 31 yeşida bu hil wehşiy qiynaqqa duç kelgen Şiréli dawamlaşturup mundaq degen edi:"...bir az waqittin kéyin bir Xitay jandarmisi men terepke burulup, terini buzup, yirginişlik we qorqunçluq elpazda "...biz sanga qançe qétim éytqandek, bu yerdin saq çiqip ketimen dep ham hiyal ealime, iqrar qil!,iqrar qil dedim iqrar qil!" dep warqiriğan. Şiréli ularğa özining Şerqiy Türkistan Islam partiysining ezasi ikenlikini, bu teşkilatning heçqandaq bir quralliq téror weqéliri bilen munasiwiti bolmiğan musteqil bir teşkilat ekenlikini, bu teşkilatning Şerqiy Türkistan xelqining Insan heqliri we kişlik hoquqini özil-kesil qolğa keltürüş üçün küreş qilişni mehset qilidiğanliqini éytqan.Emma Şirélining Xitayda deslepki qétim jazağa tartilişi, Nepal hökümiti uni Xitayğa ötküzip bérişning aldi keynidiki işlar we Şirélining Ölümge höküm qilinişi heqqidiki Xitay gezitlirining hewiri we Xitaylarning xelq'arağa bergen melumatlirida, Şirélining Xitay hökümiti "heterlik téror teşkilati" dep élan qilğan, Xitay tajawuzçiliri teripidin oydurup çiqirilğan "Şerqiy Türkistan Islam "hezbutehrir" teşkilati"ning ezasi ikenliki bayan qilinğan.

Bizning bundaq bayan qilişimizdiki meqset birinçidin, Xitay tajawuzçi hökümitining Uygurlarning musteqilliqqa ayit siyasi herketlirini basturuşta, xelqaraliq térorizimğa qarşi jamaet pikirini süi-istimal qiliwalğanliqini, ikkinçidin Xitayning tajawuzçiliqiğa qarşi turğan şehislerni xelqara qanun we ehdinamilarning rohiğa uyğun kelmeydiğan şekiller bilen jazalawatqanliqini, üçünçidin atalmiş"milli bölgünçi", "térorçi" degen atalğularni müjimel qollunup, Şerqiy Türkistanda yüz bériwatqan Xitayğa qarşi herqandaq hadise we weqelerni xelqarada yaman namğa érişip qalğan birer teşkilatning qalpiqi astida basturiwatqanliqini jamaetçilikke uhturuşni mehset qilidu.Xelq'ara teşkilatlar Xitay hökümitining siyasiy mehbuslarğa tutqan pozitsiysining insan heqliri ehdinamilliriğa uyğun kelmeydiğanliqi we Uygur xelqining heqqaniy heriketlirini térorizim mesilisi qatarida bir terep qilişning hataliqi heqqide Beyjingni köp agahlandurğanliqiğa qarimay, Xitay hökümitining bu mesililerni bir terep qiliştiki pozitsiysi we emiliy herikiti pütünley öç éliş şeklige özgürep ketti.Xitay jandarmilliri Şirélidin huddi barliq aççiqini çiqiriwélişqa ohşap ketidiğan öktemlik şeklide jazalaş élip barğan.Şiréli "Erkin Asiya Radiosi"ning muhbériğa Xitay jandarmillirining qiynaqliri heqqide tohtulup: ular meni bağlap asti, andin bir yérim saet etrapida qattiq urdi. Ağriqqa çidimay çirqirap kettim, bedenlirimning saq yéri qalmay qanğa boyaldi, ular urup harğandin kéyin meni peske guppide taşlap, üstibéşimğa çilek belen su quydi. Ular hedep wetenni parçilap musteqil dölet quruş heqqidiki jinayetliringni iqrar qil dep qistiğiliturdi. Men " ...men özem mensup bolğan teşkilatning Ablikim Memtimin we Ablimit Hoşur qatarliq rehberlirining qumandanliqi bilen iş qilişnila bildim, qalğan işlarni bilmeymen..." dédim. Jandarmilar téximu esebiyleşti, ular meni yene tok orunduqqa olturğuzdi we elektir berdi, huddi birsi yürikimni yulup éliwatqandek yaki bedinimge saq jay qaldurmay yingne sançiwatqandek qattiq azaplandim. ağriq azabidin waqirimaqni istidim emma awazimni çiqarğudekmu halimning qalmiğanliqini teste bayqidim, bara-bara huşumning yoqawat-qanliqini, bedinimning sezmes haletke ötkenlikini bildim. Şiréli yene bir qétimliq özi üstide élip bérilğan qattiq qiynaq heqqide toxtulup muxbirğa mundaq degen: "Ularğa deydiğanning hemmini dédim, emma ular meni yene nimilernidur iqrar qilişqa qistidi, men iqrar qilidiğan başqa nersining yoqliqini éyttim, ular téximu wehşileşti, we manga warqirap, ağzini buzup tillap ong putumğa ikki tal miq qaqti, undin kéyin mixni yulup élip, sol putumning ikki barmiqiğa qaqti, peqet berdaşliq bérelmidim, qançilik waqit ötkenni bilmeymen, bir çağda közümni açsam kamérda turimen, şu yatqan péti yérim ölük yerim tiriklik arisida 7 saet etrapida bihuş halette, hudumni bilmey yétiptimen.Men yatqan öy 3-nomurluq, 3 métir uzunliqtikitiki we 2 metir kengliktiki bir kamér idi. Hawa almişidiğan yéri yoq, torustiki kiçik ikki qisilçaqtin yingnining uççidek yoruqluq aran çüşidiğan bu kamérda men belen 8 adem qamalğan iduq..." Şiréli sebdaşliri we dostlirining nahayiti köp tirişçanliqi bilen, birnçidin qaçmisa bolmaydiğan xewp astida qalğan hayqatini we ikki sebdişini qutuldurup qéliş, ikkinçidin özining Xitay tajawuzçiliriğa qarşi körişini küçlük demokiratik döletlerde dawam qiliş, üçünçidin weten siritidiki Uygur teşkilatliri bilen birlişip, wetenning azatliqi üçün küreş qiliş meqsidide Tibet yoli arqiliq, 6 ay piyade yol méngip 2000- yili dikabirda Nepalğa kélip yoşurunğan we Uygur teşkilatlirining özige sahip çiqişini şuning bilen birge xelq'ara insan heqliri teşkilatlirining yardem qilişini murajet qilğan.

Uygur teşkilatliri we bir qisim xelqara organlarning tolimu keçikken we ançe erengşip ketmigen tirişçanliqi bilen, 2001-yili Dekabirda BDT'ning siyasi panahliq tiligüçiler salayitini kütüş şerti belen, Nepal saqçilliri teripidin Hanuman Dhoka türmiside nazaret astiğa élip qoyulğan. BDT'ning Insan heqliri küzetküçiliri ehwaldin hewer tapqandin kéyin, Şiréli we uning sebdaşliri bolğan Abdulla Sattar, Qeyum Haşim qatarliq1arning siyasi salayitining siyasiy panahliq tiligüçiler ölçimige yetidiğanliqini bilip, 2002-yili yaniwarda Nepal saqçi dairliri we Xitay hökümiti bilen siyasi söhbetlerde bolğan.Helq'ara keçurum teşkilatining köp tirişçanliqi bilen BDT'ning alayide tekşürgüçilliri Şiréli qatarliqlarning siyasi panahliniş hoquqini resmiy étirap qilğan.Emma siyasi panahliq tiligüçilirimizning biheterlik işlirida puhta bolmasliqi, Teşkilatlirimizning bundaq weqelerge jiddiy inkas qayturalaydiğan ıqtıdarınıng mukemmel bolmasliqi, we Xitay hökümitining çaqqan heriketke ötüp, xelq'arağa Şiréli weqesini xelqara térorizim weqesi bilen qesten bağlaydiğan "...Şiréli heterlik térorizim orgini bolğan Şeqi Türkistan Islam "Hizbutehrir" teşkilatining ezasi, bu teşkilat, Şerqiy Türkistan islam herkiti teşkilatining yene bir hil nami, ularning yene bir nami Şerqiy Türkistan partiyisi, ularning hemmisi bir gep, emma ohşimaydiğan namlarni qollanğan, ular 166 ademning ölüşi we 440 admning yarilinişini keltürüp çiqarğan" digen mujimelleştüriwétilgen melumatlar bilen Nepal hökümitige bésim işlitip, qehriman üç perzentimizni, bolupmu 1997-yildiki Ğulja inqilawi we 1999-yildiki Hoten inqilawida Xitay tajawuzçiliriğa qarşi tillarda dastan bolğidek baturluq körsetken, ismi jismiğa layiq şir yürek teşkilatçimiz Şirélini erkin dunya we yaşaş höquqidin, bu yil 23-Dekabir ana yurti Hotende mehrum qildi. Şerqiy Türkistandiki Xitay hökümiti dairliri, "Erkin Asiya Radiosi" muxbérining ziyaritini qobul qilğanda, Uygur siyasipanahliq tiligüçilerning wehşi usullar bilen qiyin qistaqqa éliniwatliqidin ibaret jinayi pakitni étirap qilmiğan we ret qilğan. Xitayning Hotendiki yerlik hökümiti 2003-yili 22-öktebir muxbirning ziyaritini qobul qilğanda Şirélining ölümge höküm qilinğanliqini étirap qilğan emma qaçan, qeyerde ijira qilinidiğanliqini éytmiğan. Şiréli 2002-yili 11-noyabirda Nepal hökümti teripidin Xitay hökümitige ötküzüp bérilgen, 2003-yili martta, Xitay hökümiti teripidin"qanunsiz qoral-yaraq yasiğan, saqliğan we sinaq qilğan","milliy bölgünçilik herkitige yetekçilik qilğan" we "Téror teşkilati qurup uningğa yetekçilik qilğan" digen jinayet békitilip ölümge höküm qilinip, 2003-yili 22 - öktebirde Hotende resmi miltiq bilen étilip, ijra qilinğan.Xitay tajawuzçiliri neççe on yillardin béri Şerqiy Türkistanda teşkillik yaki yekke halda yüzbergen Uygur xelqining qarşiliq körsitiş heriketliride siyasi sewep yaki kündilik turmuşta saqlanğili bolmaydiğan sewepler bilen; yüz bergen weqelerde ölgen 166, yarlanğan 440 ademni destek qilip, 100 mingdin artuq qan qérindaşlirimizni ohşimiğan derijide jazalidi, 20 milyonğa yéqin xelqimizning yürikini mujidi, 10 mingdin artuq mujahitlirimizğa ölüm jazasi berdi, yaki mengulük türmilerg qamidi. Hetta böşükte yatqan we ana qorsiqida yoruq dunyağa köz açay dep qalğan bowaqlirimizni qirğin qildi. bundaq bir ğayet zor térorluqning jawabini sürüşte qilidiğan adem yoq, Xitayning tajawuzçiliq qara niyitining mehsuli bolğan, yalğan teşwiqatlarğa aldanğan bir qisim xelq'ara jamaetçilikning Uygur mesilisini térorizim mesélisige bağlap çüşiniwatqanliqiğa nisbeten bir qatar ünümlik xizmetlerni işlişimizni dewir bizdin kütiwatidu.

Paydilanğan materiyallar:
1) Şerqiy Türkistan Information merkizi teripidin çiqirilğan"Uçqun" gezitining 1999-yilliq 23-,24-,25-, 26- sanliri.
2) Şerqiy Türkistan Information merkizi teminligen Uygur Amerika jemiyitining 2003-yil 22-Öktebirdiki Engilizçe jeddiy rafori.3) Şerqiy Türkistan Information merkizi teminligen "Nury A. Turkel"-- Uygur ameri-can.org'diki"Executed Uygur refugee left behind taped record of torture in çina"digen maqala.Eskertiş:" Uygur siyasi panahliq tiligüçiler Xitayda wehşilik belen jazalanmaqta" degen maqalining aptori ahirğa qoşup qoyğan bir qançe türlik mesilini menmu bu maqaliğa qoşup qoyuşni zörür dep qaridim."Remetlik Şirélining yatqan yeri jennet bolğay amin.Şirélining Nepalda ekenliki bayqilip qélip Xitayning muhim bir teşkilatçimizni qayturuwalğanliqi nimini bildüridu?Uning nepalda ekenlikini Xitaylar qandaq biliwaldi?Buning sewebini töwendiki suallarning jawabidin izleng.1)Her bir dölet öz ziminiğa kirgen Uygur siyasi panahliq tiligüçini Xitay hökümitige melum qilip turidu. Şiréli bu seweptin sizilip qalğan disek, u çağda, Nepal arqiliq qeçiwatqan mingliğan Tibet siyasi panahliq tiligüçini qandaq çüşendürüş kérek?2)Xitay hökümiti Interpol arqiliq Nepalni öz içige alğan hoşna döletlerge we dölet içige uni tutup bergenlerge 60,000 dollar mukapat bériş şerti bilen élan çiqarğan.3)Xitay saxçilliri ularni çigiriğiçe qoğlap bérip, ularning Nepalğa kirip ketkenlikini körgen.4)Çet'eldiki Uygur teşkilatliri "DAWALIYALMAY BÉŞIĞA ÇIQIPTU" digendek yardemge pul yiğimiz dep, dawrang qiliwetken, netijide Iqtidarliq bir qehrimanimiz aldirap hayati teqdirini tapşurup qoyğanning bedilini töligen.Sizningçe qandaq? Başqiçe oyliringizni jamaet bilen ortaqlişing.Ahirda özingizdin munu sualni sorap beqing: eger waqitni keynige yandurğili bolsa, Şiréli sizge telefon éçip, hayatim xewp astida qaldi, 2000dollar yardem qilsingiz dese qandaq qilattingiz? 2000 dollarning epini qilip, yaramliq bir qehrimanimizni, hiç bir insanğa tinmay Qutuldurup qalattingizmu? buning jawabini wijdaniy nuqtida turup özingiz uqsinğizla boldi. özingizni aldap yürmey, semmi jawap bérip wijdaningizni ölçep beqing.Yahşi köngülning dayim yahşi netije bérişi natayin.Rehmetlikning yatqan yeri jennet bolsun, Amin!!!

(Aptorning maqalining ahirsiğa qisturğan bu parçisini mezmunğa sadiq boğan halda azraq özgertip saldim keçürgey.)

2003 – yili 11 – ayning 1- küni Germaniye
Maqalining Apturi Adeler
www.uygur.org din elindi